Πωλητές Θανάτου—Είστε Πελάτης;

«Ο τύπος που καπνίζει έχει ακούσει όλες τις προειδοποιήσεις του κόσμου, που του λένε ‘θα σε σκοτώσει’, κι αυτό πιστεύω κι εγώ. Πιστεύω ότι θα σε σκοτώσει. Πιστεύω ότι οποιοσδήποτε ανόητος κατεβάζει τον καπνό στα σωθικά του θα υποφέρει. Ποτέ στη ζωή μου δεν κάπνισα τσιγάρο. Έκανα περιουσία απ’ αυτό. . . . Ο μόνος τρόπος με τον οποίο χτίσαμε αυτή τη χώρα ήταν πουλώντας καπνό στους υπόλοιπους ανόητους του κόσμου».—Τζέιμς Σαρπ, καλλιεργητής καπνού για πολύ καιρό στο Κεντάκι, από το βιβλίο «Merchants of Death—The American Tobacco Industry» («Έμποροι Θανάτου—Η Αμερικανική Καπνοβιομηχανία»), του Λάρι Κ. Γουάιτ.

ΑΥΤΗ η ειλικρινής παρατήρηση λέει πάρα πολλά, αλλά αφήνει αρκετά ερωτήματα αναπάντητα. Γιατί καπνίζουν ένα δισεκατομμύριο και πλέον άτομα σ’ ολόκληρο τον κόσμο; Τι τους παρακινεί να εξακολουθούν να έχουν μια συνήθεια που είναι γνωστό ότι φέρνει το θάνατο; Άλλωστε, η ιστορία με τον καπνό είναι βασικά σαν την ιστορία με τα ναρκωτικά—προσφορά και ζήτηση. Αν δεν υπάρχει επικερδής αγορά, τότε η προσφορά στερεύει. Γιατί λοιπόν καπνίζει ο κόσμος;

Η λέξη κλειδί είναι ‘εθισμός’. Από τη στιγμή που η νικοτίνη θα εξασφαλίσει πρόσβαση μέσα στο σώμα, υπάρχει καθημερινή ανάγκη για τακτικές δόσεις νικοτίνης. Με τον εθισμό συνδυάζεται και η συνήθεια. Ορισμένες καταστάσεις, που έχουν τη ρίζα τους στη συνήθεια, προκαλούν την επιθυμία για τσιγάρο. Μπορεί να είναι αμέσως μόλις σηκώνεται το άτομο ή με το πρώτο φλιτζάνι του πρωινού καφέ, το ποτό ύστερα από το μεσημεριανό φαγητό, η πίεση και η κοινωνική αλληλεπίδραση στην εργασία ή στην αναψυχή. Δεκάδες φαινομενικά ασήμαντες συνήθειες μπορούν να είναι το «έναυσμα» που κάνει κάποιον να θέλει να καπνίσει.

Γιατί Κάπνιζαν;

Το Ξύπνα! πήρε συνέντευξη από αρκετούς πρώην καπνιστές, σε μια προσπάθεια να κατανοηθεί το κίνητρο που βρίσκεται πίσω από το κάπνισμα. Για παράδειγμα, ας πάρουμε τον Ρέι, που είναι γύρω στα πενήντα, πρώην πηδαλιούχο στο Ναυτικό των Η.Π.Α. Αυτός εξηγεί: «Ήμουν περίπου 9 χρονών όταν πρωτάρχισα να καπνίζω, αλλά άρχισα το κάπνισμα συστηματικά όταν έγινα 12. Θυμάμαι ότι με έδιωξαν από το Σώμα των Προσκόπων επειδή κάπνιζα».

