ΔΟΚΙΜΗ ΤΗΣ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ

Η Νότια Αφρική αποχώρησε από τη Βρετανική Κοινοπολιτεία και έγινε δημοκρατία το Μάιο του 1961. Ήταν ένας καιρός πολιτικής αναταραχής και αυξημένης βίας στη χώρα. Προσπαθώντας να αποκτήσει τον έλεγχο της κατάστασης, η εκάστοτε κυβέρνηση τροφοδοτούσε το πνεύμα του εθνικισμού, και αυτό δημιούργησε δυσκολίες στους Μάρτυρες του Ιεχωβά τα επόμενα χρόνια.

Επί πολλά χρόνια δεν απαιτούνταν να εκτελούν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά στρατιωτική υπηρεσία. Αυτό άλλαξε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 όταν η χώρα άρχισε να αναμειγνύεται ολοένα και περισσότερο σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Ναμίμπια και στην Ανγκόλα. Η καινούρια νομοθεσία απαιτούσε να εκτελούν στρατιωτική υπηρεσία όλοι οι νεαροί, λευκοί, υγιείς άντρες. Οι αδελφοί οι οποίοι αρνούνταν καταδικάζονταν σε εγκλεισμό 90 ημερών στις στρατιωτικές φυλακές.

Ο Μάικ Μαρξ και κάποιοι άλλοι αδελφοί που ήταν κρατούμενοι διατάχθηκαν να φορέσουν στρατιωτικές στολές και κράνη. Ο ίδιος θυμάται: «Επειδή δεν θέλαμε να ταυτιστούμε με το στρατό, αρνηθήκαμε. Ο διοικητής, ο οποίος είχε το βαθμό του λοχαγού, διέταξε τότε στέρηση προνομίων, εγκλεισμό σε απομόνωση και μειωμένο συσσίτιο». Αυτό σήμαινε ότι οι αδελφοί δεν μπορούσαν να γράψουν ή να λάβουν γράμματα, να δέχονται επισκέπτες ή να έχουν στην κατοχή τους οποιαδήποτε αναγνωστική ύλη εκτός της Γραφής. Το μειωμένο συσσίτιο—που υποτίθεται ότι προοριζόταν για απείθαρχους κρατούμενους—αποτελούνταν από νερό και μισό καρβέλι ψωμί καθημερινά για δύο μέρες, κατόπιν κανονικό στρατιωτικό συσσίτιο για μία εβδομάδα, και τέλος άλλες δύο μέρες ψωμί και νερό. Ακόμη και το αποκαλούμενο κανονικό συσσίτιο πολλές φορές υστερούσε σε ποιότητα και ποσότητα.

Με κάθε τρόπο, επιχειρούσαν να διαρρήξουν την ακεραιότητα των αδελφών. Κλείδωναν τον καθέναν σε ένα μικρό κελί. Σε κάποια φάση, τους απαγόρευαν να χρησιμοποιούν τις ντουσιέρες. Αντί για αυτό, έδιναν σε κάθε αδελφό έναν κουβά για τουαλέτα και έναν άλλον για να πλένεται. Έπειτα από κάποιο διάστημα, τους επέτρεπαν και πάλι να χρησιμοποιούν τις ντουσιέρες.

«Κάποια μέρα», θυμάται ο Κιθ Γουίγκλ, «αφού κάναμε κρύο ντους μέσα στο καταχείμωνο, οι φύλακες πήραν τα στρώματα και τις κουβέρτες μας. Δεν μας επέτρεψαν να φορέσουμε τα πολιτικά μας ρούχα, γι’ αυτό μείναμε μόνο με το σορτς και τη φανέλα. Κοιμηθήκαμε πάνω σε υγρή πετσέτα στο παγωμένο τσιμεντένιο πάτωμα. Το πρωί ο λοχίας έμεινε έκπληκτος βλέποντας πόσο χαρούμενοι και υγιείς ήμασταν. Παραδέχτηκε ότι ο Θεός μας μάς είχε φροντίσει κατά τη διάρκεια εκείνης της παγερής χειμωνιάτικης νύχτας».

