«Πώς Μπορώ να Ζήσω με τον Πόνο Μου;»

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ χτύπησε τον Μπομπ και την Νταϊάνα Κριτς πριν από 18 χρόνια. Ο εξάχρονος γιος τους, ο Ντέιβιντ, είχε καρδιακά προβλήματα εκ γενετής. Η Νταϊάνα μας αφηγείται:

«Ένας γιατρός μας συμβούλεψε ότι θα ’πρεπε να κάνουμε στο γιο μας κάποιες εξετάσεις μέσα σ’ ένα περίπου χρόνο, πράγμα στο οποίο συμφωνήσαμε. Ο Ντέιβιντ ήταν γεμάτος ζωή, σχεδόν υπερδραστήριος. Θυμάμαι ότι ήταν 25 Ιανουαρίου, και ο Ντέιβιντ πείραζε την αδελφή του, κάνοντας άνω-κάτω το δωμάτιό της. Όταν με ρώτησε αν θα μπορούσε να πάει έξω να παίξει, τον άφησα.

»Σε λίγη ώρα άκουσα ένα ασθενοφόρο και μετά έτρεξε ένας γείτονας, φωνάζοντας, ‘Νταϊάνα, τρέξε, είναι ο Ντέιβιντ!’. Βγήκα έξω και τον είδα πεσμένο πάνω στο καπώ του αυτοκινήτου που τον είχε χτυπήσει. Δεν μπορούσα να κουνηθώ. Αισθανόμουν σαν παράλυτη. Τον πήραν με το ασθενοφόρο. Αλλά μάταια. Η καρδούλα του δεν άντεξε και ο γιος μας πέθανε».

Ξύπνα!: «Πώς σε επηρέασε αυτή η τρομερή απώλεια;»

Νταϊάνα: «Πέρασα από μια σειρά αντιδράσεων—μούδιασμα, άρνηση να το δεχτώ, ενοχή και θυμό για το σύζυγό μου και το γιατρό που δεν είχαν αντιληφτεί πόσο σοβαρή ήταν η κατάστασή του. Εκείνη τη μέρα ο Ντέιβιντ με είχε αναστατώσει πάρα πολύ. Περίμενα επισκέπτες για φαγητό και είχα να φροντίσω κι ένα μωρό δέκα εβδομάδων. Δεν ήξερα τι να πρωτοκάνω. Και το επόμενο πράγμα που θυμάμαι ήταν ότι πήραν τον μικρό μου Ντέιβιντ στο νοσοκομείο.

»Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι ήταν νεκρός. Δεν μπορούσα να δεχτώ τις λέξεις ‘νεκρός’ και ‘θάνατος’. Σύμφωνα με τη δική μου άποψη είχε απλώς πάει για ταξίδι. ‘Είναι ζωντανός στη μνήμη του Θεού και θα ξαναγυρίσει’, σκεφτόμουν. Έτσι, περίπου εφτά βδομάδες από τότε που πέθανε, άρχισα να του γράφω γράμματα. Για 13 χρόνια έγραφα τέτοια γράμματα!»

Πόσο Κρατάει η Θλίψη;

Η θλίψη της Νταϊάνας που κράτησε τόσο πολύ υποστηρίζει αυτό που δηλώνει ο Δρ Άρθουρ Φρηζ στο βιβλίο του Help for Your Grief (Βοήθεια για τη Θλίψη σας): «Οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν ότι ο χαμός ενός παιδιού δημιουργεί στους γονείς μόνιμη αίσθηση απώλειας, ιδιαίτερα στη μητέρα».

Σύμφωνα με τον ποιητή Σέλεϋ, «Η θλίψη επιστρέφει με το γύρισμα του χρόνου». Οι ετήσιες υπενθυμίσεις του χαμού κάποιου αγαπημένου ξαναζωντανεύουν τον πόνο. Αυτό το επιβεβαιώνουν εκατομμύρια ανθρώπων σήμερα, κι έτσι ρωτούν, ‘Πώς μπορώ να ζήσω με τον πόνο μου;’ Όμως η θλίψη θεραπεύεται, αν και ίσως ποτέ εντελώς. Η έντονη λύπη ελαττώνεται, αν και παραμένει η αίσθηση της απώλειας.

