‘Πνευματικά Λόγια’ γι’ Αυτούς που Παρουσιάζουν Κάποια Ψυχική Διαταραχή

ΨΥΧΙΚΑ προβλήματα πλήττουν ακόμα και μερικούς πιστούς δούλους του Θεού. Και ενώ κατά καιρούς ίσως να είναι αναγκαίο και κατάλληλο αυτοί που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή να ζητήσουν τη βοήθεια ενός ειδικού, μπορούν να ωφεληθούν επίσης από τη βοήθεια και την ενθάρρυνση που δίνει η Χριστιανική εκκλησία. Για παράδειγμα, όταν ο πιστός Χριστιανός Επαφρόδιτος έπαθε βαριά κατάθλιψη, οι ομόπιστοί του στους Φιλίππους παροτρύνθηκαν να μην αγνοήσουν αυτή τη διαταραχή που είχε, αλλά να ‘τον δεχτούν εν Κυρίω μετά πάσης χαράς και να τιμούν τους τοιούτους’.—Φιλιππησίους 2:25-29.

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά σήμερα, με έναν παρόμοιο τρόπο έχουν την ευθύνη να ‘παρηγορούν αλλήλους’ και να ‘περιθάλπουν τους ασθενείς’. (1 Θεσσαλονικείς 5:11, 14) Οι Χριστιανοί πρεσβύτεροι πρέπει να αναλαμβάνουν την ηγεσία σ’ αυτόν τον τομέα.—Ησαΐας 32:2, ΜΝΚ.

Βέβαια, οι πρεσβύτεροι συνήθως δεν έχουν τα προσόντα να ενεργούν ως γιατροί ή να χρησιμοποιούν τις απόψεις και την ορολογία της ψυχιατρικής. Το να επιχειρήσουν να το κάνουν αυτό θα έδειχνε έλλειψη μετριοφροσύνης και ίσως να ήταν επικίνδυνο. (Παροιμίαι 11:2, ΜΝΚ) Όπως ο απόστολος Παύλος, αυτοί πρέπει να ‘μιλούν, όχι με λόγια που διδάσκει η ανθρώπινη σοφία, αλλά με λόγια που διδάσκει το πνεύμα, συνδυάζοντας πνευματικά πράγματα με πνευματικά λόγια’. (1 Κορινθίους 2:13, ΜΝΚ) Αυτά τα ‘πνευματικά λόγια’ περιλαμβάνουν τις απόψεις και τις αρχές που βρίσκονται στην Αγία Γραφή. Αν εφαρμοστούν σωστά, αυτές μπορούν να συμβάλουν πολύ στο να παρηγορήσουν και να εποικοδομήσουν τα άτομα που υποφέρουν από κάποια ψυχική διαταραχή.—2 Τιμόθεον 3:16.

‘Ταχείς εις το να Ακούουν’

Πρώτα απ’ όλα όμως, οι πρεσβύτεροι πρέπει να είναι ‘ταχείς εις το να ακούουν, βραδείς εις το να λαλούν’. (Ιακώβου 1:19) ‘Το να αποκρίνεται κάποιος πριν ακούσει’ μπορεί εύκολα να καταλήξει στο να δώσει ακατάλληλη συμβουλή. (Παροιμίαι 18:13) Μια ομάδα πρεσβυτέρων δεν αντιλήφθηκαν τη φύση της κατάθλιψης που παρουσίαζε ένας αδελφός, και τον θεώρησαν αδύναμο πνευματικά. «Να προσεύχεσαι περισσότερο», του είπαν—οδηγία την οποία αυτός βρήκε δύσκολο να εφαρμόσει εξαιτίας της κατάθλιψης που βασάνιζε τη διάνοιά του.

