Μολυβδίαση—Ένα Παγκόσμιο Δίλημμα

Η ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ αποστολή του Σερ Τζον Φράνκλιν για την ανεύρεση του θρυλικού Βορειοδυτικού Περάσματος συνάντησε δυσκολίες. Τα δυο πλοία του είχαν αποκλειστεί από τους πάγους και ο μακρύς αρκτικός χειμώνας είχε μόλις αρχίσει. Ήδη ένας ναυτικός είχε πεθάνει κατά παράξενο τρόπο—σιγά-σιγά είχε φτάσει στον παραλογισμό, έγινε υστερικός και τελικά παραδόθηκε στο θάνατο. Έπειτα η παράνοια εξαπλώθηκε. Και άλλοι άντρες πέθαναν. Όταν πια οι θάνατοι έφτασαν περίπου τους εικοσιπέντε μέσα στα δυο επόμενα χρόνια, τα επιζώντα μέλη της αποστολής ήταν τόσο αποφασισμένα να εγκαταλείψουν τα πλοία τους, ώστε ξεκίνησαν ακολουθώντας μια πορεία απόγνωσης προς τα νότια, μέσα από την παγωμένη ερημιά, σέρνοντας τεράστια έλκηθρα φορτωμένα με πολλά άχρηστα αποκτήματα, ακόμη και είδη πολυτελείας. Ούτε ένα μέλος της αποστολής δεν επέζησε. Αυτό έγινε το 1848. Επί 140 χρόνια περίπου, η αιτία της παράνοιάς τους αποτελούσε μυστήριο. Αλλά την τελευταία δεκαετία εξετάσεις που έγιναν σε τρίχες και σε κομμάτια από οστά αποκάλυψαν ένα βασικό κομμάτι του παζλ: το μόλυβδο. Οι άντρες είχαν φάει κρέας διατηρημένο σε κονσέρβες οι οποίες είχαν συγκολληθεί με κράμα που περιείχε μόλυβδο. Είχαν δηλητηριαστεί από το μόλυβδο!

Η μολυβδίαση αποτελούσε πρόβλημα πολύ πριν από εκείνη τη μοιραία εξερευνητική αποστολή και μέχρι σήμερα έχει εξελιχτεί σε παγκόσμια απειλή για την υγεία. Τα πρόσφατα χρόνια έχουν γραφτεί πολλά για τους κινδύνους της μολυβδίασης. Οι οργανώσεις υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο βρίσκονται σε δίλημμα ως προς την αντιμετώπισή της. Ειδικά σε χώρες όπως αυτές της Λατινικής Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης, όπου γίνονται μόνο περιορισμένοι περιβαλλοντικοί έλεγχοι, η μολυβδίαση έχει γίνει αυξανόμενο πρόβλημα. Αυτό αφορά επίσης και τα βιομηχανοποιημένα κράτη.

Πριν από μια δεκαετία, λόγω της ανησυχίας που δημιουργούσαν οι αυξανόμενες αποδείξεις ότι η μολυβδίαση είχε γίνει ευρέως διαδεδομένη ασθένεια, οι υγειονομικοί υπεύθυνοι στην Αυστραλία, στη Γερμανία, στη Δανία, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Μεξικό και στη Σκοτία άρχισαν μελέτες για να καθορίσουν ακριβώς πόσο επικίνδυνα είναι για τους ανθρώπους, και ιδιαίτερα για τα παιδιά, ακόμη και τα πολύ χαμηλά επίπεδα μολύβδου.

Πόσο Επικίνδυνος;

Θα μπορούσε η έκθεση σε ένα απλό, κοινό μέταλλο να είναι πραγματικά τόσο επικίνδυνη; Ο Δρ Ρίτσαρντ Ουεντίν, συγγραφέας του βιβλίου Δηλητήριο στα Σκεύη: Το Κληροδότημα του Μολύβδου (Poison in the Pot: The Legacy of Lead), πιστεύει ότι ο μόλυβδος θα μπορούσε κάλλιστα να μολύνει κάθε βιοχημική λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Επομένως, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο μόλυβδος μπορεί να συνδέεται με την υψηλή πίεση του αίματος, τα εγκεφαλικά επεισόδια, τις καρδιακές προσβολές καθώς και τις παθήσεις των νεφρών». Ο Ουεντίν πιστεύει ότι μερικοί ενήλικοι που πάσχουν από οξεία μολυβδίαση μπορεί ακόμη να γίνουν αλκοολικοί και να καταλήξουν σε κάποιο ψυχιατρείο.

Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia) απαριθμεί άλλα συμπτώματα, όπως αναιμία, υπνηλία, κράμπες, αδυναμία, παράλυση, στομαχόπονους και εμετό. «Σε σοβαρές περιπτώσεις παρατηρούνται εγκεφαλικές βλάβες, κώμα και σπασμοί, και σε ακραίες περιπτώσεις μολυβδίασης έχει επέλθει θάνατος», αναφέρει η εγκυκλοπαίδεια. Και ένας σημαντικός αριθμός εκείνων που αναρρώνουν από σοβαρές περιπτώσεις πάσχουν από υπολειπόμενες εγκεφαλικές βλάβες, γράφει ένας διακεκριμένος γιατρός.

Τι ακριβώς κάνει ο μόλυβδος και προκαλεί αυτά τα συμπτώματα; Στην ουσία, το σώμα εκλαμβάνει εσφαλμένα το μόλυβδο ως ασβέστιο και έτσι δεν καταβάλλει προσπάθεια να απαλλαχτεί από αυτόν. Ο μόλυβδος, καθώς κυκλοφορεί στο αίμα, σπέρνει την καταστροφή όπου και αν περάσει. Στο αίμα, παρεμποδίζει την παραγωγή αιμοσφαιρίνης, καταστρέφοντας την ικανότητα που έχει το αίμα να μεταφέρει οξυγόνο. Στον εγκέφαλο και στο νευρικό σύστημα, προσκολλάται σε βασικές πρωτεΐνες που λέγονται ένζυμα και τις αχρηστεύει. Τα οστά συγκεντρώνουν μόλυβδο και τον αποθηκεύουν, απελευθερώνοντάς τον μερικές φορές πολύ αργότερα, πράγμα που επιφέρει ακόμη μεγαλύτερη βλάβη.

