Μερικοί αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα των φυλακών. Επισημαίνουν ότι, ενώ ο αριθμός των φυλακισμένων παγκόσμια έχει ξεπεράσει τα οχτώ εκατομμύρια, τα ποσοστά εγκληματικότητας σε πολλές χώρες δεν έχουν μειωθεί σημαντικά. Επιπλέον, ενώ ένας μεγάλος αριθμός εγκλείστων στις φυλακές βρίσκονται εκεί για αδικήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά, το γεγονός ότι τα ναρκωτικά είναι ακόμη διαθέσιμα στους δρόμους εξακολουθεί να αποτελεί αιτία σοβαρής ανησυχίας.

Μήπως η Λύση Είναι Μέρος του Προβλήματος;

«Ο εξευτελισμός και η καταρράκωση των φυλακισμένων είναι ο χειρότερος τρόπος για να τους προετοιμάσουμε για τον έξω κόσμο».​—ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΔΙ ΑΤΛΑΝΤΑ ΚΟΝΣΤΙΤΙΟΥΣΙΟΝ (THE ATLANTA CONSTITUTION).

ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ περιπτώσεις οι φυλακές λειτουργούν απλώς ως ένας φραγμός—και μάλιστα προσωρινός. Όταν ο κρατούμενος αποφυλακίζεται, έχει πράγματι πληρώσει για το έγκλημά του;a Τι θα λεχθεί για τα θύματα ή τους προσφιλείς τους; «Είμαι η μητέρα ενός δολοφονημένου παιδιού», είπε ικετευτικά η Ρίτα όταν ο δολοφόνος του 16χρονου γιου της που είχε καταδικαστεί αποφυλακίστηκε έπειτα από τρία μόνο χρόνια. «Για σταθείτε λίγο, σας παρακαλώ. Σκεφτείτε το. Μπορεί να το χωρέσει ο νους σας;» Όπως δείχνει χαρακτηριστικά η περίπτωση της Ρίτας, η τραγωδία συνήθως συνεχίζεται πολύ καιρό αφότου πάψουν τα δικαστήρια να ασχολούνται με την υπόθεση και οι εφημερίδες ξεχάσουν το συμβάν.

Αυτό το θέμα ενδιαφέρει όχι μόνο εκείνους των οποίων η ζωή έχει σημαδευτεί από το έγκλημα αλλά και κάθε άλλον. Σε τελική ανάλυση, το αν οι αποφυλακισμένοι έχουν αναμορφωθεί ή έχουν απλώς σκληρυνθεί από την εμπειρία τους πίσω από τα σίδερα επηρεάζει άμεσα τη δική σας ειρήνη διάνοιας, αν όχι την ίδια σας την ασφάλεια.

Σχολές Εγκληματιών

Το σωφρονιστικό σύστημα δεν καταστέλλει πάντα την εγκληματική συμπεριφορά. «Όταν τα χρήματα χρησιμοποιούνται για να χτιστούν και άλλα κελιά φυλακής, και όχι για να επανεκτιμήσει ο φυλακισμένος την εικόνα του για τον εαυτό του, αυτό συχνά είναι απλώς το προοίμιο για περισσότερα​—και χειρότερα—​εγκλήματα», γράφει η Τζιλ Σμόλοου στο περιοδικό Τάιμ (Time). Ο Πίτερ,b που έχει ζήσει 14 χρόνια πίσω από τα σίδερα, συμφωνεί με αυτή τη δήλωση. «Οι περισσότεροι από τους συγκρατουμένους μου άρχισαν με μικροαπάτες, κατόπιν “προβιβάστηκαν” διαπράττοντας εγκλήματα κατά της περιουσίας άλλων και τελικά “πήραν το πτυχίο τους” κάνοντας σοβαρά αδικήματα εναντίον συνανθρώπων τους», λέει ο ίδιος. «Για αυτούς, οι φυλακές μοιάζουν με επαγγελματικές σχολές. Θα βγουν έξω χειρότεροι».

Ενώ οι φυλακές μπορεί να απομακρύνουν για λίγο τους εγκληματίες από την «ενεργό δράση», φαίνεται πως κάνουν λίγα—αν όχι τίποτα—για να εμποδίσουν μακροπρόθεσμα το έγκλημα. Τα παιδιά και οι νεαροί που ζουν σε υποβαθμισμένες περιοχές της πόλης συχνά βλέπουν τη φυλάκιση σαν μια τελετή μύησης. Πολύ συχνά καταλήγουν να γίνονται πωρωμένοι κακοποιοί. «Η φυλακή δεν σε αναμορφώνει καθόλου», λέει ο Λάρι ο οποίος έχει περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του μπαινοβγαίνοντας στη φυλακή. «Τέτοιοι άνθρωποι βγαίνουν έξω και κάνουν τα ίδια από την αρχή».

Αυτή η “περιστρεφόμενη πόρτα” ίσως εξηγεί το γιατί, σύμφωνα με μια μελέτη που έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 50 τοις εκατό όλων των σοβαρών εγκλημάτων διαπράττονται από το 5 τοις εκατό περίπου των εγκληματιών. «Όταν οι φυλακισμένοι δεν έχουν κάποιον εποικοδομητικό τρόπο για να περάσουν την ώρα τους», σχολιάζει το περιοδικό Τάιμ, «συχνά γεμίζουν το χρόνο τους συσσωρεύοντας μέσα τους μνησικακία, για να μην αναφερθούμε στην ποικιλία των εγκληματικών μεθόδων που μαθαίνουν και τις οποίες . . . θα πάρουν μαζί τους όταν βγουν έξω».

