Βοήθεια για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες

ΓΕΝΙΚΑ, οι άνθρωποι των οποίων οι αισθήσεις δεν παρουσιάζουν βλάβες σκέφτονται ελάχιστα εκείνους που υποφέρουν από κάποια βλάβη, εκτός κι αν πρόκειται για μέλη της δικής τους οικογένειας. Όμως, το θέμα αυτό αξίζει να τύχει προσοχής. Στη Βρετανία οι απόψεις διίστανται σχετικά με το πώς τα άτομα των οποίων οι αισθήσεις παρουσιάζουν βλάβη μπορούν να ενταχθούν στην κοινότητα.

Ο Τζακ Άσλι, μέλος του Βρετανικού Κοινοβουλίου ο οποίος είναι κουφός, επισημαίνει την ανάγκη που υπάρχει για κατανόηση. «Οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν τα προβλήματα των κουφών», εξηγεί ο ίδιος. «Πάνω απ’ όλα, [οι κουφοί] χρειάζονται κατανόηση από μέρους των ατόμων που ακούνε, αναγνώριση όσον αφορά τη σοβαρότητα της αναπηρίας τους, και σεβασμό για τις προσωπικές τους ιδιότητες που δεν παρουσιάζουν βλάβες, παρά μόνο στη φαντασία των άλλων».—Τα πλάγια γράμματα δικά μας.

Το ότι μερικοί άνθρωποι είναι κουφοί δεν σημαίνει πως οι διανοητικές τους λειτουργίες παρουσιάζουν κατά οποιοδήποτε τρόπο κάποια βλάβη. Κι όμως, μια πανέξυπνη κοπέλα που δεν ακούει λέει ότι μερικοί φαίνεται να τη θεωρούν διανοητικά καθυστερημένη. Όταν αυτή και ο σύζυγός της είχαν μια συνάντηση με κάποιον ασφαλιστικό αντιπρόσωπο, εκείνος ρώτησε γιατί τον κοίταζαν επίμονα. Μόλις έμαθε ότι ήταν και οι δυο κουφοί και ότι προσπαθούσαν να διαβάσουν τα χείλη του, κατάλαβε αμέσως.

Παρόμοια, δεν είναι ασυνήθιστο το ότι μερικοί νιώθουν αμηχανία όταν βρίσκονται μαζί με τυφλούς. Έτσι, ενώ οι περισσότεροι μπορεί να θέλουν να βοηθήσουν ένα τυφλό άτομο που περιμένει να διασχίσει το δρόμο, δεν σταματούν όλοι να το κάνουν αυτό. Γιατί; Συχνά, επειδή δεν είναι βέβαιοι για την αντίδραση του τυφλού στη βοήθεια που θα του προσφέρουν. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές οι τυφλοί δέχονται ευχαρίστως τη βοήθεια, όταν ο άλλος την προσφέρει μ’ ένα φυσιολογικό και ευγενικό τρόπο, ακριβώς όπως θα την πρόσφερε σε κάποιον ηλικιωμένο ή σε κάποιον που θα φαινόταν να χρειάζεται βοήθεια για να μεταφέρει ένα βαρύ φορτίο. Πόσο καλό είναι λοιπόν, να υπερνικούμε τα αισθήματα της αμηχανίας και με ευγένεια να προσφέρουμε τη βοήθειά μας!

Αν έπρεπε να απαρνηθείτε μια από τις πέντε βασικές αισθήσεις σας, ίσως να διαλέγατε να στερηθείτε την αίσθηση της όσφρησης. Αυτή θεωρείται λιγότερο σημαντική από τις άλλες αισθήσεις. Όμως μια γυναίκα που έχασε την ικανότητα της όσφρησης είπε με θλίψη: «Ένιωσα ανάπηρη από κάθε άποψη. Ανέκαθεν μου άρεσε να μαγειρεύω, αλλά αυτό ήταν πια αδύνατο. Η ποσότητα των καρυκευμάτων που έβαζα στο φαγητό ήταν είτε μεγαλύτερη είτε μικρότερη από την κανονική».

