Θρησκεία—Έχει Πια Σημασία; 3-11

Η Δυτική Ευρώπη φαίνεται ότι χάνει τη «Χριστιανική» της πίστη. Γιατί υπάρχει αδιαφορία; Μήπως αυτό αποτελεί πρόγευση μιας παρόμοιας παρακμής σε άλλες ηπείρους;

Πού Πήγαν οι Πιστοί;

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

«Τίποτα δεν είναι τόσο θανάσιμο για τη θρησκεία όσο η αδιαφορία».

ΕΝΤΜΟΥΝΤ ΜΠΕΡΚ, ΒΡΕΤΑΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΤΟΥ 18ΟΥ ΑΙΩΝΑ.

ΣΕ ΜΙΑ ανεμοδαρμένη πεδιάδα στα βόρεια της Ισπανίας βρίσκεται η μικρή πόλη Καλαρόγκα. Στη μεσαιωνική πόλη δεσπόζει ένα εντυπωσιακό μοναστήρι ρωμανικού ρυθμού. Αυτό χτίστηκε πριν από 700 χρόνια προς τιμήν του Δομίνικου ντε Γκουσμάν, του ιδρυτή του τάγματος των Δομινικανών, ο οποίος γεννήθηκε εκεί. Επί εφτά αιώνες, αυτό το μοναστήρι στεγάζει μοναχές οι οποίες διάλεξαν να ζήσουν στη σιωπή και στην απομόνωση.

Η στέγη του μοναστηριού στάζει, και οι αρχαίοι τοίχοι έχουν αρχίσει να καταρρέουν. Αλλά εκείνο που ανησυχεί την ηγουμένη είναι μια πιο γενική φθορά—η κατάρρευση της ίδιας της θρησκείας. «Όταν μπήκα στο μοναστήρι σχεδόν πριν από 30 χρόνια, υπήρχαν εδώ 40 μοναχές», εξηγεί. «Τώρα έχουμε μείνει μόνο 16. Δεν υπάρχουν νεαρές μοναχές. Το θρησκευτικό λειτούργημα φαίνεται πως ανήκει στο παρελθόν».

Αυτό που λαβαίνει χώρα στην Καλαρόγκα συμβαίνει και σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Δεν πρόκειται για κύμα αντιθρησκευτικών αισθημάτων, απλώς για μια σιωπηλή, αμετάκλητη εγκατάλειψη. Οι ξακουστοί καθεδρικοί ναοί της Ευρώπης προσφέρουν υπηρεσίες στους τουρίστες αντί να ελκύουν τους ντόπιους «πιστούς». Η κάποτε αήττητη εκκλησία—είτε Προτεσταντική είτε Καθολική—καταβάλλεται τώρα από την απάθεια. Στη ζωή των ανθρώπων κυριαρχούν κοσμικά παρά θρησκευτικά ενδιαφέροντα—μια τάση που οι εκπρόσωποι της εκκλησίας ονομάζουν κοσμικοποίηση. Φαίνεται ότι η θρησκεία δεν έχει πια σημασία. Μήπως το θρησκευτικό κλίμα της Ευρώπης αποτελεί πρόγευση μιας παρόμοιας παρακμής η οποία πρόκειται σύντομα να σαρώσει και άλλα μέρη του κόσμου;

Τι Συμβαίνει με τον Αριθμό των Εκκλησιαζομένων;

Αυτό το φαινόμενο δεν είναι κάτι νέο στη βόρεια Ευρώπη. Μόνο το 5 τοις εκατό των Σκανδιναβών Λουθηρανών πηγαίνουν στην εκκλησία τακτικά. Στη Βρετανία, μόνο το 3 τοις εκατό των καθ’ ομολογία Αγγλικανών παρακολουθούν την κυριακάτικη λειτουργία. Τώρα, όμως, φαίνεται ότι οι Καθολικοί στη νότια Ευρώπη ακολουθούν το παράδειγμα των βόρειων γειτόνων τους.

Στη Γαλλία, μια κατ’ εξοχήν Καθολική χώρα, μόνο 1 στους 10 πολίτες πηγαίνει στην εκκλησία μια φορά την εβδομάδα. Τα τελευταία 25 χρόνια, το ποσοστό των Ισπανών που θεωρούν τον εαυτό τους «δραστήριο Καθολικό» έχει σημειώσει κατακόρυφη πτώση από 83 τοις εκατό σε 31 τοις εκατό. Το 1992, ο Ισπανός αρχιεπίσκοπος Ραμόν Τορέγια είπε σε μια συνέντευξη τύπου ότι «δεν υπάρχει Καθολική Ισπανία· οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία τη Μεγάλη Εβδομάδα και τα Χριστούγεννα—αλλά δεν πηγαίνουν [στη Θεία Λειτουργία] κάθε εβδομάδα». Στη διάρκεια μιας παπικής επίσκεψης στη Μαδρίτη το 1993, ο Ιωάννης Παύλος Β΄ προειδοποίησε ότι «η Ισπανία πρέπει να επιστρέψει στις Χριστιανικές της ρίζες».