Λίγο προτού συμπληρώσουν οι αδελφοί την 90ήμερη ποινή τους, σύρονταν πάλι στο δικαστήριο είτε επειδή δεν φορούσαν τη στολή είτε επειδή δεν εκπαιδεύονταν μαζί με τους άλλους στρατιωτικούς κρατούμενους. Έπειτα στέλνονταν πίσω στις στρατιωτικές φυλακές. Οι αρχές δήλωσαν ξεκάθαρα ότι σκόπευαν να καταδικάζουν τους αδελφούς ξανά και ξανά μέχρι την ηλικία των 65 ετών, οπότε δεν θα ήταν πια ικανοί για στρατιωτική υπηρεσία.

Το 1972, ύστερα από έντονη λαϊκή αλλά και πολιτική πίεση, ο νόμος άλλαξε. Οι αδελφοί καταδικάζονταν μόνο μία φορά σε φυλάκιση της οποίας η διάρκεια ήταν αντίστοιχη με εκείνη της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Η ποινή ήταν αρχικά 12 με 18 μήνες. Αργότερα αυξήθηκε σε τρία χρόνια και τελικά σε έξι χρόνια. Με τον καιρό, οι αρχές έκαναν κάποιες παραχωρήσεις και επιτρεπόταν στους αδελφούς να διεξάγουν μία εβδομαδιαία συνάθροιση.

Αν και οι αδελφοί βρίσκονταν στις στρατιωτικές φυλακές, δεν ξεχνούσαν την εντολή του Χριστού να κάνουν μαθητές. (Ματθ. 28:19, 20) Μιλούσαν στους συγκρατουμένους τους, σε άτομα που είχαν θέσεις εξουσίας και σε άλλους με τους οποίους έρχονταν σε επαφή. Για κάποιο διάστημα τους επιτράπηκε να χρησιμοποιούν τα απογεύματα του Σαββάτου για να μεταδίδουν τα καλά νέα μέσω επιστολών.

Κάποτε οι στρατιωτικές αρχές διέταξαν τους 350 Μάρτυρες να γευματίζουν μαζί με τους 170 στρατιωτικούς κρατούμενους. Οι στρατιωτικές φυλακές έγιναν το μοναδικό μέρος στο οποίο οι 2 στους 3 ήταν Μάρτυρες, και οι αρχές αποφάσισαν σύντομα ότι οι αδελφοί έπρεπε να γευματίζουν μόνοι τους.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ

Πώς αντέδρασαν οι εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου στο ζήτημα της υποχρεωτικής στρατιωτικής υπηρεσίας; Το Νοτιοαφρικανικό Συμβούλιο Εκκλησιών εξέδωσε ένα ψήφισμα σχετικά με την αντίρρηση συνείδησης τον Ιούλιο του 1974. Ωστόσο, αντί το περιεχόμενο του ψηφίσματος να περιοριστεί στο θρησκευτικό ζήτημα, είχε εμφανείς πολιτικές προεκτάσεις. Υποστήριζε την αντίρρηση συνείδησης με το σκεπτικό ότι ο στρατός υπεράσπιζε μια «άδικη και μεροληπτική κοινωνία» και επομένως διεξήγε άδικο πόλεμο. Οι εκκλησίες αυτών που μιλούσαν την αφρικάανς, καθώς και άλλες εκκλησιαστικές ομάδες, δεν ήταν υπέρ του ψηφίσματος του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Εκκλησιών.

Η Ολλανδική Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία υποστήριζε την κυβέρνηση στους στρατιωτικούς της στόχους. Απέρριψε το ψήφισμα του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Εκκλησιών θεωρώντας το παραβίαση του 13ου κεφαλαίου της επιστολής προς Ρωμαίους. Κάποια άλλη ομάδα που εναντιώθηκε στη θέση του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Εκκλησιών ήταν εκείνη των στρατιωτικών ιερέων οι οποίοι υπηρετούσαν στις Ένοπλες Δυνάμεις της Νότιας Αφρικής, μεταξύ δε αυτών ήταν και κληρικοί εκκλησιών οι οποίες ήταν μέλη του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Εκκλησιών. Σε κοινή τους δήλωση, οι στρατιωτικοί ιερείς των αγγλόφωνων εκκλησιών καταδίκασαν το ψήφισμα και διακήρυξαν: «Εμείς . . . παροτρύνουμε όλα τα μέλη των εκκλησιών μας και ιδιαίτερα τους νεαρούς άντρες να συμβάλουν ατομικά στην άμυνα της χώρας».