Αυτή η άποψη επιβεβαιώνεται από τον Χάρολντ και τη Μάρτζορι Μπερντ από τη Βρετανία που έχασαν το 19χρονο γιο τους, τον Στήβεν, πριν από δέκα χρόνια από πνιγμό. Σαν να μην έφτανε αυτό, αυτός ήταν το μοναχοπαίδι τους και το πτώμα του δεν βρέθηκε ποτέ. Ο Χάρολντ λέει για τη θλίψη που πέρασε: «Λένε ότι ο χρόνος γιατρεύει τις πληγές, αλλά η αλήθεια είναι ότι απλώς αμβλύνει τη μνήμη αυτού που έχασες. Τότε μόνο θα θεραπευτούμε, όταν θα τον συναντήσουμε και πάλι στην ανάσταση».

Μια επιστημονική μελέτη για το αίσθημα της απώλειας περίγραψε ως εξής τα στάδια της θλίψης: «Αυτός που πενθεί μεταβαίνει με γρήγορο και έντονο ρυθμό από τη μια συναισθηματική κατάσταση στην άλλη, και ίσως για κάποια περίοδο χρόνου παλινδρομεί ανάμεσα στην αποφυγή αναμνήσεων για τον πεθαμένο και στην ηθελημένη καλλιέργεια τέτοιων αναμνήσεων. Οι άνθρωποι γενικά μεταβαίνουν από μια κατάσταση στην οποία αρνούνται να πιστέψουν ότι πράγματι συνέβη αυτό, σε μια βαθμιαία αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας».

Ο Δρ Φρηζ φωτίζει κάπως αυτό το καταθλιπτικό ζήτημα. «Πάντοτε θα πρέπει να μπορούμε να βλέπουμε μπροστά—να αναγνωρίζουμε ότι η συντριπτική πλειονότητα εκείνων που υποφέρουν από θλίψη και που δοκιμάζουν το αίσθημα της απώλειας . . . τελικά περνούν στην άλλη πλευρά, θεραπεύονται και η κατοπινή φυσική τους κατάσταση είναι σχεδόν όμοια μ’ εκείνη στην οποία βρίσκονταν όταν άρχισε ο πόνος και η οδύνη της θλίψης».

Στην πραγματικότητα, σε πολλές περιπτώσεις το άτομο μπορεί να βγει πιο δυνατό. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή η εμπειρία της θλίψης τού έχει διδάξει συμπόνια—καλύτερη κατανόηση γι’ αυτούς που πενθούν και ταύτιση μαζί τους. Και αφού η συμπόνια προχωράει πιο πέρα από τη συμπάθεια, αυτός που έχει ξεπεράσει τη θλίψη του γίνεται στήριγμα, σύμβουλος και παρηγοριά σε άλλους που υποφέρουν το χαμό ενός αγαπημένου τους προσώπου. Για παράδειγμα, ο Μπομπ, που ο γιος του ο Ντέιβιντ πέθανε από ανακοπή καρδιάς, είπε: «Διαπιστώνουμε ότι όταν βοηθάμε τους άλλους να αντέχουν το βάρος της θλίψης τότε αισθανόμαστε κι εμείς καλύτερα».

Γιατί Εκδηλώνεται Ενοχή, Θυμός και Επίκριση;

Ειδικοί που μελετούν τη θλίψη, αναγνωρίζουν ότι οι αντιδράσεις της ενοχής, του θυμού και της επίκρισης που συχνά συνοδεύουν το πένθος είναι φυσιολογικές για τέτοιου είδους καταστάσεις. Αυτοί που ζουν προσπαθούν να ανακαλύψουν αιτίες που συχνά δεν είναι ούτε δικαιολογημένες ούτε λογικές. ‘Γιατί συνέβη αυτό σε μένα; Σε τι έφταιξα για να με βρει αυτό; Αχ, να μην είχα . . .’ είναι μερικές από τις κοινές αντιδράσεις. Άλλοι στρέφονται ενάντια στον Θεό με σκέψεις όπως ‘Γιατί επέτρεψε ο Θεός να συμβεί αυτό; Γιατί μου το έκανε αυτό ο Θεός;’

