Η Διένεξη Σχετικά με το Θάνατο του Ιησού

ΤΗ ΜΕΡΑ του Πάσχα του 33 Κ.Χ. έγινε μια τριπλή εκτέλεση. Τρεις άντρες που είχαν καταδικαστεί οδηγήθηκαν σε μια τοποθεσία έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ και θανατώθηκαν με έναν από τους πιο επώδυνους και εξευτελιστικούς τρόπους: κρέμασμα σε όρθιους ξύλινους πασσάλους. Τέτοιου είδους εκτελέσεις ήταν κάτι το κοινό στους ρωμαϊκούς χρόνους, κι έτσι μπορεί να περιμένατε ότι ως τώρα οι θάνατοι αυτοί που έλαβαν χώρα το Πάσχα θα είχαν πια από πολλού ξεχαστεί. Ένας από εκείνους που εκτελέστηκαν, όμως, ήταν ο Ιησούς Χριστός. Ο δικός του θάνατος προκάλεσε το ξέσπασμα βαρυσήμαντης θρησκευτικής αλλαγής και διένεξης.

Σχεδόν δυο χιλιάδες χρόνια έχουν περάσει από εκείνο το γεγονός· έτσι μπορεί να έχετε την τάση να το θεωρείτε απλώς αρχαία ιστορία. Εντούτοις, γνωρίζετε ότι αυτή η διένεξη που εγέρθηκε δεν έχει διευθετηθεί ακόμα;

Όπως ίσως γνωρίζετε, εκατομμύρια άτομα υποστηρίζουν ότι ο Ιησούς πέθανε γι’ αυτούς. Πιστεύουν ένθερμα πως ο θάνατος του Χριστού είναι το κλειδί για την απολύτρωση και τη συγχώρηση των αμαρτιών, πως η πίστη στο θάνατό του είναι το μέσον για τη σωτηρία. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο το ότι ένα άρθρο στο περιοδικό Αγγλικανική Θεολογική Επιθεώρηση (Anglican Theological Review) αναφέρει πως αυτή η πολύτιμη για πολλούς δοξασία αντιμετωπίζει «προβλήματα». Και τα «προβλήματα» προέρχονται από τους θρησκευτικούς ηγέτες.

Η Αγγλικανική Θεολογική Επιθεώρηση εξηγεί: «Η δοξασία του εξιλασμού αντιμετωπίζει προβλήματα στη Χριστιανική σκέψη, γιατί οι βιβλικές της βάσεις αμφισβητούνται, η διατύπωσή της έχει παραφορτωθεί με εφήμερες [βραχύβιες] έννοιες . . . και η έκφραση αυτής της δοξασίας έχει πάρει τη μορφή του προσωπικού συναισθηματισμού και της επιπόλαιης αυτοδικαίωσης στην πνευματικότητα των ανθρώπων». Πραγματικά, τόσο οι Προτεστάντες όσο και οι Καθολικοί θεολόγοι δεν έχουν καταφέρει να φτάσουν σε οποιαδήποτε συμφωνία σχετικά με το τι σημαίνει, αν σημαίνει κάτι, ο θάνατος του Ιησού Χριστού.

Μπορεί να νομίζετε ότι αυτό είναι απλώς μια φιλονικία λίγων ειδικευμένων θεολόγων, η οποία δεν έχει σχέση με τη ζωή σας. Αλλά σκεφτείτε αυτό: Αν ο θάνατος του Ιησού όντως συνδέεται με την υπόστασή σας ενώπιον του Θεού και τις προοπτικές σας για αιώνια ύπαρξη (στον ουρανό ή οπουδήποτε αλλού), τότε απαιτείται να εξετάσετε αυτή τη διένεξη.

Γιατί οι θεολόγοι εξακολουθούν να συζητάνε το θέμα; Προσέξτε, για παράδειγμα, τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Έχει σαφώς καθορισμένα δόγματα για την αθανασία της ψυχής και για την Τριάδα. Παρ’ όλα αυτά, η εκκλησία είναι κατά παράξενο τρόπο αναποφάσιστη όσον αφορά την απολύτρωση μέσω του θανάτου του Χριστού. Η Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (New Catholic Encyclopedia) παραδέχεται: «Πολλά και διαφορετικά συστήματα έχουν αναπτυχθεί για να εξηγήσουν το πώς ο άνθρωπος απελευθερώνεται από το κακό της αμαρτίας και αποκαθίσταται στη χάρη . . . Αλλά κανένα απ’ αυτά τα συστήματα δεν υπήρξε απόλυτα επιτυχημένο. . . . Η θεολογία της Απολύτρωσης είναι κατά κάποιον τρόπο ανεπαρκής και συνεχίζει να αποτελεί πρόβλημα για τη θεολογία».