Δυο χαρακτηριστικά της μολυβδίασης την καθιστούν ιδιαίτερα επικίνδυνη. Πρώτον, μπορεί να είναι ύπουλο είδος αρρώστιας, που δρα ανεπαίσθητα και ανιχνεύεται δύσκολα. Δεύτερον, σε ένα μεγάλο βαθμό λόγω της βιομηχανικής επανάστασης, ο μόλυβδος βρίσκεται ουσιαστικά παντού στο περιβάλλον μας.

Το Πανταχού Παρόν Μέταλλο

Σήμερα, οι χρήσεις του μολύβδου περιορίζονται μόνο από την ανθρώπινη φαντασία. Για παράδειγμα, από τη δεκαετία του 1920 μέχρι πρόσφατα εκατομμύρια τόνοι μολύβδου έχουν προστεθεί στη βενζίνη με σκοπό να βελτιώσουν την απόδοση της μηχανής. Ο μόλυβδος έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στα χρώματα, αν και μερικές χώρες έχουν περιορίσει δραστικά αυτή τη χρήση του.

Αλλά, ακόμη και αν ζείτε σε κάποια χώρα η οποία έχει προ πολλού απαγορέψει τη χρήση μολύβδου στα χρώματα ή στη βενζίνη, μπορεί να μην είστε απόλυτα προφυλαγμένοι από την έκθεση στο μόλυβδο. Ίσως, λόγου χάρη, ζείτε σε σπίτι ή σε διαμέρισμα που βάφτηκε προτού να εφαρμοστούν αυτοί οι νόμοι. Ή μπορεί εκεί που ζείτε να υπάρχουν πολλά παλιά αυτοκίνητα, τα οποία εξακολουθούν να καίνε βενζίνη που περιέχει μόλυβδο και εξακολουθούν να αναδίδουν αναθυμιάσεις μολύβδου, οι οποίες μολύνουν τον αέρα και το έδαφος που σας περιβάλλει.

Έπειτα, ο μόλυβδος έχει επίσης χρησιμοποιηθεί ευρύτατα στις υδραυλικές εγκαταστάσεις και στα συγκολλητικά κράματα. Οι τεχνικοί των ακτινολογικών εργαστηρίων και οι εργαζόμενοι σε σταθμούς πυρηνικής ενέργειας χρησιμοποιούν προστατευτικό εξοπλισμό από μόλυβδο για να προφυλαχτούν από την επιβλαβή ακτινοβολία. Εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται βρύσες πόσιμου νερού που προέρχεται από δεξαμενές των οποίων οι ραφές είναι συγκολλημένες με κράμα που έχει ως βάση το μόλυβδο, καθώς και κονσέρβες τροφίμων που έχουν συγκολληθεί με κράμα που περιέχει μόλυβδο. Το κρύσταλλο (γυαλί μολύβδου) χρησιμοποιείται ευρύτατα για την κατασκευή ποτηριών του κρασιού και κανατών. Ακόμη και ορισμένα μπιμπερό φτιάχνονται από κρύσταλλο. Υπάρχουν πλάκες μολύβδου στις μπαταρίες των αυτοκινήτων. Μολύβδινες σφαίρες και σκάγια για όπλα χρησιμοποιούνται κατά εκατομμύρια. Ο κατάλογος φαίνεται πως δεν έχει τέλος.

Μολονότι η μολυβδίαση στους ενηλίκους απασχολεί σοβαρά τον ιατρικό κόσμο, τα πιο ευάλωτα θύματα αυτής της πάθησης είναι τα παιδιά. Γιατί τα παιδιά; Και πώς μπορείτε να περιφρουρήσετε και αυτά και τον εαυτό σας από αυτή την αρρώστια που εξουθενώνει σωματικά και διανοητικά;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 4]

Θα μπορούσε η έκθεση σε ένα κοινό μέταλλο να είναι πραγματικά τόσο επικίνδυνη;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 4]

Ο μόλυβδος, καθώς κυκλοφορεί ανενόχλητος στο αίμα, σπέρνει την καταστροφή όπου και αν περάσει

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]

«Ο μόλυβδος μπορεί να συνδέεται με την υψηλή πίεση του αίματος, τα εγκεφαλικά επεισόδια, τις καρδιακές προσβολές καθώς και τις παθήσεις των νεφρών»

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 3]

Photo: Painting by Thomas Smith, courtesy of the Maritime Museum, Greenwich, England

Μολυβδίαση—Οι Καταστροφικές της Συνέπειες

‘Η ΠΙΟ συνηθισμένη σοβαρή αρρώστια στην παιδική ηλικία’. «Η υπ’ αριθμόν 1 περιβαλλοντική απειλή για τα παιδιά». Όπως θα μαντέψατε, η απειλή που περιγράφεται εδώ αναφέρεται στο ίδιο πράγμα: στη μολυβδίαση.

Σύμφωνα με τα Κέντρα των Η.Π.Α. για τον Έλεγχο των Ασθενειών, «τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευπαθή στην τοξική επίδραση του μολύβδου. Η μολυβδίαση είναι ως επί το πλείστον σιωπηλή: τα περισσότερα δηλητηριασμένα παιδιά δεν παρουσιάζουν συμπτώματα. Συνεπώς, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων δεν γίνεται διάγνωση ούτε θεραπεία. . . . Δεν είναι πρόβλημα που αφορά αποκλειστικά τα παιδιά στις κεντρικές περιοχές των πόλεων ή τα παιδιά μειονοτήτων. Δεν εξαιρείται καμιά κοινωνικοοικονομική ομάδα, γεωγραφική περιοχή, φυλή ή έθνος». Η έκθεση προσθέτει: «Η μολυβδίαση στην παιδική ηλικία αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα».