Εδώ έρχεται στο νου μας η απάντηση της Αγίας Γραφής, «Απρόοπτες περιστάσεις και εναντιότητες θα συναντήσουν όλους αυτούς». Δυστυχήματα μπορούν να συμβούν οπουδήποτε, οποτεδήποτε και ο θάνατος δεν κάνει διακρίσεις. Ασφαλώς ένας Θεός αγάπης δεν θα ‘έβαζε κάποιον στο σημάδι’ στερώντας του το παιδί του.—Εκκλησιαστής 9:11, Απόδοση Ηρ. Παπαδημητρίου-Νικ. Π. Βασιλειάδη· 1 Ιωάννου 4:8.

Ο Αγκουστίν και η Βαλεντίνα, που αναφέρθηκαν στο αρχικό μας άρθρο, όταν συζήτησαν με το Ξύπνα! το θάνατο του Τζόναθαν δεν μπόρεσαν να κρατήσουν τα δάκρυά τους. Μήπως επικρίνουν κάποιον για το θάνατο του γιου τους; Η Βαλεντίνα απαντά: «Ποτέ δεν συμφωνούσα να πηγαίνει στο Λονγκ Άιλαντ με το αυτοκίνητο κάποιου άλλου. Για να είμαι ειλικρινής, έριξα το λάθος στον Αγκουστίν. Τώρα αντιλαμβάνομαι ότι ήταν παράλογη αντίδραση, αλλά τότε σκεφτόμουν, ‘Αν δεν τον είχε αφήσει ο μπαμπάς να πάει θα ήταν ακόμα ζωντανός’. Συνέχισα να τον κατηγορώ. Ήθελα κάπου να ξεσπάω γιατί δεν μπορούσα να το κρατάω μέσα μου».

Ο θυμός της Νταϊάνας Κριτς για τον πρόωρο θάνατο του Ντέιβιντ ξέσπασε με μορφή αντιπάθειας προς τα ζώα. Όπως είπε στο Ξύπνα!: «Όταν έβλεπα ένα σκύλο ή καμιά γάτα να περπατάει στο δρόμο, έλεγα μέσα μου, ‘Μέσα σ’ αυτό το ζώο χτυπάει μια δυνατή καρδιά. Γιατί να μην είχε και ο Ντέιβιντ μου καρδιά που να λειτουργεί καλά; Γιατί ένα ζώο να μπορεί να περπατάει από ’δω κι από ’κει και όχι ο μικρός μου Ντέιβιντ;’».

Οι ειδικοί μάς διαβεβαιώνουν ότι όλες αυτές οι αντιδράσεις, αν και συχνά παράλογες, είναι φυσιολογικές. Η διατύπωση ερωτηματικών είναι μια μορφή λογίκευσης, μέρος της διαδικασίας της συμφιλίωσης με την πραγματικότητα. Τελικά αποχτιέται μια ισορροπημένη άποψη και επικρατεί ο κοινός νους. Όπως το θέτει ο Δρ Φρηζ: «Η ορθά εννοούμενη θλίψη—η κατάλληλη υπερπήδηση των συναισθηματικών προβλημάτων του πένθους και της λύπης, η αποδοχή του θανάτου και η έντιμη θεώρηση όλων των συναισθημάτων που τον συνοδεύουν—σημαίνει ότι αυτός που πενθεί τελικά ξεπερνάει αυτές τις κακές στιγμές με περαστικό πόνο ή απλώς μόνο με ανεπαίσθητες, αμυδρές θλιβερές σκέψεις».

