بنای خانواده‌ای قوی و روحانی

‏«ایشان را به تأدیب و نصیحت خداوند تربیت نمایید.‏» —‏ اَفَسُسیان ۶:‏۴‏.‏

۱.‏ مقصود خدا برای خانواده چه بود،‏ اما در عوض چه پیش آمد؟‏

‏«بارور و کثیر شوید و زمین را پر سازید.‏» (‏ پیدایش ۱:‏⁠۲۸‏)‏ یَهُوَه خدا با ایراد این سخنان به نخستین زوج بشری نهاد خانواده را بنیان نهاد.‏ (‏ اَفَسُسیان ۳:‏⁠۱۴،‏ ۱۵‏)‏ آدم و حوّا افق آینده‌ای روشن را در برابر خود می‌دیدند؛‏ زمینی بهشتی مملو از فرزندان و نوادگانی کامل.‏ آنان در آن افق می‌توانستند خانواده‌ای گسترده را ببینند که از زندگی لذت می‌برند و با اتحاد کامل آفریدگار بزرگ خود را پرستش می‌کنند.‏ اما گناه آن دو مانع شد که زمین از انسانهایی خداترس و صالح پر گردد.‏ (‏ رومیان ۵:‏⁠۱۲‏)‏ بدین گونه بود که سلامت خانواده سیر قهقرایی خود را آغاز نمود.‏ تنفر و خشونت و ‹بی‌الفتی› بسرعت افزایش یافت.‏ و ما امروزه در این «ایّام آخر» شاهد به اوج رسیدن آن می‌باشیم.‏ —‏ ۲تیموتاؤس ۳:‏⁠۱-‏۵؛‏ پیدایش ۴:‏۸،‏ ۲۳؛‏ ۶:‏⁠۵،‏ ۱۱،‏ ۱۲‏.‏

۲.‏ نوادگان آدم از چه قابلیتهایی برخوردارند،‏ اما برای بنای خانواده‌ای روحانی به چه چیزی نیاز دارند؟‏

^۲ یَهُوَه آن زوج بشری را به صورت خود آفریده بود و حتی با وجود گناهی که آدم مرتکب شد به او اجازه داد صاحب فرزند شود.‏ (‏ پیدایش ۱:‏⁠۲۷؛‏ ۵:‏⁠۱-‏۴‏)‏ فرزندان و نوادگان آدم نیز از قابلیتهای اخلاقی پدر خود برخوردار بودند.‏ آنان می‌توانستند برای تشخیص نیک و بد آموزش ببینند.‏ می‌توانستند یاد بگیرند چگونه خالق خود را پرستش کنند و به تمام دل و جان،‏ و تمام خاطر و قوّت خود او را محبت نمایند.‏ (‏ مَرقُس ۱۲:‏۳۰؛‏ یوحنّا ۴:‏⁠۲۴؛‏ یعقوب ۱:‏⁠۲۷‏)‏ همچنین می‌توانستند از طریق آموزش ‹انصاف را بجا آورند و رحمت را دوست بدارند و در حضور خدای خویش با فروتنی سلوک نمایند.‏› (‏ میکاه ۶:‏۸‏)‏ ولی از سوی دیگر به سبب سرشت گناهکارشان می‌بایست تلاش بسیار بیشتری برای بنای خانواده‌ای روحانی به خرج می‌دادند.‏

فرصت را غنیمت شمردن

۳.‏ والدین برای تربیت فرزندانی مسیحی چگونه می‌توانند ‹وقت را دریابند›؟‏

^۳ به دلیل پیچیدگی و وخامت اوضاع کنونی،‏ والدین می‌باید کوشش بسیار نمایند تا فرزندانشان ‏‹خداوند را دوست بدارند› و واقعاً ‹از بدی نفرت کنند.‏› (‏ مزمور ۹۷:‏۱۰‏)‏ والدین باتدبیر برای نیل به این هدف می‌باید ‹وقت را دریابند.‏› (‏ اَفَسُسیان ۵:‏⁠۱۵-‏۱۷‏)‏ اما شما والدین چگونه می‌توانید ‹وقت را دریابید›؟‏ اول آنکه باید اولویتها را تعیین کنید،‏ بدین مفهوم که «چیزهای بهتر» و مهمتری همچون تعلیم و تربیت فرزندان را بر دیگر امور مقدم شمارید.‏ (‏ فیلپّیان ۱:‏⁠۱۰،‏ ۱۱‏)‏ دوّم،‏ شیوهٔ زندگی ساده‌ای را برای خود انتخاب کنید.‏ شاید مجبور باشید شماری از فعالیتهای غیرضروری یا چیزهایی را که نگهداری از آنها مستلزم وقت زیاد است کنار بگذارید.‏ شما والدین مسیحی هرگز از وقت و انرژیی که برای پرورش فرزندانی خداترس صرف می‌کنید پشیمان نخواهید شد.‏ —‏ امثال ۲۹:‏۱۵،‏ ۱۷‏.‏