Αυτό το κλίμα αθρησκείας έχει επηρεάσει τόσο τους κληρικούς όσο και τους λαϊκούς. Ο αριθμός των νεοχειροτονημένων ιερέων στη Γαλλία έπεσε σε 140 το 1988 (λιγότεροι από τους μισούς σε σύγκριση με το 1970), ενώ στην Ισπανία έχουν αποσχηματιστεί γύρω στους 8.000 ιερείς προκειμένου να παντρευτούν. Από την άλλη μεριά, ορισμένοι οι οποίοι εξακολουθούν να διακονούν το ποίμνιό τους έχουν αμφιβολίες σε σχέση με το άγγελμά τους. Μόνο το 24 τοις εκατό των Λουθηρανών κληρικών στη Σουηδία αισθάνονται ότι μπορούν να κηρύττουν για τον παράδεισο και την κόλαση «με καθαρή συνείδηση», ενώ το ένα τέταρτο των Γάλλων ιερέων δεν είναι βέβαιοι ακόμη και για την ανάσταση του Ιησού.

Οι Απολαύσεις και οι Προτιμήσεις Προηγούνται της Ευλάβειας

Τι παίρνει τη θέση της θρησκείας; Σε πολλά σπίτια η αναψυχή έχει παραγκωνίσει τη λατρεία. Τις Κυριακές, οι οικογένειες πηγαίνουν στην παραλία ή στο βουνό αντί να πάνε στην εκκλησία. «Είναι βαρετό να πηγαίνεις στη Λειτουργία», είπε σηκώνοντας τους ώμους ο Χουάν, ένας χαρακτηριστικός Ισπανός έφηβος. Οι θρησκευτικές λειτουργίες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τους ποδοσφαιρικούς αγώνες ή τις συναυλίες μουσικής ποπ, γεγονότα που ελκύουν τα πλήθη και γεμίζουν τα στάδια.

Η μείωση του αριθμού των εκκλησιαζομένων δεν είναι η μόνη απόδειξη της θρησκευτικής παρακμής. Πολλοί Ευρωπαίοι προτιμούν να διαλέγουν οι ίδιοι τις θρησκευτικές τους απόψεις. Σήμερα, το επίσημο δόγμα της εκκλησίας μπορεί να έχει αμυδρή μόνο ομοιότητα με τα προσωπικά πιστεύω όσων ισχυρίζονται ότι ανήκουν σε εκείνη τη συγκεκριμένη θρησκεία. Η πλειονότητα των Ευρωπαίων—είτε Καθολικοί είτε Προτεστάντες—δεν πιστεύουν πλέον στη μετά θάνατο ζωή, ενώ πάνω από το 50 τοις εκατό των Γάλλων, των Ιταλών και των Ισπανών Καθολικών δεν πιστεύουν ούτε στα θαύματα.

Η ιεραρχία φαίνεται ανίκανη να αποτρέψει αυτή την απότομη αύξηση του αντικομφορμισμού. Πουθενά δεν ήταν αυτό τόσο εμφανές όσο στην παπική εκστρατεία εναντίον του ελέγχου των γεννήσεων. Το 1990, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ πρότρεψε τους Καθολικούς φαρμακοποιούς να μην πουλάνε προφυλακτικά. Ισχυρίστηκε ότι αυτά τα προϊόντα «συγκρούονται με τους φυσικούς νόμους βλάπτοντας την αξιοπρέπεια του ατόμου». Παρόμοια, το βιβλίο Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας (Catechism of the Catholic Church) επιμένει ότι «η συζυγική αγάπη μεταξύ άντρα και γυναίκας περιβάλλεται από τη διπλή υποχρέωση της πιστότητας και της γονιμότητας».

Παρά τις αυστηρές αυτές εντολές, το μέσο ζευγάρι Καθολικών ακολουθεί ανέμελα τη δική του πορεία. Οι οικογένειες που έχουν πάνω από δύο παιδιά αποτελούν τώρα την εξαίρεση στις Καθολικές χώρες της νότιας Ευρώπης. Στην Ισπανία, τα προφυλακτικά—τα οποία σχεδόν τα πουλούσαν στη μαύρη αγορά πριν από δύο δεκαετίες—διαφημίζονται τακτικά στην τηλεόραση, και μόνο το 3 τοις εκατό των Γαλλίδων Καθολικών λέει ότι υπακούει στην επίσημη Καθολική απόφαση για τον έλεγχο των γεννήσεων.

Είναι σαφές ότι οι Ευρωπαίοι στρέφουν τα νώτα τους στις εκκλησίες και στις διδασκαλίες τους. Ο Αγγλικανός αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι Τζορτζ Κάρεϊ περιέγραψε παραστατικά την κατάσταση της εκκλησίας του: «Αιμορραγούμε μέχρι θανάτου», είπε, «και αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να το αντιμετωπίσουμε κατεπειγόντως».

Η τελευταία φορά που το εκκλησιαστικό οικοδόμημα της Ευρώπης φαινόταν τόσο ετοιμόρροπο ήταν όταν συνέβησαν οι αναταραχές της Μεταρρύθμισης. Γιατί πολλοί Ευρωπαίοι δεν ενδιαφέρονται πια για τη θρησκεία; Ποιο είναι το μέλλον της θρησκείας;

Γιατί Χάνει την Επιρροή της η Εκκλησία;

«Κάθε Στωικός ήταν Στωικός· αλλά στο Χριστιανισμό πού είναι ο Χριστιανός;»

ΡΑΛΦ ΓΟΥΟΛΝΤΟ ΕΜΕΡΣΟΝ, ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΔΟΚΙΜΙΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ.