Γι’ αυτό, οι πρεσβύτεροι πριν δώσουν συμβουλή πρέπει να ακούσουν οτιδήποτε έχει να πει αυτός που υποφέρει. Πιθανόν αυτό που εκείνος χρειάζεται είναι ένας καλός ακροατής. Με υπομονή και διάκριση θα ‘ανασύρουν’ αυτό που βρίσκεται στην καρδιά του. (Παροιμίαι 20:5) Αν το άτομο που παρουσιάζει κάποια ψυχική διαταραχή δυσκολεύεται να εκφράσει τα συναισθήματά του με λόγια, θυμηθείτε πώς ο Ελκανά έκανε όχι μόνο στοργικές αλλά και επί του σημείου ερωτήσεις σχετικά με τη θλιμμένη κατάσταση της συζύγου του. «Άννα», ρώτησε, «δια τι κλαίεις; και δια τι δεν τρώγεις; και δια τι η καρδία σου είναι τεθλιμμένη;» (1 Σαμουήλ 1:8) Οι διακριτικές ερωτήσεις, όταν τις υποβάλλουμε μ’ έναν ευγενικό τρόπο, μπορούν συχνά να βοηθήσουν τον αδελφό που αισθάνεται κατάθλιψη ώστε να επισημάνει την πηγή της ‘ανησυχίας’ του. (Παροιμίαι 12:25, ΛΧ) Για παράδειγμα, σε μια περίπτωση αποδείχτηκε ότι η αιτία για την κατάθλιψη ενός αδελφού ήταν τα γαμήλια προβλήματά του.

Παροχή Βοήθειας ‘Χωρίς Ονειδισμό’

Τα άτομα που παρουσιάζουν κάποια ψυχική διαταραχή δεν δίνουν πάντα λογικές εξηγήσεις για το πώς αισθάνονται. Ένα θύμα ψυχοπάθειας γράφει: «Όταν αρρώστησα, δεν το είχα καταλάβει και μερικές φορές κατηγορούσα τον Ιεχωβά». Έτσι, τα άτομα που πάσχουν μπορεί να κάνουν αβάσιμα παράπονα ότι τους κακομεταχειρίζεται ή τους απορρίπτει η εκκλησία. Πώς πρέπει να ενεργούν οι πρεσβύτεροι;

Ο Ιεχωβά θέτει το παράδειγμα με το να ‘δίδει εις πάντας πλουσίως και να μην ονειδίζει’. (Ιακώβου 1:5) Δεν πρέπει να κάνουμε αυτούς που υποφέρουν να πιστεύουν ότι είναι κουτοί ή ανόητοι εξαιτίας του πώς αισθάνονται. Τα αισθήματά τους—αν και μπορεί να είναι παράλογα—είναι τελείως πραγματικά γι’ αυτούς. Χρειάζονται ‘συμπάθεια’ όχι κριτική. (1 Πέτρου 3:8) Οι πρεσβύτεροι θα πρέπει να είναι προσεκτικοί επίσης ώστε να μη μεγαλώσουν το συναισθηματικό φορτίο εκείνου που υποφέρει, με το να τον κατηγορήσουν για αδικοπραγία. Ο δίκαιος Ιώβ ένιωθε τόσο ταραγμένος ώστε θρήνησε: «Σιχαίνομαι την ζωήν μου». (Ιώβ 10:1, ΛΧ) Αλλά οι τρεις σύντροφοί του δεν τον παρηγόρησαν. Ένας απ’ αυτούς του είπε κιόλας: «Η κακία σου δεν είναι μεγάλη; Και αι ανομίαι σου άπειροι;»—Ιώβ 22:5.

Ωστόσο, μερικές φορές η κακή διαγωγή είναι η αιτία της συναισθηματικής αναταραχής ή μπορεί να συμβάλει στο να γίνει αυτή πιο σοβαρή. «Ότε απεσιώπησα [την αδικοπραγία], επαλαιώθησαν τα οστά μου εκ του ολολυγμού μου όλην την ημέραν», είπε ο ψαλμωδός Δαβίδ. (Ψαλμός 32:3) Με παρόμοιο τρόπο, ένας αδελφός υπέφερε από τόσο σοβαρή ανησυχία ώστε δεν μπορούσε πλέον να εργαστεί. Ποια ήταν η αιτία της ψυχικής του διαταραχής; Είχε διαπράξει μοιχεία και την είχε αποκρύψει. Έτσι αν υπάρχει λόγος να υποψιάζονται οι πρεσβύτεροι ότι αυτή η κατάσταση έχει σχέση με αδικοπραγία, τότε μπορούν να ερευνήσουν αυτή την πιθανότητα. Αλλά πρέπει να το κάνουν στοργικά, και να μην κατηγορήσουν ονειδιστικά το άτομο για αδικοπραγία.