Πώς ο Μόλυβδος Επηρεάζει τα Παιδιά

Υπολογίζεται ότι τρία ως τέσσερα εκατομμύρια παιδιά κάτω των έξι χρονών, στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο, έχουν επίπεδα μολύβδου στο αίμα τους που είναι αρκετά υψηλά ώστε να παρεμποδίσουν τη φυσιολογική ανάπτυξη. Αυτό μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε, από ελαφρά μειωμένη ικανότητα για διάβασμα μέχρι πλήρη διανοητική καθυστέρηση. Και αν αυτή είναι η κατάσταση σε μία χώρα, τα στοιχεία παγκοσμίως θα πρέπει να είναι συγκλονιστικά.

Στην Ασία, στην Αφρική, στο Μεξικό και στη Μέση Ανατολή ο μόλυβδος εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μερικές φορές ως φάρμακο από εκείνους που δεν γνωρίζουν τους κινδύνους που προκαλεί. Χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από τη δυσκοιλιότητα, για την πρόληψη μολύνσεων του ομφάλιου λώρου και ακόμη ως καταπραϋντικό για τα ούλα των μωρών.

Ο κίνδυνος δεν έγκειται τόσο στο ότι τα παιδιά καταρρέουν και πεθαίνουν από μολυβδίαση. Όπως καταδεικνύεται από ένα τεύχος του περιοδικού Ο Καταναλωτής, της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA Consumer) του 1991, οι θάνατοι στην παιδική ηλικία εξαιτίας μολυβδίασης είναι πια πολύ σπάνιοι. Αλλά οι συνέπειες εξακολουθούν να είναι καταστροφικές. Ο μόλυβδος εύστοχα ονομάστηκε «δολοφόνος της ευφυΐας». Το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek) παρέθεσε τα εξής λόγια κάποιου υγειονομικού υπευθύνου: «Υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός παιδιών τα οποία δυσκολεύονται να κάνουν αναλυτική εργασία ή ακόμη και να σταθούν το ένα πίσω από το άλλο στο κυλικείο επειδή ο εγκέφαλός τους είναι γεμάτος μόλυβδο».

Μερικά άλλα από τα συμπτώματα που παρουσιάζουν τα παιδιά τα οποία πάσχουν από μολυβδίαση είναι η ευερεθιστότητα, η αϋπνία, οι κολικοί πόνοι, η αναιμία και η μειωμένη ανάπτυξη. Το καταστραμμένο νευρικό σύστημα, συνοδευόμενο από χρόνια αναστάτωση—σαν αυτήν που νιώθει το αγρίμι στο κλουβί, όπως το περιέγραψε ένας γιατρός—μπορεί επίσης να χαρακτηρίζει ένα τέτοιο παιδί. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, μερικά παιδιά μπορεί να πέσουν σε κώμα και να πάθουν επιληπτικές κρίσεις, και μετά την ενηλικίωσή τους ακόμη αυτά μπορεί να συνεχίσουν να υποφέρουν από συναισθηματικά προβλήματα. Μερικές από αυτές τις συνέπειες μπορεί να είναι μόνιμες, λέει ο επικεφαλής της Μονάδας Πρόληψης της Μολυβδίασης στα Κέντρα των Η.Π.Α. για τον Έλεγχο των Ασθενειών. Μέχρι να γίνει σωστή διάγνωση, οι γονείς συχνά παθαίνουν σύγχυση ως προς την αιτία αυτής της ύπουλης πάθησης.

Γιατί Είναι Τόσο Ευάλωτα τα Παιδιά;

Ο μόλυβδος είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για τα παιδιά για δυο λόγους. Πρώτον, τα παιδιά επηρεάζονται από πολύ χαμηλότερα επίπεδα μολύβδου από εκείνα που επηρεάζουν τους ενηλίκους. Εφόσον ο εγκέφαλος και το νευρικό τους σύστημα συνεχίζουν να αναπτύσσονται, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην επίδραση του μολύβδου. Δεύτερον, λόγω της συμπεριφοράς και της δραστηριότητάς τους, τα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να έρθουν σε επαφή με μόλυβδο από το περιβάλλον τους.

Πάρτε για παράδειγμα τα μολυβδούχα χρώματα, τα οποία εξακολουθούν να αποτελούν σημαντική πηγή μόλυνσης. Σε χώρες όπου είναι νόμιμη η χρήση τέτοιων χρωμάτων στα σπίτια είναι βέβαιο πως οι περιπτώσεις μολυβδίασης θα συνεχίσουν να αυξάνουν. Και ενώ στα πρόσφατα χρόνια πολλές χώρες έχουν απαγορέψει μερικές χρήσεις των μολυβδούχων χρωμάτων, τέτοια χρώματα εξακολουθούν να υπάρχουν στα παλιότερα σπίτια. Τοίχοι, περβάζια παραθύρων, παιχνίδια, βρεφικές κούνιες και έπιπλα, όλα μπορεί ακόμη να έχουν στρώματα μολύβδου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγου χάρη, υψηλά επίπεδα μολύβδου παραμένουν σε 57 εκατομμύρια σπίτια περίπου. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, κάπου 13,6 εκατομμύρια παιδιά Αμερικανών, τα οποία ήταν κάτω των εφτά χρονών, ζούσαν σε σπίτια βαμμένα με μολυβδούχα χρώματα. Ένα εκατομμύριο και πλέον από αυτά πιθανότατα είχαν επίπεδα μολύβδου στο αίμα τους σε επικίνδυνα υψηλό βαθμό.