«ΕΙΜΑΙ Καθολική—αλλά μόνο στα χαρτιά», εξηγεί κάποια νεαρή μητέρα. «Η θρησκεία μού είναι εντελώς αδιάφορη», προσθέτει ένας έφηβος. Τα σχόλιά τους είναι αντιπροσωπευτικά της νεότερης γενιάς των Ευρωπαίων. Μολονότι οι γονείς τους—ή πιθανότατα οι παππούδες τους—εξακολουθούν να εκκλησιάζονται τακτικά, η θρησκευτική πίστη δεν έχει γεφυρώσει το χάσμα των γενεών.

Γιατί εγκαταλείπονται οι θρησκευτικές συνήθειες τις οποίες γενιές Ευρωπαίων θεωρούσαν πολύτιμες;

Ο Φόβος Δεν Είναι Πια Καθοριστικός Παράγοντας

Επί αιώνες, ο φόβος της κόλασης ή του καθαρτηρίου ασκούσε ισχυρή επιρροή στους Ευρωπαίους. Πύρινα κηρύγματα και παραστατικές εκκλησιαστικές εικόνες με θέμα την άσβεστη κόλαση έπειθαν τους λαϊκούς ότι μόνο ο ευλαβικός εκκλησιασμός θα τους έσωζε από την καταδίκη. Επίσης, το βιβλίο Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας (Catechism of the Catholic Church) δηλώνει ότι «η Εκκλησία υποχρεώνει τον πιστό ‘να συμμετέχει στη Θεία Λειτουργία τις Κυριακές και τις γιορτές’».a Στις αγροτικές περιοχές η κοινωνική πίεση ήταν επίσης μεγάλη—αναμενόταν από όλους να πηγαίνουν στην εκκλησία τις Κυριακές.

Αλλά οι καιροί έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι νιώθουν τώρα ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν. Ο φόβος δεν είναι πια καθοριστικός παράγοντας. Η κόλαση έχει παραγκωνιστεί αθόρυβα, εφόσον οι περισσότεροι Ευρωπαίοι Καθολικοί ούτως ή άλλως δεν την πιστεύουν.

Στην πράξη, το να μην παρακολουθεί κάποιος την κυριακάτικη Λειτουργία δεν θεωρείται πλέον τόσο σημαντική «αμαρτία». Ο Τίρσο Βακέρο, ένας Καθολικός ιερέας στη Μαδρίτη της Ισπανίας, παραδέχεται: «Αν κάποιος Καθολικός δεν έρθει στη Λειτουργία την Κυριακή, λυπόμαστε ειλικρινά επειδή έχασε αυτή την ευκαιρία της επικοινωνίας με τον Θεό και με τους αδελφούς του, όχι επειδή διέπραξε κάποια αμαρτία. Αυτό έρχεται δεύτερο».

Έτσι, ο φόβος δεν εμπνέει πια αφοσίωση. Τι θα πούμε για την ηθική εξουσία της εκκλησίας και των ηγετών της—μπορούν να απαιτήσουν από τα ποίμνιά τους να είναι όσια;

Κρίση Εξουσίας

Η εξαφάνιση του θρησκευτικού φόβου έχει συμπέσει με έναν αξιοσημείωτο εκφυλισμό στην ηθική υπόσταση της εκκλησίας. «Επί αιώνες είχαμε . . . τόσο πολλούς δασκάλους ηθικής και τόσο λίγους ηθικούς δασκάλους», παραπονιέται ο Ιταλός ιστορικός Τζιορντάνο Μπρούνο Γκουέρι. Αυτή η έλλειψη ηθικής ηγεσίας έγινε έντονα φανερή στους δύο παγκόσμιους πολέμους που ερήμωσαν το Χριστιανικό κόσμο. Οι εκκλησίες της Ευρώπης στάθηκαν ανίκανες να αποτρέψουν τους πιστούς τους από το να εμπλακούν στην αιματοχυσία. Ακόμα χειρότερα, οι εκκλησίες αναμείχτηκαν ενεργά στην πολεμική προσπάθεια—και από τις δύο πλευρές.

«Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Χριστιανικών θρησκειών, εγκαινίασε μια περίοδο τραγωδίας και ντροπής για τη Χριστιανοσύνη», παρατηρεί ο ιστορικός Πολ Τζόνσον. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος επέφερε ακόμα πιο σοβαρά πλήγματα στην ηθική υπόσταση της Χριστιανικής πίστης από τον Πρώτο. Αποκάλυψε την αναποτελεσματικότητα των εκκλησιών στη Γερμανία, το λίκνο της Μεταρρύθμισης, και τη δειλία και την ιδιοτέλεια της Αγίας Έδρας».

Τα κονκορδάτα που σύναψε το Βατικανό με το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ και με τις φασιστικές κυβερνήσεις του Μουσολίνι στην Ιταλία και του Φράνκο στην Ισπανία έβλαψαν επίσης την ηθική εξουσία της εκκλησίας. Μακροχρόνια, το θρησκευτικό τίμημα για αυτή την πολιτική σκοπιμότητα ήταν η απώλεια της αξιοπιστίας.

Εκκλησία και Κράτος—Κόβονται οι Δεσμοί

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έκοψαν τελικά τους δεσμούς που ένωναν την Εκκλησία με το Κράτος. Στην πραγματικότητα, καμιά μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα δεν αναγνωρίζει τώρα το Ρωμαιοκαθολικισμό ως την επίσημη θρησκεία της.