Αυτό εξισορροπεί τα πράγματα. Ο Δρ Φρηζ συνεχίζει: «Το ιδανικό είναι να αντικατασταθεί τελικά ο αβάσταχτος πόνος, η λύπη και η κατάθλιψη με τη νοσταλγία και τις ευχάριστες σκέψεις, με μια ικανότητα να μιλάει κανείς για τον πεθαμένο με ειλικρίνεια και αγάπη». Σε αυτό το σημείο, οι αναμνήσεις προάγουν την αγάπη μάλλον παρά τη λύπη.

Αντιμετωπίζοντας το Χαμό Ενός Αγέννητου Παιδιού

Η Μόνα, αν και είχε ήδη κι άλλα παιδιά, περίμενε με ιδιαίτερη χαρά τη γέννηση του επόμενου παιδιού της. Πριν ακόμα γεννηθεί, ήταν ένα «μωρό που έπαιζα μαζί του, του μιλούσα και ονειρευόμουν να το αποκτήσω», μας λέει.

Ο δεσμός ανάμεσα στη μητέρα και στο αγέννητο παιδί ήταν ισχυρός. Συνεχίζει: «Η Ρέιτσελ Ανν ήταν ένα μωρό που μου έδινε δυνατές κλωτσιές στην κοιλιά, που με κρατούσε ξύπνια τη νύχτα. Ακόμα θυμάμαι τα πρώτα της σκιρτήματα, σαν μαλακά, στοργικά σκουντήματα. Κάθε φορά που κουνιόταν μέσα μου πλημμύριζα με αγάπη. Τη γνώριζα τόσο καλά που ήξερα πότε πονούσε και πότε ήταν άρρωστη».

Η Μόνα συνεχίζει την αφήγησή της: «Ο γιατρός δεν με πίστευε μέχρι που ήταν πολύ αργά. Μου είπε να μην ανησυχώ. Πιστεύω ότι το κατάλαβα όταν η κορούλα μου πέθανε. Ξαφνικά γύρισε μέσα στην κοιλιά μου απότομα. Την επόμενη μέρα ήταν νεκρή».

Η εμπειρία της Μόνα δεν είναι σπάνια περίπτωση. Σύμφωνα με τους Φρήντμαν και Γκραντστάιν, συγγραφείς του βιβλίου Surviving Pregnancy Loss (Πώς να Ξεπεράσετε μια Ανεπιτυχή Εγκυμοσύνη), στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο κάθε χρόνο περίπου ένα εκατομμύριο γυναίκες δοκιμάζουν ανεπιτυχή εγκυμοσύνη. Συχνά οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται πλήρως ότι η αποβολή ή η θνησιγονία αποτελούν τραγωδία για μια γυναίκα, και ότι τέτοια περιστατικά την κάνουν να θλίβεται—ίσως για ολόκληρη τη ζωή της. Για παράδειγμα, η Βερόνικα, από τη Νέα Υόρκη, που τώρα είναι στα πενήντα της, θυμάται τις αποβολές της και ιδιαίτερα θυμάται το αγέννητο παιδί της που ήταν ζωντανό μέχρι τον ένατο μήνα και γεννήθηκε ζυγίζοντας 6 κιλά. Τις τελευταίες δυο βδομάδες της εγκυμοσύνης της ήταν νεκρό μέσα στην κοιλιά της. Κι όπως είπε: «Για μια μητέρα είναι τρομερό πράγμα να γεννήσει ένα νεκρό μωρό».

Οι αντιδράσεις αυτών των απογοητευμένων γυναικών δεν γίνονται πάντα κατανοητές, ούτε ακόμη και από άλλες γυναίκες. Μια ψυχίατρος που έχασε το παιδί της εξαιτίας αποβολής, έγραψε: «Αυτό που έμαθα με τον πιο οδυνηρό τρόπο ήταν ότι πριν μου συμβεί αυτό, στην πραγματικότητα δεν είχα ιδέα τι χρειάστηκε να υποφέρουν οι φίλες μου. Είχα τόση αναισθησία και τόση άγνοια γι’ αυτές όση αισθάνομαι τώρα ότι έχουν οι άνθρωποι για μένα».

