Αιθέρια Ομορφιά

ΤΟ κοριτσάκι μ’ εκείνα τα υπέροχα μεταξένια μαλλιά που ανεμίζουν στον αέρα κυνηγάει το «θήραμά» του—μια πανέμορφη εύθραυστη πεταλούδα. Η πεταλούδα, συμμετέχοντας κι αυτή στο παιχνίδι της μικρής, της κάνει τη χάρη και κάθεται πότε στο ένα λουλούδι και πότε στο άλλο. Έπειτα, τη στιγμή ακριβώς που οι μικροσκοπικές χούφτες ετοιμάζονται να την αιχμαλωτίσουν, πετάει και φεύγει μακριά, σαν να θέλει να πειράξει τη μικρούλα. Ξαφνικά η μικρή μας φίλη έχει μια ιδέα: Αντί να κάνει ολόκληρη φασαρία και να κυνηγάει κακήν κακώς την πεταλούδα που συνέχεια της ξεφεύγει, την πλησιάζει αργά-αργά κι αθόρυβα, την ώρα που αυτή βρίσκεται πάνω σ’ ένα όμορφο αγριολούλουδο. Κι έρχεται η ανταμοιβή, καθώς με ορθάνοιχτα μάτια παρατηρεί από πολύ κοντά το έξοχο θέαμα που παρουσιάζει ένα από τα πιο ποικιλόχρωμα δημιουργήματα του Θεού.

Τι λέτε, να κάνουμε κι εμείς το ίδιο; Θα μεγαλώσει και η δική μας εκτίμηση γι’ αυτό το φτερωτό αριστούργημα.

Κοιτάξτε από Κοντά

Βλέπετε τα τρία κύρια μέρη του σώματος; (Βλέπε σελίδα 18.) Πρώτα-πρώτα έχουμε το κεφάλι με τις δυο χαρακτηριστικές ροπαλοειδείς κεραίες. Αυτές ενισχύουν τις αισθήσεις της όσφρησης, της αφής και ίσως και της ακοής. Βοηθούν την πεταλούδα να εντοπίζει την αγαπημένη της τροφή ή κάποιο ταίρι. Παρατηρούμε επίσης δυο τεράστια, σύνθετα μάτια τα οποία προσφέρουν πανοραμική θέα του περιβάλλοντος και βλέπουν όλα τα χρώματα. Βλέπετε κάτι που μοιάζει με αγωγό τυλιγμένο και διπλωμένο κάτω από το κεφάλι της; Αυτή η μακριά γλώσσα ονομάζεται προβοσκίδα. Η πεταλούδα ξετυλίγει την προβοσκίδα όταν θέλει να ρουφήξει το γλυκό νέκταρ από τα λουλούδια ή να δοκιμάσει άλλες αγαπημένες της τροφές.

Το μεσαίο μέρος του σώματος ονομάζεται θώρακας. Τέσσερα πανέμορφα φτερά είναι κολλημένα σ’ αυτόν. Τα ζωηρά χρώματα και τα πολυποίκιλα σχέδια που βλέπουμε, στην πραγματικότητα διαμορφώνονται από εκατοντάδες μικροσκοπικά λέπυρα, το καθένα από τα οποία είναι στερεωμένο σε μια κοιλότητα του φτερού. Αυτά τα πολύχρωμα λέπυρα περιέχουν αέρα που κάνει τα φτερά ελαφριά και ο οποίος ενεργεί ως έξοχος μονωτήρας για τον έλεγχο της θερμοκρασίας.

Από το θώρακα βγαίνουν και τρία ζευγάρια πόδια. Τα πόδια αυτά έχουν τρίχες, οι οποίες βοηθούν πολλές πεταλούδες να αντιδρούν σε θορύβους.

Οι ενήλικες πεταλούδες έχουν επίσης ‘αισθητήρια γεύσης’ στα πόδια τους. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι μόλις τα πόδια της πεταλούδας αγγίξουν κάτι γλυκό, η γλώσσα αυτόματα ξετυλίγεται και είναι έτοιμη να φάει. Τα όργανα γεύσης που έχει στα πόδια της η πεταλούδα μονάρχης της Βόρειας Αμερικής (North American monarch) είναι 2.000 φορές πιο ευαίσθητα από τη γλώσσα των ανθρώπων!