Θεραπεία με Σοφή Γλώσσα

Όταν οι πρεσβύτεροι θα έχουν κάνει ό,τι μπορούν για να προσδιορίσουν τη φύση του προβλήματος ενός ατόμου, θα πρέπει να ενεργήσουν σύμφωνα με το εδάφιο Παροιμίαι 12:18, το οποίο αναφέρει: «Η . . . γλώσσα των σοφών [είναι] ίασις». Όχι, οι πρεσβύτεροι δεν μπορούν να θεραπεύσουν την ίδια την ασθένεια. Όμως χρησιμοποιώντας προσεκτικά επιλεγμένα λόγια, μπορούν να ανακουφίσουν εκείνους που παρουσιάζουν κάποια ψυχική διαταραχή από την περιττή ανησυχία και το άγχος. Οι πρεσβύτεροι θα μπορούσαν πρώτα-πρώτα να διαλέξουν άρθρα της Σκοπιάς και του Ξύπνα! που ασχολούνται με ψυχικά και συναισθηματικά προβλήματα. Αυτά μπορούν να τα συζητήσουν μ’ εκείνους που υποφέρουν ώστε να τους βοηθήσουν να καταλάβουν καλύτερα την κατάστασή τους. Συχνά αυτά τα άτομα αισθάνονται ανακούφιση μαθαίνοντας ότι το πρόβλημά τους είναι αποτέλεσμα φυσικής ατέλειας, όχι του ότι έχασαν την εύνοια του Ιεχωβά.

Είναι αλήθεια ότι είναι δύσκολο να χειριστεί κανείς κατάλληλα εκείνους που υποφέρουν από κάποια τέτοια ενόχληση, επειδή μερικοί από αυτούς εκνευρίζονται πολύ. Όμως ο σοφός πρεσβύτερος θυμάται ότι «η γλυκεία απόκρισις καταπραΰνει θυμόν». (Παροιμίαι 15:1) Με το να φροντίζει ώστε τα λόγια του να είναι πάντα σπλαχνικά, δεν θα επιδεινώσει άσκοπα την κατάσταση. (Κολοσσαείς 4:6) Για παράδειγμα ένας αδελφός που πάσχει από σχιζοφρένεια ίσως να επιμένει ότι ακούει φωνές.a Ο Δρ Ε. Φούλερ Τόρεϊ παρατηρεί: ‘Η κατάσταση χειροτερεύει όταν προσπαθήσει κανείς να φιλονικήσει με σχιζοφρενείς για να τους κάνει να πάψουν να πιστεύουν στις παραισθήσεις τους. Τέτοιες προσπάθειες, απλώς καταλήγουν σε παρεξήγηση και θυμό. Αντί να φιλονικείτε, πέστε του απλώς ότι διαφωνείτε’. Με άλλα λόγια, οι πρεσβύτεροι μπορούν να εξηγήσουν με υπομονή ότι μολονότι εκείνες οι φωνές φαίνονται πραγματικές, το πιο πιθανό είναι ότι το μυαλό του απλούστατα τον εξαπατά.

Η αποτελεσματική χρήση της Αγίας Γραφής μπορεί επίσης να φέρει θαυμάσια αποτελέσματα. (Εβραίους 4:12) Για παράδειγμα, αν ένα άρρωστο άτομο εκφράζει παράλογους φόβους ότι ο Θεός τον έχει εγκαταλείψει, δείξτε στοργικά κατανόηση για τους φόβους του. Ταυτόχρονα όμως, θυμίστε του με υπομονή τη δύναμη του αντιλύτρου, χρησιμοποιώντας εδάφια όπως τα Ψαλμός 103:8-14 και 1 Ιωάννου 2:1, 2. Τα εδάφια 1 Πέτρου 5:6, 7 και Ρωμαίους 8:26, 27 μπορεί να βοηθήσουν το άτομο να εκτιμήσει ότι ο Θεός ‘φροντίζει γι’ αυτόν’ και ακούει τις προσευχές του, ακόμα κι αν αυτός δυσκολεύεται να εκφράσει τα συναισθήματά του με λόγια. Ακολουθώντας την αρχή που βρίσκεται στο εδάφιο Ιακώβου 5:14, οι πρεσβύτεροι μπορούν έπειτα να προσευχηθούν με το άτομο που παρουσιάζει κάποια ψυχική διαταραχή.