Μια βαμμένη επιφάνεια που είναι λεία μπορεί να μην παρουσιάζει κανέναν κίνδυνο. Αλλά καθώς το χρώμα παλιώνει, αρχίζει να σκάει και να ξεφτίζει. Δεδομένου ότι ο μόλυβδος έχει γλυκιά γεύση, τα παιδιά είναι πιθανό να φάνε τρίμματα χρώματος. Μωρά έχουν απορροφήσει μόλυβδο από τα περβάζια που ξεφλουδίζουν. Και όταν τελικά το χρώμα γίνεται σκόνη, τα παιδιά το μαζεύουν με τα δάχτυλά τους από τα παιχνίδια, το πάτωμα και τα χαλιά—από εκεί πηγαίνει αναπόφευκτα στο στόμα τους, στη γαστρεντερική οδό και στο αίμα τους. Ιδιαίτερα ευπαθή είναι τα παιδιά ηλικίας από έξι μηνών ως έξι χρονών.

«Αρκεί η πιο ελάχιστη ποσότητα μολύβδου για να προκληθεί μολυβδίαση», γράφει το περιοδικό Νιούζγουικ. «Ένα παιδί μπορεί να πάθει μολυβδίαση σε σοβαρό βαθμό (60-80 μικρογραμμάρια ανά δεκατόλιτρο) τρώγοντας ένα χιλιοστόγραμμο σκόνης από μολυβδούχο χρώμα—ποσότητα ισοδύναμη περίπου με τρεις κόκκους ζάχαρης—κάθε μέρα στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας». Για να κινδυνέψει απλώς το παιδί, αρκεί να βάζει στον οργανισμό του σκόνη από χρώμα ισοδύναμη με ένα μόνο κόκκο ζάχαρης τη μέρα. «Να γιατί ένα παιδί μπορεί να αρρωστήσει αν αγγίζει τακτικά κάποιο περβάζι και κατόπιν πιπιλίζει το δάχτυλό του», αναφέρει το περιοδικό Νιούζγουικ, προσθέτοντας ότι πολλοί γονείς «απλώς δεν συνειδητοποιούν—ή δεν μπορούν να πιστέψουν—ότι η σκόνη στο περβάζι τους μπορεί αθόρυβα να κλέβει μέρος των μελλοντικών δυνατοτήτων του παιδιού τους».

Μόλυβδος και Έμβρυο

Το πρόβλημα εκτείνεται ακόμη και μέσα στη μήτρα της εγκύου γυναίκας, όπου ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα του αγέννητου παιδιού μπορούν επίσης να υποστούν βλάβη. Όταν μια μέλλουσα μητέρα προσλαμβάνει μόλυβδο στο σώμα της, είτε με το φαγητό είτε με την εισπνοή, αυτός βρίσκει το δρόμο για το αίμα της. Κατόπιν περνάει στο έμβρυο μέσω του ομφάλιου λώρου. Το παιδί μπορεί να πάθει νευρολογική βλάβη ή να αποκτήσει μειωμένο δείκτη νοημοσύνης. «Αν μια έγκυος γυναίκα προσλάβει έστω και μικρή ποσότητα μολύβδου», λέει μια συγγραφέας σε θέματα υγείας, «αυτός μπορεί να περάσει μέσα από τον πλακούντα της στο έμβρυο». Και το περιοδικό Επιστημονικά Νέα ανέφερε: «Οι μελέτες έχουν τεκμηριώσει το γεγονός ότι ανάμεσα στις γυναίκες που έρχονται σε επαφή με το μόλυβδο στα εργοστάσια όπου εργάζονται συναντώνται υψηλότερα επίπεδα στειρότητας, αποβολών, πρόωρων γεννήσεων και γεννήσεων εκ γενετής ανάπηρων παιδιών».

Οι πατέρες επίσης ίσως συμβάλλουν σε αυτούς τους κινδύνους. Ο μόλυβδος στο αίμα των αντρών μπορεί να κάνει το σπέρμα δύσμορφο και βραδυκίνητο, πράγμα που θα μπορούσε να εμποδίσει τη σύλληψη ή να προκαλέσει παραμορφωμένα έμβρυα. Υπολογίζεται ότι 400.000 έμβρυα Αμερικανίδων έχουν μολυνθεί τόσο πολύ από μόλυβδο ώστε θα έχουν προβληματική ανάπτυξη. Εφόσον η μολυβδίαση είναι παγκόσμια επιδημία, ο αριθμός των αγέννητων παιδιών που έχουν μολυνθεί πρέπει πράγματι να είναι αστρονομικός.

Όχι Μόνο τα Παιδιά

Είναι σαφές ότι κινδυνεύουν και οι ενήλικοι επίσης. Για να προστατέψουν τα παιδιά τους πρέπει να προστατέψουν τον εαυτό τους. Πώς εκτίθενται στο μόλυβδο; Οι ειδικοί συμφωνούν ότι, εκτός από τα χρώματα στα σπίτια, η πιο κοινή πηγή έκθεσης σήμερα είναι ο μόλυβδος που υπάρχει στο νερό εξαιτίας των υδραυλικών εγκαταστάσεων (ακόμη και οι χάλκινοι σωλήνες μπορεί να έχουν συγκολληθεί με κράμα που περιέχει μόλυβδο) και στη βενζίνη που περιέχει μόλυβδο. Στα σχολεία και στα γραφεία, οι βρύσες συνδέονται με δεξαμενές των οποίων οι ραφές είναι συγκολλημένες με κράμα που περιέχει μόλυβδο. Ένα στέλεχος της Υπηρεσίας για την Περιβαλλοντική Προστασία των Η.Π.Α. υπολογίζει τα εξής: «Περίπου για το 20 τοις εκατό της έκθεσης στο μόλυβδο οφείλεται το πόσιμο νερό». Η ομοσπονδιακή Υπηρεσία Παρακολούθησης Τοξικών Ουσιών και Ασθενειών ανέφερε ότι το επίπεδο του μολύβδου «από τους ηλεκτρικούς ψύκτες νερού μπορεί να είναι πολύ υψηλό, και μπορεί να θέσει σε πολύ υψηλό κίνδυνο τοξικότητας όλους τους ανθρώπους, όχι μόνο τα παιδιά».