۴.‏ چگونه می‌توان اتحاد خانواده را حفظ کرد؟‏

^۴ اوقاتی را که شما والدین با فرزندان خود صرف می‌کنید،‏ بویژه وقتی روی موضوعات روحانی متمرکز باشد،‏ ارزش فراوان دارد و بهترین راه برای حفظ وحدت خانواده است.‏ اما نگذارید اینگونه مناسباتِ صمیمانه صرفاً به صورت اتفاقی رخ دهد،‏ حتماً برنامه‌ای مشخص بگذارید تا اوقاتی را با هم صرف کنید؛‏ البته نه اینکه هر کس در گوشه‌ای از خانه به کار خود مشغول شود.‏ بدانید که تنها توجهات شخصی شما والدین به فرزندانتان است که خصوصیات نیکوی ایشان را شکوفا می‌کند.‏ از این رو،‏ در ابراز محبت و توجه کوتاهی نکنید.‏ بجاست که روی این مسئولیت مهم حتی قبل از آنکه دارای فرزند شوید خوب تأمل کنید.‏ (‏ لوقا ۱۴:‏۲۸‏)‏ بدین ترتیب پرورش فرزند نه به منزلهٔ کاری توانفرسا،‏ بلکه موهبتی والا به شمار خواهد آمد.‏ —‏ پیدایش ۳۳:‏۵؛‏ مزمور ۱۲۷:‏۳‏.‏

تعلیم با کلام و رفتار

۵.‏ الف)‏ آموزش محبت یَهُوَه به فرزندان از کجا آغاز می‌شود؟‏ ب)‏ تثنیه ۶:‏⁠۵-‏۷ چه توصیه‌ای به والدین می‌کند؟‏

^۵ چنانچه بخواهید محبت یَهُوَه را در دل فرزندان خود جای دهید باید در مرحلهٔ اول از محبت یَهُوَه در دل خود اطمینان حاصل کنید.‏ محبتی عمیق به یَهُوَه فرد را بر آن می‌دارد که تمامی احکام او را وفادارانه به جا آورد.‏ یکی از آن احکام این است که فرزندان را «به تأدیب و نصیحت خداوند تربیت نمایید.‏» (‏ اَفَسُسیان ۶:‏۴‏)‏ یَهُوَه شما والدین را اندرز داده است که برای فرزندان خود نمونه باشید،‏ با آنان گفتگو و تبادل نظر کنید،‏ و آموزششان دهید.‏ در تثنیه ۶:‏⁠۵-‏۷ آمده است:‏ «یَهُوَه خدای خود را به تمامی جان و تمامی قوت خود محبت نما.‏ و این سخنانی که من امروز تو را امر می‌فرمایم،‏ بر دل تو باشد.‏ و آنها را به پسرانت به دقت تعلیم نما،‏ و حین نشستنت در خانه،‏ و رفتنت به راه،‏ و وقت خوابیدن و برخاستنت از آنها گفتگو نما.‏» با اشارهٔ مکرر به پندها و توصیه‌های الهی می‌توانید احکام خدا را در دل فرزندانتان جای دهید.‏ بدینسان،‏ فرزندانتان محبت شما به یَهُوَه را حس خواهند کرد و متقابلاً برانگیخته می‌شوند تا صمیمیت خود را با خدا ارتقا بخشند.‏ —‏ امثال ۲۰:‏۷‏.‏

۶.‏ استعداد فرزندان در یادگیری از رفتار والدین چگونه می‌تواند برای والدین مفید باشد؟‏

