الف۱
اصول مربوط به ترجمهٔ کتاب مقدّس
کتاب مقدّس در اصل به زبان‌های عبری، آرامی و یونانی باستان نوشته شد. امروزه، کل یا بخش‌هایی از آن به بیشتر از ۳۰۰۰ زبان در دسترس است. اکثر کسانی که کتاب مقدّس را می‌خوانند، زبان‌های اصلی آن را بلد نیستند و باید از یک ترجمه استفاده کنند. در ترجمهٔ کتاب مقدّس، چه اصولی باید رعایت شود؟ این اصول، چطور مترجمان ترجمهٔ دنیای جدید کتاب مقدّس را در کارشان راهنمایی کرده است؟
بعضی‌ها شاید معتقد باشند که کتاب مقدّس باید کلمه به کلمه ترجمه شود، یعنی همان کلماتی که در متن اصلی وجود دارد در متن ترجمه‌شده هم باید دیده شود تا خواننده بتواند تا جای ممکن به مفهوم متن اصلی پی ببرد. اما خیلی وقت‌ها نمی‌شود متن کتاب مقدّس را به این شکل ترجمه کرد. چرا؟ به چند دلیل توجه کنید:
همهٔ زبان‌ها از لحاظ دستوری، جمله‌بندی و معنی کلمات با هم متفاوتند. یک پروفسور زبان عبری به نام سموئیل رُلز دِرایوِر نوشت: «زبان‌ها نه فقط از نظر دستوری و ریشهٔ کلمات با هم فرق دارند، بلکه از نظر جمله‌بندی و روشی که افکار را انتقال می‌دهند، بسیار متفاوتند.» از آنجایی که هر زبان منطق خاص خودش را دارد، این پروفسور گفت: «ساختار جمله‌ها در زبان‌های مختلف با هم فرق دارند.»
امروزه زبانی وجود ندارد که دستور زبان و گنجینهٔ لغت‌هایش دقیقاً مثل زبان‌های عبری، آرامی و یونانی کتاب مقدّس باشد. به همین دلیل، اگر کتاب مقدّس کلمه به کلمه ترجمه شود، ممکن است نامفهوم باشد و حتی معنی آن اشتباه باشد.
ممکن است یک کلمه یا عبارت در متن‌های مختلف، مفهوم متفاوت داشته باشد.
یک مترجم شاید بتواند بعضی از عبارت‌های زبان اصلی را به طور تحت‌اللفظی ترجمه کند، ولی این کار باید با احتیاط تمام انجام شود تا درک اشتباه به خواننده ندهد.
در ادامه به چند نمونه توجه کنید که نشان می‌دهد ترجمهٔ کلمه به کلمه گاهی می‌تواند معنی اشتباه بدهد:
در کتاب مقدّس کلمهٔ خواب می‌تواند هم به معنی خوابیدن باشد و هم به خوابِ مرگ اشاره کند. (مَتّی ۲۸:۱۳؛ اعمال ۷:۶۰) در آیه‌هایی که منظور از کلمهٔ خواب، مرگ است، مترجمانِ کتاب مقدّس می‌توانند از عبارتی مثل ‹فرو رفتن به خواب مرگ› استفاده کنند تا خوانندهٔ امروزی اشتباه برداشت نکند.—۱قُرِنتیان ۷:۳۹؛ ۱تِسالونیکیان ۴:۱۳؛ ۲پِطرُس ۳:۴.
پولُس رسول در اِفِسُسیان ۴:۱۴ از عبارتی استفاده کرد که ترجمهٔ تحت‌اللفظی آن به این صورت است: «تاس انداختن مردان.» این اصطلاح در زمان باستان حاکی از این بود که شخص با تقلّب در تاس انداختن، دیگران را فریب می‌داد. در اکثر زبان‌ها، ترجمهٔ کلمه به کلمهٔ این عبارت مفهوم چندانی ندارد. اما وقتی این عبارت «فریبکاری انسان‌ها» ترجمه می‌شود مفهوم درست را می‌رساند.
در رومیان ۱۲:۱۱، از یک اصطلاح یونانی استفاده شده که معنی تحت‌اللفظی آن این است: «در روح بجوشید.» این عبارت مفهوم دقیق را به فارسی نمی‌رساند. برای همین، ترجمهٔ دقیق آن این است: «روح‌القدس در وجودتان شعله‌ور باشد.»
