Πού Έχει Πάει Όλο το Νερό;

Το Τσεραπούντζι, στην Ινδία, είναι ένα από τα πιο υγρά μέρη της γης. Την εποχή των μουσώνων, το ύψος της βροχής που διαποτίζει τους λόφους του, οι οποίοι βρίσκονται στους πρόποδες των Ιμαλαΐων, φτάνει τα 9.000 χιλιοστά. Αλλά όσο απίστευτο και αν φαίνεται, ακόμη και το Τσεραπούντζι αντιμετωπίζει λειψυδρία.

ΕΦΟΣΟΝ έχει απομείνει λίγη βλάστηση για να συγκρατεί το νερό, αυτό φεύγει γρήγορα​—σχεδόν όσο γρήγορα πέφτει από τον ουρανό. Δύο μήνες μετά τις βροχές των μουσώνων, το νερό αρχίζει να λιγοστεύει. Ο Ρόμπιν Κλαρκ, στο βιβλίο του Νερό: Η Διεθνής Κρίση (Water: The International Crisis), περιέγραψε πριν από χρόνια το Τσεραπούντζι ως «την πιο υγρή έρημο της γης».a

Λίγο πιο κάτω από το Τσεραπούντζι βρίσκεται το Μπαγκλαντές, μια πυκνοκατοικημένη χώρα με χαμηλό υψόμετρο, που υφίσταται τη μανία των νερών από τους μουσώνες τα οποία κατεβαίνουν ορμητικά από τις γυμνές πλαγιές των λόφων της Ινδίας και του Νεπάλ. Κάποιες χρονιές, τα δύο τρίτα του Μπαγκλαντές πλημμυρίζουν. Αλλά όταν υποχωρούν τα νερά των πλημμυρών, ο ποταμός Γάγγης γίνεται σαν ρυάκι, και η γη ξεραίνεται. Πάνω από 100 εκατομμύρια άνθρωποι στο Μπαγκλαντές αντιμετωπίζουν αυτόν το σκληρό ετήσιο κύκλο πλημμυρών και ξηρασίας. Η κατάσταση επιδεινώνεται από το γεγονός ότι το νερό των πηγαδιών εκεί έχει μολυνθεί με αρσενικό, το οποίο ίσως ήδη να έχει δηλητηριάσει εκατομμύρια ανθρώπους.

Στο Νουκούς του Ουζμπεκιστάν, κοντά στη Θάλασσα Αράλη, το πρόβλημα δεν είναι το αρσενικό αλλά το αλάτι. Λευκά, στερεοποιημένα ιζήματα καλύπτουν τις βαμβακοφυτείες και εμποδίζουν την ανάπτυξή τους. Το αλάτι έρχεται στην επιφάνεια από το διαποτισμένο υπέδαφος. Αυτό το πρόβλημα, που αποκαλείται αλάτωση, δεν είναι καινούριο. Η γεωργία της Μεσοποταμίας παρήκμασε πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Η υπερβολική άρδευση σε συνδυασμό με την ανεπαρκή αποστράγγιση κάνει το αλάτι που βρίσκεται στη γη να συγκεντρώνεται στην επιφάνεια. Για να είναι ικανοποιητική η σοδειά, πρέπει να χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο γλυκό νερό. Ωστόσο, τελικά το έδαφος γίνεται άχρηστο​—για τις επόμενες γενιές.

Πού Πηγαίνει Όλο το Νερό;

Δυστυχώς, μεγάλο μέρος της βροχής πέφτει με τη μορφή καταρρακτώδους νεροποντής. Συνέπεια τέτοιων νεροποντών δεν είναι μόνο οι πλημμύρες αλλά και το ότι τα νερά καταλήγουν γρήγορα από τη στεριά στη θάλασσα. Επίσης, μερικές περιοχές δέχονται πολλές βροχές, ενώ άλλες δέχονται λίγες. Έχει γίνει γνωστό ότι στο Τσεραπούντζι καταγράφηκαν περισσότερα από 26.000 χιλιοστά βροχής σε μια 12μηνη περίοδο, ενώ στην έρημο Ατακάμα, στη βόρεια Χιλή, μπορεί να περάσουν αρκετά χρόνια χωρίς κάποια σημαντική βροχόπτωση.