Δεν πρέπει να σας εκπλήσσει, λοιπόν, το γεγονός ότι από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που ένθερμα υποστηρίζουν ότι ‘ο Ιησούς πέθανε για εμάς’, πολύ λίγοι είναι εκείνοι που έχουν κάτι περισσότερο από μια αόριστη ιδέα σχετικά με το τι σημαίνει αυτό στην πραγματικότητα. Όπως το θέτει η Αγγλικανική Θεολογική Επιθεώρηση: «Όταν αναγκαστεί να το κάνει . . . ο πιστός Χριστιανός συχνά είναι ανίκανος να παραθέσει τη γραφική πηγή γι’ αυτή τη δοξασία ή να εξηγήσει πώς λειτουργεί». Επιβαρημένοι με μια διδασκαλία που δεν μπορούν ούτε να την κατανοήσουν ούτε να την εξηγήσουν, οι πιστοί στις εκκλησίες δεινοπαθούν για να καταλάβουν το πώς ο θάνατος του Χριστού σχετίζεται με τη ζωή τους.

Η αποτυχία του Χριστιανικού κόσμου να εκφράσει μια σαφή δοξασία για την απολύτρωση έχει επίσης αποδυναμώσει τις προσπάθειές του να πλησιάσει τους Ιουδαίους, τους Ινδουιστές, τους Βουδιστές και άλλους με το Χριστιανικό άγγελμα. Ενώ πολλοί απ’ αυτούς θαυμάζουν και σέβονται πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού, η σύγχυση που υπάρχει γύρω από το θάνατο του Χριστού και τη σημασία του είναι σαν ένα οδόφραγμα για την πίστη.

Είναι η σημασία του θανάτου του Χριστού απλώς ένα μυστήριο—πέρα από την ανθρώπινη κατανόηση; Ή μήπως υπάρχει γι’ αυτήν μια λογική εξήγηση, βασισμένη στην Αγία Γραφή; Αξίζει να λάβετε υπόψη σας αυτά τα ερωτήματα, επειδή η Αγία Γραφή κάνει τον εξής καταπληκτικό ισχυρισμό σχετικά με τον Χριστό: ‘Όποιος ασκεί πίστη σ’ αυτόν δεν θα καταστραφεί, αλλά θα έχει αιώνια ζωή’.—Ιωάννης 3:16, ΜΝΚ.

Το Λύτρο—Η Χαμένη Δοξασία του Χριστιανικού Κόσμου

ΤΟ ΛΥΤΡΟ, η πίστη ότι ο Ιησούς πέθανε σε αντάλλαγμα για το αμαρτωλό ανθρώπινο γένος, είναι θεμελιώδες για την αληθινή Χριστιανοσύνη. Ωστόσο, αυτή η δοξασία έχει για πολύ καιρό υποβληθεί σε κριτική και χλευασμό από τους θεολόγους του Χριστιανικού κόσμου.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Ο ίδιος ο Ιησούς δεν είπε στο εδάφιο Μάρκος 10:45: «Ο Υιός του ανθρώπου δεν ήλθε δια να υπηρετηθή, αλλά δια να υπηρετήση και να δώση την ζωήν αυτού λύτρον αντί πολλών»;

Μερικοί έχουν ισχυριστεί ότι ο Ιησούς ποτέ δεν είπε αυτά τα λόγια, πως αυτά επινοήθηκαν μετά το θάνατό του υπό την επιρροή του αποστόλου Παύλου. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το «λύτρο» εδώ είναι σχήμα λόγου ή ότι αυτή η δοξασία προέρχεται από την ελληνική μυθολογία! Έτσι το λύτρο έχει ουσιαστικά εξαφανιστεί από τις διδασκαλίες της εκκλησίας.