^۶ کودکان عشق به یادگیری دارند.‏ آنان شنوندگان و ناظرانی بسیار دقیق هستند و از همان خردسالی به تقلیدِ حرکات و رفتار شما خواهند پرداخت.‏ چنانچه ببینند که شما افرادی مادی و پول‌پرست نیستید یاد می‌گیرند که مطابق توصیهٔ عیسی نگران نیازهای مادی نباشند و در عوض ‹اوّل ملکوت خدا را بطلبند.‏› (‏ متّیٰ ۶:‏⁠۲۵-‏۳۳‏)‏ چنانچه سخنان شما در مورد حقایق کتاب مقدس،‏ جماعت خدا،‏ و پیران منصوب همواره خوشایند و بناکننده باشد آنان نیز یاد می‌گیرند به یَهُوَه و تدارکات روحانی او احترام بگذارند.‏ از آنجایی که فرزندان تناقضات میان رفتار و گفتار والدین را خیلی سریع حس می‌کنند،‏ بسیار ضروری است که تعلیمات والدین با رفتار و کرداری همراه باشد که نشان دهد برای امور روحانی ارزش قائل می‌باشند.‏ چه سعادتی بزرگتر از اینکه مشاهده کنید اعمال و رفتارتان بذر محبت به یَهُوَه را در دل فرزندانتان نشانده است!‏ —‏ امثال ۲۳:‏۲۴،‏ ۲۵‏.‏

۷،‏ ۸.‏ ارزش تعلیم و تربیت فرزند از دوران طفولیت در مورد چه کسانی به اثبات رسید،‏ و آنان توفیق خود را مدیون چه کسی می‌دانستند؟‏

^۷ ارزش تعلیم و تربیت فرزند از دوران طفولیت را بخوبی می‌توان در مورد زوجی جوان اهل ونزوئلا به نامهای فِلیکس و مایِرلین که به خدمت پیشگامی مشغولند مشاهده کرد.‏ (‏ ۲تیموتاؤس ۳:‏⁠۱۵‏)‏ وقتی پسرشان فِلیتو به دنیا آمد از همان آغاز شوق فراوان داشتند او را پرستندهٔ حقیقی یَهُوَه بار آورند.‏ مایِرلین یکی از کتابهای شاهدان یَهُوَه،‏ با عنوان کتاب من از داستانهای کتاب مقدس را مرتب برای او می‌خواند.‏ چیزی نگذشت که فِلیتو می‌توانست در آن کتاب افرادی مثل موسی و چند نفر دیگر را تشخیص دهد.‏

^۸ فِلیتو از همان اوان کودکی شروع به شهادت دادن کرد.‏ وی به آرزوی قلبی‌اش که مبشر ملکوت شدن بود رسید.‏ سپس تعمید گرفت و پس از مدتی نیز پیشگام دائمی شد.‏ والدین او می‌گویند:‏ «ما این پیشرفت پسرمان را مدیون یَهُوَه و تعالیم او هستیم.‏»‏

یاری فرزندان در پیشرفت روحانی

۹.‏ چرا باید از بابت آموزشهای روحانیی که غلام امین و دانا به ما می‌دهد بسیار سپاسگزار باشیم؟‏

^۹ دهها مجله،‏ صدها کتاب،‏ و هزاران سایتِ اینترنت در مورد تعلیم و تربیت کودکان پند و اندرز می‌دهند.‏ راجع به این منابع در یکی از شماره‌های ویژهٔ مجلهٔ نیوزویک،‏ مربوط به کودکان آمده است که اغلب:‏ «اطلاعات در تناقض با یکدیگرند.‏ و آنچه بیشتر موجب تشویش خاطر می‌گردد دقیقاً همان اطلاعاتی است که بظاهر قابل اطمینان اما غلط از آب در می‌آیند.‏» چقدر باید یَهُوَه را شکرگزار باشیم که برای رشد روحانی خانواده‌ها تمام ابزار آموزشی لازم را فراهم آورده است!‏ آیا از نشریاتی که غلام امین و دانا برای ما مهیا کرده است کمال استفاده را می‌بری؟‏ —‏ متّیٰ ۲۴:‏۴۵-‏۴۷‏.‏

۱۰.‏ مطالعهٔ مفید خانوادگی کتاب مقدس چگونه هم برای والدین،‏ هم برای فرزندان مفید واقع می‌شود؟‏