Έτσι λοιπόν, ακόμα και η απώλεια αυτής της φαινομενικά λιγότερο σημαντικής αίσθησης μπορεί να είναι τραγική. Ο Έλις Ντούεκ του Νοσοκομείου Γκάι, στο Λονδίνο, λέει: «Πρέπει να παίρνει κανείς [την απώλεια της αίσθησης της όσφρησης] πολύ σοβαρά. Η πλειονότητα των ατόμων που έχουν χάσει αυτή την αίσθηση στενοχωριούνται πολύ, και στην πραγματικότητα μερικοί παθαίνουν κατάθλιψη σε βαθμό που χρειάζονται νοσηλεία. Νιώθουν ότι ζουν σ’ έναν άχρωμο κόσμο. Η όσφρηση μπορεί να δίνει πιο έντονη συναισθηματική ικανοποίηση απ’ ό,τι συνειδητοποιούν μερικοί άνθρωποι».

Ο βαθμός της βλάβης που παρουσιάζει κάποια αίσθηση μπορεί να διαφέρει πολύ από το ένα άτομο στο άλλο. Μπορεί κάποιος να είναι εντελώς κουφός, δηλαδή να μην ακούει απολύτως κανέναν ήχο, ενώ κάποιος άλλος μπορεί να δυσκολεύεται να ακούσει κάτω από ορισμένες συνθήκες, ίσως όταν γύρω του γίνεται πολύς θόρυβος. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα κουφά άτομα ακούνε κάποιους ήχους, παρ’ ότι δεν μπορούν να ακούσουν ομιλίες. Παρόμοια είναι η κατάσταση και με την όραση. Μερικά άτομα είναι εντελώς τυφλά. Όμως στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένα άτομο θεωρείται από νομική άποψη τυφλό, αν αυτό που μπορεί να δει από απόσταση μόνο 6,1 μέτρων (με γυαλιά ή φακούς επαφής) είναι εκείνο που κάποιος με φυσιολογική όραση βλέπει από απόσταση 61 μέτρων.

Βοήθεια από την Πλευρά της Τεχνολογίας

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι διάφοροι βαθμοί βλάβης, έμπειροι επαγγελματίες διαθέτουν ολόκληρο φάσμα συσκευών για να μετρούν το μέγεθος της αδυναμίας. Για παράδειγμα, οι τεχνικοί χρησιμοποιούν ολόκληρο εξοπλισμό για να καθορίσουν το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται η ακοή. Έπειτα, οι γιατροί προσπαθούν να προσδιορίσουν τον τύπο της βλάβης. Μήπως το πρόβλημα οφείλεται σε ελαττωματική μετάδοση των ηλεκτρικών ερεθισμάτων στον εγκέφαλο; Διορθώνεται η βλάβη με τη χειρουργική;

Με παρόμοιο τρόπο, οι ειδικοί στην οπτομετρία και οι σύμβουλοι σε οφθαλμολογικά θέματα μετράνε τις ικανότητες του ματιού. Τα πορίσματά τους βοηθούν τους γιατρούς να προσδιορίσουν την αιτία του ελαττώματος στην όραση και την πιθανή θεραπεία. Το 95 περίπου τοις εκατό όλων των περιπτώσεων τύφλωσης λέγεται ότι προκαλείται από ασθένειες, και το υπόλοιπο ποσοστό από τραυματισμούς.

Από τη στιγμή που προσδιορίζεται η αιτία και το εύρος της βλάβης κάποιας αίσθησης, μπορεί να ληφθεί μέριμνα για το ζήτημα της βοήθειας. Η τεχνολογία προσφέρει μερικές λύσεις με τη μορφή εφαρμογών οι οποίες αυξάνουν την ικανότητα των αισθήσεων που έχουν πάθει βλάβη. Για τα άτομα με ελαττωματική ακοή, υπάρχουν ακουστικά βοηθήματα, τα οποία είναι συσκευές που λειτουργούν με μπαταρία και έχουν ένα ακουστικό που μερικές φορές διαμορφώνεται έτσι ώστε να χωράει μέσα στο αφτί του ατόμου. Τα βοηθήματα αυτά εκμεταλλεύονται το ποσοστό ακουστικής ικανότητας που διατηρεί το κουφό άτομο, σε μια προσπάθεια να του δώσουν τη δυνατότητα να ακούει ομιλίες. Στα άτομα με ελαττωματική όραση, γράφονται συχνά ιατρικές συνταγές για γυαλιά ή για φακούς επαφής. Ακόμα και απλά αντικείμενα, όπως είναι οι μεγεθυντικοί φακοί, έχουν αποδειχτεί για μερικούς ευεργέτημα. Άλλοι έχουν βοηθηθεί με μοσχεύματα στον κερατοειδή χιτώνα.