Αυτή η κατάσταση δεν υπάρχει μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Γιάννης Βατής, γιατρός σε κάποιες στρατιωτικές φυλακές της Ελλάδας, δηλώνει: «Οι φυλακές μας έχουν γίνει πολύ αποτελεσματικές στο να παράγουν ανθρώπους απειλητικούς, βίαιους και μοχθηρούς. Όταν αποφυλακίζονται, οι περισσότεροι κρατούμενοι θέλουν να “τακτοποιήσουν τους λογαριασμούς τους” με την κοινωνία».

Το Κοινωνικό Τίμημα

Η κρίση που διέρχονται οι φυλακές επηρεάζει την ίδια σας την τσέπη. Υπολογίζεται ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγου χάρη, κάθε φυλακισμένος στοιχίζει στους φορολογουμένους περίπου 21.000 δολάρια (περ. 7,5 εκατ. δρχ.) ετησίως. Οι κρατούμενοι άνω των 60 ετών είναι δυνατόν να στοιχίζουν τριπλάσια. Σε πολλές χώρες, η εμπιστοσύνη των ανθρώπων στο σωφρονιστικό σύστημα κλονίζεται και για επιπρόσθετους λόγους. Εκφράζονται ανησυχίες για εγκληματίες που αποφυλακίζονται πρόωρα καθώς και για κακοποιούς οι οποίοι κατορθώνουν να αποφεύγουν εντελώς τη φυλάκιση επειδή κάποιος πολυμήχανος δικηγόρος μπόρεσε να βρει ένα νομικό παραθυράκι. Συνήθως, τα θύματα δεν αισθάνονται επαρκώς προστατευμένα από περαιτέρω βλάβη, και η φωνή τους ίσως ακούγεται ελάχιστα στη διάρκεια της νομικής διαδικασίας.

Η Ανησυχία του Κοινού Αυξάνεται

Η εμπιστοσύνη του κοινού στο σωφρονιστικό σύστημα δεν προάγεται από τις απάνθρωπες συνθήκες τις οποίες υφίστανται οι φυλακισμένοι, όπως περιγράφονται στο συνοδευτικό πλαίσιο. Οι φυλακισμένοι που υφίστανται άδικη μεταχείριση κατά την έκτιση της ποινής τους είναι απίθανο να αναμορφωθούν. Επίσης, αρκετές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανησυχούν για το δυσανάλογο αριθμό ατόμων που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες και βρίσκονται στις φυλακές. Διερωτώνται αν αυτό είναι σύμπτωση ή αν οφείλεται στις φυλετικές διακρίσεις.

Το 1998, μια έκθεση του Ασοσιέιτεντ Πρες επέστησε την προσοχή στη δυσάρεστη κατάσταση κάποιων πρώην φυλακισμένων των Φυλακών Χόλμσμπουργκ, στην Πενσυλβανία των ΗΠΑ, οι οποίοι ζητούσαν αποζημίωση επειδή ισχυρίζονταν πως χρησιμοποιήθηκαν ως ανθρώπινα πειραματόζωα σε χημικά πειράματα ενόσω βρίσκονταν στη φυλακή. Και τι θα λεχθεί για την επαναφορά του θεσμού των αλυσοδεμένων καταδίκων στις Ηνωμένες Πολιτείες; Η Διεθνής Αμνηστία αναφέρει: «Οι κατάδικοι είναι αναγκασμένοι να εργάζονται 10-12 ώρες, συχνά κάτω από τον καυτό ήλιο, με πολύ σύντομα διαλείμματα για νερό, και διακοπή μίας ώρας για φαγητό. . . . Η μόνη διαθέσιμη τουαλέτα για τους αλυσοδεμένους καταδίκους είναι ένα δοχείο πίσω από κάποιο πρόχειρο χώρισμα. Οι κρατούμενοι παραμένουν αλυσοδεμένοι μεταξύ τους ενώ το χρησιμοποιούν. Όταν δεν υπάρχει δοχείο, οι κρατούμενοι είναι αναγκασμένοι να αφοδεύουν στο έδαφος δημοσίως». Ασφαλώς, δεν λειτουργούν όλες οι φυλακές με αυτόν τον τρόπο. Ωστόσο, η απάνθρωπη μεταχείριση αποκτηνώνει τόσο τους φυλακισμένους όσο και εκείνους που την ασκούν.

Εξυπηρετούνται τα Συμφέροντα της Κοινωνίας;

Φυσιολογικά, οι περισσότερες κοινωνίες αισθάνονται πιο ασφαλείς όταν οι επικίνδυνοι εγκληματίες βρίσκονται πίσω από τα σίδερα. Άλλες κοινωνίες θέλουν τις φυλακές για διαφορετικούς λόγους. Όταν επρόκειτο να κλείσει κάποια φυλακή στη μικρή πόλη Κούμα της Αυστραλίας, οι άνθρωποι διαμαρτυρήθηκαν. Γιατί; Επειδή η φυλακή πρόσφερε δουλειές στην τοπική κοινωνία που αγωνιζόταν να επιβιώσει οικονομικά.

Τα πρόσφατα χρόνια μερικές κυβερνήσεις έχουν πουλήσει τις φυλακές τους σε ιδιωτικούς φορείς ως ένα μέτρο περικοπής των εξόδων. Δυστυχώς, όσο πιο πολλοί είναι οι φυλακισμένοι και όσο μεγαλύτερες είναι οι ποινές, τόσο περισσότερο ωφελούνται οι επιχειρήσεις. Έτσι λοιπόν, η δικαιοσύνη είναι δυνατόν να αναμειχθεί με το εμπόριο.