Εντούτοις, μπορεί πολύ σωστά να αναρωτηθείτε πώς καταλάβαιναν οι πρώτοι Χριστιανοί το θάνατο του Ιησού. Ο Παύλος μάς λέει στα εδάφια 2 Κορινθίους 5:14, 15: «Η αγάπη του Χριστού συσφίγγει ημάς, διότι κρίνομεν τούτο, ότι εάν είς απέθανεν υπέρ πάντων . . . δια να μη ζώσι πλέον δι’ εαυτούς οι ζώντες, αλλά δια τον αποθανόντα και αναστάντα υπέρ αυτών». Με πόση γλαφυρή απλότητα ήταν διατυπωμένη αυτή η δοξασία—τελείως απαλλαγμένη από τις περίπλοκες αλλαγές που επρόκειτο να υποστεί αργότερα στα χέρια των θεολόγων της εκκλησίας.

Είναι δυνατόν να επινόησε ο Παύλος αυτή τη δοξασία; Όχι, επειδή ο ίδιος εξηγεί στο εδάφιο 1 Κορινθίους 15:3: «Παρέδωκα εις εσάς εν πρώτοις εκείνο, το οποίον και παρέλαβον, ότι ο Χριστός απέθανε δια τας αμαρτίας ημών κατά τας γραφάς». Ασφαλώς, πολύ πριν γράψει ο Παύλος τις επιστολές του, οι Χριστιανοί καταλάβαιναν ήδη ότι ο θάνατος του Ιησού ήταν θυσιαστικός, ένα πραγματικό τίμημα που πληρώθηκε για να απολυτρώσει το αμαρτωλό ανθρώπινο γένος, ένα λύτρο. Επιπλέον, όπως δηλώνει ο Παύλος, καταλάβαιναν ότι ο θάνατος του Χριστού εκπλήρωνε ‘τις Γραφές’, δηλαδή προφητείες όπως αυτές που αναφέρονται στον 22ο Ψαλμό και στο βιβλίο του Ησαΐα κεφάλαιο 53, στις Εβραϊκές Γραφές ή αλλιώς στην «Παλαιά Διαθήκη».

Αναπάντητα Ερωτήματα

Αν αποφασίσετε να ερευνήσετε τα γεγονότα μόνοι σας, θα ανακαλύψετε ότι αποστατικές διδασκαλίες διείσδυσαν στη Χριστιανοσύνη περίπου την εποχή των αποστόλων. (Πράξεις 20:29, 30· 2 Τιμόθεον 4:3, 4) Εντούτοις, η πίστη στη λυτρωτική θυσία του Χριστού επέζησε, όπως δείχνουν τα συγγράμματα των Πατέρων της Εκκλησίας. Ωστόσο, όταν μερικοί μεταγενέστεροι θεολόγοι ερεύνησαν τη δοξασία του λύτρου κατέληξαν σε ορισμένα δύσκολα ερωτήματα, όπως: Σε ποιον πληρώθηκε το λύτρο; Και γιατί ήταν μια τέτοια πληρωμή αναγκαία;

Τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ., ο Γρηγόριος ο Νύσσης και άλλοι ανέπτυξαν την άποψη ότι το λύτρο είχε πληρωθεί στον Σατανά τον Διάβολο! Ο Σατανάς, υποστήριζαν, κρατούσε τον άνθρωπο υπό την εξουσία του, και κάποιο λύτρο πληρώθηκε σ’ αυτόν για να ελευθερώσει το ανθρώπινο γένος. Όμως, ένας σύγχρονός του που ονομαζόταν Γρηγόριος Ναζιανζηνός είδε ότι υπήρχε ένα χάσμα σ’ αυτή τη θεωρία. Υπονοούσε ότι ο Θεός ήταν υπόχρεος στον Διάβολο—πραγματικά παράλογο! Εντούτοις, αυτή η άποψη σχετικά με το λύτρο που πληρώθηκε στον Διάβολο σημείωσε επιτυχία και εξακολούθησε να υφίσταται για αιώνες.

Θα μπορούσε το λύτρο να είχε πληρωθεί στον ίδιο τον Θεό; Ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός θεωρούσε ότι και αυτή η άποψη παρουσίαζε προβλήματα. Εφόσον ‘δεν ήμασταν υπόδουλοι στον [Θεό]’, γιατί θα χρειαζόταν να του πληρωθεί κάποιο λύτρο; Περαιτέρω, ‘θα μπορούσε ο Πατέρας να βρει ευχαρίστηση στο θάνατο του Γιου του’ με το να απαιτεί ένα λύτρο; Φαινομενικά δύσκολα ερωτήματα, τα οποία έδειχναν να θέτουν υπό αμφισβήτηση το ίδιο το λύτρο.