Η τελευταία κύρια υποδιαίρεση του σώματος είναι η κοιλιά, η οποία περιέχει το πεπτικό σύστημα και τα όργανα αναπαραγωγής. Κοιτάξτε από κοντά τα τμήματα της κοιλιάς και θα δείτε τις μικρές τρύπες μέσω των οποίων αναπνέει η πεταλούδα. Οι τρύπες αυτές ονομάζονται στίγματα.

Δεξιοτέχνισσα στις Αλλαγές

Η πεταλούδα που παρατηρούμε να κάθεται πάνω στο λουλούδι δεν ήταν ανέκαθεν τόσο εύθραυστη ούτε τόσο χαριτωμένη. Στο σχήμα της έχουν συμβεί μερικές γρήγορες και θεαματικές αλλαγές. Η διαδικασία αυτή της ανάπτυξης ονομάζεται πλήρης μεταμόρφωση. Ανάμεσα στα διάφορα στάδια της ζωής αυτού του ζωντανού οργανισμού λαβαίνουν χώρα δραστικές αλλαγές.

Ανάλογα με το είδος της πεταλούδας, η ζωή της αρχίζει με τη μορφή μικροσκοπικού αυγού που έχει εναποτεθεί πάνω σ’ ένα φύλλο, το οποίο φύλλο θα το φάει η προνύμφη—ή όπως είναι πιο γνωστή, η κάμπια—όταν εκκολαφθεί. Μερικά αυγά γίνονται κάμπιες πριν προλάβουν να περάσουν τρεις μέρες. Άλλα αυγά τα οποία έχουν εναποτεθεί φθινόπωρο θα περιμένουν να περάσει ο χειμώνας για να εκκολαφθούν.

Μόλις η πεινασμένη κάμπια απελευθερωθεί από το κέλυφος του αυγού της, καταβροχθίζει το άδειο κέλυφος. Έπειτα η προσοχή της στρέφεται στο φυτό που τη φιλοξενεί. Το μικρό αυτό πλάσμα ουσιαστικά δεν κάνει τίποτα άλλο από το να τρώει· το ρίχνει στο φαΐ θέλοντας να αποθηκεύσει αρκετή τροφή για να τα βγάλει πέρα στις μέρες λιτότητας που το περιμένουν. Ορισμένοι ειδικοί στις πεταλούδες υποστηρίζουν ότι αν ένα μωρό παιδί βάρους τριών κιλών πάχαινε με το ρυθμό που παχαίνουν οι κάμπιες, έπειτα από δυο βδομάδες το μωρό θα ανέβαζε το δείκτη της ζυγαριάς στους οχτώ τόνους!

Αναπόφευκτα, καθώς η κάμπια ικανοποιεί την αδηφαγία της, το σώμα της μεγαλώνει και το δέρμα της κυριολεκτικά ανοίγει. Φυσιολογικά, η κάμπια ξεσχίζει και αποβάλλει το δέρμα της τέσσερις ή πέντε φορές πριν μπει στο τρίτο στάδιο ανάπτυξης—το στάδιο της νύμφης.

Το συναρπαστικότατο αυτό φαινόμενο της αλλαγής στην εμφάνιση της κάμπιας αρχίζει όταν η πλήρως αναπτυγμένη προνύμφη στερεώνεται σε μια επιφάνεια με μια μεταξωτή κλωστή από την οποία κρέμεται η ζωή της. Με μια αιθέρια κίνηση, η οποία θα άφηνε άναυδους ακόμα και τους επαγγελματίες του τσίρκου, η κάμπια αποβάλλει το εξωτερικό της δέρμα και αποκαλύπτει, κάτω απ’ αυτό, το κουκούλι της νύμφης. Η μανία για φαγητό κόβεται. Η νύμφη, ή αλλιώς χρυσαλίδα, μπορεί να δείχνει αδρανής ή ακόμα και νεκρή, εσωτερικά όμως λαβαίνει χώρα μια απίστευτη αλλαγή που θα μεταμορφώσει τη νύμφη σε ωραία πεταλούδα.