Ξύπνα!: «Τι ήταν αυτό που σε τράβηξε στο κάπνισμα;»

Ρέι: «Ήταν ένδειξη ανδρισμού. Ξέρετε, το κάπνισμα ήταν ανδροπρεπές. Θυμάμαι ότι οι διαφημίσεις εκείνη την εποχή έδειχναν πυροσβέστες και αστυνομικούς να καπνίζουν. Αργότερα, στο Ναυτικό, η δουλειά μου στη ναυσιπλοΐα με έκανε να αισθάνομαι μεγάλη πίεση και πίστευα ότι το κάπνισμα με βοηθούσε να ξεπερνάω την ένταση.

»Κάπνιζα περίπου ενάμισι πακέτο την ημέρα [30 τσιγάρα] και δεν άρχιζα τη μέρα χωρίς τσιγάρο. Φυσικά, εισέπνεα τον καπνό. Δεν έχει νόημα να καπνίζεις, αν δεν εισπνέεις τον καπνό».

Ο Μπιλ, επαγγελματίας καλλιτέχνης από τη Νέα Υόρκη, επίσης γύρω στα πενήντα, αφηγείται μια παρόμοια ιστορία:

«Άρχισα όταν ήμουν 13 χρονών παιδί. Ήθελα να είμαι σαν τους μεγάλους. Από τη στιγμή που βρέθηκα κάτω από την επιρροή του, δεν μπορούσα να σταματήσω. Το τσιγάρο ήταν σαν φίλος μου. Μάλιστα, αν πήγαινα να κοιμηθώ και αντιλαμβανόμουν ότι δεν είχα τσιγάρα στο σπίτι, ξαναντυνόμουν και, άσχετα με τον καιρό, έβγαινα έξω και αγόραζα ένα πακέτο για την επόμενη μέρα. Κάπνιζα από ένα μέχρι δύο πακέτα την ημέρα. Παραδέχομαι ότι ήμουν εθισμένος. Παράλληλα έπινα και πολύ. Φαινόταν πως αυτά τα δυο πήγαιναν μαζί, ειδικά στα μπαρ όπου περνούσα πολύ από το χρόνο μου».

Η Έιμι, νέα και κοινωνική, άρχισε να καπνίζει όταν ήταν 12 χρονών. «Στην αρχή, αυτό έγινε εξαιτίας της πίεσης των συνομηλίκων. Έπειτα, όταν ήμουν 15 χρονών, πέθανε ο πατέρας μου, και η ένταση αυτού του γεγονότος με πίεζε ακόμα περισσότερο. Καθώς μεγάλωνα όμως, με επηρέαζαν οι διαφημίσεις, ιδιαίτερα εκείνη που έλεγε: ‘Έχεις πάει πολύ μπροστά, μωρό μου’. Ήθελα να σταδιοδρομήσω και σπούδαζα νοσοκόμα χειρουργείου. Σύντομα, κατέληξα να καπνίζω τρία πακέτα την ημέρα. Μου άρεσε ιδιαίτερα να καπνίζω μετά το φαγητό, και όποτε μιλούσα στο τηλέφωνο, πράγμα που συνέβαινε συχνά». Παρατήρησε κάποια άσχημα επακόλουθα; «Το πρωί έβηχα, είχα πονοκεφάλους και δεν ήμουν πια σε καλή φυσική κατάσταση. Και μόνο που ανέβαινα τις σκάλες για το διαμέρισμά μου, μου κοβόταν η αναπνοή. Και ήμουν μόνο 19 χρονών!»

Ο Χάρλεϊ, πρώην αεροπόρος του Ναυτικού, τώρα γύρω στα 60, άρχισε να καπνίζει την εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης σε ηλικία 5 ετών! Γιατί το έκανε αυτό; «Όλα τα παιδιά κάπνιζαν στο Άμπερντιν της Νότιας Ντακότα, απ’ όπου κατάγομαι. Αν κάπνιζες, ήσουν σκληρός τύπος».