Αν και οι επικρατούσες εκκλησίες μπορεί να εξακολουθούν να υποστηρίζονται οικονομικά από το κράτος, έχουν χάσει την πολιτική επιρροή που ασκούσαν κάποτε. Ωστόσο, δεν έχουν συμβιβαστεί όλοι οι κληρικοί με αυτή τη νέα πραγματικότητα. Ο εξέχων Ισπανός Ιησουίτης Χοσέ Μαρία Ντίες-Αλεγκρία πιστεύει ότι «οι ηγέτες της [Καθολικής] εκκλησίας νομίζουν—πολλοί από αυτούς με κάθε ειλικρίνεια—ότι δεν μπορούν να ασκήσουν το ποιμαντικό τους καθήκον χωρίς κάποιο υπόβαθρο ανθρώπινης ‘δύναμης’».

Αλλά αυτό το «υπόβαθρο ανθρώπινης ‘δύναμης’» έχει καταρρεύσει. Η Ισπανία, η οποία είχε μια «εθνικοκαθολική» κυβέρνηση μέχρι το 1975, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης. Στα πρόσφατα χρόνια, η ισπανική ιεραρχία βρισκόταν σε αδιάκοπη διαμάχη με τη σοσιαλιστική κυβέρνηση σχετικά με τη χρηματοδότηση της εκκλησίας. Ο επίσκοπος της Τερουέλ, στην Ισπανία, παραπονέθηκε πρόσφατα στους ενορίτες του ότι αισθάνεται να «διώκεται ως Καθολικός», επειδή η ισπανική κυβέρνηση δεν παρέχει επαρκή οικονομική υποστήριξη στην εκκλησία.

Το 1990 οι Ισπανοί επίσκοποι ανακοίνωσαν ότι μια «σοβαρή κρίση σε θέματα συνείδησης και ηθικής» επηρέαζε την ισπανική κοινωνία. Ποιον κατηγόρησαν για αυτή την ‘ηθική κρίση’; Οι επίσκοποι ισχυρίστηκαν ότι ένα από τα κύρια αίτια ήταν ο «ασαφής τρόπος σκέψης που πολλές φορές προωθούσε η δημόσια διοίκηση [η ισπανική κυβέρνηση]». Προφανώς, οι επίσκοποι αναμένουν από την κυβέρνηση να προωθεί την Καθολική ιδεολογία και επιπλέον να δίνει επιχορηγήσεις.

Εφαρμόζουν οι Κληρικοί Όσα Κηρύττουν;

Τα αμύθητα πλούτη της Καθολικής Εκκλησίας φέρνουν πάντοτε σε αμηχανία τους ιερείς που εργάζονται σε φτωχές ενορίες. Ακόμα μεγαλύτερη αμηχανία προκλήθηκε όταν η Τράπεζα του Βατικανού ενεπλάκη σε αυτό που το περιοδικό Τάιμ (Time) αποκάλεσε «το χειρότερο οικονομικό σκάνδαλο στη μεταπολεμική Ιταλία». Το 1987, Ιταλοί δικαστές εξέδωσαν εντάλματα για τη σύλληψη ενός αρχιεπισκόπου και δύο άλλων τραπεζικών του Βατικανού. Ωστόσο, λόγω της ειδικής θέσης που έχει το Βατικανό ως αυτόνομο κράτος, οι κατηγορούμενοι κληρικοί απέφυγαν τη σύλληψη. Η Τράπεζα του Βατικανού επέμενε ότι δεν είχε διαπραχτεί κανένα αδίκημα αλλά δεν μπόρεσε να απαλείψει την εντύπωση ότι η εκκλησία δεν εφαρμόζει όσα κηρύττει.—Παράβαλε Ματθαίος 23:3.

Η αξιόμεμπτη σεξουαλική διαγωγή, η οποία έχει απασχολήσει πολύ τη δημοσιότητα, έχει προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη ζημιά. Το Μάιο του 1992, ένας Ιρλανδός επίσκοπος, πολύ γνωστός υποστηρικτής της αγαμίας, ζήτησε από την επισκοπή του να «τον συγχωρήσει» και να «προσεύχεται για αυτόν». Αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν έγινε γνωστό ότι ήταν πατέρας ενός 17χρονου αγοριού και ότι είχε χρησιμοποιήσει εκκλησιαστικά κεφάλαια για να πληρώσει την εκπαίδευση του γιου του. Ένα μήνα νωρίτερα, κάποιος Καθολικός ιερέας εμφανίστηκε στη γερμανική τηλεόραση με τη «σύντροφό» του και τα δύο τους παιδιά. Είπε ότι ήθελε να «αρχίσει διάλογο» για το θέμα των παράνομων ερωτικών σχέσεων που έχουν τόσοι ιερείς.

Τα σκάνδαλα αναπόφευκτα αφήνουν το σημάδι τους. Ο ιστορικός Γκουέρι, στο βιβλίο του Οι Ιταλοί υπό την Εκκλησία (Gli italiani sotto la Chiesa), υποστηρίζει ότι «επί αιώνες η Εκκλησία σκανδαλίζει τους Ιταλούς». Μια επίπτωση, λέει ο ίδιος, είναι η «δημιουργία διαδεδομένου αντικληρισμού, ακόμα και μεταξύ των πιστών». Αγανακτισμένοι Καθολικοί ίσως μπαίνουν στον πειρασμό να θέσουν στους κληρικούς τους τα ίδια ερωτήματα που απηύθυνε ο απόστολος Παύλος στους Ρωμαίους: «Κηρύττεις εναντίον της κλοπής, για παράδειγμα, αλλά είσαι βέβαιος για τη δική σου εντιμότητα; Καταδικάζεις τη μοιχεία, αλλά είσαι βέβαιος για τη δική σου αγνότητα;»—Ρωμαίους 2:21, 22, Φίλιπς (Phillips).