Διάφορες ορμόνες προξενούν τη διάλυση των περισσότερων οργάνων της νύμφης και τα υγρά, καθώς και οι ουσίες που προκύπτουν απ’ αυτό, ανακατατάσσονται για να σχηματίσουν το ώριμο άτομο μέσα στη νύμφη.

Ο καιρός γίνεται ζεστός, το φως της μέρας κρατάει όσο πρέπει και υπάρχει υγρασία: έτσι δίνεται το σήμα στην αναπτυγμένη πεταλούδα που βρίσκεται εκεί μέσα ότι έφτασε ο καιρός να βγει στον έξω κόσμο. Η χρυσαλλίδα σχίζεται και ανοίγει καθώς η αιθέρια ομορφιά πασχίζει να ελευθερωθεί, διαδικασία που κρατάει από 90 δευτερόλεπτα μέχρι 5 λεπτά. Η πεταλούδα, που εκκολάφθηκε μόλις πριν από λίγο, σίγουρα δεν είναι σε θέση να κάνει το ντεμπούτο της. Τα φτερά της είναι υγρά και τσαλακωμένα, έτσι στενόχωρα που ήταν εκεί που βρισκόταν πριν. Γι’ αυτό παραμένει στο μέρος στο οποίο έκανε την εμφάνισή της και αντλεί υγρά του σώματος τα οποία μεταφέρει στα νεύρα των φτερών της, που μεγαλώνουν και αρχίζουν να σκληραίνουν. Η διάρκεια της ζωής της κυμαίνεται από τρεις μέρες μέχρι οχτώ μήνες ή ακόμα και μέχρι ένα χρόνο.

Σε Αναζήτηση Πεταλούδων

Αν ποτέ σκεφτείτε να πάτε στις άνυδρες ερήμους των νοτιοδυτικών Ηνωμένων Πολιτειών, θα χαρείτε να δείτε την πεταλούδα Anthocharis cethura (Felders’ orange-tip). Πώς τα καταφέρνει σ’ ένα τόσο εχθρικό κλίμα; Πετάει μονάχα τους πρώτους ανοιξιάτικους μήνες τις χρονιές που έχει βρέξει αρκετά για να παραχθούν τα φυτά όπου βρίσκει την αγαπημένη της τροφή. Οι υπομονετικές νύμφες μπορεί να καθυστερήσουν το στάδιο της εκκόλαψης μέχρι πέντε με έξι χρόνια, περιμένοντας την κατάλληλη ποσότητα υγρασίας.

Αυτές οι έρημοι φιλοξενούν και άλλη μια ξεχωριστή πεταλούδα: την πεταλούδα Megathymus coloradensis. Αυτή η τεράστια πεταλούδα έχει κοντόχοντρο σώμα και συγκριτικά μικρά φτερά τριγωνικού σχήματος, τα οποία δίνουν την εντύπωση ότι η πτήση θα είναι άχαρη. Αλλά μην ξεγελιέστε—αυτές είναι τα τζετ του κόσμου των εντόμων και ίσως είναι οι πιο γρήγορες πεταλούδες της γης· φτάνουν την ταχύτητα των 96 χιλιομέτρων την ώρα.

Αν πηγαίναμε στις ψυχρές, ανεμοδαρμένες κορυφές των Σιέρα Νεβάδα της Καλιφόρνιας, θα βρίσκαμε τη σκληραγωγημένη πεταλούδα Oeneis ivallda. Αντέχει σε χειμώνες που διαρκούν εννιά ως δέκα μήνες σε υψόμετρα 3.000 ως 4.000 μέτρων. Πώς καταφέρνει και επιζεί; Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η κάμπια έχει την ικανότητα να παράγει το δικό της «αντιψυκτικό υγρό».