Για άτομα που έχουν χάσει την αίσθηση της όσφρησης, η βλάβη μπορεί μερικές φορές να εντοπιστεί στους ρινικούς πολύποδες, σε προβλήματα της κοιλότητας, σε χρόνια κρυολογήματα, σε αλλεργίες και στη ρινίτιδα. Πολλές απ’ αυτές τις περιπτώσεις μπορούν να τύχουν ιατρικής νοσηλείας και θεραπείας.

Μολονότι η ιατρική και η τεχνολογία μπορούν συχνά να βελτιώσουν την κατάσταση των ατόμων των οποίων κάποια αίσθηση παρουσιάζει βλάβη, υπάρχουν και άλλες σημαντικές πηγές βοήθειας.

Αυτοβοήθεια

Εφόσον η ιατρική διαδικασία μπορεί να μην είναι πάντοτε επιτυχής ή επιθυμητή, πολλά άτομα των οποίων κάποια αίσθηση παρουσιάζει βλάβη επιδιώκουν να αποφύγουν τις λυπηρές επιπτώσεις των αδυναμιών τους με το να κάνουν στη ζωή τους πλήρη χρήση των δυνατοτήτων τους. Το έχουν κάνει αυτό αναπτύσσοντας στο πλήρες τις ικανότητες και τα ταλέντα που έχουν. Ένα άτομο που το έκανε αυτό ήταν η Έλεν Κέλερ, διάσημη συγγραφέας και εκπαιδευτικός, που ήταν και τυφλή και κουφή. Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα άτομα, των οποίων κάποια αίσθηση παρουσιάζει βλάβη, που έχουν διαπρέψει σε διάφορους τομείς.

Όταν ένα ανάπηρο άτομο νιώθει την πρόκληση να αναπτύξει τις ικανότητές του, το αποτέλεσμα που προκύπτει συχνά είναι μεγαλύτερη ανεξαρτησία και αυτοσεβασμός, εκτός από το ότι τα άτομα που έχουν τέτοια κίνητρα μπορεί να αποδειχτούν βοήθεια για άλλους. Η Τζάνις, που είναι και κουφή και τυφλή, σημειώνει: «Υπάρχει μεγάλη δύναμη στην αναπλήρωση κάποιας έλλειψης. Είναι εκπληκτικό να βλέπεις πώς ο Ιεχωβά Θεός μάς έχει φτιάξει με τόσο θαυμαστό τρόπο που να μπορούμε να αναπληρώνουμε κάποια απώλεια».

Σχέσεις που Βοηθούν

Πολλά τυφλά ή κουφά άτομα γίνονται μοναχικά. Στερούνται συντροφιάς. Πώς μπορεί να καλυφτεί αυτή η ζωτική ανάγκη;

Μερικές φορές τα κατοικίδια ζώα μπορούν να βοηθήσουν. Η χρήσιμη συνεργασία μεταξύ ανθρώπων και ζώων βρίσκει ίσως τη μεγαλύτερη έκφρασή της στους σκύλους-οδηγούς για τους τυφλούς. Ο εκπαιδευτής σκύλων-οδηγών Μάικλ Τάκερ, συγγραφέας του βιβλίου The Eyes That Lead (Τα Μάτια που Οδηγούν), πιστεύει ότι η ζωή μ’ ένα σκύλο-οδηγό ανοίγει έναν εξ ολοκλήρου καινούριο κόσμο στο τυφλό άτομο, δίνει «ελευθερία, ανεξαρτησία, ευκολία στις κινήσεις και συντροφιά». Υπάρχουν και για τα κουφά άτομα σκύλοι που εκτελούν έργο ανάλογο με το έργο των σκύλων για τυφλούς.

Εντούτοις, τα κατοικίδια έχουν βοηθήσει και πολλούς άλλους μειονεκτούντες ανθρώπους. Ο οργανωτής ενός προγράμματος για την προμήθεια κατοικίδιων σε αρρώστους και σε ηλικιωμένους σχολιάζει: «Πρέπει να δείτε τη χαρά που παίρνουν. Άτομα τόσο κλεισμένα στον εαυτό τους που δεν μιλάνε σχεδόν σε κανέναν αντιδρούν ευνοϊκά σε κάποιο ζώο». Φυσικά, τα πλεονεκτήματα της συντροφιάς ενός κατοικίδιου πρέπει να αντισταθμιστούν με την ευθύνη που απαιτεί η φροντίδα του.

Μολονότι μπορεί να αναπτυχθεί ένας μοναδικός δεσμός ανάμεσα στον άνθρωπο του οποίου κάποια αίσθηση παρουσιάζει βλάβη και σ’ ένα ζώο, υπάρχει δυνατότητα για μεγαλύτερη βοήθεια μέσω της επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους.