Επιπλέον, η κάθε εκκλησία ξεχωριστά, από αυτές που ανήκαν στο Νοτιοαφρικανικό Συμβούλιο Εκκλησιών, δεν πήρε ξεκάθαρη θέση στο ζήτημα της ουδετερότητας. Το βιβλίο Πόλεμος και Συνείδηση στη Νότια Αφρική (War and Conscience in South Africa) παραδέχεται: «Οι περισσότερες εκκλησίες . . . δεν κατάφεραν να διασαφηνίσουν τις θέσεις τους στα μέλη τους, πόσο μάλλον να τα παροτρύνουν να γίνουν αντιρρησίες συνείδησης». Το βιβλίο δείχνει ότι η έντονη αντίδραση της κυβέρνησης στο ψήφισμα του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Εκκλησιών, σε συνδυασμό με την αυστηρή νομοθεσία, έκανε τις εκκλησίες να διστάζουν να εκφράσουν τις πεποιθήσεις τους: «Οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν ώστε η εκκλησία να δεσμευτεί να αναλάβει επωφελή δράση απέτυχαν».

Απεναντίας, το συγκεκριμένο βιβλίο αναγνωρίζει: «Η συντριπτική πλειονότητα των αντιρρησιών συνείδησης οι οποίοι φυλακίστηκαν ήταν Μάρτυρες του Ιεχωβά», και προσθέτει: «Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έστρεφαν την προσοχή στο ότι κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να αντιτίθεται σε όλους τους πολέμους λόγω συνείδησης».

Η στάση των Μαρτύρων ήταν αυστηρώς θρησκευτική. Αν και οι Μάρτυρες αναγνωρίζουν ότι «οι υπάρχουσες εξουσίες βρίσκονται τοποθετημένες στις σχετικές τους θέσεις από τον Θεό», παραμένουν πολιτικά ουδέτεροι. (Ρωμ. 13:1) Η αφοσίωσή τους ανήκει πρωτίστως στον Ιεχωβά, ο οποίος αποκαλύπτει στο Λόγο του, την Αγία Γραφή, ότι οι αληθινοί λάτρεις του δεν πρέπει να έχουν καμία συμμετοχή σε κατά γράμμα πολέμους.—Ησ. 2:2-4· Πράξ. 5:29.

Έπειτα από κάποια χρόνια εφαρμογής αυτού του συστήματος κράτησης, ήταν ξεκάθαρο ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν θα εγκατέλειπαν την ουδέτερη στάση τους για να αποφύγουν τη σκληρή μεταχείριση. Επίσης, στις στρατιωτικές φυλακές επικρατούσε συνωστισμός και δινόταν αρνητική δημοσιότητα. Ασκούνταν πίεση από κάποιους αξιωματούχους για να στέλνονται οι αδελφοί σε πολιτικές φυλακές.

Κάποια στελέχη των στρατιωτικών αρχών που ήταν φιλικά διακείμενοι διαφωνούσαν. Σέβονταν τους νεαρούς αδελφούς μας για τους υψηλούς ηθικούς κανόνες τους. Αν οι αδελφοί στέλνονταν σε πολιτική φυλακή, θα είχαν βεβαρημένο ποινικό μητρώο. Θα εκτίθονταν επίσης στα χειρότερα στοιχεία της κοινωνίας και θα έρχονταν αντιμέτωποι με την απειλή του βιασμού. Γι’ αυτό, έγιναν διευθετήσεις ώστε να εκτελούν οι αδελφοί κοινωνική υπηρεσία σε κρατικούς φορείς οι οποίοι δεν σχετίζονταν με το στρατό. Όταν άλλαξε το πολιτικό κλίμα της χώρας στη δεκαετία του 1990, η υποχρεωτική στρατιωτική υπηρεσία καταργήθηκε.

