Ποιο Είναι το Μέλλον του Πολέμου;
«ΥΣΤΕΡΑ από 4.000 χρόνια πειραματισμού και επανάληψης, ο πόλεμος έχει γίνει συνήθεια», παρατήρησε ο στρατιωτικός ιστορικός Τζον Κίγκαν. Θα τερματιστεί άραγε αυτή η συνήθεια; Αμέτρητες ζωές έχουν θυσιαστεί στα πεδία των μαχών. Είναι τεράστια η ενέργεια και ανυπολόγιστοι οι πόροι που έχουν τροφοδοτήσει τους πολέμους. Επί χιλιετίες, λαμπρές διάνοιες έχουν αφοσιωθεί στην εξεύρεση νέων και καλύτερων μεθόδων θανάτωσης και καταστροφής. Εκδηλώνουν οι άνθρωποι τον ίδιο ενθουσιασμό για την προώθηση της ειρήνης; Κάθε άλλο! Εντούτοις, πολλοί υποστηρίζουν με επιφύλαξη ότι υπάρχει κάποια βάση για αισιοδοξία.
Η Άποψη ότι ο Πόλεμος Αποτελεί Ανοησία
Αυτή η αισιοδοξία βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι πολιτισμένοι άνθρωποι δεν βλέπουν πια τον πόλεμο όπως παλιότερα. Το 13ο αιώνα, ο Μογγόλος πολεμιστής Τζένγκις Χαν λέγεται ότι είπε: «Ευτυχία είναι να νικάς τους εχθρούς σου, να τους σέρνεις μπροστά σου, να τους παίρνεις την περιουσία, να χαίρεσαι με την απελπισία τους, να βιάζεις τις συζύγους και τις κόρες τους».
Δύσκολα θα φανταζόμασταν έναν παγκόσμιο ηγέτη να κάνει μια παρόμοια δήλωση σήμερα! Το βιβλίο Ιστορία του Πολέμου (A History of Warfare) δηλώνει: «Είναι μάλλον αδύνατον να καταφέρει κανείς, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου σήμερα, να εξασφαλίσει επαρκή λογική υποστήριξη για την άποψη ότι ο πόλεμος είναι μια δικαιολογημένη δραστηριότητα». Ο πόλεμος δεν θεωρείται πια σε γενικές γραμμές ως κάτι το φυσιολογικό, το ενστικτώδες, το ένδοξο ή το ευγενές. Οι σφαγές που έλαβαν χώρα στους πολέμους του 20ού αιώνα έχουν δημιουργήσει στην ανθρωπότητα μια αίσθηση τρόμου και αποτροπιασμού για τις συνέπειες του πολέμου. Ένας συγγραφέας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτή η αντιπάθεια για τη βία έχει οδηγήσει στην κατάργηση της θανατικής ποινής σε πολλές χώρες και έχει δημιουργήσει συμπάθεια για τα άτομα που αρνούνται να συμμετάσχουν σε στρατιωτικές δραστηριότητες.
Η αποστροφή για τις σφαγές δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας στον οποίο οφείλεται η αλλαγή νοοτροπίας. Υπάρχει και το σημαντικό ζήτημα της αυτοσυντήρησης. Η καταστροφική δύναμη των σύγχρονων όπλων, πυρηνικών και συμβατικών, είναι τόσο τεράστια ώστε οποιοσδήποτε πόλεμος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής μας θα έφερνε στο προσκήνιο τον κίνδυνο της αμοιβαίας εξολόθρευσης. Η έναρξη ενός εκτεταμένου πολέμου ισοδυναμεί με τρέλα, με αυτοκτονία. Πολλοί πιστεύουν ότι, λόγω αυτής της πεποίθησης, ο πυρηνικός πόλεμος έχει αποτραπεί επί 50 και πλέον χρόνια.