Κάτι που καθιστά το δίλημμα χειρότερο είναι πως οι γονείς ίσως φέρνουν μόλυβδο στο σπίτι πάνω στα ρούχα που φορούν στο χώρο της εργασίας τους και έτσι εκθέτουν ακόμη περισσότερο τα παιδιά τους στο μόλυβδο. Έχει υπολογιστεί ότι σχεδόν οχτώ εκατομμύρια εργάτες στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο εκτίθενται σε μόλυβδο στο περιβάλλον εργασίας τους. Ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς είναι γυναίκες.

Εκείνοι που φυλάνε αλκοολούχα ποτά ή άλλα υγρά μέσα σε κρυστάλλινες κανάτες διακινδυνεύουν επίσης σε ένα βαθμό, επειδή ο μόλυβδος μπορεί να περάσει από το κρύσταλλο στο ποτό. Παρόμοια, τα κεραμικά σκεύη που δεν έχουν ψηθεί σε αρκετά υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να διαχέουν στο φαγητό σωματίδια μολύβδου από το υάλωμα. Ένα ζευγάρι, για παράδειγμα, αγόρασε ένα σετ κούπες του καφέ καθώς ταξίδευε σε μια ξένη χώρα. Αποδείχτηκε ότι οι κούπες απελευθέρωναν 300 φορές περισσότερο μόλυβδο από τα επιτρεπτά για την υγεία όρια που ίσχυαν στη δική τους χώρα. Το ζευγάρι αρρώστησε βαριά αφού είχε χρησιμοποιήσει τις κούπες επί ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Επιπρόσθετα, το συγκολλητικό κράμα που περιέχει μόλυβδο και υπάρχει στις κονσέρβες τροφίμων, το οποίο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε μερικές χώρες, ευθύνεται για ένα ποσοστό μολυβδίασης σε χαμηλό επίπεδο.

Αυτοί που έχουν ως χόμπι τους τα όπλα κινδυνεύουν και αυτοί επίσης από τη μολυβδίαση. Γιατί; Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι εκείνοι που ασκούνται τακτικά σε κλειστά σκοπευτήρια έχουν υψηλά επίπεδα μολύβδου από την εισπνεόμενη μολυβδούχα σκόνη. Η εκπυρσοκρότηση και η μικροσκοπική τριβή της μολύβδινης σφαίρας καθώς διατρέχει την κάννη του όπλου στέλνουν σωματίδια μολύβδου στον αέρα και ο σκοπευτής τα απορροφά στα πνευμόνια του, αναφέρει το περιοδικό Επιστημονικά Νέα. Μερικά από τα συμπτώματα που περιλαμβάνονται στον κατάλογο είναι η χρόνια γεύση μετάλλου στο στόμα και τα νευρικά τικ του χεριού. Άλλες μελέτες έδειξαν ότι τα μέλη της οικογένειας μπορεί επίσης να βρίσκονται σε κίνδυνο υψηλής έκθεσης στο μόλυβδο εξαιτίας εκείνων που χρησιμοποιούν όπλα και φέρνουν στο σπίτι σκόνη μολύβδου με τα ρούχα τους.

Εφόσον η μολυβδίαση είναι τόσο κοινή και τόσο επικίνδυνη για τα παιδιά καθώς και για τους ενηλίκους, είναι εύλογο το επόμενο ερώτημα: Τι μπορεί να γίνει για να την αποφύγουμε;

[Πλαίσιο στη σελίδα 7]

Πόσο Μόλυβδο Μπορεί να Ανεχτεί το Σώμα;

ΠΟΙΑ ποσότητα μολύβδου αγγίζει τα όρια κινδύνου; Πόσο μόλυβδο μπορεί να απορροφήσει με ασφάλεια το σώμα; Ενώ οι επιστήμονες εξακολουθούν να διαφωνούν σχετικά με αυτά τα ερωτήματα, πολλές χώρες έχουν θέσει σε ισχύ νόμους για την πρόληψη της μολυβδίασης, τουλάχιστον από τα μολυβδούχα χρώματα. Η Αυστραλία είχε ψηφίσει έναν τέτοιο νόμο από τις αρχές της δεκαετίας του 1920. Η Ελλάδα, η Μεγάλη Βρετανία, η Πολωνία και η Σουηδία έθεσαν σε ισχύ παρόμοιους νόμους αργότερα την ίδια δεκαετία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έθεσαν σε ισχύ το Νόμο για την Πρόληψη της Δηλητηρίασης από Μολυβδούχα Χρώματα το 1971.

Ωστόσο, από τότε και έπειτα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εκπονήσει ολοένα και πιο αυστηρούς νόμους σε αυτόν τον τομέα. Το 1985, τα Κέντρα των Η.Π.Α. για τον Έλεγχο των Ασθενειών μείωσαν το αποδεκτό όριο μολύβδου στο αίμα σε 25 μικρογραμμάρια (25 εκατομμυριοστά του γραμμαρίου) μολύβδου ανά δεκατόλιτρο αίματος. Αυτή ήταν η μισή ποσότητα μολύβδου από εκείνην που είχε υποδείξει ο υπουργός υγείας το 1970, δηλαδή 60 μικρογραμμάρια ανά δεκατόλιτρο. Αλλά καθώς τα χρόνια περνούσαν, περισσότερες μελέτες έδειξαν ότι τα παιδιά μπορεί να βλαφτούν από ακόμη χαμηλότερα επίπεδα μολύβδου. Έτσι, το 1991 τα Κέντρα για τον Έλεγχο των Ασθενειών μείωσαν και πάλι το αποδεκτό επίπεδο κάτω από το μισό, στα 10 μικρογραμμάρια ανά δεκατόλιτρο.