Καλή Επικοινωνία

Για να επιτευχθεί καλύτερη κατανόηση ανάμεσα σ’ εκείνους των οποίων οι αισθήσεις παρουσιάζουν κάποια βλάβη και στα άτομα που θέλουν να βοηθήσουν, χρειάζεται να υπάρχει καλή επικοινωνία. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό, όταν αυτές καθαυτές οι αισθήσεις που φυσιολογικά χρησιμοποιούνται σ’ αυτή τη διαδικασία έχουν κάποια βλάβη; Εδώ είναι που η μέθοδος Μπράιγ, η δακτυλολογία και το διάβασμα των χειλιών αποδεικνύονται υποβοηθητικά για πολλούς.

Το 1824 ο Λουί Μπράιγ, ένας 15χρονος τυφλός μαθητής από τη Γαλλία, επινόησε ένα σύστημα ανάγνωσης βασισμένο σε μια σειρά από ανάγλυφες τελείες και παύλες. Έπειτα από πέντε χρόνια, έδωσε στη δημοσιότητα το διάσημο πια σύστημα με τις τελείες, το οποίο βασίζεται σε στοιχεία που αποτελούνται από έξι τελείες, με 63 πιθανές διατάξεις οι οποίες αντιπροσωπεύουν το αλφάβητο, καθώς και τα σημεία στίξης και τους αριθμούς. Για άτομα με ελαττωματική όραση, η εκμάθηση της μεθόδου Μπράιγ σημαίνει αφιέρωση σημαντικά μεγάλου μέρους του χρόνου τους και των προσπαθειών τους. Αντί να το θεωρεί αυτό υπερβολικά μεγάλη δυσκολία, η UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization [Εκπαιδευτική, Επιστημονική και Μορφωτική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών]), στο βιβλίο της Working With Braille (Εργασία με τη Μέθοδο Μπράιγ), παρέχει την εξής διαβεβαίωση: «Πρέπει να τονιστεί ότι η αντίληψη των χαρακτήρων Μπράιγ είναι απόλυτα μέσα στα όρια των ικανοτήτων των απτικών μας αισθήσεων [της αφής]».

Διάφορες μελέτες με αντικείμενο τις τεχνικές για την ανάγνωση με το σύστημα Μπράιγ δείχνουν ότι αυτοί που πέτυχαν τη μεγαλύτερη ταχύτητα και παρουσίασαν την καλύτερη ικανότητα ανάγνωσης με τη μέθοδο Μπράιγ ήταν εκείνοι που χρησιμοποιούσαν τους δείκτες και των δυο χεριών. Αυτοί κινούν τα δάχτυλά τους απαλά πάνω στις ανάγλυφες τελείες, πετυχαίνοντας στην ανάγνωση μέχρι και το μισό της ταχύτητας που σημειώνει ένα άτομο το οποίο διαβάζει έντυπη ύλη με τα μάτια του.

Η αύξηση της κυκλοφορίας εντύπων που είναι γραμμένα με τη μέθοδο Μπράιγ, καθώς επίσης και σε κασέτες μαγνητοφώνου, καθιστά πολλούς φιλολογικούς θησαυρούς προσιτούς σε άτομα με ελαττωματική όραση. Ο πιο εξέχων απ’ αυτούς είναι η Αγία Γραφή, που μπορεί κανείς να προμηθευτεί τόσο στη μέθοδο Μπράιγ όσο και σε κασέτες μαγνητοφώνου (στην αγγλική), από τους εκδότες αυτού του περιοδικού. Σε κασέτες, προσφέρονται επίσης τα βιβλία Ακούοντας τον Μεγάλο Διδάσκαλο και Το Βιβλίο Μου με τις Βιβλικές Ιστορίες (στην ελληνική), καθώς και το συνοδευτικό μας περιοδικό Η Σκοπιά (στην αγγλική). Και από το επόμενο έτος, θα είναι διαθέσιμο σε κασέτες και το Ξύπνα! (στην αγγλική).