Υπάρχει και ένας άλλος λόγος για τον οποίο μερικοί άνθρωποι έχουν διαφορετική άποψη σχετικά με το μέλλον. Ο εκτεταμένος πόλεμος θεωρείται ανοησία, όχι μόνο επειδή μπορεί να χαθούν τα πάντα, αλλά και επειδή είναι ελάχιστα αυτά που μπορούν να κερδηθούν. Το οικονομικό επιχείρημα που προβάλλεται κατά της πιθανότητας ενός μεγάλου πολέμου είναι το εξής: Τα πλούσια και ισχυρά κράτη του κόσμου ωφελούνται πάρα πολύ μέσω της οικονομικής συνεργασίας. Τα υλικά οφέλη που αποκομίζουν αυτά τα κράτη όταν επικρατεί ειρήνη δεν μπορούν να συγκριθούν με οτιδήποτε θα μπορούσε να προσφέρει ο πόλεμος. Άρα, τα ισχυρά κράτη έχουν κάθε λόγο να διατηρούν την ειρήνη μεταξύ τους. Εκτός αυτού, τα συμφέρει να ενώνουν τις δυνάμεις τους για να αποτρέπουν κάθε σύγκρουση μεταξύ μικρότερων χωρών η οποία θα απειλούσε το οικονομικό κατεστημένο.
Παγκόσμιες Ειρηνευτικές Προσπάθειες
Η επιθυμία για τον τερματισμό του πολέμου εκφράζεται στο προοίμιο του καταστατικού χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Εκεί διαβάζουμε για τη σταθερή απόφαση των κρατών-μελών “να σώσουν τις ερχόμενες γενιές από τη μάστιγα του πολέμου, που δύο φορές στη διάρκεια της ζωής μας [με τους δύο παγκόσμιους πολέμους] έφερε στην ανθρωπότητα ανείπωτη θλίψη”. Αυτή η σταθερή απόφαση να σωθούν οι μελλοντικές γενιές από τον πόλεμο εκφράστηκε με την ιδέα περί συλλογικής ασφάλειας—σύμφωνα με την οποία τα κράτη πρέπει να ενώνονται εναντίον οποιασδήποτε χώρας χαρακτηρίζεται επιτιθέμενη. Έτσι, αν οποιοδήποτε κράτος ήθελε να ξεκινήσει πόλεμο, θα αντιμετώπιζε την οργή της διεθνούς κοινότητας.
Παρ’ όλο που αυτή η ιδέα είναι θεωρητικά απλή και λογική, η εφαρμογή της είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The Encyclopædia Britannica) δηλώνει: «Μολονότι η συλλογική ασφάλεια, με ελαφρώς διαφορετικές μορφές, έπαιξε εξέχοντα ρόλο στο Σύμφωνο της Κοινωνίας των Εθνών και ενσωματώθηκε στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, έχει αποτύχει εντελώς και στις δύο περιπτώσεις. Λόγω της έλλειψης μιας παγκόσμιας κυβέρνησης ικανής να διευθετεί τελεσίδικα τα διάφορα ζητήματα, τα κράτη δεν έχουν καταφέρει να συμφωνήσουν χωρίς αμφισβητήσεις στο τι σημαίνει επιθετική ενέργεια, δεν έχουν δεχτεί έμπρακτα την αρχή σύμφωνα με την οποία πρέπει να υπάρχει αντίδραση σε κάθε επίθεση ανεξάρτητα από την ταυτότητα του επιτιθέμενου, και γι’ αυτό δεν έχουν ιδρύσει τη διεθνή δύναμη συλλογικής ασφάλειας που οραματίστηκαν οι συντάκτες του Καταστατικού Χάρτη».
Παρ’ όλα αυτά, η ιδέα για τη δημιουργία ενός υπερεθνικού σώματος με σκοπό την προώθηση της ειρήνης ήταν κάτι καινούριο στις ανθρώπινες υποθέσεις. Για πολλούς ανθρώπους που λαχταρούν να έρθει ειρήνη, ο στρατιώτης της ειρηνευτικής δύναμης του Ο.Η.Ε. με το γαλάζιο μπερέ εξακολουθεί να αποτελεί σύμβολο ελπίδας. Αυτοί συμμερίζονται τα αισθήματα του δημοσιογράφου που επικρότησε «την ιδέα του στρατιώτη της ειρήνης, ο οποίος στέλνεται σε μια περιοχή συγκρούσεων, όχι για να κάνει πόλεμο, αλλά για να προωθήσει την ειρήνη, όχι για να πολεμήσει εχθρούς, αλλά για να βοηθήσει φίλους».
Επί δεκαετίες, ο Ψυχρός Πόλεμος διαιρούσε τον Ο.Η.Ε. σε δύο συνασπισμούς δυνάμεων, ο καθένας από τους οποίους προσπαθούσε να ματαιώσει οτιδήποτε επιθυμούσε να κάνει ο άλλος. Μολονότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου δεν εξάλειψε τις συγκρούσεις, την έλλειψη εμπιστοσύνης και την καχυποψία μεταξύ των κρατών, πολλοί πιστεύουν ότι το πολιτικό τοπίο προσφέρει τώρα στον Ο.Η.Ε. πρωτοφανείς ευκαιρίες για να δράσει σε αρμονία με τον αρχικό του σκοπό.
Υπάρχουν και άλλες εξελίξεις στον 20ό αιώνα που δίνουν ελπίδα σε όσους λαχταρούν να έρθει ειρήνη. Παραδείγματος χάρη, στόχος της διεθνούς διπλωματίας είναι να διευθετούνται οι συγκρούσεις ειρηνικά. Η ανθρωπιστική βοήθεια δίνει στα κράτη τη δυνατότητα να συμβάλλουν στην αποκατάσταση άλλων κρατών και ενισχύει λαούς που έχουν πληγεί από τον πόλεμο. Οι ειρηνευτικές και οι ανθρωπιστικές προσπάθειες αποτελούν και οι δυο αναπόσπαστο μέρος της εξωτερικής πολιτικής. Τα άτομα που προωθούν την ειρήνη τιμούνται.
Η Μορφή του Πολέμου στο Μέλλον
Εντούτοις, η όποια αισιοδοξία πρέπει να εξισορροπείται με κάποιες ζοφερές πραγματικότητες. Όταν τέλειωσε ο Ψυχρός Πόλεμος το 1989, πολλοί εξέφρασαν την πεποίθηση ότι θα επικρατούσε μια ειρηνική παγκόσμια τάξη. Ωστόσο, οι πόλεμοι συνεχίστηκαν. Στη διάρκεια των επόμενων εφτά ετών, υπολογίζεται ότι μαίνονταν 101 συγκρούσεις σε διάφορα μέρη. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν επρόκειτο για πόλεμο μεταξύ κρατών, αλλά για πόλεμο στο εσωτερικό κρατών. Αυτού του είδους οι πόλεμοι διεξάγονταν ανάμεσα σε αντιμαχόμενες φατρίες με πολύ απλά όπλα. Στη Ρουάντα, για παράδειγμα, οι περισσότεροι σκοτωμοί έγιναν με μεγάλα μαχαίρια.
Τα πεδία των σύγχρονων μαχών συχνά είναι πόλεις και χωριά, και γίνεται ελάχιστος ή καθόλου διαχωρισμός μεταξύ στρατιωτών και πολιτών. Ο Μάικλ Χάρμποτλ, που εργάζεται για το Κέντρο Διεθνούς Ειρήνευσης, έγραψε: «Ενώ στο παρελθόν οι αιτίες των συγκρούσεων ίσως ήταν σε μεγάλο βαθμό προβλέψιμες, σήμερα είναι πολύ πιο περίπλοκες και ανεξέλεγκτες. Η ένταση της βίας που τις συνοδεύει είναι απίστευτη και εντελώς παράλογη. Οι πολίτες κινδυνεύουν εξίσου με τους μαχητές που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του πολέμου». Αυτές οι συγκρούσεις που γίνονται με όπλα απλής τεχνολογίας δεν δείχνουν σημάδια υπαναχώρησης.