Τι μπορεί να γίνει αν αυτός που υποφέρει έχει την τάση να αναστατώνεται με ασήμαντα πράγματα; Μπορεί να του γίνει υπενθύμιση σχετικά με τη Βιβλική συμβουλή να μην είναι «δίκαιος παραπολύ». (Εκκλησιαστής 7:16) Κάποιος άλλος μπορεί να ωφεληθεί από την ενθάρρυνση που δίνεται από το εδάφιο Φιλιππησίους 4:8 για να καταπολεμήσει ανήθικες σκέψεις. Επίσης ένα άλλο άτομο ίσως να μην μπορεί να δεχτεί τους περιορισμούς του, και να νιώθει αποθάρρυνση γιατί η ασθένειά του περιορίζει τη Χριστιανική του δραστηριότητα. Τέτοια εδάφια όπως το Ματθαίος 13:23 και Λουκάς 21:1-4 μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να το βοηθήσουν να καταλάβει ότι, μολονότι οι περιστάσεις μας ίσως περιορίζουν αυτά που μπορούμε να κάνουμε, ο Ιεχωβά εκτιμάει βαθιά τις προσπάθειές μας.

Ναι, όταν οι πρεσβύτεροι είναι εφοδιασμένοι με μια Γραφικά εκπαιδευμένη γλώσσα, μπορούν να κάνουν πολλά για να βοηθήσουν και να παρηγορήσουν τους ομοπίστους τους που παρουσιάζουν κάποια ψυχική διαταραχή. Μια αδελφή που υπέφερε από ψυχικά προβλήματα λέει: «Εκτιμώ πραγματικά αυτό που αναφέρεται στο εδάφιο Ησαΐας 32:2 σχετικά με τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας. Πάντοτε είχαν να μου δώσουν πρακτική συμβουλή, όταν τους χρειαζόμουν».

Συναθροίσεις και Υπηρεσία Αγρού

Το άτομο που πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή εξακολουθεί να έχει πνευματικές ανάγκες. (Ματθαίος 5:3, ΜΝΚ) Πράγματι, το ότι παρέμειναν πνευματικά ισχυροί μερικοί, σήμανε γι’ αυτούς τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Η Αϊρίν, η οποία έπασχε από σχιζοφρένεια 30 χρόνια, θυμάται: «Μερικές φορές βρισκόμουν σε μεγάλη σύγχυση. Η αλήθεια όμως ήταν πάντοτε στο μυαλό μου—στερεή σαν τσιμέντο. Με εμπόδιζε να αυτοκτονήσω!»

Ως το σημείο βέβαια που είναι πρακτικά δυνατό, το άτομο που πάσχει πρέπει να ενθαρρύνεται να συμμετέχει στο έργο κηρύγματος και να παρακολουθεί συναθροίσεις, όχι να ‘απομονώνεται’. (Παροιμίαι 18:1, ΜΝΚ) Να πώς αισθανόταν μια αδελφή εξαιτίας της ψυχοπάθειάς της: ‘Ήμουν σίγουρη ότι είχα αμαρτήσει ασυγχώρητα ενάντια στον Θεό μας, τον Ιεχωβά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σχηματίζω μια διαστρεβλωμένη άποψη για οτιδήποτε άκουγα στη συνάθροιση. Ό,τι ήταν καταδικαστικό το εφάρμοζα στον εαυτό μου’. Όμως αυτή επέμενε να παρακολουθεί συναθροίσεις και πράγματι άκουσε μια ομιλία που τη βοήθησε να απαλλαχτεί από την εσφαλμένη ιδέα της ότι την είχε απορρίψει ο Θεός.