Ο Θάνατος του Λύτρου

Η έρευνά σας γύρω από αυτό το ζήτημα μπορεί κατόπιν να σας μεταφέρει στις αρχές του 12ου αιώνα. Ο Άνσελμος, Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, προσπάθησε να δώσει απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα στο βιβλίο του Γιατί ο Θεός Έγινε Άνθρωπος (Cur Deus Homo). Το βιβλίο δίδασκε ότι ο θάνατος του Χριστού χρησίμευσε ως το μέσον για την ικανοποίηση της θεϊκής δικαιοσύνης, αν και όχι ως λύτρο. Ο Άνσελμος υποστήριζε ότι το να συγχωρηθεί η αμαρτία μέσω του λύτρου, χωρίς να ικανοποιηθεί η δικαιοσύνη, θα ισοδυναμούσε με το να αφεθεί η αμαρτία χωρίς διόρθωση. «Αλλά ο Θεός δεν μπορεί να αφήσει τίποτα αδιόρθωτο στη Βασιλεία Του», είπε ο Άνσελμος. Πώς, λοιπόν, διόρθωσε ο Θεός τα ζητήματα;

Υποστηρίζοντας ότι η ‘αμαρτία ατιμάζει τον Θεό’, ο Άνσελμος είπε ότι δεν θα ήταν αρκετό «απλώς να αποκατασταθεί ό,τι είχε αφαιρεθεί» εξαιτίας της αμαρτίας του Αδάμ. Αφού είχε θιγεί ο Θεός, ένα λύτρο—ακόμα και η θυσία ενός τέλειου ανθρώπου—δεν θα ήταν αρκετό. «Σε ανταπόδοση της προσβολής που έγινε», ήταν η λογική αυτού του κληρικού, «περισσότερο απ’ αυτό που αφαιρέθηκε πρέπει να αποδοθεί». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Ο Άνσελμος υποστήριξε ότι αυτό απαιτούσε το θάνατο κάποιου που θα ήταν «και Θεός και άνθρωπος»!

Οποιαδήποτε κι αν είναι η αντίδρασή σας στις διδασκαλίες του Άνσελμου, αυτές έπεισαν τους συγχρόνους του και συνεχίζουν να ασκούν επιρροή και στον καιρό μας. Με μια κίνηση, ο Άνσελμος ενίσχυσε τη δοξασία της Τριάδας και έδωσε ένα θανατηφόρο χτύπημα στο λύτρο, τουλάχιστον στο Χριστιανικό κόσμο! Η «ικανοποίηση» έγινε η αγαπημένη λέξη των θεολόγων, ενώ ο όρος «λύτρο» σταδιακά έπεσε στην αφάνεια. Και όμως, οι θεωρίες του Άνσελμου βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στην αληθοφανή λογική, όχι στην Αγία Γραφή. Και καθώς περνούσε ο καιρός, λόγιοι όπως ο Θωμάς Ακινάτης άρχισαν να υποσκάπτουν σιγά-σιγά, με τη δική τους επιτήδεια λογική, τη θεωρία του Άνσελμου σχετικά με την «ικανοποίηση». Η εικοτολογία έγινε κάτι το κοινό. Οι θεωρίες της απολύτρωσης πολλαπλασιάστηκαν, και η διαμάχη όλο και ξέφευγε από τη Γραφή και στρεφόταν στην ανθρώπινη λογίκευση, στη φιλοσοφία και στο μυστικισμό.

Η Μεταρρύθμιση και το Λύτρο

Ας έρθουμε, όμως, λίγο πιο κοντά στον καιρό μας. Όταν ξέσπασε η θύελλα της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης το 16ο αιώνα, γεννήθηκε ένας ριζοσπαστικός όμιλος που ονομάζονταν Σοκινιανοί.a Αυτοί αρνούνταν ότι ο θάνατος του Ιησού, με οποιοδήποτε τρόπο, «κέρδισε τη σωτηρία για εμάς», αποκαλώντας αυτή την πίστη «απατηλή, λανθασμένη και πολύ επιζήμια . . . , αντίθετη και με τη Γραφή και με τη λογική». (Η Ρακοβιανή Κατήχηση [The Racovian Catechisme]) Εφόσον ο Θεός συγχωρεί πλούσια, δεν ήταν αναγκαία η ικανοποίηση της δικαιοσύνης. Ο θάνατος του Χριστού, ισχυρίζονταν, απολύτρωσε με την έννοια ότι υποκίνησε τους ανθρώπους να μιμηθούν το τέλειο παράδειγμά του.