Ο Χάρλεϊ μιλάει απερίφραστα σχετικά με το γιατί κάπνιζε. «Ήταν σκέτη απόλαυση για εμένα. Εισέπνεα τον καπνό βαθιά μέχρι τους πνεύμονές μου και τον κρατούσα εκεί. Μετά μου άρεσε να κάνω δαχτυλίδια με τον καπνό που έβγαζα. Έφτασα στο σημείο να μην μπορώ να ζήσω χωρίς τσιγάρο. Άρχιζα και τελείωνα τη μέρα με τσιγάρο. Στο Ναυτικό κάπνιζα δυο-τρία πακέτα την ημέρα κι ένα κουτί πούρα κάθε μήνα».

Ο Μπιλ, ο Ρέι, η Έιμι και ο Χάρλεϊ έκοψαν το κάπνισμα. Το ίδιο έχουν κάνει και εκατομμύρια άλλοι—43 και πλέον εκατομμύρια στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο. Αλλά οι πωλητές καπνού δεν το έχουν βάλει κάτω. Στοχεύουν διαρκώς σε καινούριες αγορές.

ΕΣΕΙΣ Είστε Στόχος;

Λόγω του ότι πολλοί άντρες καπνιστές κόβουν το κάπνισμα στα βιομηχανικά κράτη, κι επιπλέον λόγω της μείωσης πελατών εξαιτίας του φυσικού θανάτου και του θανάτου που προκαλείται από το κάπνισμα, οι εταιρίες καπνού χρειάζεται να ψάχνουν για καινούριες αγορές. Σε μερικές περιπτώσεις, έχουν αλλάξει τη στρατηγική των διαφημίσεών τους, στην προσπάθεια να ανεβάσουν τις πωλήσεις τους. Η χρηματοδότηση αθλητικών γεγονότων, λόγου χάρη διαφόρων τουρνουά τένις και γκολφ, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να δίνουν μια δήθεν καθαρή εικόνα για το κάπνισμα. Άλλη μια προσαρμογή στη στρατηγική είναι οι αγορές που αποτελούν στόχο. Εσείς είστε μέσα στους πιθανούς πελάτες τους;

Στόχος υπ’ αριθμόν ένα: Οι γυναίκες. Μια μειονότητα γυναικών κάπνιζαν επί δεκαετίες, επειδή ενθαρρύνονταν και παρακινούνταν από το παράδειγμα γυναικών ηθοποιών του κινηματογράφου όπως η Γκλόρια Σουάνσον, που το 1917 κάπνιζε σε ηλικία 18 ετών. Μάλιστα, αυτή πήρε έναν από τους πρώτους της κινηματογραφικούς ρόλους, επειδή, όπως εξήγησε ο σκηνοθέτης: «Τα μαλλιά σου, το πρόσωπό σου, ο τρόπος που κάθεσαι, ο τρόπος που καπνίζεις το τσιγάρο . . . Είσαι ακριβώς αυτό που θέλω».

Στη δεκαετία του 1940, η Λορίν Μπακόλ, που πρωταγωνιστούσε σε κινηματογραφικά έργα με τον άντρα της, το μανιώδη καπνιστή Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, έθεσε κι εκείνη ένα λαμπρό πρότυπο όσον αφορά το κάπνισμα. Αλλά το γυναικείο τμήμα της αγοράς τσιγάρων ήταν ανέκαθεν αρκετά πίσω σε σχέση με την αντρική αγορά. Το ίδιο συνέβαινε και με τις στατιστικές όσον αφορά τον καρκίνο στις γυναίκες. Τώρα οι γυναίκες φτάνουν τους άντρες με γρήγορο ρυθμό—και στο κάπνισμα και στον καρκίνο του πνεύμονα.