Το Χάσμα Μεταξύ Κληρικών και Λαϊκών

Ένα λιγότερο εμφανές αλλά πιθανότατα πιο διαβρωτικό πρόβλημα είναι το χάσμα μεταξύ των κληρικών και των λαϊκών. Οι ποιμαντικές επιστολές των επισκόπων φαίνεται πως εκνευρίζουν μάλλον παρά διδάσκουν τους ενορίτες. Σε μια έρευνα που έγινε στην Ισπανία, μόνο το 28 τοις εκατό εκείνων που ρωτήθηκαν «συμφωνούσαν με τις δηλώσεις των επισκόπων». Άλλοι τόσοι «αδιαφορούσαν παντελώς», και το 18 τοις εκατό είπαν ότι «δεν καταλάβαιναν τι τους έλεγαν [οι επίσκοποι]». Ο αρχιεπίσκοπος Ουμπέντα της Μαγιόρκας, στην Ισπανία, παραδέχτηκε: «Εμείς οι επίσκοποι πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε συνυπεύθυνοι για την πορεία απομάκρυνσης από το Χριστιανισμό—απομάκρυνση η οποία αποτελεί γεγονός».

Η έλλειψη σαφούς Γραφικού αγγέλματος αποξενώνει περισσότερο τους λαϊκούς. Σύμφωνα με την εφημερίδα Κάθολικ Χέραλντ (Catholic Herald), «πολλοί ιερείς [στη Γαλλία] έχουν ταχθεί υπέρ της συμμετοχής στην πολιτική δράση προκειμένου να είναι ‘μέσα στα πράγματα’», αν και οι περισσότεροι ενορίτες τους θα προτιμούσαν να τους βλέπουν να συγκεντρώνονται στα πνευματικά ζητήματα. Ο Ιταλός ιερέας και κοινωνιολόγος Σιλβάνο Μπουργκαλάσι παραδέχεται: «Ίσως [οι νεαροί] έχουν απομακρυνθεί από τον Θεό λόγω του κακού μας παραδείγματος. Τους έχουμε προσφέρει ένα ‘συνονθύλευμα’ συμβιβασμού θρησκείας και επιχειρήσεων, ιδιοτέλειας και νοθείας». Δεν είναι να απορεί κανείς που οι ιερείς χάνουν το κοινωνικό τους γόητρο. «Είμαι Καθολικός, αλλά δεν πιστεύω στους ιερείς»· αυτή είναι μια έκφραση που ακούγεται συχνά από Ισπανούς Καθολικούς.

Μερικοί Καθολικοί δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τον κλήρο, και άλλοι έχουν σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με τα εκκλησιαστικά δόγματα—ιδιαίτερα εκείνες τις διδασκαλίες που θεωρούν παράλογες ή μη πρακτικές.

Ακατανόητα Δόγματα

Ένα πασιφανές παράδειγμα είναι η επίσημη Καθολική διδασκαλία για την κόλαση. Το βιβλίο Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας δηλώνει: «Η διδασκαλία της Εκκλησίας υποστηρίζει την ύπαρξη αιώνιας κόλασης». Παρ’ όλα αυτά, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μόνο το ένα τέταρτο των Γάλλων Καθολικών και το ένα τρίτο των Ισπανών ομοθρήσκων τους πιστεύουν ότι υπάρχει κόλαση.

Παρόμοια, σε ό,τι αφορά τα ηθικά ζητήματα, οι Ευρωπαίοι τείνουν να είναι «αυτόνομοι Χριστιανοί». Η Μίμι, μια έφηβη Λουθηρανή από τη Σουηδία, πιστεύει ότι για ηθικά θέματα, όπως είναι η απόκτηση παιδιών χωρίς γάμο, «η απόφαση είναι προσωπική». Οι περισσότεροι Γάλλοι Καθολικοί θα συμφωνούσαν μαζί της. Όσον αφορά τη λήψη σημαντικών αποφάσεων στη ζωή τους, το 80 τοις εκατό είπαν ότι θα ακολουθούσαν την καθοδηγία της συνείδησής τους και όχι εκείνη της εκκλησίας.

Στο παρελθόν, η εξουσία της εκκλησίας αρκούσε για να καταπνίξει κάθε αντίλογο. Από την πλευρά του Βατικανού, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει. Το βιβλίο Κατήχηση δηλώνει αδιάλλακτα πως «οτιδήποτε έχει λεχθεί για τον τρόπο ερμηνείας των Γραφών υπόκειται αποκλειστικά στην κρίση της Εκκλησίας». Η αυταρχική προσέγγιση, όμως, έχει ελάχιστους υποστηρικτές. «Οι διαφωνίες σχετικά με την εξουσία είναι ανεξέλεγκτες», παραπονιέται ο Αντόνιο Ελόρσα, ένας Ισπανός καθηγητής πολιτικών επιστημών. «Η Εκκλησία προτιμά να χτίσει έναν οχυρωμένο πύργο με το να καθαγιάζει την ισχύ της παράδοσής της αγνοώντας την ιστορία». Έξω από τον «οχυρωμένο πύργο», η επιρροή της εκκλησίας και η εξουσία της συνεχίζουν να φθίνουν.