ترجمهٔ تحت‌اللفظی به فارسی: «کسانی که گدای روحند»
منظور: «کسانی که از نیاز روحانی‌شان آگاهند»
عیسی طی یکی از موعظه‌هایش که به موعظهٔ بالای کوه معروف است، از عبارتی استفاده کرد که اغلب این طور ترجمه شده: «خوشا به حال فقیرانِ در روح.» (مَتّی ۵:۳، ترجمهٔ هزارهٔ نو) اما در خیلی از زبان‌ها، ترجمهٔ تحت‌اللفظی این عبارت، یعنی «فقیر بودن در روح» گنگ و نامفهوم است. در بعضی از زبان‌ها این حتی می‌تواند به معنی کسانی باشد که مشکل روانی و ذهنی دارند! اما در این آیه، عیسی می‌خواست به مردم تعلیم دهد که شادی آن‌ها به رفع نیازهای جسمانی‌شان بستگی ندارد، بلکه به این وابسته است که تشخیص دهند به راهنمایی خدا نیاز دارند. (لوقا ۶:۲۰) به همین دلیل، ترجمهٔ این عبارت به صورت «کسانی که از نیاز روحانی‌شان آگاهند» یا «آنان که نیاز خود را به خدا احساس می‌کنند» مفهوم زبان اصلی را خیلی دقیق‌تر بیان می‌کند.—مَتّی ۵:۳؛ ترجمهٔ تفسیری.
در خیلی از آیه‌ها، واژهٔ عبری‌ای که اغلب «حسادت» ترجمه شده، با مفهوم رایج کلمهٔ فارسی «غیرت» هماهنگی دارد، یعنی احساس خشمی که به خاطر خیانتِ آشکار یکی از نزدیکان نشان داده می‌شود. این واژه همچنین به مفهوم حسادت به دیگران به خاطر دارایی‌هایشان است. (امثال ۶:۳۴؛ اِشَعْیا ۱۱:۱۳) در زبان عبری، از کلمهٔ «حسادت» به صورت مثبت هم استفاده می‌شود. مثلاً شاید به «غیرت» یا اشتیاقی اشاره داشته باشد که یَهُوَه برای محافظت از خادمانش نشان می‌دهد. همین طور به غیرت یَهُوَه اشاره می‌کند که پرستش خدایی غیر از خودش را تحمّل نمی‌کند. (خروج ۳۴:۱۴؛ ۲پادشاهان ۱۹:۳۱؛ حِزْقیال ۵:۱۳؛ زَکَریا ۸:۲) این واژهٔ عبری همچنین به غیرت خادمان خدا اشاره می‌کند که برای پرستش او نشان می‌دهند، چون آن‌ها ‹خیانت به او را تحمّل نمی‌کنند.›—مزمور ۶۹:۹؛ ۱۱۹:۱۳۹؛ اعداد ۲۵:۱۱.
کلمهٔ عبری یَد معمولاً به صورت «دست» ترجمه شده، ولی بسته به مضمون متن، این کلمه را می‌توان «کنترل،» «سخاوتمندی،» «قدرت» و به شکل‌های دیگر ترجمه کرد
در زبان عبری، کلمهٔ «دست» معنی‌های مختلف دارد. این کلمه بسته به مضمون متن می‌تواند به معنی «کنترل،» «سخاوتمندی» و «قدرت» باشد. (۲سموئیل ۸:۳؛ ۱پادشاهان ۱۰:۱۳؛ امثال ۱۸:۲۱) در واقع این واژهٔ عبری، در ترجمهٔ دنیای جدید کتاب مقدّس به زبان انگلیسی، به بیشتر از ۴۰ صورت ترجمه شده است.
با توجه به این نکات، می‌توانیم بگوییم که برای ترجمهٔ کتاب مقدّس نباید کلمهٔ زبان اصلی یا مبدأ را در همهٔ مضمون‌ها به یک شکل ترجمه کرد. یک مترجم باید به درستی تشخیص دهد که چطور می‌تواند کلمه‌ای را در زبان مقصد انتخاب کند که مفهوم کلمهٔ زبان مبدأ را به بهترین شکل ممکن برساند. به علاوه، لازم است که جمله‌بندی‌ها مطابق گرامر زبان مقصد باشد تا متن ترجمه‌شده به‌راحتی خوانده شود.