Στα πρόσφατα χρόνια, έχει αναπτυχθεί μια καινούρια τάση στη διαφήμιση, εν μέρει λόγω του ανταγωνιστικότερου ρόλου των γυναικών στην κοινωνία σε συνδυασμό με την ύπουλη επιρροή των διαφημίσεων του καπνού. Ποιο είναι το μήνυμα που απευθύνεται στις γυναίκες; Η εταιρία Φίλιπ Μόρις, που βγάζει πολλές και διάφορες μάρκες τσιγάρων, παράγει τα τσιγάρα «Virginia Slims», που έχουν στόχο τη μοντέρνα γυναίκα. Το σύνθημά τους είναι εκείνο που προσέλκυσε την Έιμι: «Έχεις πάει πολύ μπροστά, μωρό μου». Η διαφήμιση δείχνει μια μοντέρνα γυναίκα γεμάτη στιλ, μ’ ένα τσιγάρο ανάμεσα στα δάχτυλά της. Αλλά μερικές γυναίκες θα πρέπει τώρα να αναρωτιούνται πόσο μπροστά έχουν πάει. Στη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών, ο καρκίνος του πνεύμονα έχει ξεπεράσει τον καρκίνο του μαστού σε ποσοστό θνησιμότητας στις γυναίκες.

Μια άλλη μάρκα τσιγάρων προσφέρει στις γυναίκες μια ευκαιρία: «Σε κάθε πακέτο 5 δωρεάν!» «Σε κάθε κούτα 50 δωρεάν!» Μάλιστα μερικά γυναικεία περιοδικά περιέχουν κουπόνια για δωρεάν πακέτα!

Το σεξ είναι άλλος ένας εύκολος τρόπος για να κάνουν τα τσιγάρα να φαίνονται ελκυστικά. Μια μάρκα προσκαλεί: «Νιώστε Μεγαλύτερη Απόλαυση». Το μήνυμα περιλαμβάνει και μια αγγελία, που δηλώνει: «ΖΗΤΕΙΤΑΙ—Ψηλός, μελαχρινός άγνωστος για μακροχρόνια σχέση. Ωραία εμφάνιση και εξαίρετο γούστο απαραίτητα. Υπογραφή, Κάποια που Ψάχνει Διψασμένα την Ικανοποίηση στο Κάπνισμα». Το τσιγάρο που παρουσιάζεται είναι «ψηλό» και σε σκούρο χαρτί. Ανεπαίσθητη σχέση;

Οι δεσμοί με τη μόδα είναι άλλο ένα αγκίστρι για τις γυναίκες. Κάποια μάρκα χαιρετίζεται ως «Γιορτή στιλ και γεύσης από τον ΥΒ ΣΕΝ ΛΟΡΑΝ». Για τις γυναίκες που τις απασχολεί το βάρος χρησιμοποιείται ένα άλλο δόλωμα. Η διαφήμιση δείχνει ένα λυγερόκορμο μοντέλο και τα τσιγάρα ορίζονται ως «Ultra Lights—The lightest style» («Εξαιρετικά Ελαφριά—Το ελαφρύτερο στιλ»).

Γιατί έχουν βάλει στόχο οι κατασκευαστές τσιγάρων τις γυναίκες όλου του κόσμου; Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας δίνει ένα ολοφάνερο στοιχείο υπολογίζοντας ότι «περισσότεροι από το 50 τοις εκατό των αντρών, αλλά μόνο το πέντε τοις εκατό των γυναικών, καπνίζουν στις αναπτυσσόμενες χώρες, σε σύγκριση με το 30 περίπου τοις εκατό και των δυο φύλων στο βιομηχανικό κόσμο». Εκεί υπάρχει μια τεράστια ανεκμετάλλευτη αγορά για κέρδη από τον καπνό, άσχετα με το τελικό τίμημα που ίσως χρειαστεί να πληρωθεί όσον αφορά την υγεία. Και οι πωλητές καπνού έχουν επιτυχία. Σύμφωνα με την εφημερίδα The New York Times, η έκθεση του υπουργού υγείας των Η.Π.Α., η οποία δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1989, δήλωνε ότι ‘παιδιά, ειδικά κορίτσια, καπνίζουν σε μικρότερη ηλικία’ και σ’ αυτά περιλαμβάνονται παιδιά του δημοτικού. Μια άλλη πηγή λέει ότι στα πρόσφατα χρόνια ο αριθμός των εφήβων καπνιστριών στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει αυξηθεί κατά 40 τοις εκατό. Αλλά οι γυναίκες δεν είναι ο μόνος στόχος των πωλητών θανάτου και των ασθενειών.