Επιπλέον, οι περισσότεροι από τους ανθρώπους του πλανήτη μας ζουν εκεί όπου δεν υπάρχει πολύ νερό. Για παράδειγμα, σχετικά λίγοι άνθρωποι ζουν στις τροπικές περιοχές της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής όπου είναι άφθονες οι βροχοπτώσεις. Ο μεγάλος ποταμός Αμαζόνιος εκβάλλει στον Ατλαντικό Ωκεανό το 15 τοις εκατό της ετήσιας παγκόσμιας απορροής, αλλά επειδή ο πληθυσμός σε αυτή την περιοχή είναι διασκορπισμένος, το νερό που απαιτείται για τις ανάγκες των ανθρώπων είναι πολύ λίγο. Από την άλλη πλευρά, περίπου 60 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στην Αίγυπτο όπου οι βροχοπτώσεις είναι ελάχιστες, και σχεδόν όλες οι ανάγκες τους για νερό πρέπει να ικανοποιούνται από τον ποταμό Νείλο ο οποίος στερεύει.

Πριν από χρόνια, αυτή η άνιση κατανομή των αποθεμάτων νερού δεν προκαλούσε σοβαρά προβλήματα. Σύμφωνα με μια έρευνα, το 1950 καμία περιοχή της γης δεν υπέφερε εξαιτίας πολύ χαμηλών ή υπερβολικά χαμηλών αποθεμάτων νερού. Αλλά εκείνες οι εποχές κατά τις οποίες το νερό ήταν άφθονο έχουν αλλάξει. Στις άνυδρες περιοχές της Βόρειας Αφρικής και της Κεντρικής Ασίας, η ποσότητα του νερού που είναι διαθέσιμη για κάθε άτομο έχει μειωθεί στο ένα δέκατο σε σύγκριση με το 1950.

Εκτός από την αύξηση του πληθυσμού και το χαμηλό επίπεδο των βροχοπτώσεων σε πολλές πυκνοκατοικημένες περιοχές, η ζήτηση για νερό έχει αυξηθεί και για άλλους λόγους. Στο σημερινό κόσμο, η πρόοδος και η ευημερία είναι στενά συνδεδεμένες με την ύπαρξη σταθερών αποθεμάτων νερού.

Η Αυξημένη Ζήτηση για Νερό

Αν ζείτε σε μια βιομηχανοποιημένη χώρα, αναμφίβολα έχετε παρατηρήσει ότι τα εργοστάσια συγκεντρώνονται κοντά σε σημαντικά ποτάμια. Ο λόγος είναι απλός. Η βιομηχανία χρειάζεται νερό για να παράγει σχεδόν τα πάντα, από κομπιούτερ μέχρι συνδετήρες. Η βιομηχανία κατεργασίας τροφίμων επίσης χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες νερού. Οι ηλεκτροπαραγωγικοί σταθμοί έχουν ακόρεστη όρεξη για νερό και βρίσκονται δίπλα σε λίμνες ή σε ποτάμια.

Η ανάγκη για νερό είναι ακόμη μεγαλύτερη στη γεωργία. Σε πολλά μέρη οι βροχοπτώσεις είναι είτε πολύ λίγες είτε αρκετά ακανόνιστες για να μπορούν να εγγυηθούν καλή σοδειά, και έτσι η άρδευση φάνηκε να είναι η ιδανική λύση για τη σίτιση ενός πεινασμένου πλανήτη. Ως αποτέλεσμα της εξάρτησης από αρδευόμενες καλλιέργειες, η γεωργία χρησιμοποιεί ένα μεγάλο μέρος των αποθεμάτων νερού του πλανήτη.

Επιπρόσθετα, η κατανάλωση νερού για οικιακή χρήση έχει αυξηθεί. Στη δεκαετία του 1990, ένας τεράστιος αριθμός 900 εκατομμυρίων νέων κατοίκων των πόλεων χρειάστηκε κατάλληλες εγκαταστάσεις υγιεινής και πρόσβαση σε ασφαλές νερό. Οι παραδοσιακές πηγές νερού, όπως τα ποτάμια και τα πηγάδια, δεν επαρκούν πλέον για τις μεγάλες πόλεις. Η Πόλη του Μεξικού, για παράδειγμα, πρέπει τώρα να μεταφέρει νερό με σωλήνες από απόσταση μεγαλύτερη των 112 χιλιομέτρων και να το αντλεί από μια οροσειρά που ορθώνεται 1.200 μέτρα πάνω από το υψόμετρο της πόλης. Η κατάσταση, λέει ο Ντίτερ Κρέιμερ στην έκθεσή του Νερό: Η Ζωοπάροχη Πηγή (Water: The Life-Giving Source), «μπορεί να παρομοιαστεί με ένα χταπόδι τα πλοκάμια του οποίου βγαίνουν έξω από την πόλη προσπαθώντας να βρουν νερό».

Έτσι λοιπόν, η βιομηχανία, η γεωργία και οι αστικές περιοχές ζητούν επιτακτικά περισσότερο νερό. Και μέχρι στιγμής έχουν ικανοποιήσει πολλές από τις απαιτήσεις τους χρησιμοποιώντας τους εφεδρικούς πόρους του πλανήτη​—τα υπόγεια νερά. Τα υδροφόρα στρώματα συγκαταλέγονται στα κύρια αποθέματα νερού της γης. Αλλά δεν είναι ανεξάντλητα. Αυτά τα αποθέματα νερού είναι σαν τα χρήματα στην τράπεζα. Δεν μπορείς να παίρνεις επ’ άπειρον από αυτά αν κάνεις λίγες καταθέσεις. Αργά ή γρήγορα θα έρθει η ώρα της αλήθειας.

Χρήση και Κατάχρηση των Υπόγειων Νερών

Υπόγεια νερά είναι τα νερά που αντλούμε όταν ανοίγουμε ένα πηγάδι. Η έκθεση Υπόγεια Νερά: Ο Αόρατος και Απειλούμενος Πόρος (Groundwater: The Invisible and Endangered Resource), του Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (UNICEF), υπολογίζει ότι η μισή ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται για οικιακούς σκοπούς και για την άρδευση των καλλιεργειών προέρχεται από αυτή την πηγή. Εφόσον τα υπόγεια νερά συνήθως δεν είναι τόσο μολυσμένα όσο τα επιφανειακά, παρέχουν επίσης μεγάλο μέρος του πόσιμου νερού μας, τόσο στις πόλεις όσο και στην επαρχία. Αν η άντληση των υπόγειων νερών γινόταν σε λογικά πλαίσια, τα αποθέματα αυτών των νερών θα παρέμεναν σταθερά, εφόσον ανανεώνονται τακτικά από το νερό της βροχής το οποίο εισχωρεί αργά αργά σε αυτούς τους υπόγειους υδροταμιευτήρες. Αλλά εδώ και δεκαετίες η ανθρωπότητα απορροφά πολύ περισσότερο νερό από αυτό που μπορεί να αντικαταστήσει ο φυσικός κύκλος του νερού.

Το αποτέλεσμα είναι ότι η στάθμη των υπόγειων νερών απομακρύνεται από την επιφάνεια, και το να σκάψει κάποιος αρκετά βαθιά για να τα βρει γίνεται είτε ασύμφορο είτε μη πρακτικό. Όταν στερεύουν τα πηγάδια, τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά για την οικονομία και τον άνθρωπο. Στην Ινδία έχουν ήδη αρχίσει να συμβαίνουν τραγωδίες αυτού του είδους. Εφόσον η τροφή ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων που ζουν στις κεντρικές πεδιάδες της Κίνας και της Ινδίας εξαρτάται από το νερό το οποίο είναι αποθηκευμένο κάτω από τη γη, οι προοπτικές είναι ανησυχητικές.