Ένα άλλο πρόβλημα για τη θλιμμένη μητέρα είναι η εντύπωση ότι ο σύζυγός της ίσως δεν τρέφει ίδια με αυτήν αισθήματα για την απώλεια. Μια σύζυγος το διατύπωσε ως εξής: «Εκείνο τον καιρό ήμουν πλήρως απογοητευμένη με το σύζυγό μου. Γι’ αυτόν ήταν σαν να μην υπήρχε καθόλου εγκυμοσύνη. Δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει τη θλίψη μου. Έδειχνε αρκετή συμπάθεια για τους φόβους μου αλλά όχι και για τη λύπη μου».

Αυτή η αντίδραση μπορεί να είναι φυσιολογική για ένα σύζυγο—δεν αναπτύσσει τους ίδιους σωματικούς και συναισθηματικούς δεσμούς που έχει η έγκυος σύζυγός του. Ωστόσο, κι αυτός υποφέρει από την απώλεια. Και είναι ζωτικό και ο σύζυγος και η σύζυγος να αναγνωρίζουν ότι υποφέρουν μαζί, μολονότι με διαφορετικό τρόπο. Θα πρέπει να μοιράζονται τη θλίψη τους. Αν ο σύζυγος κρατάει κρυφά τα αισθήματά του τότε η σύζυγός του μπορεί να νομίζει ότι είναι αναίσθητος. (Βλέπε σελίδα 12.) Γι’ αυτό να μοιράζεστε τα δάκρυά σας, τις σκέψεις σας και την αγκαλιά σας. Δείξτε ότι χρειάζεστε ο ένας τον άλλο όσο ποτέ προηγουμένως.

Το Μυστήριο και η Θλίψη του Θανάτου Ενός Νεογνού

Εκατομμύρια μητέρες ζουν μ’ έναν κρυφό, καθημερινό φόβο. Όπως το διατύπωσε μια μητέρα: «Προσεύχομαι κάθε νύχτα να σηκωθώ το πρωί και να βρω το μωρό μου ζωντανό». Αυτό που φοβούνται είναι ο θάνατος των νεογνών, ή το SIDS (Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου). Η Δρ Μαρί Βάλντες-Νταπένα, καθηγήτρια παθολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι της Φλόριντα, δηλώνει ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο κάθε χρόνο συμβαίνουν 6.000 με 7.000 αιφνίδιοι βρεφικοί θάνατοι. Προσθέτει: «Χωρίς αμφιβολία αυτό είναι πραγματικό κοινωνικό πρόβλημα υγείας».

Ο θάνατος των νεογνών επέρχεται στα μωρά στη διάρκεια της νύχτας, συχνά μεταξύ του δεύτερου και του τέταρτου μήνα της ηλικίας του μωρού. Η επιστήμη δεν έχει παρουσιάσει ακόμη ικανοποιητικές εξηγήσεις, ακόμη και οι αυτοψίες δεν δείχνουν τις αιτίες γι’ αυτό τον ξαφνικό θάνατο. Παραμένει μυστήριο.a

Το επακόλουθο του θανάτου του νεογνού είναι συχνά ένα τρομερό αίσθημα ενοχής. Έτσι, τι θα βοηθήσει τους γονείς σε περίπτωση θανάτου του νεογνού; Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να αναγνωρίσουν ότι δεν θα μπορούσαν να αποφύγουν την τραγωδία. Το Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου είναι απρόβλεπτο και συχνά αναπόφευκτο. Επομένως, δεν υπάρχει λόγος για αισθήματα ενοχής. Δεύτερο, η αμοιβαία υποστήριξη, η εμπιστοσύνη και η κατανόηση των γονέων θα βοηθήσει και τους δυο να αντιμετωπίσουν τη θλίψη τους. Μιλήστε για το μωρό σας σε άλλους. Μοιραστείτε τα αισθήματά σας.

Και οι Παππούδες και οι Γιαγιάδες Θλίβονται

Και οι παππούδες και οι γιαγιάδες υποφέρουν επίσης, μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο. Όπως το εξέφρασε ένας πατέρας που πενθούσε: «Αντιδρούν όχι μόνο στο θάνατο του εγγονιού τους αλλά και στη λύπη των παιδιών τους».

