Εορταστική Περίοδος—Θα σας Προσφέρει Όλα Όσα Θέλετε;

«Ο Πέτρος [ο Μέγας] διέταξε να τελεστούν ειδικές πρωτοχρονιάτικες λειτουργίες σε όλες τις εκκλησίες την 1η Ιανουαρίου. Επίσης, έδωσε την εντολή να διακοσμηθούν γιορτινά οι παραστάτες στο εσωτερικό των σπιτιών με κλαδιά αειθαλών δέντρων, και παρήγγειλε σε όλους τους πολίτες της Μόσχας να “δείχνουν τη χαρά τους ανταλλάσσοντας μεγαλόφωνα πρωτοχρονιάτικες ευχές”».​—Πέτρος ο Μέγας​—Η Ζωή του και ο Κόσμος Του (Peter the Great—His Life and World).

Χριστούγεννα—Ποιο Είναι το Επίκεντρό Τους;

ΓΙΑ εκατομμύρια άτομα η εορταστική περίοδος αποτελεί καιρό για να βρεθούν μαζί με την οικογένεια και τους φίλους τους, καιρό για να ανανεώσουν τους δεσμούς στοργής. Πολλοί άλλοι τη θεωρούν καιρό για στοχασμό γύρω από τη γέννηση του Ιησού Χριστού και το ρόλο του στη σωτηρία της ανθρωπότητας. Στη Ρωσία, ανόμοια με πολλές άλλες χώρες, οι άνθρωποι δεν ήταν πάντα ελεύθεροι να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Παρότι επί αιώνες όσοι ανήκαν στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία γιόρταζαν ανεμπόδιστα τα Χριστούγεννα, δεν επιτρεπόταν να το κάνουν αυτό κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Πού οφειλόταν αυτή η αλλαγή;

Λίγο μετά την κομμουνιστική επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917, οι σοβιετικές αρχές άσκησαν επιθετική πολιτική αθεϊσμού σε εθνικό επίπεδο. Ολόκληρη η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων με τις θρησκευτικές της προεκτάσεις έπεσε σε δυσμένεια. Το κράτος άρχισε να διεξάγει εκστρατεία εναντίον του εορτασμού τόσο των Χριστουγέννων όσο και της Πρωτοχρονιάς. Καταδικάστηκαν μάλιστα απερίφραστα τα τοπικά σύμβολα της εορταστικής περιόδου—το χριστουγεννιάτικο δέντρο και ο Ντεντ Μαρόζ, ή αλλιώς Παππούς της Πάχνης, το ρωσικό αντίστοιχο του Άγιου Βασίλη.

Το 1935 επήλθε μια αλλαγή που μετέβαλε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο τηρούσαν οι Ρώσοι την εορταστική περίοδο. Οι Σοβιετικοί επανέφεραν τον Παππού της Πάχνης, το δέντρο της γιορτής και τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς—αλλά με μια σημαντική παραλλαγή. Ειπώθηκε ότι ο Παππούς της Πάχνης θα έφερνε δώρα, όχι τα Χριστούγεννα, αλλά την Πρωτοχρονιά. Παρόμοια, δεν θα υπήρχε πια χριστουγεννιάτικο δέντρο, αλλά πρωτοχρονιάτικο δέντρο! Επομένως, στη Σοβιετική Ένωση άλλαξε αισθητά το επίκεντρο της γιορτής. Ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς στην ουσία αντικατέστησε τα Χριστούγεννα.

Τα Χριστούγεννα έγιναν εξ ολοκλήρου κοσμική εορταστική περίσταση, απαλλαγμένη επισήμως από οποιαδήποτε θρησκευτική σημασία. Το πρωτοχρονιάτικο δέντρο στολιζόταν, όχι με θρησκευτικά, αλλά με κοσμικά στολίδια τα οποία απεικόνιζαν την πρόοδο της Σοβιετικής Ένωσης. Το ρωσικό περιοδικό Βακρούγκ Σβέτα εξηγεί: «Μπορεί να ανασυνθέσει κανείς την ιστορία της εγκαθίδρυσης της κομμουνιστικής κοινωνίας από τα στολίδια του πρωτοχρονιάτικου δέντρου που χρησιμοποιήθηκαν στο διάβα των ετών της σοβιετικής περιόδου. Μαζί με τα συνηθισμένα κουνελάκια, τους παγοκρυστάλλους και τα καρβέλια, κυκλοφόρησαν στολίδια σε σχήμα σφυροδρέπανων και τρακτέρ. Αυτά αντικαταστάθηκαν αργότερα από ομοιώματα που απεικόνιζαν μεταλλωρύχους και κοσμοναύτες, αντλίες πετρελαιοπηγών, πυραύλους και σεληνιακά εξερευνητικά οχήματα».