در عین حال، باید مراقب بود که واژه‌های متن، بیش از حد تغییر داده نشوند. مترجمی که آیه‌های کتاب مقدّس را طبق برداشت خودش ترجمه کند، می‌تواند باعث تحریف آیه‌ها شود. چطور؟ ممکن است که او به اشتباه، برداشتی را که خودش از متن اصلی دارد به کار ببرد و یا بعضی از جزئیات مهم را که در زبان مبدأ آمده، حذف کند. با این که خواندن ترجمه‌های تفسیری کتاب مقدّس راحت است، گاهی این نوع ترجمهٔ آزاد باعث می‌شود که خواننده متوجه پیام اصلی و دقیق کلام خدا نشود.
گاهی ممکن است عقاید مذهبی مترجم روی کار او تأثیر بگذارد. برای مثال، مَتّی ۷:۱۳ می‌گوید: «راهی که به نابودی ختم می‌شود پهن و وسیع است.» اما بعضی از مترجمان احتمالاً به خاطر عقاید مذهبی‌شان، به جای استفاده از واژهٔ «نابودی» که معنی واقعی کلمهٔ یونانی است، از کلماتی مثل «جهنّم» یا «دوزخ» استفاده کرده‌اند.
مترجمان کتاب مقدّس همچنین باید در نظر داشته باشند که کتاب مقدّس در اصل به زبانی عامی و روزمره نوشته شد، یعنی زبان مردم عادی؛ افرادی مثل کشاورزان، چوپانان و ماهی‌گیران. (نِحِمیا ۸:۸، ۱۲؛ اعمال ۴:۱۳) برای همین، یک ترجمهٔ خوب از کتاب مقدّس باعث می‌شود که همهٔ اشخاص صادق و بی‌ریا، از هر پیشینه‌ای که باشند، پیام این کتاب را بفهمند. بنابراین، بهتر است که در ترجمه به جای کلمه‌هایی که مردم عادی به ندرت از آن‌ها استفاده می‌کنند، از کلمه‌هایی استفاده شود که واضح، رایج و به آسانی قابل درک هستند.
خیلی از مترجمان کتاب مقدّس به خودشان این آزادی را داده‌اند که نام خدا یعنی یَهُوَه را از ترجمه‌های امروزی حذف کنند، هرچند که این نام در دست‌نوشته‌های باستانی کتاب مقدّس وجود دارد. (ضمیمهٔ الف۴) در خیلی از ترجمه‌ها به جای نام خدا، از عنوان‌هایی مثل «خداوند» استفاده شده است، و بعضی از ترجمه‌های دیگر حتی این حقیقت را پنهان کرده‌اند که خدا یک اسم دارد. مثلاً در بعضی از ترجمه‌ها، دعای عیسی که در یوحنا ۱۷:۲۶ آمده، این طور نوشته شده: «من تو را به ایشان شناساندم.» همچنین یوحنا ۱۷:۶ این طور ترجمه شده: «من تو را به آن کسانی که تو از میان جهانیان برگزیده و به من بخشیدی شناسانیدم.» اما این دعای عیسی در ترجمه‌ای که قابل اعتماد است، این طور نوشته شده: «من آن‌ها را با نام تو آشنا کرده‌ام» و «من کسانی را که از بین مردم دنیا به من دادی، با نام تو آشنا کرده‌ام.»
در پیشگفتار اولین نسخهٔ ترجمۀ دنیای جدید به زبان انگلیسی، نوشته شده است: «هدف ما ارائهٔ یک ترجمهٔ تفسیری نیست. ما تلاش کرده‌ایم در چهارچوب زبان انگلیسی امروزی که طبیعی و قابل فهم است، ترجمه‌ای را ارائه بدهیم که تا جای ممکن تحت‌اللفظی و به زبان اصلی نزدیک باشد.» به همین دلیل، کمیتهٔ ترجمهٔ دنیای جدید کتاب مقدّس سعی کرده تعادل را در ترجمه حفظ کند، یعنی کلمه‌ها و عبارت‌هایی را به کار ببرد که تا حد امکان به زبان اصلی نزدیک باشند و در عین حال، نامفهوم نباشند. در نتیجه، خواننده می‌تواند کتاب مقدّس را به راحتی بخواند و کاملاً اعتماد داشته باشد که پیام الهام‌شدهٔ آن، درست و دقیق ترجمه شده است.—۱تِسالونیکیان ۲:۱۳.