Υπάρχουν, όμως, τρόποι να τους ελαφρύνετε την αίσθηση της απώλειας. Κατ’ αρχήν να τους λαβαίνετε υπόψη σας. Το εγγόνι τους ήταν μια επέκταση και τους δικού τους εαυτού. Επομένως οι παππούδες και οι γιαγιάδες θα πρέπει να γίνονται δεκτοί να συμμεριστούν τη θλίψη με το δικό τους τρόπο. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων. Αλλά αν θέλουν να περιληφθούν, και συνήθως θέλουν, θα πρέπει να είναι ευπρόσδεκτοι.

Με αυτή τη σύντομη κάλυψη που έγινε σχετικά με τη θλίψη, προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε τα αισθήματα αυτών που πενθούν. Αλλά υπάρχει και μια άλλη πλευρά για να εξετάσουμε. Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι άλλοι, ειδικά με αυτά που λένε; Και πώς μπορούν οι άντρες σύζυγοι να εκφράσουν τη θλίψη τους; Παρακαλούμε δείτε το επόμενο άρθρο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 7]

Τα Στάδια της Θλίψης

Αυτό δεν υπονοεί ότι η θλίψη ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο σχεδιάγραμμα ή πρόγραμμα. Οι αντιδράσεις εξαιτίας της θλίψης μπορεί να υπερκαλύψουν η μια την άλλη και η χρονική διάρκεια που απαιτείται για να εκδηλωθούν μπορεί να ποικίλλει, ανάλογα με το άτομο.

Αρχικές αντιδράσεις:

Αρχικό σοκ· άρνηση αποδοχής της πραγματικότητας· μούδιασμα· αισθήματα ενοχής· θυμός

Η έντονη θλίψη μπορεί να περιλαμβάνει:

Αμνησία και αϋπνία· υπερβολική εξάντληση· απότομες αλλαγές στη διάθεση· εσφαλμένη κρίση και τρόπο σκέψης· ξεσπάσματα με δάκρυα· αλλαγές στην όρεξη, με επακόλουθη μείωση ή αύξηση του βάρους· διάφορα συμπτώματα άστατης υγείας· λήθαργο· μειωμένη απόδοση στην εργασία· ψευδαισθήσεις—περιπτώσεις που κάποιος νιώθει, ακούει και βλέπει τον πεθαμένο

Περίοδος εξισορρόπησης

Λύπη με νοσταλγία· περισσότερες ευχάριστες αναμνήσεις από τον πεθαμένο, που μερικές φορές είναι ακόμη και αναμειγμένες με χιούμορ

(Βασισμένο στο βιβλίο Help for Your Grief, του Δρ Άρθουρ Φρηζ, σελίδες 23-26.)

[Πλαίσιο στη σελίδα 9]

Βήματα που θα σας Βοηθήσουν να Ξεπεράσετε τη Θλίψη Σας

Το κάθε άτομο θα πρέπει να ξεπεράσει τη θλίψη του με το δικό του τρόπο. Το ζωτικό βήμα είναι να αποφύγετε την εσωστρεφή αδράνεια και την αυτολύπηση. Ακολουθούν μερικές υποδείξεις που βασίζονται στις εμπειρίες αυτών που πενθούν και που έδωσαν συνέντευξη στο Ξύπνα!:

◼ Να βρίσκετε πάντα κάτι να κάνετε και να μην ξεφεύγετε από το συνηθισμένο πρόγραμμα της εργασίας σας και των δραστηριοτήτων σας. Εκείνοι που είναι Μάρτυρες του Ιεχωβά τόνισαν ιδιαίτερα την αξία της παρακολούθησης των χριστιανικών συναθροίσεων και τη συμμετοχή στη διακονία. Πολλοί ανάφεραν τη μεγάλη βοήθεια που έλαβαν από την προσευχή.