Αν και υπάρχουν έντονες αντιλογίες για κάποια από τις βασικές μελέτες που ήταν η αιτία για αυτή την αλλαγή, άλλες μελέτες έχουν φέρει στην επιφάνεια παρόμοια αποτελέσματα. Δυο μελέτες στη Σκοτία, για παράδειγμα, συνέδεσαν τα χαμηλά επίπεδα μολύβδου στο αίμα, ως και 11 μικρογραμμάρια ανά δεκατόλιτρο, με τη μειωμένη νοημοσύνη και τα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών. Και όπως επισήμανε η εφημερίδα Μπανγκόκ Ποστ (Bangkok Post) στις αρχές του 1992, νόμοι σαν και αυτόν της Ταϋλάνδης, που προστατεύει τους ενηλίκους από το μόλυβδο, μπορεί να μην προστατεύουν τα παιδιά—ειδικά όσα είναι αγέννητα.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 8]

Μολυβδίαση—Πρόβλημα της Αρχαιότητας

Ο ΜΟΛΥΒΔΟΣ ίσως βρισκόταν κιόλας σε χρήση από το 3000 Π.Κ.Χ. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τον χρησιμοποιούσαν στη γλυπτική και στην αγγειοπλαστική, οι Φοίνικες και οι Χαλδαίοι τον εμπορεύονταν και οι Έλληνες των Αθηνών τον εξόρυσσαν επί εφτά περίπου αιώνες. Αλλά οι Ρωμαίοι ήταν αυτοί, στη διάρκεια της βασιλείας των Καισάρων, οι οποίοι πρώτοι ανακάλυψαν τις δυνατότητες που προσφέρει ο μόλυβδος στη βιομηχανία—και πλήρωσαν υψηλό τίμημα για αυτή την ανακάλυψη.

Οι Ρωμαίοι τον αποκαλούσαν πλούμπουμ. Επιδέξιοι εργάτες τύλιγαν μεγάλα ελάσματα μολύβδου και έφτιαχναν σωλήνες σε 15 καθορισμένα μήκη για να χρησιμοποιηθούν στα εκτενή τους δίκτυα μεταφοράς νερού. Τόσο οι Ρωμαίοι όσο και οι Έλληνες αποτέλεσαν πρότυπο για τους σύγχρονους υδραυλικούς με το να τοποθετούν μολύβδινους σωλήνες τον έναν μέσα στον άλλον. Έτσι, μπορούσαν να ενώνουν σωλήνες σε μήκος χιλιομέτρων για να μεταφέρουν νερό σε μεγάλες αποστάσεις. Οι Ρωμαίοι επίσης έφτιαχναν από μόλυβδο σκεύη για να πίνουν, δοχεία για κρασί και μαγειρικά σκεύη. Στην κατασκευή οροφών χρησιμοποιούνταν μεμβράνη από ελάσματα μολύβδου, η οποία είναι κατάλληλη για όλες τις καιρικές συνθήκες.

Αλλά όπως ακριβώς η χρήση του μολύβδου δεν είναι καινούρια, έτσι και το γεγονός ότι κάνει τους ανθρώπους να αρρωσταίνουν δεν είναι καθόλου πρόσφατη ανακάλυψη. «Επί 2.000 χρόνια τουλάχιστον», γράφει το περιοδικό Επιστημονικά Νέα (Science News), «διάφορες κοινωνίες έχουν αναγνωρίσει το μόλυβδο ως ενδεχομένως τοξική ουσία, ενώ παραμένει μυστήριο ο τρόπος με τον οποίο δηλητηριάζει». Ωστόσο, οι αρχαίοι Ρωμαίοι έδειχναν ότι ως επί το πλείστον δεν συναισθάνονταν τους πραγματικούς κινδύνους από το μόλυβδο. Σύμφωνα με τον Ζερόμ Νριάγκου, από το Εθνικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Νερού στον Καναδά, ήταν συνήθεια να προσθέτουν στο κρασί τους ένα σιρόπι από σταφύλια τα οποία είχαν βράσει σε μολύβδινα δοχεία. Το περιοδικό Νιούζγουικ παραθέτει τα εξής λόγια του Νριάγκου: «Ένα κουταλάκι του γλυκού από αυτό το σιρόπι θα ήταν υπεραρκετό για να προκαλέσει χρόνια μολυβδίαση». Και οι Ρωμαίοι ηγέτες ήταν μεγάλοι πότες κρασιού. Ο Νριάγκου υπολογίζει ότι η ελίτ των Ρωμαίων έπινε από ένα ως πέντε λίτρα κρασί κάθε μέρα!

«Έχει διατυπωθεί ο ισχυρισμός ότι μια από τις αιτίες για την παρακμή του ρωμαϊκού κόσμου», αναφέρει η εφημερίδα Δε Μέντικαλ Ποστ (The Medical Post) του Καναδά, «ήταν η τάση του να γλυκαίνει το κρασί του με μόλυβδο». Μια έκθεση αναφέρει: «Η δηλητηρίαση από εκτεταμένη χρήση αυτού του μετάλλου στα σκεύη, στα όπλα, στα καλλυντικά, στα δοχεία του κρασιού και στους σωλήνες του νερού μπορεί να ευθυνόταν για την παράνοια των αυτοκρατόρων [της Ρώμης] και για τα ποσοστά στειρότητας και αποβολών που εμπόδισαν τις άρχουσες τάξεις να αποκτήσουν διαδόχους».

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 10]

Ο Μόλυβδος στη Φύση

ΑΝ ΑΓΑΠΑΤΕ το άγριο ζωικό βασίλειο μπορεί να ενοχληθείτε αν μάθετε ότι ως και τρία εκατομμύρια υδρόβια πουλιά πεθαίνουν κάθε χρόνο από μολυβδίαση. Και εδώ, επίσης, η μολυβδίαση ονομάζεται «αόρατη ασθένεια», επειδή συχνά περνάει απαρατήρητη. Το Υπουργείο Εσωτερικών των Η.Π.Α. αναφέρει ότι, για κάθε πουλί που καταφέρνουν να σκοτώσουν οι κυνηγοί, 230 γραμμάρια μολύβδινα σκάγια που προέρχονται από όπλα καταλήγουν στο περιβάλλον. Βιολόγοι που εξέτασαν δειγματοληπτικά λίγα εκατοστά από τον πυθμένα υγρότοπων, νερόλακκων και λιμνών ανακάλυψαν σε μερικές περιοχές πάνω από 25.000 μολύβδινα σκάγια ανά στρέμμα! Επίσης ο βυθός μολύνεται από χαμένα μολύβδινα βαρίδια ψαρέματος.