Πώς επηρεάστηκαν οι νεαροί αδελφοί μας από την κράτησή τους επί μεγάλο χρονικό διάστημα σε τόσο κρίσιμη περίοδο της ζωής τους; Πολλοί δημιούργησαν καλό υπόμνημα όσιας υπηρεσίας στον Ιεχωβά και χρησιμοποιούσαν αυτή την ευκαιρία σοφά για να μελετούν το Λόγο του Θεού και για να αναπτύσσονται πνευματικά. «Η παραμονή μου στις στρατιωτικές φυλακές αποτέλεσε σημείο στροφής στη ζωή μου», λέει ο Κλιφ Γουίλιαμς. «Οι ξεκάθαρες αποδείξεις για την προστασία και την ευλογία του Ιεχωβά στη διάρκεια της κράτησής μου με υποκίνησαν να κάνω περισσότερα για την προώθηση των συμφερόντων της Βασιλείας. Λίγο μετά την αποφυλάκισή μου, το 1973, άρχισα το τακτικό σκαπανικό, και τον επόμενο χρόνο μπήκα στο Μπέθελ, όπου συνεχίζω να υπηρετώ μέχρι σήμερα».

Ο Στίβεν Φέντερ, ο οποίος ήταν 17 ετών όταν πήγε στις στρατιωτικές φυλακές, είπε: «Ήμουν αβάφτιστος ευαγγελιζόμενος με περιορισμένη γνώση της αλήθειας. Η πνευματική υποστήριξη την οποία λάβαινα από την καθημερινή εξέταση του εδαφίου της ημέρας—κάτι που γινόταν το πρωί ενόσω γυαλίζαμε τα πατώματα—οι τακτικές συναθροίσεις και η Γραφική μελέτη που διεξήγε μαζί μου ένας πιο έμπειρος αδελφός με βοήθησαν να αντέξω. Μολονότι υπήρξαν άσχημες στιγμές, το εκπληκτικό είναι ότι δεν τις θυμάμαι και πολύ! Μάλιστα, τα τρία χρόνια στις στρατιωτικές φυλακές ήταν ίσως τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου. Αυτή η εμπειρία με βοήθησε να περάσω από την παιδική ηλικία στην ανδρική. Γνώρισα τον Ιεχωβά, και αυτό με υποκίνησε να αναλάβω την ολοχρόνια υπηρεσία».

Η άδικη κράτηση των αδελφών μας εξυπηρέτησε έναν καλό σκοπό. Ο Γκίντεον Μπενάντι, ο οποίος επισκεπτόταν τους αδελφούς στις στρατιωτικές φυλακές, έγραψε: «Αναλογιζόμενοι το παρελθόν, συνειδητοποιούμε πόσο δυναμική μαρτυρία δόθηκε». Η υπομονή των αδελφών μας και τα πολλά δημοσιεύματα για τις δοκιμασίες τους και τις ποινές τους άφησαν ανεξίτηλο υπόμνημα της ουδέτερης στάσης των Μαρτύρων του Ιεχωβά, το οποίο εντυπωσίασε τόσο τους στρατιωτικούς όσο και όλη τη χώρα.

[Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 114-117]

Διατήρηση Ακεραιότητας στη Διάρκεια της Κράτησης

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΡΟΟΥΕΝ ΜΠΡΟΥΚΣ

ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ 1952

ΒΑΦΤΙΣΤΗΚΕ 1969

ΙΣΤΟΡΙΚΟ Βρισκόταν υπό κράτηση από το Δεκέμβριο του 1970 ως το Μάρτιο του 1973 λόγω Χριστιανικής ουδετερότητας. Άρχισε το τακτικό σκαπανικό το 1973 και πήγε στο Μπέθελ το 1974. Τώρα είναι μέλος της Επιτροπής του Τμήματος.