Εκτός από τον πνευματικό εκφυλισμό, τα κοινωνικά ζητήματα αποτελούν άλλον ένα σημαντικό παράγοντα που συντελεί στη θρησκευτική αδιαφορία. Η καταναλωτική κοινωνία παρέχει πλήθος ευκαιριών για διασκέδαση και αναψυχή—και οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έχουν την επιθυμία και τον τρόπο να τις απολαύσουν. Συγκριτικά, το να πάει κάποιος στην εκκλησία φαίνεται βαρετός τρόπος για να περάσει το κυριακάτικο πρωινό. Εξάλλου, οι εκκλησιαστικές λειτουργίες σπάνια ασχολούνται με τις πνευματικές ανάγκες των ανθρώπων.

Φαίνεται απίθανο να ξανακερδίσει η παραδοσιακή θρησκεία τον έλεγχο του ποιμνίου στην Ευρώπη. Είναι η θρησκεία μια δύναμη του παρελθόντος—με τέλος όμοιο με εκείνο των δεινόσαυρων;

Είναι οι Ημέρες της Θρησκείας Μετρημένες;

‘Η γη θέλει είσθαι πλήρης της γνώσεως του Ιεχωβά, καθώς τα ύδατα σκεπάζουσι την θάλασσαν’.

ΗΣΑΪΑΣ, ΙΣΡΑΗΛΙΤΗΣ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΟΥ 8ΟΥ ΑΙΩΝΑ Π.Κ.Χ.

ΜΕ ΑΥΤΟΝ τον τρόπο ο Εβραίος προφήτης Ησαΐας προείπε ότι μια ημέρα όλοι όσοι ζουν στη γη θα είναι ενωμένοι στη λατρεία του Παντοδύναμου Θεού. Σήμερα, ωστόσο, αυτή η προοπτική μπορεί να φαίνεται πιο μακρινή από ποτέ άλλοτε.

Νωρίτερα σε αυτόν τον αιώνα, για παράδειγμα, οι κομμουνιστές επαναστάτες στη Ρωσία πίστευαν ότι η καταστροφή της θρησκείας ήταν απαραίτητο βήμα για την αποδέσμευση του προλεταριάτου. Ισχυρίζονταν ότι ο αθεϊσμός θα ‘απελευθέρωνε τις μάζες των εργατών από το φορτίο των προκαταλήψεων και τις αυταπάτες του παρελθόντος’. Το 1939, ο Στάλιν είχε ήδη μειώσει σε 100 τον αριθμό των Ορθόδοξων εκκλησιών που λειτουργούσαν στη Σοβιετική Ένωση, σε σύγκριση με τις 40.000 και πλέον που υπήρχαν πριν από το 1917.

Ο Χίτλερ επίσης θεωρούσε τη θρησκεία εμπόδιο στο δρόμο του προς την απόλυτη εξουσία. «Είστε είτε Χριστιανοί είτε Γερμανοί. Δεν μπορείτε να είστε και τα δύο», δήλωσε κάποτε. Σκόπευε να εξαλείψει σταδιακά όλες τις μορφές λατρείας τις οποίες δεν μπορούσε να θέσει υπό τον έλεγχό του. Με αυτόν το σκοπό υπόψη, οι Ναζί ανέπτυξαν τις δικές τους απομιμήσεις θρησκευτικών προσευχών, γιορτών, βαφτισμάτων ακόμα και κηδειών. Ο Χίτλερ ήταν ο μεσσίας τους, και η πατρίδα ο θεός τους. Θα μπορούσαν να διαπράξουν οποιαδήποτε ωμότητα αν το ήθελε ο Χίτλερ.

Οι Τελευταίες Ημέρες της Θρησκείας;

Ούτε ο Στάλιν ούτε ο Χίτλερ πέτυχαν στην οργανωμένη προσπάθειά τους να καταπνίξουν τη θρησκεία. Αλλά τώρα, η απάθεια φαίνεται ότι έχει αντικαταστήσει την τυραννία. Όσοι μελετούν την Αγία Γραφή δεν εκπλήσσονται από αυτή την τροπή των γεγονότων. Ο απόστολος Παύλος είπε στον Τιμόθεο ότι στις «τελευταίες ημέρες» οι άνθρωποι θα ήταν ‘άτομα που θα αγαπούσαν τις απολαύσεις μάλλον παρά τον Θεό’.—2 Τιμόθεο 3:1-4.

Διδάσκει η Αγία Γραφή ότι αυτές οι «τελευταίες ημέρες» που χαρακτηρίζονται από θρησκευτική αδιαφορία θα αποτελούσαν προοίμιο της πτώσης όλων των θρησκειών; Όχι. Αντί να προφητεύει το τέλος όλων των θρησκειών, η Αγία Γραφή εξηγεί ότι η ψεύτικη θρησκεία—στην οποία δίνεται το συμβολικό όνομα Βαβυλώνα η Μεγάλη—θα φτάσει στο τέλος της.a Το βιβλίο της Αποκάλυψης λέει: «Ένας ισχυρός άγγελος σήκωσε μια πέτρα σαν μεγάλη μυλόπετρα και την έριξε στη θάλασσα, λέγοντας: ‘Έτσι με ορμή θα ριχτεί η Βαβυλώνα, η μεγάλη πόλη, και δεν θα ξαναβρεθεί ποτέ’».—Αποκάλυψη 18:21.