Ωστόσο, τι μπορεί να γίνει αν ένα σοβαρά άρρωστο άτομο ταράζεται πολύ και αναστατώνει τις συναθροίσεις της εκκλησίας ή την υπηρεσία αγρού; Πιθανόν αυτός που υποφέρει να μην το κάνει επίτηδες, αλλά να είναι απλώς αναστατωμένος εξαιτίας της σύγχυσης στον τρόπο σκέψης του. Όμως ακόμα κι αν είναι έτσι τα πράγματα, αυτό μπορεί να προκαλεί προβλήματα στους γύρω του. Αν η ενόχληση είναι μικρή ή δεν είναι συχνή, μπορεί η εκκλησία να δείξει μακροθυμία. (Κολοσσαείς 3:12, 13) Αλλιώς, ίσως παραστεί ανάγκη να γίνει υπόδειξη σ’ αυτόν που υποφέρει να κάθεται εκεί όπου όταν δημιουργηθεί πρόβλημα να υπάρξει λιγότερη απόσπαση της προσοχής. Μπορούν να γίνουν επίσης στοργικές διευθετήσεις ώστε να παραμένει αυτό το άτομο δραστήριο στο έργο κηρύγματος, φροντίζοντας ίσως να συνοδεύεται πάντα από έναν ώριμο ευαγγελιζόμενο, που έχει διάκριση ή να παρακολουθεί οικιακές Γραφικές μελέτες όπου η κατάστασή του είναι κατανοητή και ανεκτή.

Μερικές φορές όμως, η διαγωγή ενός ατόμου γίνεται εξαιρετικά άσχημη, προσβλητική ή επικίνδυνα ανεξέλεγκτη. Το άτομο ίσως έχει σταματήσει να παίρνει τα φάρμακα που του έχουν χορηγηθεί με ιατρική συνταγή και χρειάζεται δυνατή προτροπή για να ξαναρχίσει τη θεραπεία του. Αν όμως δεν υπάρχει ανταπόκριση ή το άτομο συνεχίζει να προκαλεί αναστάτωση, ίσως κριθεί αναγκαίο να τον περιορίσουν από το να συμμετέχει στις συναθροίσεις και στην υπηρεσία αγρού ώστε να διατηρηθεί η τάξη. (1 Κορινθίους 14:40) Οι πρεσβύτεροι πρέπει να πουν στο άρρωστο άτομο μ’ έναν στοργικό τρόπο, ότι δεν κρίνεται ως άπιστο, αλλά απλώς η ασθένειά του περιορίζει αυτά που μπορεί να κάνει. ‘Δεν είναι άδικος ο Θεός, ώστε να λησμονήσει το έργο του’, και Αυτός κατανοεί τους περιορισμούς του. (Εβραίους 6:10) Οι τακτικές ποιμαντικές επισκέψεις θα βοηθήσουν το άτομο να διατηρήσει την πνευματικότητά του ώσπου να βελτιωθεί η κατάστασή του.

Βοήθεια στις Οικογένειές Τους

Η ψυχοπάθεια φέρνει μεγάλη αναστάτωση στις οικογένειες. «Μας έχει ρημάξει», λέει ένας αδελφός που ο γιος του πάσχει από σοβαρή ψυχοπάθεια. «Καθώς περνούν οι μέρες δεν βλέπεις καμιά ανακούφιση», προσθέτει η σύζυγός του. «Έχει επηρεάσει το γάμο μας, αφού μερικές φορές τσακωνόμαστε μεταξύ μας». Φανταστείτε επίσης τον πόνο που νιώθει κανείς βλέποντας το γαμήλιο σύντροφό του να κυριεύεται από την ψυχοπάθεια. Ένας αδελφός λέει: «Η σύζυγός μου πάσχει από ‘παρανοϊκή σχιζοφρένεια’. Ακούει φωνές και αρνείται να δεχτεί τη θεραπεία γιατί πιστεύει ότι θα τη ‘δηλητηριάσει’. Δεν πιστεύει ότι είμαι ο σύζυγός της και αρνείται να πάει στην υπηρεσία ή στις συναθροίσεις». Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τις οικογένειες αυτών που πάσχουν;

Ο Παύλος είπε: ‘Μιλάτε παρηγορητικά στις καταθλιμμένες ψυχές’. (1 Θεσσαλονικείς 5:14, ΜΝΚ) Θα ήταν σκληρό να μη συναναστρεφόμαστε ή να αγνοούμε συγχριστιανούς μας που εργάζονται σκληρά για να φροντίζουν ένα ψυχικά άρρωστο μέλος της οικογένειας. «Προσδέχεσθε αλλήλους», είπε ο Παύλος. (Ρωμαίους 15:7) Οι Χριστιανικές συναθροίσεις μάς δίνουν την ευκαιρία να το κάνουμε αυτό μ’ έναν ένθερμο τρόπο και να εκφράζουμε την αγάπη μας και την εκτίμησή μας για εκείνους οι οποίοι «εφαρμόζουν την ευσέβεια προς την οικογένειά τους».—1 Τιμόθεον 5:4, ΚΔΤΚ.

