Εκτύπωση υπό την Επιφάνεια

Κατά τη διάρκεια της απαγόρευσης, η πνευματική τροφή περνούσε κρυφά στη Ρουμανία ως έντυπη ύλη, μεμβράνες πολυγράφου ή σε κάποια άλλη μορφή και αναπαραγόταν τοπικά. Μερικές φορές είχε ήδη μεταφραστεί στη ρουμανική και στην ουγγρική, αλλά συνήθως έπρεπε να μεταφραστεί τοπικά από την αγγλική, τη γαλλική, τη γερμανική ή την ιταλική. Υπήρχαν διάφοροι σύνδεσμοι, όπως ξένοι τουρίστες που επισκέπτονταν τη χώρα, φοιτητές που έρχονταν για σπουδές, καθώς και Ρουμάνοι που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους.

Η Σεκουριτάτε κατέβαλλε σκληρές προσπάθειες να εμποδίσει τους συνδέσμους και επίσης να ανακαλύψει σε ποια μέρη της Ρουμανίας παράγονταν τα έντυπα. Ενεργώντας συνετά, οι αδελφοί εργάζονταν σε διάφορες ηχομονωμένες ιδιωτικές κατοικίες σε αρκετές πόλεις και κωμοπόλεις. Μέσα σε αυτά τα σπίτια, κατασκεύαζαν μυστικά χωρίσματα ή δωμάτια, όπου έστηναν τον εξοπλισμό ανατύπωσης. Μερικά από αυτά τα δωμάτια καλύπτονταν από τζάκια τα οποία συνήθως εφάπτονταν στον τοίχο. Ωστόσο, οι αδελφοί τροποποιούσαν τα τζάκια για να μπορούν να μετακινούνται, επιτρέποντας την πρόσβαση σε μια κρυφή είσοδο.

Ο Σάντορ Πάραζντι εργαζόταν σε ένα μυστικό πιεστήριο στο Τίργκου-Μιούρες όπου παρήγε το εδάφιο της ημέρας, τη Διακονία της Βασιλείας, τη Σκοπιά και το Ξύπνα! «Εργαζόμασταν μέχρι και 40 ώρες τα σαββατοκύριακα και κοιμόμασταν εναλλάξ μία ώρα ο καθένας», θυμάται ο Σάντορ. «Η μυρωδιά των χημικών διαπότιζε τα ρούχα και το δέρμα μας. Σε κάποια περίπτωση, όταν έφτασα στο σπίτι ο τρίχρονος γιος μου παρατήρησε: “Μπαμπά, μυρίζεις σαν το εδάφιο της ημέρας!”»

Ο Τραϊάν Κίρα, σύζυγος και πατέρας, ανατύπωνε και μετέφερε έντυπα στο νομό Κλουζ. Του δόθηκε ένας παλιός χειροκίνητος πολύγραφος με το παρατσούκλι «Ο Μύλος», ο οποίος έπρεπε να είχε «αποσυρθεί» προ πολλού. Λειτουργούσε μεν, αλλά τα αποτελέσματα δεν ήταν και τα καλύτερα. Ο Τραϊάν, λοιπόν, ζήτησε από έναν αδελφό που ήταν μηχανικός να του κάνει γενική επισκευή. Ο αδελφός έλεγξε το μηχάνημα αλλά η σκυθρωπή έκφρασή του τα έλεγε όλα—ο παλιός Μύλος δεν επιδεχόταν επισκευή. Ύστερα το πρόσωπό του έλαμψε και είπε: «Μπορώ να σου φτιάξω ένα καινούριο!» Όπως αποδείχτηκε, έκανε πολύ περισσότερα. Έστησε ένα εργαστήριο στο υπόγειο μιας αδελφής και κατασκεύασε δικό του τόρνο. Αντί για έναν μόνο πολύγραφο, έφτιαξε περισσότερους από δέκα! Αυτοί οι καινούριοι Μύλοι στάλθηκαν σε διαφορετικά μέρη της χώρας και έκαναν καλή δουλειά.

Τη δεκαετία του 1980 αρκετοί αδελφοί εκπαιδεύτηκαν στη λειτουργία των μηχανημάτων όφσετ, τα οποία ήταν ανώτερα. Ο πρώτος που εκπαιδεύτηκε ήταν ο Νικολάε Μπεντάρου, ο οποίος με τη σειρά του εκπαίδευσε άλλους. Όπως συνέβαινε συχνά, η παραγωγή εντύπων στο σπίτι των Μπεντάρου ήταν οικογενειακή υπόθεση και το κάθε μέλος έκανε μια συγκεκριμένη εργασία. Βέβαια, ήταν δύσκολο να κρατούνται αυτές οι εργασίες μυστικές, ιδιαίτερα την περίοδο κατά την οποία η Σεκουριτάτε κατασκόπευε άτομα και εισέβαλλε σε σπίτια. Έτσι λοιπόν, η ταχύτητα ήταν απαραίτητη, γι’ αυτό οι αδελφοί εργάζονταν πολλές ώρες ολόκληρο το σαββατοκύριακο για να τυπώνουν τα έντυπα και να τα μεταφέρουν. Γιατί τα σαββατοκύριακα; Επειδή στη διάρκεια της εβδομάδας είχαν τις κανονικές τους εργασίες.

Οι αδελφοί έπρεπε επίσης να είναι προσεκτικοί κατά την αγορά χαρτιού. Ακόμη και όταν ένας πελάτης ζητούσε μία μόνο δεσμίδα χαρτιού—περίπου 500 φύλλα—έπρεπε να εξηγήσει γιατί την ήθελε. Και να σκεφτεί κανείς ότι τα πιεστήρια χρειάζονταν μέχρι και 40.000 φύλλα χαρτιού το μήνα! Οι αδελφοί λοιπόν έπρεπε να είναι προσεκτικοί στις δοσοληψίες τους με το προσωπικό των καταστημάτων. Και επειδή οι έλεγχοι στο δρόμο ήταν συνηθισμένοι, έπρεπε επίσης να είναι άγρυπνοι κατά τη μεταφορά των υλικών.

[Πλαίσιο στη σελίδα 132, 133]

Μέθοδοι Αναπαραγωγής Εντύπων

Κατά τη δεκαετία του 1950, η αντιγραφή με το χέρι, συχνά με χρήση καρμπόν, ήταν η απλούστερη και πιο πρακτική μέθοδος αναπαραγωγής βοηθημάτων μελέτης της Γραφής. Μολονότι ήταν αργή και κουραστική, είχε ένα ιδιαίτερα χρήσιμο έμμεσο όφελος—οι αντιγραφείς απομνημόνευαν μεγάλο μέρος της ύλης. Ως αποτέλεσμα, όταν φυλακίζονταν μπορούσαν να παρέχουν πολλή πνευματική ενίσχυση σε άλλους. Οι αδελφοί χρησιμοποιούσαν επίσης γραφομηχανές, αλλά αυτές έπρεπε να δηλώνονται στην αστυνομία και ήταν δύσκολο να τις προμηθευτεί κανείς.

Οι πολύγραφοι εμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Για να φτιάξουν μεμβράνες, οι αδελφοί αναμείγνυαν κόλλα, ζελατίνη και κερί και ύστερα άπλωναν το μείγμα φτιάχνοντας μια λεπτή στρώση σε λεία ορθογώνια επιφάνεια, κατά προτίμηση γυάλινη. Χρησιμοποιώντας ειδικό μελάνι το οποίο ετοίμαζαν μόνοι τους, αποτύπωναν το κείμενο πάνω σε χαρτί. Όταν στέγνωνε το μελάνι, πίεζαν το χαρτί ομοιόμορφα πάνω στην κέρινη επιφάνεια και έτσι έφτιαχναν τη μεμβράνη. Αυτές οι μεμβράνες, ωστόσο, είχαν μικρή διάρκεια ζωής γι’ αυτό οι αδελφοί έπρεπε να κατασκευάζουν συνεχώς καινούριες. Και όπως τα χειρόγραφα αντίγραφα των άρθρων, έτσι και οι μεμβράνες παρουσίαζαν κίνδυνο για την ασφάλεια—ο γραφέας μπορούσε να αναγνωριστεί από το γραφικό του/της χαρακτήρα.

Από τη δεκαετία του 1970 μέχρι τα τελευταία χρόνια της απαγόρευσης, οι αδελφοί κατασκεύασαν και χρησιμοποίησαν περισσότερους από δέκα φορητούς, χειροκίνητους πολύγραφους οι οποίοι βασίζονταν σε ένα μοντέλο από την Αυστρία και χρησιμοποιούσαν εκτυπωτικές πλάκες από πλαστικοποιημένο χαρτί. Οι αδελφοί αποκαλούσαν αυτό το μηχάνημα Μύλο. Ξεκινώντας από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, αποκτήθηκαν μερικά μηχανήματα όφσετ τροφοδοτούμενα με φύλλα, αλλά οι αδελφοί δεν μπορούσαν να κατασκευάσουν τις πλάκες, οπότε τα μηχανήματα έμεναν σε αχρηστία. Από το 1985 και μετά, όμως, ένας αδελφός από την τότε Τσεχοσλοβακία ο οποίος ήταν χημικός μηχανικός εκπαίδευσε τους αδελφούς ώστε να αποκτήσουν τις απαραίτητες ικανότητες. Από τότε και έπειτα, βελτιώθηκαν εμφανώς τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα των εντύπων που τυπώνονταν.

Δύο χρόνια αργότερα, έλαβα το επιπρόσθετο προνόμιο να αγοράζω χαρτί για το τοπικό μυστικό τυπογραφείο. Το 1980, έμαθα να τυπώνω και συμμετείχα στην παραγωγή της Σκοπιάς, του Ξύπνα! και άλλων εντύπων. Χρησιμοποιούσαμε έναν πολύγραφο και κάποιο άλλο μικρό χειροκίνητο πιεστήριο.

Στο μεταξύ, γνώρισα τη Βερονίκα, μια καλή αδελφή που είχε δείξει την πιστότητά της στον Ιεχωβά, και παντρευτήκαμε. Η Βερονίκα αποδείχτηκε μεγάλο στήριγμα για εμένα στο έργο μου. Το 1981, ο Ότο Κούγκλιτς από το γραφείο τμήματος της Αυστρίας με δίδαξε να χειρίζομαι το πρώτο μας μηχάνημα όφσετ που τροφοδοτούνταν με χαρτί. Στήσαμε ένα δεύτερο πιεστήριο στο Κλουζ-Ναπόκα το 1987, και εγώ διορίστηκα να εκπαιδεύω τους χειριστές.

[Εικόνα στη σελίδα 133]

Ο Μύλος

[Εικόνες στη σελίδα 134]

Η Βερονίκα και ο Νικολάε Μπεντάρου στη μυστική αποθήκη κάτω από το σπίτι τους