Τι έγινε με την Ημέρα των Χριστουγέννων αυτή καθαυτή; Ασφαλώς δεν της δόθηκε αναγνώριση. Αντίθετα, η σοβιετική εξουσία την υποβίβασε καθιστώντας την συνηθισμένη εργάσιμη ημέρα. Όσοι επιθυμούσαν να τηρήσουν τη θρησκευτική γιορτή των Χριστουγέννων μπορούσαν να το κάνουν αυτό μόνο πολύ διακριτικά, διακινδυνεύοντας να επισύρουν τη δυσμένεια του Κράτους και να υποστούν δυσάρεστες συνέπειες. Ναι, στη Ρωσία του 20ού αιώνα, το επίκεντρο της εορταστικής περιόδου μετατοπίστηκε από τη θρησκευτική γιορτή στον κοσμικό εορτασμό.

Μια Πιο Πρόσφατη Αλλαγή

Το 1991 η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε και παραχωρήθηκαν μεγαλύτερες ελευθερίες. Η κρατική πολιτική αθεϊσμού αποτελούσε πια παρελθόν. Τα διάφορα νεοσχηματισμένα κυρίαρχα κράτη ήταν ως επί το πλείστον κοσμικά, με διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους. Πολλοί θρησκευόμενοι πίστευαν ότι μπορούσαν τώρα να πρεσβεύουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Σκέφτηκαν ότι ένας τρόπος για να το κάνουν αυτό θα ήταν να τηρούν τη θρησκευτική γιορτή των Χριστουγέννων. Εντούτοις, πολλά τέτοια άτομα ένιωσαν σύντομα μεγάλη απογοήτευση. Γιατί;

Κάθε χρόνο, η γιορτή εμπορευματοποιείται ολοένα και περισσότερο. Ναι, όπως και στη Δύση, η περίοδος των Χριστουγέννων έχει γίνει ένας από τους καλύτερους τρόπους για να κερδίζουν χρήματα οι βιομήχανοι, οι χονδρέμποροι και οι καταστηματάρχες. Τα χριστουγεννιάτικα στολίδια εκτίθενται σε περίοπτη θέση στις βιτρίνες. Χριστουγεννιάτικη μουσική και κάλαντα δυτικού τύπου, πράγματα άγνωστα μέχρι πρότινος στη Ρωσία, ακούγονται από τα μαγαζιά. Μικροπωλητές που μεταφέρουν μεγάλες τσάντες με χριστουγεννιάτικα μπιχλιμπίδια εμπορεύονται την πραμάτεια τους στα τρένα και σε άλλα δημόσια μεταφορικά μέσα. Έτσι είναι τώρα η κατάσταση.

Ακόμη και όσοι δεν βρίσκουν τίποτα το εσφαλμένο σε αυτή την απροκάλυπτη εμπορευματοποίηση ίσως στενοχωριούνται εξαιτίας ενός άλλου ανησυχητικού χαρακτηριστικού αυτής της περιόδου—της κατάχρησης αλκοόλ με όλες τις αρνητικές της συνέπειες. Ένας γιατρός του τμήματος επειγόντων περιστατικών σε κάποιο νοσοκομείο της Μόσχας εξήγησε: «Για τους γιατρούς, είναι δεδομένο ότι ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς θα συνοδευτεί από πολυάριθμους τραυματισμούς οι οποίοι ποικίλλουν από χτυπήματα και μώλωπες μέχρι πληγές από μαχαιριές και σφαίρες, που έχουν προκληθεί ως επί το πλείστον από ενδοοικογενειακή βία, από καβγάδες μεθυσμένων και από αυτοκινητικά δυστυχήματα». Ένας διακεκριμένος επιστήμονας κάποιου τμήματος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών είπε: «Παρατηρείται απότομη αύξηση στον αριθμό των θανάτων που οφείλονται στο αλκοόλ. Αυτός ο αριθμός ήταν ιδιαίτερα υψηλός το έτος 2000. Αυξήθηκαν επίσης οι αυτοκτονίες και οι δολοφονίες».

Δυστυχώς, οποιαδήποτε συμπεριφορά αυτού του είδους κατά την εορταστική περίοδο στη Ρωσία χειροτερεύει και από έναν άλλον παράγοντα. Κάτω από τον τίτλο «Οι Ρώσοι Γιορτάζουν τα Χριστούγεννα Δύο Φορές», η εφημερίδα Ιζβέστια αναφέρει: «Σχεδόν 1 στους 10 Ρώσους γιορτάζει τα Χριστούγεννα δύο φορές. Όπως πιστοποιεί η μελέτη της ρωσικής εταιρίας ερευνών ROMIR, 8 τοις εκατό των ερωτηθέντων παραδέχτηκαν ότι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα τόσο στις 25 Δεκεμβρίου, σύμφωνα με το Καθολικό ημερολόγιο, όσο και στις 7 Ιανουαρίου σύμφωνα με την Ορθοδοξία. . . . Μερικοί, όπως αποδεικνύεται, προσδίδουν μεγαλύτερη σημασία στην ευκαιρία που έχουν για να γιορτάσουν παρά στη θρησκευτική φύση των Χριστουγέννων».a