Μέσω ποιμαντικών επισκέψεων, οι πρεσβύτεροι μπορούν να ενθαρρύνουν ακόμα περισσότερο αυτά τα άτομα ώστε να συνεχίζουν την οικογενειακή μελέτη, να παρακολουθούν τις συναθροίσεις και να παραμένουν δραστήριοι κήρυκες της Βασιλείας. Ωστόσο, σχετικά με τις υλικές και καθημερινές τους ανάγκες, η εκκλησία θα πρέπει να κάνει περισσότερα από το να λέει απλώς «θερμαίνεσθε και χορτάζεσθε». (Ιακώβου 2:16) Ίσως η οικογένεια χρειάζεται βοήθεια για να πηγαίνει στις συναθροίσεις. Μερικά άτομα ίσως βρίσκονται σε θέση να τους προσφέρουν βοήθεια όσον αφορά τους ιατρικούς λογαριασμούς που συσσωρεύονται. (1 Ιωάννου 3:17, 18) Πόσο εκτιμάει κανείς αυτό το στοργικό ενδιαφέρον! Ο σύζυγος μιας ψυχοπαθούς αδελφής λέει: «Η εκκλησία ξέρει το πρόβλημά μας και δείχνει πολύ στοργικά ότι ενδιαφέρεται».

Διακράτηση Ακεραιότητας

«Πάσα η κτίσις συστενάζει και συναγωνιά έως του νυν», είπε ο Παύλος. (Ρωμαίους 8:22) Και η ψυχική διαταραχή είναι μόνο ένα από τα οδυνηρά κληροδοτήματα της ατέλειας. Οι γιατροί μπορούν να προσφέρουν ανακούφιση ως ένα βαθμό. Αλλά πολλοί από εκείνους που αναζήτησαν τη βοήθειά τους είχαν εμπειρία παρόμοια μ’ εκείνη της γυναίκας που έζησε στις μέρες του Ιησού και η οποία ήταν «πολλά παθούσα υπό πολλών ιατρών και δαπανήσασα πάσαν την περιουσίαν αυτής και μηδέν ωφεληθείσα, αλλά μάλλον εις το χείρον ελθούσα».—Μάρκος 5:26.

Πολλοί λοιπόν πρέπει να μάθουν να ζουν με τα προβλήματά τους, αποβλέποντας για πραγματική ανακούφιση στο νέο κόσμο του Θεού. (Αποκάλυψις 21:3, 4) ‘Ευλόγει τον Ιεχωβά . . . τον ιατρεύοντα πάσας τας αρρωστίας σου’, αναφώνησε ο ψαλμωδός. (Ψαλμός 103:2, 3) Στο μεταξύ, το επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας πρέπει να είναι, όχι το να έχουμε τέλεια ψυχική και σωματική υγεία, αλλά το να αποδείξουμε την ακεραιότητά μας. (Ψαλμός 26:11, ΜΝΚ· παράβαλε 1 Κορινθίους 7:29-31.) Αν υποφέρει κανείς από κάποια διαταραχή της ψυχικής υγείας ίσως να αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να το κάνει αυτό. Όμως πολλοί δούλοι του Θεού, όπως ο Παύλος, υπηρέτησαν πιστά έχοντας ‘αγκάθι στο σώμα’. (2 Κορινθίους 12:7, ΚΔΤΚ) «Έχω μάθει ότι κανένας γιατρός, ούτε ακόμα και οι αδελφοί, δεν μπορούν να με θεραπεύσουν», λέει ένα από τα θύματα της ψυχοπάθειας. «Έμαθα όμως να στηρίζομαι στον Ιεχωβά». Τα άτομα που υποφέρουν από κάποια ψυχική διαταραχή μπορούν επίσης να στηρίζονται στους στοργικούς αδελφούς και αδελφές, οι οποίοι υπομονετικά τους λένε ‘πνευματικά λόγια’ για να τους ανακουφίσουν και να τους υποστηρίξουν.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Τα ‘πνευματικά λόγια’ από στοργικούς πρεσβυτέρους μπορούν να συμβάλουν πολύ στην υποβοήθηση ατόμων που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή