درختی «گریان» که «اشک‌هایش» فواید مختلف دارد
اِرْمیا می‌گوید «بَلَسان [نوعی مرهم] به جهت جراحت آن بگیرید.» ( اِرْمیا ۵۱:۸) کاوش یکی از منابع بهره‌برداری این مادهٔ بسیار آرام‌بخش و شفادهنده ما را به جزیرهٔ خیوس واقع در دریای اژه می‌برد.
در اوایل تابستان، کشاورزان خیوس خود را برای بهره‌برداری‌ای استثنایی آماده می‌کنند. پس از جارو زدن زمین، سطحی مسطح، سفالی و به رنگ سفید دور درخت همیشه‌بهاری که به مانند بوته است و مَصطَکی نام دارد، درست می‌کنند. سپس شکاف‌هایی در پوست درخت ایجاد می‌کنند که موجب «گریهٔ» درخت می‌شود. شیرابهٔ اشک‌مانندی از صمغ شروع به ترشح می‌کند. پس از دو یا سه هفته قطرات صمغ سفت شده، کشاورزان آن را از روی پوست درخت یا از روی سفالی که زیر آن قرار دارد جمع می‌کنند. این «قطرات» که ماستیک یا مَصطَکی خوانده می‌شوند، برای ساختن بَلَسان یا مرهم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
باید در نظر داشته باشیم که قبل از بهره‌برداری صبر و کوشش فراوانی لازم است. ساقهٔ خاکستری و پیچ در پیچ آن بسیار آهسته رشد می‌کند. این درخت برای رسیدن به رشد کامل خود که حدود ۲ تا ۳ متر می‌باشد، به ۴۰ تا ۵۰ سال نیازمند است.
کار به عمل آوردن مَصطَک پس از شکاف دادن پوست درخت و جمع‌آوری قطرات، هنوز تمام نشده است. کشاورزان پس از جمع‌آوری «قطرات» مَصطَک، آن را از صافی می‌گذرانند و پس از شستن به میزان اندازه و کیفیّت آنها را از هم سوا می‌کنند. سپس، مَصطَک را دوباره تمیز می‌کنند و برای استفاده‌های گوناگون آماده می‌سازند.
تاریخچهٔ گیاهی پرارزش
لغت یونانی «ماستیک» با واژه‌ای هم‌خانواده است که به معنی «فشار دندان» می‌باشد. این نام نشان می‌دهد که از دوران باستان مَصطَک را به منظور خوشبو کردن بوی دهان می‌جویدند.
قدیمی‌ترین اطلاعات در خصوص مَصطَک از طریق تاریخدان یونانی قرن پنجم ق.د.م.، به نام هرودوت به دست آمده است. دیگر نویسندگان و طبیبان دوران باستان، از جمله آپولودوروس، دیوسکوریدس، تئوفراستوس و بقراط به استفاده‌های دارویی مَصطَک اشاره نموده‌اند. با وجود اینکه درخت مَصطَکی در تمامی کنارهٔ ساحلی مدیترانه رشد می‌کند، تولید مَصطَک از حدود سال ۵۰ د.م. تقریباً به جزیرهٔ خیوس اختصاص یافته است. در واقع دلیل اصلی محاصرهٔ جزیرهٔ خیوس توسط رومیان، اهالی جنوا و عثمانی‌ها همین مَصطَک بوده است.
استفاده‌های گوناگون
طبیبان مصر باستان از مَصطَک برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله اسهال و آرتروز استفاده می‌کردند. آنها همچنین از آن برای بخور و مومیایی کردن بهره می‌بردند. درخت مَصطَک احتمالاً یکی از منابع ‹بَلَسان جِلْعاد› که در کتاب مقدّس به آن اشاره شده است بوده که در طبابت، لوازم آرایش و به منظور پیش‌گیری از نشانه‌های پیری کاربرد داشته است. ( اِرْمیا ۸:۲۲؛ ۴۶:۱۱) گفته شده است که درختی که شیرهٔ مَیعه تولید می‌کند، یعنی یکی از چهار موادی که برای ساختن بخور مقدّس به کار می‌رفته، احتمالاً از خانوادهٔ درخت مَصطَکی می‌باشد. — خروج ۳۰:۳۴، ۳۵.
امروزه از مَصطَک در روغن‌هایی استفاده می‌شود که برای حفظ نقاشی‌های رنگ روغن، مبلمان و وسایل موسیقی به کار می‌رود. به عنوان عایق و ضدّآب نیز استفاده می‌شود و یکی از بهترین موادی است که به رنگ پارچه و رنگی که نقاشان استفاده می‌کنند دوام بیشتری می‌بخشد. مَصطَک در مواد چسبنده و کار دباغی به کار می‌رود. به دلیل بوی مطبوع و خصوصیّات دیگرش در صابون، لوازم آرایش و عطریات کاربرد فراوان دارد.
مَصطَک در ردیف ۲۵ دارویی قرار دارد که مصرف جهانی دارند. و هنوز هم در طب سنتی جهان عرب به فراوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مَصطَک در سِمِنتی که در دندانپزشکی استفاده می‌شود و همچنین در پوشش داخل کپسول‌های دارویی نیز وجود دارد.
به عنوان منبع بَلَسان، این «اشک‌هایی» که از درختان «گریان» مَصطَکی جاری می‌شوند، قرن‌های متوالی به مریضان آرامش بخشیده و آنها را درمان کرده‌اند. پس اِرْمیا دلیل خوبی داشت وقتی گفت: «بَلَسان به جهت جراحت آن بگیرید.»
[تصاویر در صفحهٔ ۳۲]
خیوس
برداشت مَصطَک
«اشک‌های» مَصطَک بدقّت جمع‌آوری می‌شوند
[سطرهای اعتبار]
Chios and harvest line art: Courtesy of Korais Library; all others: Kostas Stamoulis