Εγκεφαλικό!

ΜΙΑ κύρια αιτία θανάτου και χρόνιας αναπηρίας στο Δυτικό βιομηχανοποιημένο κόσμο είναι το εγκεφαλικό. Η λέξη αποπληξία (άλλη ονομασία για το εγκεφαλικό) υπονοεί πόσο ξαφνικά συμβαίνει ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Τη μια στιγμή μπορεί να νιώθετε περίφημα, και την επόμενη νιώθετε σαν να σας χτύπησε κεραυνός—ένα βαρύ εγκεφαλικό μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας απότομα και δραματικά. Μπορεί με αμείλικτο τρόπο να σας σακατέψει και να σας αφήσει ανάπηρο, να σας στερήσει τη φωνή, να σας καταρρακώσει συναισθηματικά, να μεταβάλει την προσωπικότητά σας και τις νοητικές σας δυνάμεις και να σας υποχρεώσει σε μια ατέρμονη πάλη για να επανέλθετε στη φυσιολογική ζωή που γνωρίζατε κάποτε εσείς και η οικογένειά σας.

Πάρτε για παράδειγμα την Έλεν Μόργκαν.a Την Τετάρτη, η Έλεν ήταν μια υγιής, δραστήρια 64χρονη. Την Πέμπτη, ενώ ψώνιζε με το σύζυγό της, η Έλεν έχασε ξαφνικά τη μιλιά της και το πρόσωπό της παραμορφώθηκε. Το σώμα της εξασθένησε και άρχισε να παραπαίει σαν να ήταν μεθυσμένη. Η Έλεν είχε πάθει βαρύ εγκεφαλικό!

Έπειτα από το εγκεφαλικό, η αναπηρία της Έλεν ήταν τόσο μεγάλη ώστε δεν μπορούσε να κάνει ούτε τα πιο απλά πράγματα, όπως το να λουστεί ή να ντυθεί. Δεν μπορούσε να γράψει, να πλέξει ή να ράψει και γι’ αυτό άρχισε να περνάει κρίσεις κατά τις οποίες έκλαιγε ανεξέλεγκτα και ένιωθε τρομερά εξουθενωμένη. Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, η λειτουργία σκέψης της Έλεν δεν είχε υποστεί βλάβη· ωστόσο, αναστατωνόταν όταν ένιωθε ότι ίσως οι άλλοι τη θεωρούσαν ανόητη. Αργότερα, η Έλεν εξήγησε: «Ελάχιστοι καταλαβαίνουν πώς το σοκ αυτής της ξαφνικής αλλαγής επηρεάζει κάποιον συναισθηματικά και ψυχολογικά. Ένιωθα ότι σχεδόν είχα πάψει να υπάρχω ως άτομο».

Από τι προκαλείται το εγκεφαλικό; Επηρεάζονται με τον ίδιο τρόπο όλοι όσοι παθαίνουν εγκεφαλικό; Πώς έχουν αντιμετωπίσει αυτή την ασθένεια όσοι έχουν επιζήσει; Πώς την αντιμετωπίζουν οι οικογένειες των επιζώντων; Τι μπορούμε να κάνουμε όλοι για να παρέχουμε υποστήριξη; Το Ξύπνα! εξετάζει αυτά τα ερωτήματα και σας φέρνει σε επαφή με τη ζωή ατόμων που έχουν επιζήσει από εγκεφαλικό καθώς και των οικογενειών τους που αγωνίζονται μαζί τους.

Εγκεφαλικό—Τι το Προκαλεί

«Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ είναι το πιο ευαίσθητο όργανο του σώματος», δηλώνει ο νευρολόγος Δρ Βλαντιμίρ Χατσίνσκι, από το Πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο στο Λάντον του Καναδά. Ενώ αποτελεί μόνο το 2 τοις εκατό του συνολικού βάρους του σώματος, ο εγκέφαλος περιέχει πάνω από δέκα δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, τα οποία βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία για να παράγουν την κάθε μας σκέψη, κίνηση και αίσθηση. Ο εγκέφαλος, ο οποίος εξαρτάται από το οξυγόνο και τη γλυκόζη για ενέργεια, τροφοδοτείται συνεχώς μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος αρτηριών.

Ωστόσο, όταν οποιοδήποτε περιορισμένο τμήμα του εγκεφάλου στερηθεί το οξυγόνο έστω και για λίγα δευτερόλεπτα, βλάπτονται οι ευαίσθητες λειτουργίες των νευρώνων. Αν αυτό συνεχιστεί πάνω από λίγα λεπτά, προκύπτει βλάβη στον εγκέφαλο, καθώς τα εγκεφαλικά κύτταρα αρχίζουν να νεκρώνονται μαζί με τις λειτουργίες τις οποίες ελέγχουν. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται ισχαιμία· πρόκειται για έλλειψη οξυγόνου που προκαλείται κυρίως από απόφραξη αρτηριών. Ακόμη μεγαλύτερη βλάβη προξενείται στον εγκεφαλικό ιστό καθώς η έλλειψη οξυγόνου πυροδοτεί μια θανατηφόρα διαδοχή χημικών αντιδράσεων. Το αποτέλεσμα είναι το εγκεφαλικό. Επίσης, εγκεφαλικό επεισόδιο συμβαίνει όταν υπάρξει ρήξη των αιμοφόρων αγγείων, πράγμα που κατακλύζει τον εγκέφαλο με αίμα το οποίο αποκλείει τις συνδετικές διόδους. Αυτό διακόπτει τη χημική και την ηλεκτρική ροή προς τους μυς και προκαλεί βλάβη στον εγκεφαλικό ιστό.

Οι Συνέπειες

Κάθε εγκεφαλικό επεισόδιο είναι διαφορετικό και μπορεί να επηρεάσει τα άτομα με σχεδόν απεριόριστους τρόπους. Μολονότι κανένας δεν υφίσταται κάθε πιθανό επακόλουθο του εγκεφαλικού, οι συνέπειες μπορεί να κυμαίνονται από μέτριες και σχεδόν αδιόρατες μέχρι σφοδρές και επώδυνα προφανείς. Η περιοχή του εγκεφάλου η οποία έχει υποστεί το εγκεφαλικό καθορίζει ποιες λειτουργίες του σώματος βλάπτονται.