Η εξαφάνιση της ψεύτικης θρησκείας, ωστόσο, δεν θα έχει ως αποτέλεσμα έναν άθεο κόσμο. Αντίθετα, το εδάφιο Ψαλμός 22:27 προφητεύει: ‘Θέλουσιν ενθυμηθή και επιστραφή προς τον Ιεχωβά πάντα τα πέρατα της γης· και θέλουσι προσκυνήσει ενώπιόν σου πάσαι αι φυλαί των εθνών’. Φανταστείτε τον καιρό κατά τον οποίο ‘όλες οι φυλές των εθνών’ θα ενωθούν στη λατρεία του μόνου αληθινού Θεού! Υπό τη διακυβέρνηση της Βασιλείας του Θεού, αυτή η αξιοσημείωτη υπόσχεση θα βρει ένδοξη εκπλήρωση. (Ματθαίος 6:10) Όταν έρθει εκείνος ο καιρός, η θρησκεία—η αληθινή θρησκεία—θα έχει μεγάλη σημασία. Αλλά τι μπορεί να λεχθεί για τώρα;

Καλύπτει το Πνευματικό Κενό

Το πνευματικό κενό που είναι τόσο διαδεδομένο στην Ευρώπη σήμερα μοιάζει με την κατάσταση που επικρατούσε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του πρώτου αιώνα. Ο ιστορικός Γουίλ Ντουράν περιγράφει πώς η Χριστιανοσύνη του πρώτου αιώνα ικανοποίησε αποτελεσματικά την πνευματική ανάγκη εκείνης της εποχής: «Εντός του ηθικού κενού της θνησκούσης ειδωλολατρίας, εντός της ψυχρότητος του στωικισμού και της διαφθοράς του επικουρειανισμού, εντός ενός κόσμου κουρασμένου από την βαναυσότητα, την σκληρότητα την καταπίεσιν και το σεξουαλικόν χάος, εντός ενός κράτους διατελούντος εν ειρήνη και το οποίον δεν εφαίνετο να έχη πλέον ανάγκην από τας ανδροπρεπείς αρετάς ή τους θεούς του πολέμου, έφερε μίαν νέαν ηθικήν αδελφοσύνης, καλωσύνης και ειρήνης».

Το ηθικό και πνευματικό κενό που χαρακτηρίζει τη ζωή των ανθρώπων στην εποχή μας μπορεί να καλυφτεί από το ίδιο ισχυρό άγγελμα το οποίο κήρυτταν οι πρώτοι Χριστιανοί σε ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Και υπάρχουν ευήκοα αφτιά. Πολλοί Ευρωπαίοι, αν και εξωτερικά δεν φαίνονται θρησκευόμενοι, εξακολουθούν να αισθάνονται ότι ο Θεός παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή τους. Μπορεί να μην παρακολουθούν πλέον τις παραδοσιακές εκκλησιαστικές λειτουργίες, ωστόσο μερικοί έχουν καλύψει το πνευματικό τους κενό κάπου αλλού.

Ο Χουάν Χοσέ, ένας νεαρός από την Πάλμα δε Μαγιόρκα της Ισπανίας, πήγε σε Καθολικό σχολείο και υπηρέτησε ως παπαδάκι μέχρι τα 13 του. Παρευρισκόταν στη Λειτουργία κάθε Κυριακή με την οικογένειά του, αλλά σταμάτησε να πηγαίνει στην εκκλησία όταν μπήκε στην εφηβεία. Γιατί; «Ένας λόγος ήταν ότι η Λειτουργία μού προκαλούσε πλήξη», εξηγεί ο Χουάν Χοσέ. «Ήξερα τα λόγια της λειτουργίας απέξω. Φαινόταν ότι τα πάντα ήταν επαναλήψεις όσων είχα ήδη ακούσει. Επιπλέον, ο ιερέας της ενορίας μας πολλές φορές φερόταν σκληρά σε εμάς τα παπαδάκια. Και επίσης πίστευα ότι ήταν άδικο να πληρώνουν οι φτωχοί άνθρωποι τον ιερέα για να κάνει κάποια κηδεία.

»Πίστευα ακόμα στον Θεό, αλλά νόμιζα ότι μπορούσα να τον υπηρετήσω με τον τρόπο μου, έξω από την εκκλησία. Μαζί με μια ομάδα φίλων, προσπάθησα να απολαύσω τη ζωή όσο περισσότερο μπορούσα. Μάλλον θα έλεγε κανείς ότι η διασκέδαση έγινε το πρώτο πράγμα στη ζωή μου.

»Αλλά όταν ήμουν 18 χρονών, άρχισα να μελετώ την Αγία Γραφή με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Τι είχαν εκείνοι να μου προσφέρουν που δεν το είχα βρει στην εκκλησία; Μια συγκεκριμένη πίστη η οποία βασιζόταν στην Αγία Γραφή και όχι στην παράδοση και στα ‘μυστήρια’ που ποτέ μου δεν μπόρεσα να καταλάβω. Ωστόσο, το νέο μου πιστεύω σήμαινε μεγάλες αλλαγές για εμένα. Αντί να δαπανώ κάθε σαββατοκύριακο οργανώνοντας πάρτι σε ντισκοτέκ, άρχισα να πηγαίνω από σπίτι σε σπίτι προκειμένου να μεταδώσω στους γείτονές μου τη νεοαποκτημένη πίστη μου. Το ότι προσπαθούσα ενεργά να βοηθήσω άλλους έδωσε νόημα στη ζωή μου. Τα τελευταία εφτά χρόνια, είμαι ολοχρόνιος διάκονος των Μαρτύρων του Ιεχωβά».