Πώς ήταν οι συνθήκες στις στρατιωτικές φυλακές;

Οι στρατιωτικές φυλακές ήταν κτίρια μεγάλου μήκους και το καθένα από αυτά αποτελούνταν από δύο σειρές με 34 κελιά, μπροστά από τα οποία υπήρχε ένας διάδρομος που είχε αυλάκι στη μέση για την απορροή των βρόχινων νερών. Βρισκόμασταν σε απομόνωση, ο καθένας στο δικό του κελί διαστάσεων 2 επί 1,8 μέτρα. Μας άφηναν να βγαίνουμε από τα κελιά μας μόνο δύο φορές την ημέρα: το πρωί για να πλυθούμε, να ξυριστούμε και να καθαρίσουμε τους κουβάδες που χρησιμοποιούσαμε για τουαλέτα και το απόγευμα για να κάνουμε ντους. Δεν μπορούσαμε ούτε να γράφουμε ούτε να λαβαίνουμε γράμματα. Δεν επιτρεπόταν να έχουμε άλλα βιβλία εκτός της Γραφής ούτε στυλούς ή μολύβια. Δεν μπορούσαμε να δεχόμαστε κανέναν επισκέπτη.

Πριν μπουν στις στρατιωτικές φυλακές οι περισσότεροι αδελφοί είχαν δέσει τη Γραφή τους με άλλα βιβλία, όπως το Βοήθημα για Κατανόηση της Βίβλου (Aid to Bible Understanding). Οι φύλακες δεν καταλάβαιναν τίποτα επειδή τα δεμένα βιβλία έμοιαζαν με τις μεγάλες, παλιές οικογενειακές τους Γραφές στην αφρικάανς ή στην ολλανδική.

Μπορούσατε να προμηθεύεστε Γραφικά έντυπα;

Ναι, περνούσαμε τα έντυπα κρυφά όταν μπορούσαμε. Όλα μας τα αποκτήματα βρίσκονταν μέσα σε βαλίτσες σε ένα από τα άδεια κελιά. Εκεί υπήρχαν και είδη προσωπικής υγιεινής. Μία φορά το μήνα ένας φύλακας μας άφηνε να πηγαίνουμε εκεί όπου ήταν οι βαλίτσες μας για να εφοδιαζόμαστε με είδη προσωπικής υγιεινής. Είχαμε και έντυπα σε αυτές τις βαλίτσες.

Καθώς ένας από εμάς αποσπούσε την προσοχή του φύλακα μιλώντας του, κάποιος άλλος αδελφός έκρυβε ένα βιβλίο στο σορτς ή στη φανέλα του. Στο κελί, χωρίζαμε το βιβλίο σε κομμάτια, τα οποία μπορούσαμε να κρύψουμε πιο εύκολα. Τα δίναμε ο ένας στον άλλον ώστε να μπορούν να τα διαβάσουν όλοι. Βρήκαμε πολλές κρυψώνες. Μερικά από τα κελιά ήταν παραμελημένα και υπήρχαν τρύπες παντού.

Στα κελιά μας γινόταν έρευνα τακτικά, μερικές φορές μέσα στη νύχτα. Οι φύλακες έβρισκαν πάντα κάποια από τα έντυπά μας αλλά ποτέ δεν τα έβρισκαν όλα. Ένας από τους πιο φιλικούς στρατιώτες συνήθως μας προειδοποιούσε όταν επρόκειτο να γίνει έρευνα. Τότε τυλίγαμε τα έντυπα με πλαστικό και τα στριμώχναμε μέσα στους σωλήνες αποχέτευσης. Κάποια μέρα ξέσπασε μεγάλη καταιγίδα και, προς απογοήτευσή μας, ένα από αυτά τα πακέτα παρασύρθηκε από τα νερά και έφτασε μέσω του αυλακιού στην πτέρυγα των κελιών. Μερικοί από τους στρατιωτικούς κρατούμενους άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο με αυτό. Ξαφνικά εμφανίστηκε ένας φύλακας και τους διέταξε να επιστρέψουν στα κελιά τους. Προς ανακούφισή μας κανένας δεν έδωσε περαιτέρω σημασία στο πακέτο, και έτσι μπορέσαμε να το ξαναπάρουμε όταν μας άφησαν να βγούμε από τα κελιά μας λίγο αργότερα.