Στο μεταξύ, στα πλούσια κράτη της γης, συνεχίζεται με ταχύτητα η παραγωγή όπλων υψηλής τεχνολογίας. Ειδικά συστήματα ανίχνευσης—είτε βρίσκονται στον αέρα είτε στο διάστημα είτε στους ωκεανούς είτε στο έδαφος—δίνουν σε ένα σύγχρονο στρατό τη δυνατότητα να βλέπει πιο γρήγορα και πιο καθαρά από οποτεδήποτε στο παρελθόν, ακόμη και σε δύσκολα εδάφη, όπως στη ζούγκλα. Όταν τα συστήματα ανίχνευσης εντοπίσουν ένα στόχο, οι πύραυλοι, οι τορπίλες ή οι βόμβες που καθοδηγούνται με λέιζερ μπορούν να τον πλήξουν—συχνά με καταπληκτική ακρίβεια. Καθώς οι νέες τεχνολογίες τελειοποιούνται και συνδυάζονται, «ο πόλεμος εξ αποστάσεως» γίνεται ολοένα και πιο πραγματικός, δίνοντας σε ένα στρατό τη δυνατότητα να βλέπει τα πάντα, να πλήττει τα πάντα και να καταστρέφει μεγάλο μέρος των όσων ανήκουν στον εχθρό.
Εξετάζοντας τις προοπτικές του πολέμου στο μέλλον, δεν πρέπει να ξεχάσουμε την απειλητική παρουσία των πυρηνικών όπλων. Το περιοδικό Ο Μελλοντολόγος (The Futurist) προλέγει: «Η συνεχιζόμενη διάδοση των ατομικών όπλων αυξάνει διαρκώς την πιθανότητα να γίνει ένας ή και περισσότεροι πυρηνικοί πόλεμοι τα επόμενα 30 χρόνια. Επιπρόσθετα, τα ατομικά όπλα ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν από τρομοκράτες».
Πού Έγκειται το Πρόβλημα;
Τι είναι αυτό που ανατρέπει τις προσπάθειες για επίτευξη παγγήινης ειρήνης; Ένας προφανής παράγοντας είναι το γεγονός ότι η ανθρώπινη οικογένεια είναι διαιρεμένη. Η ανθρωπότητα είναι κατακερματισμένη σε έθνη και πολιτισμούς μεταξύ των οποίων επικρατεί έλλειψη εμπιστοσύνης, μίσος ή φόβος. Υπάρχουν αντικρουόμενες αξίες, αντιλήψεις και στόχοι. Επιπλέον, η χρήση στρατιωτικής δύναμης θεωρείται εδώ και χιλιετίες θεμιτός τρόπος για την επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων. Αφού πρώτα αναγνώρισε αυτή την κατάσταση, μια έκθεση του Ινστιτούτου Στρατηγικών Ερευνών του Αμερικανικού Στρατιωτικού Κολεγίου δήλωσε: «Για πολλούς, αυτό σήμαινε ότι η ειρήνη θα μπορούσε να έρθει μόνο μέσω μιας παγκόσμιας κυβέρνησης».
Μερικοί είναι της άποψης ότι τα Ηνωμένα Έθνη θα μπορούσαν να είναι αυτή η κυβέρνηση. Αλλά ποτέ δεν υπήρξε η πρόθεση να είναι ο Ο.Η.Ε. μια παγκόσμια κυβέρνηση με ισχύ μεγαλύτερη από αυτήν των κρατών-μελών του. Ο Ο.Η.Ε. είναι τόσο ισχυρός όσο του επιτρέπουν τα κράτη-μέλη του. Η καχυποψία και οι διαφωνίες εξακολουθούν να υπάρχουν ανάμεσα σε αυτά τα κράτη, και η ισχύς που παρέχουν στον Ο.Η.Ε. είναι περιορισμένη. Συνεπώς, αντί να διαμορφώνει το διεθνές σύστημα, ο Ο.Η.Ε. αποτελεί μάλλον αντίγραφό του.
Παρ’ όλα αυτά, η παγγήινη ειρήνη θα έρθει οπωσδήποτε στον πλανήτη μας. Το επόμενο άρθρο δείχνει πώς θα συμβεί αυτό.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]
«Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΑΛΕΙ ΤΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ· ΑΛΛΙΩΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΘΑ ΒΑΛΕΙ ΤΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ».—ΤΖΟΝ Φ. ΚΕΝΕΝΤΙ
[Εικόνα στη σελίδα 7]
Ο Ο.Η.Ε. δεν έγινε μια παγκόσμια κυβέρνηση
[Ευχαριστίες]
Φωτογραφία UN