Ίσως θα σας άρεσε να παρατηρούσατε την πεταλούδα Maculinea arion της Ευρώπης και τη συνεργασία της με τα μυρμήγκια. Έπειτα από αρκετές μεταμορφώσεις, την ανακαλύπτει ένα συγκεκριμένο είδος μυρμηγκιών, τα οποία βρίσκουν «φλέβα μελιού» στην πλάτη της κάμπιας που βγάζει ένα γλυκό υγρό. Τα μυρμήγκια υιοθετούν την κάμπια και τη μεταφέρουν στη φωλιά τους, όπου της δίνουν και τρώει μυρμήγκια-προνύμφες σε αντάλλαγμα του «μελιού» που παίρνουν. Τελικά, η κάμπια εισέρχεται στο στάδιο της νύμφης και ύστερα από τρεις βδομάδες κάνει την εμφάνισή της ως πεταλούδα.

Στον κόσμο των πεταλούδων βρίσκουμε αφάνταστη ποικιλία στο μέγεθος, στο σχήμα των φτερών, στο χρώμα και στα σχέδια. Αλλά σε μερικές περιπτώσεις συμβαίνει το αντίθετο. Μερικά είδη μοιάζουν τόσο πολύ το ένα με το άλλο που μόνο οι ειδικοί μπορούν να τα ξεχωρίσουν χωρίς να κάνουν λάθος. Ορισμένα είδη που είναι δηλητηριώδη παρέχουν προστασία στους μη δηλητηριώδεις σωσίες τους, εφόσον τα επιφυλακτικά πουλιά και άλλα αρπακτικά έχουν μάθει να μην τα περιλαμβάνουν στο διαιτολόγιό τους. Το μικρότερο είδος πεταλούδας που είναι γνωστό, η πεταλούδα Brephidium exilis της Βόρειας Αμερικής, έχει άνοιγμα φτερών λιγότερο από ένα εκατοστό. Στο μεγαλύτερο είδος, στην πεταλούδα Ornithoptera alexandrae του Νότιου Ειρηνικού, το άνοιγμα των φτερών μπορεί να φτάσει τα 28 εκατοστά.

Περίπου 10.000 ως 20.000 διαφορετικά είδη πεταλούδων στολίζουν την επιφάνεια αυτού του πλανήτη. Τις βρίσκει κανείς να αψηφούν την εξαντλητική ζέστη της ερήμου στη Βόρεια Αφρική, να φτάνουν στα ιλιγγιώδη ύψη των Ιμαλαΐων σε υψόμετρο 6.000 μέτρων, να ζουν στα 30 και πλέον μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας στη Μέση Ανατολή και στην Κοιλάδα του Θανάτου στην Καλιφόρνια, να παιχνιδίζουν στα τροπικά βροχερά δάση της Νότιας Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας, να περιδιαβαίνουν στις ταραγμένες ακτές του Ατλαντικού κι ακόμα να επιβιώνουν στην παγερή τούντρα πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο.

Μπροστά στα μάτια μας ξεχύνεται μια φαντασμαγορία χρωμάτων, καθώς η πεταλούδα που παρακολουθούσαμε από την αρχή του άρθρου βρίσκεται για άλλη μια φορά στον αέρα και κατευθύνεται για άγνωστα μέρη. Και μαζί με τη μικρή μας φίλη, νιώθουμε κι εμείς πλουσιότεροι μ’ αυτή τη ματιά που ρίξαμε σ’ ένα από τα πολλά υπέροχα δημιουργήματα του Ιεχωβά.

[Εικόνες στη σελίδα 16, 17]

EIGHT-WING CALICORES

[Ευχαριστίες]

A. Kerstitch

BIRDWING

[Ευχαριστίες]

A. Kerstitch

ULYSSES SWALLOWTAIL

[Ευχαριστίες]

A. Kerstitch

FELDERS’ ORANGE-TIP

CLOUDLESS SULPHUR

MONARCH

[Εικόνα στη σελίδα 18]

BRIGHT BLUE COPPER

Κεραία

Κεφάλι

Θώρακας

Κοιλιά