Μετά τη λήξη της κυνηγετικής εποχής, οι πάπιες και άλλα υδρόβια πουλιά που ψάχνουν τροφή καταπίνουν αυτά τα σκάγια. Τρεις με δέκα μέρες αργότερα, το δηλητήριο φτάνει στο αίμα και μεταφέρεται σε ζωτικά όργανα—στην καρδιά, στο συκώτι και στα νεφρά. Τη 17η ως την 21η μέρα, το πουλί πέφτει σε κώμα και πεθαίνει. Οι λευκοκέφαλοι θαλάσσιοι αετοί μπορούν να πάθουν μολυβδίαση καταπίνοντας τα μολύβδινα σκάγια τα οποία βρίσκονται κρυμμένα στο σώμα των υδρόβιων πουλιών που αυτοί τρώνε. Από το 1966, 120 και πλέον από αυτά τα σπάνια αρπακτικά πουλιά έχουν βρεθεί νεκρά εξαιτίας μόλυνσης από μόλυβδο—τα μισά και πλέον από αυτά από το 1980 και έπειτα. Φυσικά, αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει μόνο εκείνους τους αετούς των οποίων τα σώματα εξετάστηκαν και καθορίστηκε η αιτία του θανάτου· προφανώς είναι ένα μικρό μόνο μέρος του πραγματικού συνόλου.

Πώς να Αποφύγετε τη Μολυβδίαση

ΠΑΡΑ τα άσχημα νέα σχετικά με τη μολυβδίαση, η εικόνα δεν είναι τελείως ζοφερή. Ανόμοια με τόσες ασθένειες στις οποίες δεν ασκούμε κανέναν έλεγχο, αυτή είναι μια απειλή της υγείας μας για την οποία οι υγειονομικοί υπεύθυνοι λένε ότι στην πραγματικότητα μπορούμε να κάνουμε κάτι.

«Η μολυβδίαση μπορεί να προληφτεί εξ ολοκλήρου», είναι τα λόγια του Γραμματέα του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας των Η.Π.Α., όπως τα παρέθεσε το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek). Ο κίνδυνος της τοξικότητας από το μόλυβδο «θα μπορούσε να εξαλειφτεί για πάντα», δήλωσε ένας διακεκριμένος πανεπιστημιακός τοξικολόγος. «Τώρα υπάρχει αρκετή γνώση σχετικά με τις πηγές και τους τρόπους έκθεσης στο μόλυβδο και σχετικά με τις μεθόδους πρόληψης αυτής της έκθεσης ώστε να αρχίσουν οι προσπάθειες για τη μόνιμη εκρίζωση αυτής της ασθένειας», αναφέρουν τα Κέντρα των Η.Π.Α. για τον Έλεγχο των Ασθενειών. Και τέλος, το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας των Η.Π.Α. προσθέτει την άποψή του: «Κατανοούμε ποια είναι τα αίτια της μολυβδίασης στην παιδική ηλικία και, το πιο σπουδαίο, πώς να τα εξαλείψουμε. Οι συνδυασμένες προσπάθειες της κοινωνίας θα μπορούσαν ουσιαστικά να εξαλείψουν αυτή την ασθένεια σε 20 χρόνια».

Τι Μπορείτε να Κάνετε

Πώς μπορεί να επιτευχτεί αυτό; Πρώτα-πρώτα, οι ειδικοί συμφωνούν ότι τα χρώματα και το νερό είναι οι πρώτιστοι στόχοι. Για παράδειγμα, ο τοξικολόγος που αναφέρθηκε παραπάνω υποστηρίζει ότι μια πρώτιστη προϋπόθεση για την εξάλειψη της τοξικότητας του μολύβδου είναι να πάρουν δραστικά μέτρα οι ιδιοκτήτες και οι εκμισθωτές σπιτιών ώστε να αντικαταστήσουν τα παλιά χρώματα και τις παλιές υδραυλικές εγκαταστάσεις. Επομένως, οι ιδιοκτήτες σπιτιών ίσως θα ήθελαν να διαπιστώσουν αν τα σπίτια τους είναι ασφαλή από τη μόλυνση.

«Αλλά μην πανικοβληθείτε», γράφει το περιοδικό Ιν Χελθ (In Health). «Το χρώμα που είναι άθικτο δεν αποτελεί κίνδυνο, αν και το ξεφλουδισμένο χρώμα και η σκόνη από το χρώμα αποτελούν κίνδυνο. . . . Ελέγξτε το σπίτι σας μέσα και έξω για ξεφλουδίσματα, ιδιαίτερα γύρω από ξύλινα πλαίσια σε πόρτες και παράθυρα, όπου οι καιρικές συνθήκες και η τριβή τείνουν να γδέρνουν και να ξεφτίζουν τις βαμμένες επιφάνειες». Οι υγειονομικές υπηρεσίες της χώρας σας μπορεί να είναι σε θέση να σας βοηθήσουν να διαπιστώσετε αν το σπίτι σας κινδυνεύει, πιθανόν με το να σας παραπέμψουν σε εργαστήρια που έχουν ειδικευτεί στον εντοπισμό και στην απομάκρυνση του μολύβδου. Προσέξτε όμως: Μην επιχειρήσετε να τον απομακρύνετε μόνοι σας. Τα παιδιά μπορεί να πάθουν μολυβδίαση όταν οι γονείς τους ξύσουν και τρίψουν το παλιό χρώμα από τους τοίχους και τα κουφώματα βαρύνοντας τον αέρα με σκόνη γεμάτη μόλυβδο.