Όσον αφορά τη δακτυλολογία, οι ερευνητές Τζ. Γκ. Κάιλ και Μπ. Γουόλ λένε ότι το να την καταλαβαίνουμε αποτελεί «το πρώτο βήμα όσον αφορά το γκρέμισμα των φραγμών για όλους όσοι ανήκουν στον κόσμο των κουφών». Μέσω αυτού του πολύ αποτελεσματικού μέσου επικοινωνίας, οι κουφοί νιώθουν άνετα ο ένας με τον άλλον. Είναι θαυμάσιο πράγμα, όταν εκείνοι που μπορούν και να ακούνε και να μιλάνε προσπαθούν να μάθουν τη δακτυλολογία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, τα κουφά άτομα και τα άτομα που ακούνε ενώνονται περισσότερο, προς το δικό τους αμοιβαίο όφελος. Τα άτομα που ακούνε μαθαίνουν μια καινούρια γλώσσα και εμπλουτίζουν το πεδίο της πνευματικής τους καλλιέργειας, και τα κουφά άτομα κερδίζουν μεγαλύτερη πρόσβαση στον κόσμο εκείνων που ακούνε.

Είναι ενδιαφέρον ότι πολλά άτομα που είναι κουφά εκ γενετής, ή από τον πρώτο καιρό της νηπιακής ηλικίας, δεν θεωρούν τον εαυτό τους ανάπηρο. Η διαφορά μεταξύ αυτών και των ατόμων που ακούνε θεωρείται απλώς ως διαφορά γλώσσας και πνευματικής καλλιέργειας. Από την άλλη μεριά, εκείνοι που χάνουν την ακοή τους στα μετέπειτα χρόνια της ζωής τους, εξαιτίας κάποιου ατυχήματος ή κάποιας ασθένειας, συχνά υφίστανται μια πολύ διαφορετική ψυχολογική επίδραση—ένα βαθύ αίσθημα απώλειας. Για πολλούς απ’ αυτούς, η δακτυλολογία είναι δύσκολη λύση, επειδή απαιτεί την εκμάθηση μιας εντελώς καινούριας γλώσσας. Πολλοί προτιμούν να εκπαιδευτούν στο διάβασμα των χειλιών και να συνεχίσουν την εξάσκηση για τη διατήρηση της ομιλίας τους στο στάδιο που είναι ήδη αναπτυγμένη.

Η κατανόηση ως προς το πώς νιώθουν τα άτομα των οποίων κάποια αίσθηση παρουσιάζει βλάβη, καθώς και η επικοινωνία μ’ αυτά δεν αφαιρεί τη ρίζα του προβλήματος. Η αναπηρία τους παραμένει. Αν γινόταν να εξαφανιστεί η ρίζα, τότε θα εξαλείφονταν οι ανισότητες, οι αδικίες, και τα προβλήματα που πλήττουν τα άτομα αυτά. Θα γίνει ποτέ αυτό;

[Πλαίσιο στη σελίδα 5]

Βοηθήστε τον Εαυτό σας

1. Γνώση. Προσπαθήστε να μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε σχετικά με την αναπηρία σας και το πώς να τη μετριάσετε.

2. Εντιμότητα. Να είστε ειλικρινείς και να παραδέχεστε την αναπηρία σας.

3. Κατανόηση. Να παίρνετε την πρωτοβουλία στο να κάνετε τους άλλους να αισθάνονται άνετα και να τους εξηγείτε πώς μπορούν να βοηθήσουν καλύτερα.

4. Δραστηριότητα. Για να καταπολεμήσετε την κατάθλιψη, καταπιαστείτε με κάποια σωματική ή διανοητική δραστηριότητα.

5. Κουράγιο. Αντισταθμίστε τα αισθήματα κατωτερότητας διοχετεύοντας την ενεργητικότητά σας σε δραστηριότητες στις οποίες τα καταφέρνετε.

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Βοήθεια που Μπορούν να Προσφέρουν οι Άλλοι

1. Να προσπαθείτε να βλέπετε τα πράγματα από τη μεριά των ατόμων των οποίων κάποια αίσθηση παρουσιάζει βλάβη.

2. Να τους περιλαμβάνετε στις τακτικές σας δραστηριότητες. Μην τους αποξενώνετε.

3. Να τους δίνετε να κάνουν πράγματα που τους βοηθάνε να συναισθάνονται την αξία τους.

4. Να δίνετε προσοχή όταν προσπαθούν να εξηγήσουν πώς αισθάνονται.

5. Όταν διακρίνετε κάποια ειδική ανάγκη, να κάνετε ό,τι μπορείτε για να συνεργαστείτε με το άτομο που είναι ανάπηρο προκειμένου να την καλύψετε.

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Η Τζάνις (αριστερά) είναι και τυφλή και κουφή, κι όμως είναι ολοχρόνια διάκονος

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Τα κατοικίδια ζώα μπορούν να προσφέρουν συντροφιά σε κάποιο βαθμό