Αφού δέχτηκε επιθέσεις απ’ αυτές και άλλες αιρέσεις, η Καθολική Εκκλησία εξαπέλυσε αντεπίθεση, συγκαλώντας τη Σύνοδο του Τριδέντου (από το 1545 έως το 1563 Κ.Χ.). Αλλά ενώ πάρθηκαν θέσεις σε πολλά δογματικά θέματα, η σύνοδος ήταν ασαφής και απρόθυμη να πάρει θέση σχετικά με την απολύτρωση. Αναφέρθηκε στην ‘αξία του Ιησού Χριστού’ και χρησιμοποίησε τον όρο «ικανοποίηση», αλλά απέφυγε σχολαστικά τον όρο «λύτρο». Συνεπώς, η εκκλησία σταμάτησε πολύ πριν δεσμευτεί παίρνοντας κάποια ξεκάθαρη Γραφική θέση. Η πόρτα των εικασιών παρέμενε ορθάνοιχτη.

Γιατί Έχουν Αποτύχει οι Θρησκευτικοί Ηγέτες

Από τη Σύνοδο του Τριδέντου και μετά, οι θεολόγοι—Καθολικοί και Προτεστάντες εξίσου—έχουν αναπτύξει αναρίθμητες θεωρίες για την απολύτρωση. (Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 7.) Ωστόσο, δεν φαίνεται να μπορεί να υπάρξει καμιά συμφωνία σχετικά με τη σημασία του θανάτου του Χριστού. Οι θεολόγοι συμφωνούν μόνο στην περιφρόνηση που νιώθουν για το Γραφικό όρο «λύτρο», και προτιμούν να τον αγνοούν, να τον υποβιβάζουν ή επιχειρηματολογώντας προσπαθούν να αποδείξουν ότι δεν υπάρχει. Η σημασία του θανάτου του Χριστού εξηγείται με ειδική φρασεολογία, δαιδαλώδεις περιπλοκές απατηλής λογικής και πομπώδεις όρους, όπως «ηθική επιρροή» και «αντιπροσωπευτική φυσική ικανοποίηση». Αντί να οικοδομεί πίστη στο θάνατο του Χριστού, ο κλήρος του Χριστιανικού κόσμου έχει κάνει το ξύλο του βασανισμού του ένα εμπόδιο που προκαλεί σύγχυση.

Ποιος είναι ο βασικός λόγος γι’ αυτή τη φοβερή αποτυχία; Ο Καθολικός θεολόγος Μπόνιφεϊς Α. Βίλεμς την αποδίδει στο γεγονός ότι οι θεολόγοι «μορφώνονται σε μια προσεκτικά προφυλαγμένη απομόνωση»—πάρα πολύ απομακρυσμένοι από τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων.b Δεν θα συμφωνούσατε μ’ αυτή την εκτίμηση; Ωστόσο, το εδάφιο Ιερεμίας 8:9 προχωράει ακόμα περισσότερο δείχνοντας την πραγματική ρίζα του προβλήματος: ‘Απέρριψαν τον λόγον του Ιεχωβά· και ποία σοφία είναι εν αυτοίς;’

Είναι αλήθεια ότι η δοξασία του λύτρου μπορεί να εγείρει μερικά δύσκολα ερωτήματα. (2 Πέτρου 3:16) Αλλά αντί να ψάξουν στις Γραφές για απαντήσεις, οι θεολόγοι έχουν χρησιμοποιήσει ανθρώπινη σοφία και λογική. (1 Κορινθίους 1:19, 20· 2:13) Έχουν φτάσει στο σημείο να απορρίψουν οποιαδήποτε μέρη της Αγίας Γραφής δεν ταιριάζουν με τις φαντασιώσεις τους—ή με τις θεωρίες τους. (2 Τιμόθεον 3:16) Έχουν προωθήσει αντιγραφικές διδασκαλίες, όπως είναι η δοξασία της Τριάδας. (Ιωάννης 14:28) Και η μεγαλύτερη αποτυχία τους είναι ότι έχουν κάνει τη σωτηρία του ανθρώπου να υπερέχει, αγνοώντας σημαντικότερα ζητήματα που περιλαμβάνουν το όνομα του Θεού και τη Βασιλεία του.—Ματθαίος 6:9, 10.