Μια κοινή οδυνηρή συνέπεια είναι η εξασθένηση ή η παράλυση των άνω και κάτω άκρων. Γενικά, αυτό περιορίζεται στη μια πλευρά του σώματος, την πλευρά που βρίσκεται αντίθετα από την πλευρά του εγκεφάλου στην οποία συνέβη το εγκεφαλικό. Έτσι, η βλάβη στο δεξιό τμήμα του εγκεφάλου έχει ως αποτέλεσμα την παράλυση της αριστερής πλευράς και η βλάβη στο αριστερό τμήμα του εγκεφάλου την παράλυση της δεξιάς πλευράς. Μερικά άτομα μπορεί να συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τα χέρια και τα πόδια τους, αλλά διαπιστώνουν ότι οι μύες τους τρέμουν τόσο ώστε τα μέλη τους φαίνονται σαν να ακολουθούν το καθένα δική του πορεία. Το θύμα μοιάζει με αρχάριο πατινέρ που προσπαθεί να κρατήσει την ισορροπία του. Ο Δρ Ντέιβιντ Λιβάιν, του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, λέει: «Έχουν χάσει την αίσθηση που τους λέει αν το μέλος τους κινείται και πού βρίσκεται στο χώρο».

Πάνω από το 15 τοις εκατό των επιζώντων παθαίνουν σπασμούς, με αποτέλεσμα να υποφέρουν από κρίσεις ανεξέλεγκτων κινήσεων και, συχνά, από περιόδους απώλειας της συνείδησης. Επίσης, είναι συνηθισμένο να νιώθουν πόνο καθώς και αλλαγές στις αισθήσεις. Ένας επιζών από εγκεφαλικό, ο οποίος νιώθει συνεχές μούδιασμα στα χέρια και στα πόδια, λέει: «Μερικές νύχτες, όταν κάτι αγγίξει τα πόδια μου ξυπνάω επειδή νιώθω σαν να μου κάνουν ηλεκτροσόκ».

Τα επακόλουθα του εγκεφαλικού μπορεί να περιλαμβάνουν διπλωπία και προβλήματα στην κατάποση. Αν πάθουν βλάβη τα αισθητήρια κέντρα του στόματος και του φάρυγγα, τα θύματα του εγκεφαλικού μπορεί να υποφέρουν περισσότερες ταπεινώσεις, όπως το να τους τρέχουν τα σάλια. Οποιαδήποτε από τις πέντε αισθήσεις μπορεί να επηρεαστεί, προκαλώντας διαταραχές στην όραση, στην ακοή, στην όσφρηση, στη γεύση και στην αφή.

Προβλήματα Επικοινωνίας

Φανταστείτε να σας ακολουθούν δύο μεγαλόσωμοι άγνωστοι σε ένα μισοσκότεινο δρόμο. Ρίχνετε μια ματιά πίσω και τους βλέπετε να έρχονται καταπάνω σας. Προσπαθείτε να φωνάξετε δυνατά για βοήθεια, αλλά δεν βγαίνει η φωνή! Μπορείτε να φανταστείτε την τρομερή απογοήτευση που θα νιώθατε σε μια τέτοια κατάσταση; Αυτό νιώθουν πολλά θύματα εγκεφαλικού όταν ξαφνικά χάνουν την ικανότητα ομιλίας τους.

Το ότι δεν μπορούν να μεταδώσουν σκέψεις, αισθήματα, ελπίδες και φόβους—καθώς μεταφορικά είναι απομονωμένοι από φίλους και συγγενείς—είναι μία από τις πιο ολέθριες συνέπειες του εγκεφαλικού. Ένας επιζών από εγκεφαλικό το περιέγραψε ως εξής: «Κάθε φορά που προσπαθούσα να εκφραστώ δεν έβγαινε λέξη. Αναγκαζόμουν να μένω σιωπηλός και δεν μπορούσα να ακολουθήσω ούτε προφορικές ούτε γραπτές οδηγίες. Οι λέξεις μού έδιναν την εντύπωση . . . ότι όλοι γύρω μου μιλούσαν κάποια ξένη γλώσσα. Δεν την καταλάβαινα ούτε μπορούσα να τη χρησιμοποιήσω».

Ο Τσαρλς, όμως, καταλάβαινε ό,τι του έλεγαν. Αλλά σχετικά με τις προσπάθειες που κατέβαλλε για να απαντάει, γράφει: «Προετοίμαζα τα λόγια που ήθελα να πω, αλλά έβγαιναν μπερδεμένα και αλλοιωμένα. Τότε ένιωθα ότι ήμουν παγιδευμένος μέσα στον ίδιο μου τον εαυτό». Στο βιβλίο του Εγκεφαλικό: Εγχειρίδιο Κατόχου (Stroke: An Owner’s Manual), ο Άρθουρ Τζόζεφς εξηγεί: «Πάνω από εκατό διαφορετικοί μύες ελέγχονται και συντονίζονται κατά την ομιλία και ο καθένας από αυτούς τους μυς ελέγχεται από τουλάχιστον εκατό κινητικές μονάδες κατά μέσο όρο. . . . Ένας εκπληκτικός αριθμός 140.000 νευρομυϊκών γεγονότων απαιτούνται για κάθε δευτερόλεπτο ομιλίας. Είναι λοιπόν παράξενο το ότι κάποιο τραύμα που προκαλείται σε ένα τμήμα του εγκεφάλου το οποίο ελέγχει αυτούς τους μυς μπορεί να αλλοιώσει την ομιλία;»

Το εγκεφαλικό προξενεί πολλά ανεξήγητα φαινόμενα στον τομέα της ομιλίας. Για παράδειγμα, κάποιο άτομο το οποίο δεν μπορεί να μιλάει ίσως είναι σε θέση να τραγουδάει. Κάποιος άλλος μπορεί να λέει λέξεις ακούσια αλλά όχι εκούσια ή, από την άλλη μεριά, μπορεί να μιλάει ακατάπαυστα. Άλλοι επαναλαμβάνουν λέξεις ή φράσεις ξανά και ξανά ή χρησιμοποιούν λέξεις ακατάλληλα, λέγοντας ναι όταν θέλουν να πουν όχι και το αντίθετο. Μερικοί γνωρίζουν τις λέξεις που θέλουν να χρησιμοποιήσουν, αλλά ο εγκέφαλος δεν μπορεί να υποκινήσει το στόμα, τα χείλη και τη γλώσσα για να τις πουν. Ή ίσως έχουν κακή άρθρωση εξαιτίας μυϊκής αδυναμίας. Μερικοί ίσως τονίζουν τις λέξεις τους με ξεσπάσματα.