Νερό, Νερό Παντού

Για τα σπιτικά στα οποία το νερό είναι ο κύριος υπαίτιος, το πρόβλημα μπορεί να ξεκινάει από τους σωλήνες που συνδέουν το σπίτι με τον κεντρικό αγωγό του νερού. Ένα παλιό σπίτι μπορεί να έχει μολύβδινους σωλήνες, μια προφανή εστία μόλυνσης. Ακόμη και σωλήνες από χαλκό ή ατσάλι μπορεί να έχουν συγκολληθεί με κράμα που περιέχει μόλυβδο. Σε μερικές χώρες μπορεί να είναι υποβοηθητικό να ελέγξετε τους κανονισμούς δόμησης ώστε να μάθετε τι είδους υδραυλικές εγκαταστάσεις τοποθετούνται στην περιοχή σας. Αν έχετε λόγους να πιστεύετε ότι το νερό σας είναι μολυσμένο, ίσως αποφασίσετε να το ελέγξετε. Στις περισσότερες χώρες υπάρχουν εργαστήρια εξοπλισμένα να το κάνουν αυτό σε λογική τιμή.

Τι γίνεται αν το νερό σας έχει μόλυβδο σε επικίνδυνα επίπεδα; Τι μπορείτε να κάνετε για αυτό; Στο κάτω-κάτω, δεν μπορούν όλοι να αναλάβουν δραστικά μέτρα, όπως το να επισκευάσουν την υδραυλική εγκατάσταση. Οι υγειονομικοί υπεύθυνοι προτείνουν μερικά απλά βήματα για τη μείωση του επιπέδου του μολύβδου. Πριν πάρετε νερό από τη βρύση, αφήστε να τρέξει κρύο νερό επί ένα ή δυο λεπτά, ειδικά αν η βρύση παρέμεινε κλειστή επί έξι και πλέον ώρες. Αυτό θα συντελέσει στο να βγει το τυχόν μολυσμένο νερό. Και ποτέ μη χρησιμοποιείτε ζεστό νερό από τη βρύση για να πιείτε ή για να μαγειρέψετε. Πιθανότατα θα υπάρχει περισσότερος μόλυβδος στο ζεστό νερό της βρύσης από ό,τι στο κρύο.

Αν πίνετε από ψύκτες στο σχολείο, στο γραφείο ή στο εργοστάσιο, πρέπει να αφήνετε το νερό να τρέξει λίγα δευτερόλεπτα πριν από κάθε χρήση. Οι σωληνώσεις που περιέχονται σε μερικούς ψύκτες συγκολλούνται με κράμα που περιέχει μόλυβδο.

Μόλυβδος στα Τρόφιμα και στα Ποτά

Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων της Αμερικής έχει κάνει εισηγήσεις σχετικά με τη χρήση κρυστάλλινων σκευών. Το περιοδικό Σωστό Νοικοκυριό (Good Housekeeping) ανέφερε: «Ενώ κανείς δεν προτείνει να σταματήσετε εντελώς να τα χρησιμοποιείτε, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων προτείνει να αποφεύγετε τη χρήση κρυστάλλινων σκευών για τη φύλαξη τροφίμων και ποτών επί παρατεταμένες χρονικές περιόδους, ειδικά όταν πρόκειται να φυλάξετε όξινες τροφές (σάλτσα τομάτας· χυμούς πορτοκαλιού, τομάτας και άλλων φρούτων· κρασί· και ξίδι) . . . Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων επίσης συστήνει να μην ταΐζονται ποτέ τα μωρά και τα παιδιά από κρυστάλλινα μπιμπερό . . . ή από οποιοδήποτε άλλο κρυστάλλινο σκεύος».

Και τι γίνεται με εκείνα τα μπουκάλια κρασιού που στην κορυφή είναι σφραγισμένα με φύλλο μολύβδου; Μερικοί ειδικοί σε θέματα υγείας συστήνουν να βγάζετε εντελώς το φύλλο και, αφού τραβήξετε το φελλό, να υγραίνετε ένα πανί με λίγες σταγόνες κρασί και κατόπιν να σκουπίζετε με αυτό το χείλος του μπουκαλιού.

Μητέρες και νοικοκυρές, μήπως συνηθίζετε να χρησιμοποιείτε ξανά τις πλαστικές σακούλες του ψωμιού για να φυλάτε τρόφιμα; Οι ερευνητές ανίχνευσαν μόλυβδο σε υψηλά επίπεδα στο μελάνι που χρησιμοποιείται στα τυπωμένα γράμματα της σακούλας, ο οποίος μπορεί να περάσει σε άλλα τρόφιμα. Ο μόλυβδος δεν περνάει μέσα από το πλαστικό ώστε να μολύνει το ψωμί που βρίσκεται στο εσωτερικό· ωστόσο, όταν ο καταναλωτής γυρίζει τη σακούλα από την ανάποδη, το μολυβδούχο μελάνι μπορεί να προκαλέσει μόλυνση. Αν χρησιμοποιήσετε ξανά μια σακούλα, βεβαιωθείτε ότι τα γράμματα δεν έρχονται ποτέ σε επαφή με τα τρόφιμα.

Τέλος, το περιοδικό Ντισκάβερ (Discover) δίνει την εξής προειδοποίηση: «Όσοι ταξιδεύουν στο εξωτερικό, ειδικά στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, θα πρέπει να προσέχουν τα κεραμικά σκεύη του φαγητού· το υάλωμά τους, που έχει βάση το μόλυβδο, μπορεί να μην έχει ψηθεί στις υψηλές θερμοκρασίες οι οποίες απαιτούνται για να αποτραπεί το γδάρσιμο, το ξεφλούδισμα και το πέρασμα σωματιδίων μολύβδου στο φαγητό».