Στόχος: Συγκεκριμένες Φυλετικές Ομάδες

Ο Λάρι Κ. Γουάιτ, στο βιβλίο του Merchants of Death—The American Tobacco Industry, δηλώνει: «Οι μαύροι αποτελούν καλή αγορά για τους κατασκευαστές τσιγάρων. Το Εθνικό Κέντρο Στατιστικών για την Υγεία έδειξε ότι το 1986 το ποσοστό των μαύρων που κάπνιζαν ήταν υψηλότερο από το ποσοστό των λευκών [στις Ηνωμένες Πολιτείες] . . . Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι μαύροι καπνίζουν σε μεγαλύτερη αναλογία από τους λευκούς, επειδή αυτοί αποτελούν ειδικό στόχο της προώθησης των τσιγάρων». Γιατί αποτελούν ειδικό στόχο; Σύμφωνα με την εφημερίδα The Wall Street Journal, αυτοί αποτελούν «μια ομάδα που είναι πίσω σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, όσον αφορά την καταπολέμηση της συνήθειας». Γι’ αυτό, ο μαύρος πελάτης είναι συχνά «πιστός» πελάτης, ‘ώσπου να μας χωρίσει ο θάνατος’.

Πώς συγκεντρώνουν οι εταιρίες καπνού την προσοχή τους στο μαύρο πληθυσμό; Ο συγγραφέας Γουάιτ δηλώνει: «Τα τσιγάρα διαφημίζονται πάρα πολύ σε περιοδικά που απευθύνονται σε μαύρους, όπως τα Ebony, Jet και Essence. Το 1985 οι εταιρίες τσιγάρων ξόδεψαν 3,3 εκατομμύρια δολάρια [περ. 495 εκατ. δρχ.] σε διαφημίσεις στο Ebony και μόνο». Μια εταιρία καπνού προωθεί επίσης μια ετήσια επίδειξη μόδας που απευθύνεται στην αγορά των μαύρων γυναικών. Εκεί προσφέρονται δωρεάν τσιγάρα. Κάποτε, μια άλλη εταιρία χρηματοδοτούσε τακτικά κάποιο φεστιβάλ τζαζ και εξακολουθεί να υποστηρίζει μουσικά φεστιβάλ που είναι δημοφιλή στους μαύρους. Πόσο ειδικός στόχος είναι ο μαύρος πληθυσμός; Ένας εκπρόσωπος της Φίλιπ Μόρις δήλωσε: «Η αγορά των μαύρων είναι πολύ σημαντική. Είναι πολύ ισχυρή αγορά».

Αλλά υπάρχει κάποια ακόμα πιο σημαντική αγορά για τους γίγαντες του καπνού—όχι μόνο φυλές ή ομάδες, αλλά ολόκληρα κράτη!

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 7]

«Το τσιγάρο ήταν σαν φίλος μου»

[Πλαίσιο στη σελίδα 9]

ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ και η Νόσος του Μπίργκερ

Μια πρόσφατη περίπτωση στον Καναδά, η οποία αναφέρθηκε στο περιοδικό Maclean’s, τονίζει μια ακόμα πάθηση που αποδίδεται στο κάπνισμα. Ο Ρότζερ Πέρον άρχισε να καπνίζει σε ηλικία 13 ετών. Όταν έγινε 27, έπασχε από τη νόσο του Μπίργκερ, και χρειάστηκε να του γίνει ακρωτηριασμός στο ένα πόδι, από το γόνατο και κάτω. Τον προειδοποίησαν ότι αν εξακολουθούσε να καπνίζει, η νόσος θα μπορούσε να κάνει ξανά την επίθεσή της. Το ίδιο περιοδικό αναφέρει: «Ο Πέρον όμως αγνόησε την προειδοποίηση, και το 1983, οι γιατροί χρειάστηκε να του ακρωτηριάσουν και το άλλο πόδι. Ύστερα από αυτό, ο Πέρον . . . έκοψε τελικά το κάπνισμα». Τώρα κάνει μήνυση σε μια εταιρία καπνού ζητώντας αποζημίωση.