^۱۰ یکی از نیازهای ضروری هر خانوادهٔ مسیحی،‏ مطالعهٔ خانوادگی کتاب مقدس به طور مرتب و در فضایی آرام است.‏ برای اینکه بتوان مطالعه را به نحوی آموزنده،‏ خوشایند،‏ و تشویق‌کننده اداره کرد آمادگی قبلی بسیار حائز اهمیت است.‏ با راه یافتن به دل فرزندان می‌توان دریافت که در ذهن و دل ایشان چه می‌گذرد.‏ به طور کلی از اشتیاق همهٔ اعضای خانواده به مطالعهٔ خانوادگی می‌توان تشخیص داد که مطالعه تا چه حد مؤثر بوده است.‏

۱۱.‏ الف)‏ والدین می‌توانند در قرار دادن چه اهدافی به فرزندان خود کمک کنند؟‏ ب)‏ دختری اهل ژاپن از دنبال کردن هدف خود چه نتیجه‌ای حاصل کرد؟‏

^۱۱ اهداف روحانی نیز در ایجاد خانواده‌ای روحانی تأثیر بسزا دارد،‏ و والدین وظیفه دارند به فرزندان خود در گذاشتن چنین اهدافی کمک کنند.‏ برخی از این اهداف عبارتند از خواندن روزانهٔ کتاب مقدس،‏ مبشر ملکوت شدن،‏ و پیشرفت در جهت وقف و تعمید.‏ اهداف بعدی می‌توانند خدمت تمام‌وقتِ پیشگامی،‏ میسیونری،‏ و یا خدمت در بیت‌ئیل باشند.‏ در ژاپن دختری جوان به نام آیومی شهادت دادن به تمام همکلاسیهای دبستانی‌اش را هدف خود قرار داد.‏ او برای آنکه نظر معلم و همکلاسیهایش را جلب کند اجازه گرفت که تعدادی از مجلات و نشریات کتاب مقدس را در کتابخانهٔ مدرسه قرار دهد.‏ وی طی شش سال دبستان توانست سیزده مطالعهٔ کتاب مقدس را آغاز کند.‏ بدین ترتیب یکی از آن سیزده نفر که مطالعه می‌کرد و برخی از اعضای خانواده‌های دانش‌آموزان تعمید مسیحی گرفتند.‏

۱۲.‏ فرزندان بیشترین فایده را چه وقت از جلسات مسیحی می‌برند؟‏

^۱۲ از دیگر عوامل مؤثر در حفظ سلامت روحانی خانواده حضور مرتب در جلسات می‌باشد.‏ پولس رسول به ما تذکر داده است که «از با هم آمدن در جماعت غافل نشویم چنانکه بعضی را عادت است.‏» از آنجایی که همهٔ ما،‏ پیر و جوان،‏ از حضور مرتب در جماعت فایدهٔ بسیار می‌بریم،‏ هرگز نگذاریم غفلت از جماعت عادتمان گردد.‏ (‏ عبرانیان ۱۰:‏۲۴،‏ ۲۵؛‏ تثنیه ۳۱:‏۱۲‏)‏ برای این منظور بجاست کودکان را نیز آموزش دهید که با دقت گوش دهند.‏ بویژه آماده کردن دروس جلسات اهمیت بسیار دارد،‏ زیرا بیشترین فایده را زمانی از جلسات می‌بریم که با جواب دادن به سؤالات نقشی فعال در آن داشته باشیم.‏ در آغاز عموماً کودکان سؤالات را با چند کلمه یا خواندن بخش کوچکی از بند جواب می‌دهند،‏ اما برای آنکه فایدهٔ بیشتری از جلسات ببرند والدین می‌توانند آنان را آموزش دهند که جواب سؤالات را با جملات خود بیان کنند.‏ همچنین می‌باید خود والدین با جوابهای مرتب و پرمفهومشان برای ایشان نمونه باشند.‏ خوب است هر یک از اعضای خانواده یک کتاب مقدس،‏ یک کتاب سرود،‏ یک نسخه از نشریه‌ای که برای مطالعه کتاب مقدس منظور شده است همراه داشته باشد.‏

۱۳،‏ ۱۴.‏ الف)‏ چرا مهم است که والدین فرزندان خود را همراه خود به خدمت موعظه ببرند؟‏ ب)‏ چگونه می‌توان خدمت موعظه را برای فرزندان مفید و شادی‌آور نمود؟‏