Δοκιμαζόταν η ακεραιότητά σας όταν ήσασταν υπό κράτηση;

Συνεχώς. Οι αξιωματούχοι της φυλακής δοκίμαζαν πάντα διάφορα τεχνάσματα. Παραδείγματος χάρη, σε κάποιες φάσεις ήταν πολύ καλοί μαζί μας—μας έδιναν παραπάνω φαγητό, μας έβγαζαν έξω για να ασκούμαστε και μάλιστα μας άφηναν να ξαπλώνουμε στον ήλιο. Κατόπιν, ύστερα από λίγες μέρες, μας διέταζαν ξαφνικά να φορέσουμε τις χακί στρατιωτικές στολές. Όταν αρνούμασταν, μας συμπεριφέρονταν με αυστηρότητα, όπως και προηγουμένως.

Αργότερα, μας είπαν να φορέσουμε πλαστικά στρατιωτικά κράνη, κάτι που αρνηθήκαμε να κάνουμε. Ο λοχαγός εξοργίστηκε τόσο πολύ ώστε έκτοτε δεν μας επέτρεπε να κάνουμε ούτε ντους. Έδωσαν στον καθέναν μας από έναν κουβά ώστε να μπορούμε να πλενόμαστε στα κελιά μας.

Δεν είχαμε παπούτσια. Τα πόδια μερικών αδελφών αιμορραγούσαν, γι’ αυτό φτιάχναμε εμείς παπούτσια. Μαζεύαμε κομμάτια από παλιές κουβέρτες οι οποίες χρησιμοποιούνταν για το γυάλισμα των πατωμάτων. Κατόπιν βρίσκαμε ένα κομμάτι χάλκινο σύρμα, πιέζαμε το ένα άκρο του ώστε να γίνει επίπεδο και ακονίζαμε το άλλο. Κάναμε τρύπα στο επίπεδο άκρο με καρφίτσα και χρησιμοποιούσαμε αυτό το σύρμα ως βελόνα ραψίματος. Τραβούσαμε κλωστές από τις κουβέρτες μας και ράβαμε μοκασίνια από τα κομμάτια της κουβέρτας.

Εντελώς απροειδοποίητα, κάποια φορά μας διέταξαν να μπούμε ανά τρεις στα κελιά. Παρότι ήμασταν στριμωγμένοι, αυτό αποδείχτηκε επωφελές. Φροντίσαμε ώστε οι πνευματικά αδύναμοι αδελφοί να μπουν με πιο έμπειρους. Διεξήγαμε Γραφικές μελέτες και κάναμε πρόβες για την υπηρεσία αγρού. Προς απογοήτευση του λοχαγού, το ηθικό μας ενισχύθηκε.

Ο λοχαγός, όταν αντιλήφθηκε ότι αυτή η τακτική είχε αποτύχει, διέταξε να μοιράζεται ο κάθε Μάρτυρας το κελί του με δύο κρατουμένους που δεν ήταν Μάρτυρες. Μολονότι αυτά τα άτομα είχαν ρητές οδηγίες να μη μας μιλούν, άρχισαν να κάνουν ερωτήσεις και είχαμε άφθονες ευκαιρίες για να δίνουμε μαρτυρία. Ως αποτέλεσμα, ένας ή δύο από εκείνους τους κρατουμένους αρνήθηκαν να συμμετάσχουν σε ορισμένες στρατιωτικές δραστηριότητες. Σύντομα ήμασταν ξανά ένας σε κάθε κελί.