Δεν προσπαθούν μόνο οι νέοι να καλύψουν το θρησκευτικό τους κενό. Η Αντόνια, μια ηλικιωμένη γυναίκα από την Εστρεμαδούρα της Ισπανίας, δαπάνησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της «αναζητώντας τον Θεό», όπως λέει η ίδια. Όταν ήταν έφηβη, πήγαινε στη Λειτουργία καθημερινά και τελικά μπήκε σε ένα Καθολικό μοναστήρι, επειδή πίστευε ότι, «αν ο Θεός δεν μπορεί να βρεθεί στο μοναστήρι, τότε δεν μπορεί να βρεθεί πουθενά αλλού». Ωστόσο, τρία χρόνια αργότερα έφυγε από το μοναστήρι, νιώθοντας ακόμα πιο απογοητευμένη και κενή από ό,τι προηγουμένως.

Τελικά, όταν ήταν πάνω από 50 ετών, έγινε Μάρτυρας του Ιεχωβά. «Ήμουν τόσο ευτυχισμένη όταν με επισκέφτηκαν οι Μάρτυρες και απάντησαν στις ερωτήσεις μου μέσα από τη δική μου Αγία Γραφή», εξηγεί. «Από τότε που έγινα Μάρτυρας του Ιεχωβά, η ζωή μου έχει σκοπό. Έχω προβλήματα, αλλά μπορώ να τα αντιμετωπίζω επειδή τώρα έχω βρει τον αληθινό Θεό».

Αυτές οι δύο εμπειρίες δεν είναι μεμονωμένες περιπτώσεις. Σε αντίθεση με τη θρησκευτική τάση, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι συνταυτίζονται με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά και διαπιστώνουν ότι το να ζουν σε αρμονία με την πίστη τους και να κηρύττουν για αυτήν σε άλλους δίνει νόημα και σκοπό στη ζωή τους.

Η Αληθινή Θρησκεία Έχει Μεγαλύτερη Σημασία από Ποτέ Άλλοτε

Μολονότι ζούμε σε έναν καιρό κατά τον οποίο πολλοί άνθρωποι απορρίπτουν τη θρησκεία, θα ήταν άσοφο να κρίνουμε ότι όλες οι θρησκείες είναι άσχετες με την πραγματικότητα. Είναι αλήθεια ότι στον 20ό αιώνα οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις κενές τελετουργίες και τα απαρχαιωμένα και αντιγραφικά δόγματα, και περιφρονούν το να πηγαίνει κανείς στην εκκλησία μόνο για τους τύπους. Η Αγία Γραφή, μάλιστα, συστήνει να αποφεύγουμε την υποκριτική θρησκεία. Ο απόστολος Παύλος προείπε ότι στις «τελευταίες ημέρες» μερικοί άνθρωποι θα ‘είχαν μορφή θεοσεβούς αφοσίωσης, αλλά θα αποδεικνύονταν ψευδείς ως προς τη δύναμή της’. Αυτοί οι άνθρωποι προσποιούνται ότι είναι θρησκευόμενοι, αλλά η διαγωγή τους διαψεύδει τον ισχυρισμό τους. Πώς θα πρέπει να αντιδρούμε σε αυτού του είδους τη θρησκευτική υποκρισία; «Από αυτούς να φεύγεις μακριά», συμβούλεψε ο Παύλος.—2 Τιμόθεο 3:1, 5.

Αλλά ο Παύλος είπε επίσης ότι «η θρησκεία φέρνει μεγάλες ανταμοιβές». (1 Τιμόθεο 6:6, Νέα Αγγλική Βίβλος [New English Bible]) Ο Παύλος δεν μιλούσε για οποιοδήποτε είδος θρησκείας. Η λέξη του Κειμένου η οποία εδώ αποδίδεται «θρησκεία» ήταν ευσέβεια, που σημαίνει «αφοσίωση ή λατρευτικός σεβασμός προς τον Θεό». Η αληθινή θρησκεία, η αυθεντική θεοσεβής αφοσίωση, «περιέχει υπόσχεση για την τωρινή ζωή και για αυτήν που θα έρθει».—1 Τιμόθεο 4:8.

Όπως δείχνουν τα παραπάνω παραδείγματα, η αληθινή θρησκεία μπορεί να δώσει νόημα στη ζωή μας και να μας βοηθήσει να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα με σθένος. Ακόμα σημαντικότερο είναι ότι η αληθινή θρησκεία εγγυάται αιώνιο μέλλον. Αξίζει να επιδιώκουμε αυτή τη μορφή λατρείας, επειδή είμαστε βέβαιοι ότι τελικά θα ‘γεμίσει τη γη’.b (Ησαΐας 11:9· 1 Τιμόθεο 6:11) Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τώρα είναι ο καιρός που η θρησκεία έχει μεγαλύτερη σημασία από ποτέ άλλοτε.