^۱۳ والدین باتدبیر فرزندان خود را به گونه‌ای تربیت می‌کنند که نیروی جوانی‌شان را در جهت خدمت به یَهُوَه صرف کنند و موعظه را در زمرهٔ مهمترین فعالیتهای زندگی‌شان قرار دهند.‏ (‏ عبرانیان ۱۳:‏۱۵‏)‏ تنها با همراه بردن فرزند به خدمت موعظه است که می‌توان از رساندن آموزش لازم اطمینان حاصل کرد تا فرزند در جوانی خادمی گردد که «خجل نشود و کلام خدا را بخوبی انجام دهد.‏» (‏ ۲تیموتاؤس ۲:‏⁠۱۵‏)‏ والدین،‏ فرزندان خود را برای خدمت موعظه از قبل آماده کنید.‏ این کار موجب می‌گردد که موعظه برای آنان فعالیتی شادی‌آور،‏ هدفمند،‏ و پرثمر شود.‏

^۱۴ چرا مفید است که والدین فرزندان را همراه خود به خدمت موعظه ببرند؟‏ زیرا بدین طریق فرزندان می‌توانند نمونهٔ خوب والدین را ببینند و سرمشق قرار دهند.‏ و والدین نیز می‌توانند طرزفکر،‏ رفتار،‏ و قابلیتهای فرزندان خود را مشاهده نمایند.‏ حتماً فرزندان خود را با انواع مختلف خدمت موعظه آشنا سازید.‏ در صورت امکان برای هر یک از ایشان کیف موعظه تهیه کنید و بیاموزید که آن را تمیز و مرتب نگه دارند.‏ با تشویق و آموزش مرتب قدردانی ایشان از موعظه بیشتر می‌شود و آن را نوعی محبت به خدا و همنوعان خود محسوب خواهند کرد.‏ —‏ متّیٰ ۲۲:‏۳۷-‏۳۹؛‏ ۲۸:‏۱۹،‏ ۲۰‏.‏

حفظ سلامت روحانی

۱۵.‏ حال که روحانیت خانواده اهمیت حیاتی دارد چگونه می‌توان آن را حفظ نمود؟‏

^۱۵ حفظ سلامت روحانی خانواده از جمله ضروریات می‌باشد.‏ (‏ مزمور ۱۱۹:‏۹۳‏)‏ برای این منظور به عنوان مثال می‌توان از هر موقعیت برای گفتگو در مورد موضوعات روحانی استفاده کرد.‏ آیا آیهٔ روز را با اعضای خانواده می‌خوانید؟‏ آیا معمولاً هنگام ‹رفتنتان به راه› از آنچه برایتان در خدمت موعظه اتفاق افتاده است یا در مورد نکته‌ای در مجلهٔ «بیدار شوید!‏» (‏ انگل‍.‏)‏ یا برج دیده‌بانی با فرزندانتان صحبت می‌کنید؟‏ آیا ‹وقت خوابیدن و برخاستنتان› یَهُوَه را از بابت هر روز زندگی‌تان و تمام آنچه به ما ارزانی داشته شکر و سپاس می‌گویید؟‏ (‏ تثنیه ۶:‏⁠۶-‏۹‏)‏ اگر فرزندان شما محبت به خدا را در هر کاری که انجام می‌دهید مشاهده کنند آنان نیز برانگیخته می‌شوند حقیقت را مرام خود سازند.‏

۱۶.‏ تشویق فرزندان به تحقیق و بررسی چه مزیتی دارد؟‏

^۱۶ گاهی فرزندان برای غلبه بر مشکل یا روبرو شدن با موقعیتی خاص به راهنمایی نیاز پیدا می‌کنند.‏ به جای آنکه هر بار به آنان بگویید که چه کار باید بکنند،‏ تشویقشان کنید که خود در مورد دیدگاه یَهُوَه تحقیق کنند.‏ آنان را آموزش دهید که از کلیهٔ ابزار و امکاناتی که «غلام امین» تهیه دیده است استفاده کنند تا رابطه‌شان با یَهُوَه صمیمی‌تر می‌شود.‏ (‏ ۱سموئیل ۲:‏⁠۲۱ب‏)‏ و وقتی آنان نتایج تحقیقات خود را با دیگر اعضای خانواده در میان می‌گذارند،‏ روحانیت کلّ خانواده تقویت می‌شود.‏