Μπορούσατε να διεξάγετε συναθροίσεις;

Διεξήγαμε τις συναθροίσεις μας τακτικά. Πάνω από την πόρτα κάθε κελιού υπήρχε ένα παράθυρο με συρματόπλεγμα και εφτά κάθετες ράβδους. Δέναμε κόμπο τις δύο άκρες μιας κουβέρτας γύρω από δύο κάθετες ράβδους και φτιάχναμε μια μικρή αιώρα στην οποία μπορούσαμε να καθόμαστε. Από εκεί είχαμε τη δυνατότητα να βλέπουμε τον αδελφό στο απέναντι κελί και μπορούσαμε να μιλάμε δυνατά και να μας ακούν οι άλλοι στο κτίριο. Εξετάζαμε καθημερινά το εδάφιο της ημέρας και, αν είχαμε το περιοδικό, διεξήγαμε τη Μελέτη Σκοπιάς. Κλείναμε κάθε μέρα, αναπέμποντας εκ περιτροπής μια δημόσια προσευχή. Μάλιστα ετοιμάζαμε το δικό μας πρόγραμμα συνέλευσης περιοχής.

Δεν ήμασταν βέβαιοι για το αν κάποιος πρεσβύτερος θα μπορούσε να πάρει άδεια ώστε να έρθει και να γιορτάσει την Ανάμνηση μαζί μας. Γι’ αυτό, κάναμε τις δικές μας προετοιμασίες. Φτιάχναμε κρασί μουλιάζοντας στο νερό μερικές σταφίδες ενώ συμπιέζαμε και αποξηραίναμε λίγο από το ψωμί που μας αναλογούσε. Σε κάποια περίπτωση μας δόθηκε άδεια να παραλάβουμε ένα μικρό μπουκάλι κρασί και λίγο άζυμο ψωμί από τους έξω αδελφούς.

Άλλαξαν με τον καιρό οι συνθήκες;

Με τον καιρό, οι συνθήκες πράγματι βελτιώθηκαν. Ο νόμος άλλαξε και η δική μας ομάδα αφέθηκε ελεύθερη. Έκτοτε οι θρησκευτικοί αντιρρησίες εξέτιαν ποινή καθορισμένης διάρκειας, χωρίς να καταδικάζονται ξανά. Αργότερα, αφού αφέθηκε ελεύθερη η δική μας ομάδα η οποία αποτελούνταν από 22 αδελφούς, παραχωρήθηκαν στους υπόλοιπους 88 αδελφούς που βρίσκονταν ακόμη υπό κράτηση τα συνηθισμένα προνόμια των φυλακισμένων. Μπορούσαν να δέχονται μία επίσκεψη το μήνα καθώς και να γράφουν και να λαβαίνουν γράμματα.

Όταν αφεθήκατε ελεύθεροι, δυσκολευτήκατε να προσαρμοστείτε;

Ναι, χρειάστηκε χρόνος για να προσαρμοστούμε στη ζωή έξω. Παραδείγματος χάρη, νιώθαμε αμηχανία όταν ερχόμασταν σε επαφή με πολλούς ανθρώπους. Οι γονείς μας και οι αδελφοί μάς βοηθούσαν με καλοσύνη να αναλαμβάνουμε σταδιακά περισσότερες ευθύνες στην εκκλησία.

Αν και εκείνοι ήταν δύσκολοι καιροί, ωφεληθήκαμε από αυτή την εμπειρία. Οι δοκιμασίες της πίστης μάς ενίσχυσαν πνευματικά και μας δίδαξαν την υπομονή. Εκτιμήσαμε πραγματικά τη Γραφή και μάθαμε πόση αξία έχει το να τη διαβάζουμε και να κάνουμε στοχασμούς γύρω από αυτήν κάθε μέρα. Και μάθαμε ασφαλώς να εμπιστευόμαστε στον Ιεχωβά. Ύστερα από τόσες θυσίες που κάναμε για να παραμείνουμε πιστοί στον Ιεχωβά, ήμασταν αποφασισμένοι να συνεχίσουμε τον αγώνα, δίνοντας το καλύτερο που μπορούσαμε σε αυτόν και αναλαμβάνοντας, αν ήταν δυνατόν, την ολοχρόνια υπηρεσία.