◼ Αφήστε τη θλίψη σας να εκδηλωθεί· μην προσπαθείτε να την καταπνίξετε μέσα σας. Όσο πιο γρήγορα θρηνήσετε και κλάψετε, τόσο πιο γρήγορα θα περάσετε από το στάδιο της έντονης θλίψης.

◼ Μην απομονώνεστε· να έρχεστε σ’ επαφή με άλλους ανθρώπους και να τους αφήνετε κι εκείνους να σας πλησιάζουν. Αν αυτό σας βοηθάει, μιλήστε ελεύθερα για τον αγαπημένο σας που χάσατε.

◼ Το συντομότερο δυνατό, αναπτύξτε ενδιαφέρον για άλλα άτομα και για τα προβλήματά τους. Προσπαθήστε να βοηθήσετε άλλους και θα βοηθηθείτε και σεις.

[Πλαίσιο στη σελίδα 10]

Τι Μπορούν να Κάνουν οι Άλλοι για να Βοηθήσουν;

Οι ανταποκριτές του Ξύπνα! σε διάφορες χώρες πήραν συνέντευξη από άτομα που πενθούν. Ακολουθούν μερικές υποδείξεις για το πώς να δίνετε βοήθεια σε οικογένειες που πενθούν. Βέβαια, πρέπει να είστε ευέλικτοι ως προς την εφαρμογή τους, ανάλογα με τα συναισθήματα αυτών που πενθούν.

1. Επισκεφθείτε την οικογένεια από την πρώτη μέρα και επίσης καλέστε τους στο δικό σας σπίτι. Ετοιμάστε τους γεύματα. Συνεχίστε να το κάνετε αυτό για όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται, όχι απλώς μόνο τις πρώτες λίγες βδομάδες.

2. Αφήστε τους γονείς να αποφασίσουν αν θέλουν να κρατήσουν τα ρούχα ή άλλα αντικείμενα που θυμίζουν το πεθαμένο παιδί, ή αν θέλουν να τα αποθηκεύσουν κάπου αλλού.

3. Αν το άτομο που πενθεί δείχνει ότι το επιθυμεί, μιλήστε για το άτομο που πέθανε με το όνομά του. Θυμηθείτε τις χαρούμενες και χιουμοριστικές πλευρές της προσωπικότητας και της ζωής του παιδιού. Μην είστε σιωπηλοί. Οι γονείς ίσως θέλουν να συζητούν για το αγαπημένο τους παιδί.

4. Αν είστε πολύ μακριά για να προσφέρετε προσωπική βοήθεια, γράψτε ενθαρρυντικά και παρηγορητικά γράμματα. Μην αποφεύγετε τη μνεία αυτού που πέθανε.

5. Όταν είναι κατάλληλο ενθαρρύνετε τους γονείς να παραμείνουν δραστήριοι και να συνεχίσουν το προηγούμενο πρόγραμμά τους. Πάρτε τους μαζί σας έξω από το σπίτι και βοηθήστε τους να κάνουν πράγματα για τους άλλους.

[Πλαίσιο στη σελίδα 10]

Μια Γιαγιά Γράφει:

«Έχω χάσει στο θάνατο τους αγαπητούς μου γονείς, έναν αδελφό, μια αδελφή, τον αφοσιωμένο σύντροφο της ζωής μου, τον αξιαγάπητο και καλόκαρδο σύζυγό μου, τον Τζιμ μου, που τον συνάντησα και τον αγάπησα όταν ήμουν 13 χρονών, και τον λατρευτό μου εγγονό Στούαρτ Τζάμυ—μπορώ να πω ότι καμιά λύπη, κανένας πόνος, καμιά βασανιστική θλίψη, απ’ όσες με πλημμυρίζουν καθώς τα γράφω αυτά, δεν μπορεί να συγκριθεί με το θάνατο ενός παιδιού».

—Έντνα Γκρην, Αγγλία, για το θάνατο του εγγονού της, ηλικίας δυο χρονών και εννέα μηνών.

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Με το να μοιράζεστε ανοιχτά τη λύπη σας, βοηθάτε ο ένας τον άλλο να την ξεπεράσετε