توکّل کامل به یَهُوَه

۱۷.‏ در تربیت فرزندانی مسیحی چرا سرپرستان خانواده‌های تک‌ولی نباید احساس ناامیدی کنند؟‏

^۱۷ خانوادهای تک‌ولی چگونه می‌توانند در امر تعلیم و تربیت توفیق یابند؟‏ در چنین خانواده‌هایی تربیت فرزندان با دشواری بیشتری روبروست.‏ با این حال نباید دلسرد شد!‏ بسیارند پدرها یا مادرهایی که به تنهایی با توکل به خدا و اجرای احکام الهی فرزندانی نیکو و روحانی تربیت کرده،‏ بدین طریق ثابت کرده‌اند که توفیق برای چنین خانواده‌هایی امکانپذیر است.‏ (‏ امثال ۲۲:‏۶‏)‏ البته در چنین وضعیتی پدر یا مادر مسیحی می‌باید کاملاً به یَهُوَه توکل کند و ایمان داشته باشد که او کمک خود را دریغ نخواهد داشت.‏ —‏ مزمور ۱۲۱:‏⁠۱-‏۳‏.‏

۱۸.‏ والدین به کدام نیازهای ذهنی و جسمی فرزند خود می‌باید توجه نمایند،‏ اما تأکید بر چه چیز اهمیت حیاتی دارد؟‏

^۱۸ والدین باتدبیر بخوبی واقفند که ‹وقتی برای خنده و رقص› وجود دارد.‏ (‏ جامعه ۳:‏⁠۱،‏ ۴‏)‏ برای رشد و شکوفایی ذهنی و جسمی کودک ضروری است که با حفظ تعادل،‏ اوقاتی به سرگرمی و تفریحات سالم اختصاص داده شود.‏ موسیقیی که حالت سازنده داشته باشد،‏ به طور مثال خواندن سرودهای حمد و ثنای یَهُوَه،‏ می‌تواند به فرزندان کمک کند تا نگرشی نیکو که لازمهٔ تقویت رابطه با یَهُوَه است در خود به وجود آورند.‏ (‏ کُولُسیان ۳:‏⁠۱۶‏)‏ سنین جوانی همچنین دورهٔ مناسبی است برای آمادگی شخص تا در دوران بلوغ به فردی خداترس تبدیل گردد و تا ابد از شادی زندگی در بهشت زمینی لذت برد.‏ —‏ غَلاطیان ۶:‏۸‏.‏

۱۹.‏ در زمینهٔ تربیت فرزند چرا والدین می‌توانند از بابت برکات یَهُوَه اطمینان کامل داشته باشند؟‏

^۱۹ یَهُوَه می‌خواهد که همهٔ خانواده‌های مسیحی متحد و از لحاظ روحانی قوی بمانند.‏ چنانچه یَهُوَه را از صمیم دل دوست بداریم و با دل و جان کلام او را حفظ کنیم،‏ او نیز تلاشهای ما را برکت داده به ما برای اجرای رهنمودهای الهامی‌اش قوت لازم را ارزانی خواهد داشت.‏ (‏ اِشَعْیا ۴۸:‏۱۷؛‏ فیلپّیان ۴:‏⁠۱۳‏)‏ ای والدین،‏ فرصت محدودی را که برای تعلیم و تربیت فرزندان خود دارید از دست ندهید؛‏ این فرصت دوباره تکرار نخواهد شد.‏ باشد که با سعی تمام توصیه‌های کتاب مقدس را به اجرا بگذارید،‏ تا یَهُوَه نیز کوششهای شما را در جهت بنای خانواده‌ای روحانی و قوی برکت دهد.‏

چه آموختیم؟‏

‏•‏ چرا والدین در تربیت فرزندان خود باید ‹وقت را دریابند›؟‏

‏•‏ چرا والدین می‌باید رفتاری نمونه داشته باشند؟‏

‏•‏ به چه طرقی می‌توان فرزندان را در رشد روحانی‌شان یاری رساند؟‏

‏•‏ چگونه می‌توان روحانیت خانواده را حفظ نمود؟‏

‏[تصاویر در صفحهٔ ۲۲،‏ ۲۳]‏

خانواده‌هایی که از لحاظ روحانی قوی هستند به مطالعهٔ خانوادگی،‏ حضور در جلسات مسیحی و فعالیت موعظه اهمیت بسیار می‌دهند