Τι είναι η νόσος του Μπίργκερ; «Παρουσιάζεται πιο συχνά σε άντρες που καπνίζουν. Η νόσος αυτή χαρακτηρίζεται από φλεγμονές στις αρτηρίες, στις φλέβες και στα νεύρα, πράγμα που οδηγεί σε διόγκωση των τοιχωμάτων των αιμοφόρων αγγείων, η οποία προκαλείται από τη διείσδυση λευκών αιμοσφαιρίων. Τα πρώτα συμπτώματα είναι συνήθως μια γαλαζωπή απόχρωση σε κάποιο δάχτυλο του ποδιού ή του χεριού και αίσθημα ψύχους στο προσβεβλημένο άκρο. Επειδή είναι και τα νεύρα ερεθισμένα, μπορεί να παρατηρηθεί μεγάλος πόνος και συστολή στα μικρά αιμοφόρα αγγεία που ελέγχονται απ’ αυτά. Επίσης, υπερδραστήρια συμπαθητικά νεύρα μπορεί να κάνουν τα πόδια να ιδρώνουν υπερβολικά, παρ’ όλο που κρυώνουν. . . . Τα ισχαιμικά έλκη και η γάγγραινα είναι κοινές επιπλοκές που φέρνει η νόσος του Μπίργκερ καθώς προχωράει.

»Το αίτιο της νόσου του Μπίργκερ δεν είναι γνωστό, αλλά επειδή αυτή παρουσιάζεται κυρίως σε νεαρούς άντρες που καπνίζουν, επικρατεί η άποψη ότι αποτελεί αντίδραση σε κάτι που περιέχεται στα τσιγάρα. Η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι να σταματήσετε το κάπνισμα». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.)—The Columbia University College of Physicians and Surgeons Complete Home Medical Guide.

[Πλαίσιο στη σελίδα 9]

ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ και οι Καρδιακές Προσβολές

«Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν καλά τη σχέση που υπάρχει μεταξύ του καπνίσματος τσιγάρων και του καρκίνου του πνεύμονα, καθώς και άλλων πνευμονικών νοσημάτων, πολλοί δεν συνειδητοποιούν ακόμα ότι το κάπνισμα αποτελεί επίσης μεγάλο παράγοντα κινδύνου για καρδιακές προσβολές. Μάλιστα, σύμφωνα με την . . . έκθεση του υπουργού υγείας με θέμα Κάπνισμα και Υγεία, υπολογίζεται ότι 225.000 από τους θανάτους Αμερικανών [στις Η.Π.Α.], εξαιτίας καρδιοαγγειακών νοσημάτων κάθε χρόνο, έχουν άμεση σχέση με το κάπνισμα—πολύ περισσότεροι από το συνολικό αριθμό θανάτων εξαιτίας του καρκίνου και των πνευμονικών νοσημάτων που αποδίδονται στο κάπνισμα.

»Συχνά οι καπνιστές ρωτούν αν τα τσιγάρα με χαμηλό ποσοστό πίσσας και νικοτίνης μειώνουν τον καρδιοαγγειακό κίνδυνο. Απ’ ό,τι φαίνεται, η απάντηση είναι ‘όχι’. Στην πραγματικότητα, ορισμένα τσιγάρα με φίλτρο αυξάνουν την ποσότητα του μονοξειδίου του άνθρακα που εισπνέεται, κι έτσι είναι ακόμα χειρότερα για την καρδιά απ’ ό,τι οι μάρκες χωρίς φίλτρο». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.)—The Columbia University College of Physicians and Surgeons Complete Home Medical Guide.

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Οι διαφημίσεις καπνού στοχεύουν στις γυναίκες και πετυχαίνουν