Η μείωση των υπόγειων αποθεμάτων νερού επιτείνεται εξαιτίας της μόλυνσης. Τα γεωργικά λιπάσματα, τα περιττώματα ανθρώπων και ζώων και οι βιομηχανικές χημικές ουσίες, όλα καταλήγουν στα υπόγεια νερά. «Όταν μολυνθούν τα υδροφόρα στρώματα, τα μέτρα αποκατάστασης μπορεί να είναι μακροχρόνια και δαπανηρά, ακόμη και ανέφικτα», εξηγεί μια έκθεση που εξέδωσε ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός. «Η αργή διείσδυση των ρύπων έχει ονομαστεί “χημική ωρολογιακή βόμβα”. Απειλεί την ανθρωπότητα».

Η έσχατη ειρωνεία είναι ότι το νερό που αντλείται από τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα είναι δυνατόν να καταστρέψει αυτήν ακριβώς την έκταση που επρόκειτο να αρδεύσει. Πολλές από τις αρδευόμενες εκτάσεις στις άνυδρες ή στις ημιάνυδρες χώρες του κόσμου πλήττονται τώρα από αλάτωση. Στην Ινδία και στις Ηνωμένες Πολιτείες​—δύο χώρες που είναι από τις μεγαλύτερες σε παραγωγή τροφίμων στον κόσμο—​το 25 τοις εκατό της αρδευόμενης γης έχει ήδη υποστεί σοβαρές ζημιές.

«Μην Ξοδεύεις για να Έχεις»

Παρ’ όλες αυτές τις δυσκολίες, η κατάσταση δεν θα ήταν τόσο θλιβερή αν το πολύτιμο νερό του πλανήτη χρησιμοποιούνταν πιο προσεκτικά. Οι αναποτελεσματικές μέθοδοι άρδευσης συχνά κατασπαταλούν το 60 τοις εκατό του νερού πριν αυτό φτάσει στις καλλιέργειες. Η αυξημένη αποτελεσματικότητα​—με τη χρήση της διαθέσιμης τεχνολογίας—​θα μπορούσε να μειώσει την κατανάλωση του νερού που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία κατά το ήμισυ. Ακόμη και η χρήση του νερού στις πόλεις θα μπορούσε να περικοπεί κατά 30 τοις εκατό αν επισκευάζονταν γρήγορα οι σπασμένοι σωλήνες.

Τα μέτρα για τη διατήρηση του νερού απαιτούν θέληση αλλά και κατάλληλες μεθόδους. Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πιστεύουμε ότι το πολύτιμο νερό του πλανήτη μας θα διατηρηθεί για τις μελλοντικές γενιές; Το τελευταίο άρθρο μας θα εξετάσει αυτό το ερώτημα.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 7]

ΤΟ ΝΕΡΟ ΚΙΝΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Όλες σχεδόν οι βιομηχανικές διεργασίες απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού.

◼ Για να παραχθεί ένας τόνος ατσάλι, μπορεί να καταναλωθούν 280 τόνοι νερού.

◼ Η παρασκευή ενός κιλού χαρτιού μπορεί να απαιτεί μέχρι και 700 κιλά νερού (αν το εργοστάσιο δεν ανακυκλώνει το νερό).

◼ Για την κατασκευή ενός αμερικανικού αυτοκινήτου, ο κατασκευαστής χρησιμοποιεί ποσότητα νερού που είναι 50 φορές μεγαλύτερη από το βάρος του αυτοκινήτου.

Η γεωργία μπορεί να απαιτεί εξίσου μεγάλες ποσότητες νερού, ιδιαίτερα αν εκτρέφονται ζώα σε ημιάνυδρες περιοχές της γης.

◼ Για να παραχθεί ένα κιλό μπριζόλες από βοοειδή Καλιφόρνιας απαιτούνται 9.500 λίτρα νερού.

◼ Η κατεργασία ενός μόνο κατεψυγμένου κοτόπουλου απαιτεί τουλάχιστον 26 λίτρα νερού.

[Γράφημα/Εικόνες στη σελίδα 8]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ;

Γεωργία 65%

Βιομηχανία 25%

Οικιακή χρήση 10%

[Εικόνες στη σελίδα 9]

Εκατομμύρια λίτρα νερού χάνονται από σπασμένους υδραγωγούς και από βρύσες που τρέχουν ανεξέλεγκτα

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία AP/Richard Drew