Κάποια άλλη βλάβη την οποία μπορεί να προξενήσει το εγκεφαλικό είναι η δυσλειτουργία του τμήματος του εγκεφάλου που ελέγχει το συναισθηματικό τόνο. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ομιλία που ακούγεται άτονη. Ή ίσως υπάρχει δυσκολία στην κατανόηση του συναισθηματικού τόνου των άλλων. Τέτοιου είδους φραγμοί στην επικοινωνία καθώς και εκείνοι που περιγράφτηκαν παραπάνω μπορούν να δημιουργήσουν χάσμα ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, όπως είναι οι σύζυγοι. Ο Γκέοργκ εξηγεί: «Επειδή το εγκεφαλικό επηρεάζει τις εκφράσεις του προσώπου και τις χειρονομίες, πράγματι ολόκληρη την προσωπικότητα, ξαφνικά δεν τα πηγαίναμε καλά μεταξύ μας όπως προηγουμένως. Μου φαινόταν σαν να είχα μια τελείως διαφορετική γυναίκα, κάποια που έπρεπε να γνωρίσω πάλι από την αρχή».

Αλλαγές στα Συναισθήματα και στην Προσωπικότητα

Οι ακατάλληλες αλλαγές στη διάθεση, τα ξεσπάσματα δακρύων ή γέλιου, ο ακραίος θυμός, τα ασυνήθιστα αισθήματα καχυποψίας και η αβάσταχτη λύπη είναι μόνο ένα μέρος των περίπλοκων διαταραχών που αφορούν τα συναισθήματα και την προσωπικότητα και τις οποίες ίσως χρειάζεται να αντιμετωπίσουν οι επιζώντες από εγκεφαλικό καθώς και οι οικογένειές τους.

Ένα θύμα εγκεφαλικού ονόματι Γκίλμπερτ αφηγείται: «Μερικές φορές, δεν ελέγχω τα συναισθήματά μου και γελάω ή κλαίω με το παραμικρό. Κάπου κάπου, όταν γελάω μου λένε: “Γιατί γελάς;” και εγώ δεν ξέρω τι να τους απαντήσω». Αυτό, σε συνδυασμό με τα προβλήματα στην ισορροπία και με το ότι κουτσαίνει ελαφρά, έκανε τον Γκίλμπερτ να πει: «Νιώθω σαν να είμαι μέσα σε ένα ξένο σώμα, σαν να είμαι κάποιος άλλος, όχι ο ίδιος που ήμουν πριν από το εγκεφαλικό».

Όταν ζουν με διαταραχές που επηρεάζουν το νου και το σώμα, ελάχιστοι άνθρωποι, αν όχι κανένας, καταφέρνουν να ξεφύγουν από τη συναισθηματική αναστάτωση. Ο Χιρογιούκι, του οποίου το εγκεφαλικό τού προξένησε διαταραχές στην ομιλία και μερική παράλυση, σχολιάζει: «Ακόμη και έπειτα από καιρό η κατάστασή μου δεν βελτιώθηκε. Όταν συνειδητοποίησα ότι δεν θα μπορούσα να συνεχίσω να εργάζομαι όπως προηγουμένως, βούλιαξα στην απελπισία. Άρχισα να κατηγορώ πρόσωπα και πράγματα και ένιωθα ότι τα συναισθήματά μου ήταν έτοιμα να εκραγούν. Δεν ενεργούσα σαν άντρας».

Ο φόβος και η ανησυχία είναι κοινά στα θύματα εγκεφαλικού. Η Έλεν σχολιάζει: «Έχω αισθήματα ανασφάλειας όταν νιώθω πίεση στο κεφάλι μου η οποία θα μπορούσε να είναι προειδοποίηση για ένα μελλοντικό εγκεφαλικό. Τρομάζω πολύ αν επιτρέψω στον εαυτό μου να σκεφτεί αρνητικά». Ο Ρον εξηγεί την ανησυχία που αντιμετωπίζει: «Μερικές φορές είναι σχεδόν αδύνατον να καταλήξω σε σωστά συμπεράσματα. Το να βάλω σε τάξη ταυτόχρονα δύο ή τρία μικρά προβλήματα με εξουθενώνει. Ξεχνάω τόσο γρήγορα ώστε σε ορισμένες περιπτώσεις δεν θυμάμαι κάποια απόφαση που πήρα πριν από λίγα λεπτά. Ως αποτέλεσμα, κάνω φοβερά λάθη και αυτό φέρνει σε δύσκολη θέση εμένα και τους άλλους. Πώς θα είμαι σε λίγα χρόνια; Μήπως δεν θα μπορώ να μιλάω λογικά ή να οδηγώ αυτοκίνητο; Μήπως θα γίνω βάρος στη γυναίκα μου;»

Και τα Μέλη της Οικογένειας Είναι Θύματα

Φαίνεται, λοιπόν, ότι όσοι έχουν πάθει εγκεφαλικό δεν είναι οι μόνοι που πρέπει να παλεύουν με τις εξουθενωτικές συνέπειες. Το ίδιο πρέπει να κάνουν και οι οικογένειές τους. Σε μερικές περιπτώσεις πρέπει να συμφιλιωθούν με το τρομερό σοκ τού να βλέπουν ένα ικανό άτομο που εκφραζόταν καθαρά να καταρρέει ξαφνικά μπροστά στα μάτια τους και να καταντάει όπως ένα εξαρτημένο βρέφος. Οι σχέσεις μπορούν να διαταραχτούν καθώς τα μέλη της οικογένειας ίσως χρειαστεί να παίξουν πρωτόγνωρους ρόλους.

Η Χαρούκο αφηγείται τις τραγικές συνέπειες ως εξής: «Ο σύζυγός μου ξέχασε σχεδόν όλα τα σημαντικά πράγματα. Ξαφνικά έπρεπε να αφήσουμε την εταιρία που διηύθυνε, και χάσαμε το σπίτι μας και τα αποκτήματά μας. Αυτό που με πλήγωνε περισσότερο ήταν ότι δεν μπορούσα πια να μιλάω ελεύθερα με τον άντρα μου ή να τον συμβουλεύομαι. Επειδή δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν είναι νύχτα ή μέρα, βγάζει τις πάνες που πρέπει να φοράει το βράδυ. Μολονότι ξέραμε ότι θα ερχόταν ο καιρός που θα έφτανε σε αυτή την κατάντια, είναι ακόμη δύσκολο να αποδεχτούμε την κατάστασή του. Η θέση μας έχει αντιστραφεί εντελώς, καθώς τώρα η κόρη μου και εγώ είμαστε οι προστάτες του συζύγου μου».

«Το να φροντίζεις κάποιον που έπαθε εγκεφαλικό—όσο και αν τον αγαπάς—μερικές φορές είναι πάνω από τις δυνάμεις σου», παρατηρεί η Ιλέιν Φαντλ Σίμπεργκ στο βιβλίο Εγκεφαλικά Επεισόδια: Όσα Πρέπει να Γνωρίζουν οι Οικογένειες (Strokes: What Families Should Know). «Η πίεση και οι ευθύνες δεν μειώνονται ούτε στιγμή». Σε μερικές περιπτώσεις το υψηλό επίπεδο φροντίδας που παρέχουν μερικά μέλη της οικογένειας μπορεί να βλάψει την υγεία, τα συναισθήματα και την πνευματικότητα των ατόμων που παρέχουν τη φροντίδα. Η Μαρία εξηγεί ότι το εγκεφαλικό της μητέρας της είχε τρομερή επίδραση στη ζωή της: «Την επισκέπτομαι κάθε μέρα και προσπαθώ να την ενισχύω πνευματικά, διαβάζοντάς της και προσευχόμενη μαζί της, και κατόπιν την πλημμυρίζω με αγάπη, αγκαλιές και φιλιά. Όταν επιστρέφω στο σπίτι νιώθω στραγγισμένη συναισθηματικά—μερικές μέρες μέχρι του σημείου να κάνω εμετό».

Το πιο δύσκολο πράγμα που πρέπει να αντιμετωπίσουν μερικά άτομα που παρέχουν φροντίδα είναι η αλλαγή στη συμπεριφορά. Ο νευροψυχολόγος Δρ Ρόναλντ Καλβάνιο λέει στο Ξύπνα!: «Όταν πρόκειται για μια αρρώστια που επηρεάζει τις λειτουργίες του ανώτερου φλοιού—δηλαδή το πώς σκέφτεται το άτομο, το πώς ζει, τις συναισθηματικές του αντιδράσεις—έχουμε να κάνουμε με την ίδια την ουσία του ατόμου· έτσι από ορισμένες απόψεις οι ψυχολογικές βλάβες που προκύπτουν όντως αλλάζουν τον κόσμο της οικογένειας με πολύ δραματικό τρόπο». Η Γιόσικο αφηγείται: «Ο σύζυγός μου φάνηκε να αλλάζει εντελώς μετά την ασθένειά του· φουντώνει με το παραμικρό. Τότε γίνομαι πραγματικά δυστυχισμένη».

Συχνά, τα άτομα έξω από την οικογένεια ίσως να μην αναγνωρίζουν τις αλλαγές στην προσωπικότητα. Κατά συνέπεια, μερικά άτομα που παρέχουν φροντίδα νιώθουν απομονωμένα και κουβαλάνε μόνα τους τα βάρη τους. Η Μιντόρι εξηγεί: «Τα εγκεφαλικά έχουν αφήσει διανοητικές και συναισθηματικές αναπηρίες στο σύζυγό μου. Μολονότι χρειάζεται πολλή ενθάρρυνση, δεν το συζητάει με κανέναν και υποφέρει μόνος του. Έτσι πέφτει σε εμένα το βάρος να χειρίζομαι τα συναισθήματά του. Το να βλέπω το σύζυγό μου κακοδιάθετο κάθε μέρα με αναστατώνει και μερικές φορές με φοβίζει».

Πώς έχουν αντιμετωπίσει πολλά θύματα του εγκεφαλικού και οι οικογένειές τους τις αλλαγές που φέρνει στη ζωή τους το εγκεφαλικό; Με ποιους τρόπους μπορεί ο καθένας από εμάς να υποστηρίξει αυτούς που υποφέρουν από τις εξουθενωτικές συνέπειες του εγκεφαλικού; Το επόμενο άρθρο μας εξηγεί.

Προειδοποιητικά Σημάδια

• Ξαφνική αδυναμία, μούδιασμα ή παράλυση στο πρόσωπο, στο χέρι ή στο πόδι, ιδιαίτερα στη μια πλευρά του σώματος

• Ξαφνική θολή ή αδύνατη όραση, ιδιαίτερα στο ένα μάτι· παροδική διπλωπία

• Δυσκολία στην εκφορά ή στην κατανόηση ακόμη και απλών προτάσεων

• Ζαλάδα ή απώλεια ισορροπίας ή συντονισμού, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με κάποιο άλλο σύμπτωμα

Λιγότερο Κοινά Συμπτώματα

• Ξαφνικός, ανεξήγητος και έντονος πονοκέφαλος—συχνά τον περιγράφουν ως «ο χειρότερος πονοκέφαλος που είχα ποτέ»

• Ξαφνική ναυτία και πυρετός—ξεχωρίζει από κάποια ίωση επειδή προσβάλλει ταχύτατα (μέσα σε λεπτά ή ώρες και όχι μέσα σε μερικές μέρες)

• Σύντομη απώλεια συνείδησης ή περίοδος μειωμένης αντίληψης (λιποθυμία, σύγχυση, σπασμοί, κώμα)

Μην Αγνοείτε τα Συμπτώματα

Ο Δρ Ντέιβιντ Λιβάιν συμβουλεύει, μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα, «να πάει [ο ασθενής] το γρηγορότερο στα επείγοντα περιστατικά κάποιου νοσοκομείου. Σύμφωνα με στοιχεία, αν το εγκεφαλικό αντιμετωπιστεί μέσα στις πρώτες λίγες ώρες, η βλάβη μπορεί να ελαχιστοποιηθεί».

Μερικές φορές τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και κατόπιν να εξαφανιστούν. Αυτά τα επεισόδια είναι γνωστά ως παροδικές ισχαιμικές προσβολές. Μην τα αγνοήσετε, επειδή μπορεί να υποδηλώνουν σοβαρό κίνδυνο εγκεφαλικού, και είναι δυνατόν να επακολουθήσει κανονικό εγκεφαλικό. Ο γιατρός μπορεί να θεραπεύσει τις αιτίες και να βοηθήσει να μειωθεί ο κίνδυνος μελλοντικού εγκεφαλικού.

Προσαρμογή από οδηγίες του Εθνικού Συλλόγου Εγκεφαλικού, στο Ένγκλεγουντ, Κολοράντο, Η.Π.Α.

Πώς να Αντιμετωπίσετε τις Συνέπειες

ΕΝΩ ήταν ξαπλωμένος στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου με παράλυτα άκρα, ο Γκίλμπερτ ρώτησε το γιατρό του: «Θα μπορέσω να χρησιμοποιήσω ξανά το χέρι μου και το πόδι μου;» Ο Γκίλμπερτ πήρε την εξής απάντηση-πρόκληση: «Όσο πιο σκληρά προσπαθήσεις, τόσο περισσότερο και τόσο γρηγορότερα θα επανέλθεις». Αποκρίθηκε: «Είμαι έτοιμος!» Η φυσιοθεραπεία σε συνδυασμό με τη θετική στάση τον οδήγησαν, ενώ ήταν 65 ετών, από την αναπηρική καρέκλα σε περιπατητήρα, κατόπιν σε μπαστούνι και τελικά πίσω στην εργασία του.

«Τα περισσότερα σημερινά προγράμματα αποκατάστασης μετά το εγκεφαλικό υποστηρίζουν την άποψη ότι, αν υποστεί βλάβη μια περιοχή του εγκεφάλου, άλλα κέντρα του εγκεφάλου μπορούν να αναλάβουν το ρόλο του πληγωμένου ιστού. Ένας σκοπός της θεραπείας είναι από τη μια να αναπτύξει τις δυνατότητες αυτών των κέντρων που δεν συμμετέχουν και από την άλλη να δώσει το ερέθισμα για να μπορέσει ο εγκέφαλος να αναδιοργανωθεί και να προσαρμοστεί», δηλώνουν οι ερευνητές Βάινερ, Λι και Μπελ. Ωστόσο, η ανάρρωση καθορίζεται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι η θέση και η σοβαρότητα του εγκεφαλικού, η γενική υγεία του ατόμου, η ποιότητα της ιατρικής περίθαλψης και η υποστήριξη των άλλων.

Υποστήριξη από την Οικογένεια και τους Φίλους

Η Έρικα συμμετείχε σε ασκήσεις αποκατάστασης τρία χρόνια, μαθαίνοντας να περπατάει και να χρησιμοποιεί το δεξί της χέρι για να αναπληρώσει το ανάπηρο αριστερό της χέρι. Λέει τι της έδωσε δύναμη για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση: «Το σπουδαιότερο ήταν ότι ο σύζυγός μου και οι φίλοι μου έμειναν αφοσιωμένοι σε εμένα. Το ότι γνώριζα πως με αγαπούσαν μου έδινε δύναμη, και όταν με ενθάρρυναν να μην παραιτηθώ αυτό ήταν κίνητρο για εμένα».

Τα μέλη της οικογένειας γίνονται συμμέτοχοι στη διαδικασία ανάρρωσης των αγαπημένων τους. Χρειάζεται να κάνουν ερωτήσεις στο ιατρικό προσωπικό και να παρατηρούν πώς εφαρμόζονται διάφορες θεραπείες που ίσως πρέπει να συνεχιστούν στο σπίτι ώστε να μη χαθεί η πρόοδος που έχει ήδη σημειωθεί. Η υπομονή, η καλοσύνη, η κατανόηση και η στοργή που δείχνουν συγγενείς και φίλοι παρέχουν ένα ασφαλές συναισθηματικό περιβάλλον στο οποίο οι ασθενείς μπορούν να μάθουν ξανά ανάγνωση και γραφή και να ανακτήσουν άλλες ικανότητες απαραίτητες για την καθημερινή ζωή.

Προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στο να πιέζει τη σύζυγό του την Έλεν και στο να την παραχαϊδεύει, ο Τζον εργάστηκε σκληρά για να τη βοηθήσει στις ασκήσεις και στη φυσιοθεραπεία. Περιγράφει ως εξής τις προσπάθειες της οικογένειάς του: «Δεν αφήναμε την Έλεν να βυθιστεί στην αυτολύπηση. Μερικές φορές ήμασταν αυστηροί στις εργασίες που της αναθέταμε, αλλά πάντοτε παρακολουθούσαμε τους περιορισμούς της και τη βοηθούσαμε. Είναι πιο ευαίσθητη τώρα, γι’ αυτό προσπαθώ να μην της προξενώ άγχος».

Καθώς η Έλεν μάθαινε ξανά να μιλάει με τη βοήθεια ενός λογοθεραπευτή, ο Τζον τη βοηθούσε. «Το να κάνουμε πράγματα μαζί ήταν ένα μέσο ενθάρρυνσης, έτσι διαβάζαμε την Αγία Γραφή μεγαλόφωνα ο ένας στον άλλον, πράγμα που τη βοήθησε να βελτιώσει την ομιλία της. Επίσης, σιγά σιγά στην αρχή, βγαίναμε στη διακονία, μια και είμαστε Μάρτυρες του Ιεχωβά. Με αυτόν τον τρόπο η Έλεν μπορούσε να μεταδίδει σε άλλους την ελπίδα που έχουμε για το μέλλον. Αυτό από μόνο του ήταν θεραπεία για την Έλεν». Μέσα σε τρία χρόνια, η Έλεν είχε σημειώσει μεγάλη πρόοδο.

Η ενθάρρυνση και η δύναμη που μπορούν να δώσουν οι φίλοι ποτέ δεν πρέπει να υποτιμούνται, επειδή αυτοί μπορούν να επηρεάσουν τρομερά την ανάρρωση ενός επιζώντος από εγκεφαλικό. Το ιατρικό περιοδικό Εγκεφαλικό (Stroke) ανέφερε ότι τα υψηλότερα «επίπεδα κοινωνικής υποστήριξης διαπιστώθηκε πως προμήνυαν ταχύτερο ρυθμό ανάρρωσης και μεγαλύτερη συνολική βελτίωση στις λειτουργίες, ακόμη και σε ασθενείς με πιο βαρύ εγκεφαλικό».

Ο Μπέρνι εκτίμησε πάρα πολύ την υποστήριξη που του παρείχαν οι φίλοι του. Μας θυμίζει: «Οι επισκέψεις φίλων είναι ζωτικές για να αντιμετωπίσεις το εγκεφαλικό. Μια φωνή γεμάτη συμπάθεια και μια στοργική στάση ανεβάζουν το ηθικό. Μολονότι δεν χρειάζεται να ασχολείται κάποιος συνέχεια με την αναπηρία του ατόμου, η αναγνώριση οποιασδήποτε βελτίωσης είναι πολύ ενθαρρυντική». Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε όλοι εμείς για να υποστηρίξουμε εκείνους που αντιμετωπίζουν τα επακόλουθα ενός εγκεφαλικού; «Να προσφέρετε μερικά λουλούδια», προτείνει ο Μπέρνι, «ή να αναφέρετε μια σκέψη από την Αγία Γραφή ή κάποια εμπειρία. Εμένα με βοήθησε πολύ αυτό».

Η Μέλβα, μια ηλικιωμένη που επέζησε από εγκεφαλικό, διαπίστωσε ότι το να προσεύχεται κάποιος από τους πνευματικούς αδελφούς της μαζί της ήταν υποβοηθητικό. Ο Γκίλμπερτ επίσης το συστήνει αυτό, εξηγώντας: «Όταν προσεύχεσαι μαζί με κάποιον δείχνεις ότι ενδιαφέρεσαι πραγματικά». Ο Πίτερ, του οποίου η όραση εξασθένησε εξαιτίας του εγκεφαλικού, το εκτιμάει όταν οι άλλοι κατανοούν τους περιορισμούς του και αφιερώνουν χρόνο για να του διαβάζουν.

Μια άλλη χειρονομία αγάπης είναι να βοηθάτε το άτομο να πηγαινοέρχεται στα προγράμματα αποκατάστασης. Κάτι που επίσης είναι απαραίτητο είναι να βεβαιωθείτε ότι το σπίτι του ατόμου που έχει πέσει θύμα εγκεφαλικού είναι ασφαλές. Η πτώση είναι μια συνεχής απειλή όταν υπάρχει πρόβλημα στην ισορροπία. Ο Γκίλμπερτ, για παράδειγμα, εκτίμησε την καλοσυνάτη βοήθεια φίλων που, μεταξύ άλλων, τοποθέτησαν μια λαβή στο ντους του για ασφάλεια.

Μάθετε να Παρέχετε Υποστήριξη

Οι αλλαγές στη διάθεση και η αυξημένη τάση για κλάματα μπορεί να κάνουν το θύμα του εγκεφαλικού να ντρέπεται, και να αναστατώνουν τους παρατηρητές που ίσως να μην ξέρουν πώς να αντιδράσουν. Ωστόσο, μαθαίνοντας να παρέχουν υποστήριξη, οι φίλοι μπορεί να διασώσουν ένα θύμα εγκεφαλικού από την απομόνωση η οποία διαφορετικά ίσως να είναι η κατάληξη. Συνήθως, το ξέσπασμα σε κλάματα γίνεται λιγότερο συχνό. Αλλά όταν το άτομο αρχίζει να κλαίει, να μένετε ήρεμοι στο πλευρό του, λέγοντας ό,τι θα θέλατε να ακούσετε εσείς αν αντιστρέφονταν οι ρόλοι σας.

Πάνω από όλα, καλλιεργήστε θεϊκή αγάπη για αυτούς των οποίων οι διαταραχές ίσως έχουν αλλάξει την προσωπικότητα που ξέρατε κάποτε. Εκείνοι καταλαβαίνουν πώς αισθάνεστε, και αυτό, με τη σειρά του, επηρεάζει το πώς αντιδρούν απέναντί σας. Η Έρικα συστήνει: «Ίσως ποτέ να μην είμαι το ίδιο άτομο ξανά. Αλλά κανένας δεν πρέπει να το απαιτεί αυτό από κάποιο θύμα εγκεφαλικού. Οι συγγενείς και οι φίλοι θα πρέπει να μάθουν να αγαπούν το άτομο όπως είναι. Αν ψάξουν προσεκτικά στην προσωπικότητά του, θα ανακαλύψουν ότι οι πιο ελκυστικές ιδιότητες του παρελθόντος υπάρχουν ακόμη».

Ο αυτοσεβασμός πέφτει χαμηλά όταν κάποιος δεν μπορεί να μιλήσει ή να γίνει κατανοητός. Προσπαθώντας να μιλάνε με εκείνους που πάσχουν από διαταραχές της ομιλίας, οι φίλοι μπορούν να τους διαβεβαιώνουν για την αξία τους. Ο Τακάσι δηλώνει: «Αυτά που σκέφτομαι και αυτά που νιώθω στην καρδιά μου δεν έχουν αλλάξει. Ωστόσο, οι άλλοι τείνουν να με αποφεύγουν επειδή δεν μπορούν να συνομιλήσουν κανονικά μαζί μου. Μου είναι δύσκολο να πλησιάζω τους ανθρώπους, αλλά όταν κάποιος έρχεται και μου μιλάει, αυτό αποτελεί τεράστια ενθάρρυνση και με κάνει πάρα πολύ ευτυχισμένο!»

Ακολουθούν μερικές οδηγίες οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν όλους εμάς να υποστηρίζουμε και να ενθαρρύνουμε εκείνους που πάσχουν από διαταραχές της ομιλίας.

Τα περισσότερα εγκεφαλικά δεν επηρεάζουν τη νοημοσύνη. Οι περισσότεροι επιζώντες από εγκεφαλικό έχουν διαύγεια πνεύματος, μολονότι μπορεί να είναι δύσκολο να καταλάβετε την ομιλία τους. Ποτέ μην τους μιλάτε περιφρονητικά ούτε να τους μιλάτε σαν να είναι μωρά. Να τους φέρεστε με αξιοπρέπεια.

Να ακούτε υπομονετικά. Ίσως χρειάζονται χρόνο για να ανασυντάξουν μια σκέψη ή για να ολοκληρώσουν μια λέξη, φράση ή πρόταση. Να θυμάστε, ο ακροατής που ενδιαφέρεται περισσότερο δεν είναι ανυπόμονος.

Μην προσποιείστε ότι καταλαβαίνετε αν δεν καταλαβαίνετε. Παραδεχτείτε ευγενικά: «Συγνώμη. Δεν μπορώ να καταλάβω. Ας ξαναδοκιμάσουμε αργότερα».

Να μιλάτε αργά και καθαρά, με φυσιολογικό τόνο φωνής.

Να χρησιμοποιείτε μικρές προτάσεις και οικείες λέξεις.

Να χρησιμοποιείτε ερωτήσεις που απαντιούνται με ναι ή όχι και να ενθαρρύνετε το άτομο να απαντήσει. Να θυμάστε ότι ίσως να μην μπορεί να καταλάβει τα λόγια σας.

Φροντίστε να μην ακούγονται θόρυβοι στο βάθος.

Πώς να το Αντιμετωπίσετε με τη Στοργική Υποστήριξη του Ιεχωβά

Ενώ είναι σημαντικό να γνωρίζετε την αιτία του εγκεφαλικού σας, εφόσον αυτό σας δίνει τη δυνατότητα να ενεργήσετε και να μειώσετε τον κίνδυνο μελλοντικών εγκεφαλικών, είναι επίσης σημαντικό να ελέγξετε το φόβο που το συνοδεύει. Η Έλεν αφηγείται: «Τα λόγια του Θεού στο εδάφιο Ησαΐας 41:10 με παρηγορούν ιδιαίτερα. Εκεί ο Θεός αναφέρει: “Μη φοβάσαι, γιατί εγώ είμαι μαζί σου. Μην ατενίζεις γύρω σου, γιατί εγώ είμαι ο Θεός σου. Θα σε ενδυναμώσω. Μάλιστα θα σε βοηθήσω. Ναι, θα σε κρατήσω γερά με το δεξί μου χέρι της δικαιοσύνης”. Ο Ιεχωβά έχει γίνει πολύ πραγματικός για εμένα, και αυτό με βοηθάει να μη φοβάμαι».

Η Αγία Γραφή βοηθάει και τον Άναντ να αντιμετωπίζει την απόγνωση που νιώθει: «Μου δίνει εξαιρετική υποστήριξη, καθώς διαρκώς με ανανεώνει και με αναζωογονεί». Το πρόβλημα του Χιρογιούκι ήταν πώς θα μπορούσε να ωφεληθεί από τις Γραφές εφόσον δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί. Ο ίδιος λέει: «Βρήκα παρηγοριά ακούγοντας τα βιβλία της Αγίας Γραφής σε κασέτες».

Ο απόστολος Παύλος δήλωσε: «Όταν είμαι αδύναμος, τότε είμαι δυνατός». (2 Κορινθίους 12:10) Το πνεύμα του Ιεχωβά ήταν αυτό που βοήθησε τον Παύλο να επιτελέσει ό,τι δεν μπορούσε να κάνει από μόνος του. Αυτοί που επιζούν από εγκεφαλικό μπορούν επίσης να βασίζονται στον Ιεχωβά για πνευματική δύναμη. Η Έρικα εξηγεί: «Όταν είμαστε υγιείς και κάνουμε τα πάντα με τις δικές μας δυνάμεις, ίσως να μη δίνουμε πολλές ευκαιρίες στον Ιεχωβά για να μας βοηθήσει. Αλλά η αναπηρία μου μού έδωσε τη δυνατότητα να ενισχύσω τη σχέση μου μαζί Του με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο».

Αυτοί που Παρέχουν Φροντίδα Βρίσκουν Υποστήριξη

Αυτοί που παρέχουν φροντίδα χρειάζονται υποστήριξη στον κρίσιμο ρόλο τους. Πού μπορούν να στραφούν για υποστήριξη; Η οικογένεια είναι ένα μέρος στο οποίο μπορούν να βρουν αυτή την υποστήριξη. Το κάθε μέλος έχει ανάγκη να μοιράζεται το φορτίο της παροχής φροντίδας. Η Γιόσικο λέει πώς της παρείχαν συναισθηματική υποστήριξη οι γιοι της: «Άκουγαν τα προβλήματά μου σαν να ήταν δικά τους». Τα μέλη της οικογένειας χρειάζεται να βρουν όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες για να μάθουν πώς να φροντίζουν το θύμα του εγκεφαλικού και επίσης πώς να αντιμετωπίζουν τις αλλαγές στην προσωπικότητα του αγαπημένου τους προσώπου.

Ποιος άλλος μπορεί να υποστηρίξει αυτούς που παρέχουν φροντίδα; Ο Ντέιβιντ και η οικογένειά του ζήτησαν βοήθεια για τον Βίκτορ από την πνευματική τους οικογένεια μέσα στην εκκλησία των Μαρτύρων του Ιεχωβά: «Αυτοί ανταποκρίθηκαν στην ανάγκη μας. Μερικές φορές έρχονται και κοιμούνται στο σπίτι μας με βάρδιες για να προσέχουν τον Βίκτορ όλο το βράδυ αντί για εμάς».

Κάθε άτομο που παρέχει φροντίδα έχει ανάγκη να νιώθει τη θερμή αγάπη και την υποστήριξη της πνευματικής του οικογένειας. Αλλά μερικοί ίσως το βρίσκουν δύσκολο να ζητήσουν βοήθεια. Η Χαρούκο εξηγεί: «Συχνά μου λένε: “Αν χρειάζεσαι οποιαδήποτε βοήθεια, μη διστάσεις να μας το πεις”. Αλλά ξέροντας πόσο πολυάσχολοι είναι όλοι, διστάζω να ζητήσω βοήθεια. Θα ήμουν πολύ ευγνώμων αν οι άλλοι προσφέρονταν να βοηθήσουν με συγκεκριμένους τρόπους: “Μπορώ να σε βοηθήσω στο καθάρισμα. Ποια μέρα σε βολεύει;” “Μπορώ να κάνω τα ψώνια σου· θα ήθελες να περάσω από το σπίτι σου τώρα;”»

Η σύζυγος του Κένζι έπαθε εγκεφαλικό· ωστόσο, εκείνος μπορούσε να της παράσχει τη φροντίδα που χρειαζόταν. Διαπίστωσε ότι με την προσευχή μπορούσε να ρίξει όλα τα βάρη του στον Ιεχωβά. Τελικά, η σύζυγός του έχασε την ικανότητά της να μιλάει, και από τότε ο Κένζι δεν έχει μια σύντροφο με την οποία να μπορεί να συζητάει. Αλλά διαβάζει την Αγία Γραφή καθημερινά. Αυτός λέει: «Μου θυμίζει την τρυφερή φροντίδα του Ιεχωβά για εκείνους που έχουν συντετριμμένο πνεύμα, και αυτό δεν με έχει αφήσει να νιώσω κατάθλιψη και μοναξιά».

Το να βασιζόμαστε στο πνεύμα του Ιεχωβά μπορεί να βοηθήσει όταν φαίνεται ότι κοντεύουμε να καταρρακωθούμε συναισθηματικά. Η Γιόσικο, η οποία αντιμετωπίζει την αλλαγή της προσωπικότητας του συζύγου της και τα ξεσπάσματα θυμού που έχει μετά το εγκεφαλικό, αφηγείται: «Μερικές φορές ήθελα να φωνάξω με όλη μου τη δύναμη. Εκείνες τις στιγμές προσευχόμουν πάντοτε στον Ιεχωβά, και το πνεύμα του μου έδινε ειρήνη». Εκτιμώντας την οσιότητα του Ιεχωβά προς την ίδια, αυτή δεν αφήνει τίποτα να παρεμποδίσει το Χριστιανικό τρόπο ζωής της. Παρακολουθεί τακτικά τις Χριστιανικές συναθροίσεις, συμμετέχει στη διακονία και κάνει προσωπική μελέτη της Αγίας Γραφής. «Όταν κάνω το μέρος μου», λέει η Γιόσικο, «ξέρω ότι ο Ιεχωβά δεν θα με εγκαταλείψει ποτέ».

Όταν υπεισέρχονται οι ανησυχίες, ο Ιεχωβά βρίσκεται πάντοτε στο πλευρό σας για να σας ακούσει. Η Μιντόρι, της οποίας ο σύζυγος επέζησε από εγκεφαλικό, βρίσκει παρηγοριά στο γεγονός ότι, συμβολικά, ο Ιεχωβά έχει βάλει όλα τα δάκρυα που έχυσε στο «ασκί» του. (Ψαλμός 56:8) Θυμάται τα λόγια του Ιησού: «Ποτέ μην ανησυχήσετε για την επόμενη ημέρα». Η ίδια λέει: «Αποφάσισα να κάνω υπομονή ώσπου να έρθει ο νέος κόσμος».—Ματθαίος 6:31-34.

Αντιμετώπιση Σοβαρών Περιορισμών

Είναι αλήθεια ότι μερικοί βλέπουν εξαιρετικά αποτελέσματα στην προσπάθειά τους για αποκατάσταση, άλλοι όμως έχουν μικρή μόνο επιτυχία στο να ανακτήσουν τις ικανότητες που είχαν πριν από το εγκεφαλικό. Τι μπορεί να βοηθήσει τους τελευταίους να αντιμετωπίσουν τη δυσκολία τού να αποδεχτούν τους περιορισμούς τους, όσο σοβαροί και μακροχρόνιοι και αν είναι;

Ο Μπέρνι, ο οποίος έχασε μεγάλο μέρος της κινητικότητάς του από εγκεφαλικό, απαντάει: «Η χαρά που μου δίνει η ελπίδα μου για αιώνια ζωή στην παραδεισένια γη που θα γίνει πραγματικότητα και η προσευχή στον ουράνιο Πατέρα μου, τον Ιεχωβά, με βοήθησαν να αποδεχτώ τους περιορισμούς μου με ηρεμία».

Αυτή η ελπίδα βοήθησε την Έρικα και το σύζυγό της, τον Γκέοργκ, να αποδεχτούν τους περιορισμούς της και να συνεχίζουν να απολαμβάνουν τη ζωή. Ο Γκέοργκ εξηγεί: «Έχουμε την υπόσχεση του Θεού για πλήρη γιατρειά κάποια μέρα. Έτσι, δεν επικεντρώνουμε την προσοχή μας στην αναπηρία. Φυσικά, κάνουμε ό,τι μπορούμε για την υγεία της Έρικας. Αλλά μπορείς να μάθεις να ζεις με τον ατελή μυϊκό συντονισμό και να επικεντρώνεις την προσοχή σου σε πιο θετικά πράγματα».—Ησαΐας 33:24· 35:5, 6· Αποκάλυψη 21:4.

Σε περιπτώσεις όπου η αποκατάσταση είναι πολύ περιορισμένη, η υποστήριξη συγγενών και φίλων είναι ακόμη πιο καθοριστική. Αυτοί μπορούν να βοηθήσουν το θύμα να αντιμετωπίσει την κατάσταση ώσπου να έρθει ο καιρός του Θεού να γιατρέψει όλα τα προβλήματα υγείας.

Η γνώση ότι υπάρχει μεγαλειώδες μέλλον για τα θύματα του εγκεφαλικού και τις οικογένειές τους όταν η υγεία θα αποκατασταθεί τους δίνει τη δυνατότητα να τα βγάζουν πέρα με τη ζωή μέρα με τη μέρα. Έτσι μπορούν να περιμένουν υπομονετικά την ανακούφιση από όλα τα παθήματα, στο νέο κόσμο του Θεού που θα έρθει σύντομα. (Ιερεμίας 29:11· 2 Πέτρου 3:13) Στο μεταξύ, όλοι όσοι στρέφονται στον Ιεχωβά μπορούν να είναι βέβαιοι ότι ακόμη και τώρα αυτός θα τους βοηθάει και θα τους υποστηρίζει καθώς αντιμετωπίζουν τις αναπηρίες που επιφέρει το εγκεφαλικό.—Ψαλμός 33:22· 55:22.