Biyalan bia daghe kalare akal ésulan Éning moan kristen ye ésèñ minkanghle

6-12 YE NGOAN ÔSUA

AKUM YA KALARE NZAME | ATARGA 1-2

« Jehôva a nga vele éning a si »

(Atarga 1:3, 4) Éde Nzame a nga dzô naa : « Éngengeng é boghe. » Ane éngengeng é nga bo. ⁴ A kôre ye vè, Nzame a nga yen naa éngengeng é mbe mbeng, ane a nga ve nkane ézizang éngengeng ye dzibi.

(Atarga 1:6) Ane Nzame a nga dzô naa : « Éyang é boghe naa nkane ô bo ézizang mendzim ye mendzim. »

(Atarga 1:9) Ane Nzame a nga dzô naa : « Mendzim me ne a dzôp asi me mane kuane vôm mboo ye naa é si ne nkôt é kuiñ. » Ane dzam té é nga bobane.

(Atarga 1:11) Ane Nzame a nga dzô naa : « Si é kulu bilok ye bilé bia ve bibuma. É kulu fe abuiñ mendzang bilé bia ve bibuma ye mefes a si. » Ane dzam té é nga bobane.

it-1 527-528

Avele

Éyong Nzame a nga dzô alu ôsua naa : « Éngengeng é boghe, » Ane éngengeng é nga kighane minkute ye mane yabane vôm ase, afiang bo naa a si va, bé mbe ki yem é vôm éngengeng da so. Ngeng ézing, dzam té é nga bobane avitsang-avitsang, ane nkonghlane, J. W. Watts a lere de : « Éde éngengeng é nga ke da so éning ôtetak ôtetak » (Atar. 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Nzame a nga ve nkane ézizang éngengeng ye dzibi, a yôô éngengeng naa Môs, a yôô ki dzibi naa Alu. Dzam té da lere naa si ébién é mbe dé kinghane, dé kinghane fe nlô dzôp minfeng, déé ve naa mfa est (este) ye mfa ouest (oeste) be bele biyong éngengeng nge ki dzibi.​—Atar. 1:3, 4.

Alu bèè, Nzame a nga bo éyang ye ve naa nkane ô bo « ézizang mendzim ye mendzim. » Abim mendzim me nga lighi a si, ve mendzim me nga dang abuiñ me nga bere a dzôp été, éde éyang é nga kane me. Nzame a nga lué éyang naa Dzôp, ve dzam té, dé mbe ki dé daghe si, akal naa ba dzô ki naa mendzim me ne éyang ôyô me mbe mé buru atétéñ nge ki é biôm bivoo bi ne a dzôp été.​—Atar. 1:6-8 ; Daghe ÉTENDU (EXPANSIÓN).

Alu lal, y’é ngul Nzame a bo de mekengha, mendzim me mbe a si, me nga mane kuane vôm mboo. Éde é si é ne nkôt é nga kuiñ, ane a nga yôô de naa Si. Môs té, é wô fe, se ki naa é nga shiè vame, nge ki naa biôm bi nga bo évolué (evolucion), Nzame a nga tsili é dzôm da ve é biôm bi ne kaa ning, naa bi ning, aval ane biloa, nsama bilé ye bilé bi bele bibuma bi nga so éning. Minkanane mité milal, mi mbe fuiñ kada élé é mvong dzèñ​—Atar. 1:9-13.

(Atarga 1:14) Ane Nzame a nga dzô naa : « Atétéñ é boghe a dzôp été, naa be kane môs y’alu. Ba ye tobe mendem akal biyong, melu ye fe mimbu.

(Atarga 1:20) Ane Nzame a nga dzô naa : « Mendzim me fuiñghe ye betsit, ye naa anon é yele éyang ayô. »

(Atarga 1:24) Ane Nzame a nga dzô naa: « Si é kulughe betsit be y’a dzaa ye betsit be y’afan medzang mese. » Ane dzam té é nga bobane.

(Atarga 1:27) Éde Nzame a nga vele moan môt éfônan dèñ ; éfônan déñ, a nga vele nye. A nga vele be, fam ye minenga.

it-1 528 étun 5-8

Avele

Atarga 1:16 a belane ki éfiè nkobe Hébreu ba·raʼʹ da yili naa « a vele », ve éfiè ʽa·sahʹ, ny’a yili naa « a bo ». Aval ane nlô dzôp, ngoan y’atétéñ be ne biôm bi y’ a dzôp, ba tu Atarga 1:1. Be mbe mvelane kaa naa alu nii é kuiñ. Alu nii, Nzame a nga « bo » naa be tebe nféféñ étéñ, ézizang si y’éyang. Éyong é ne ntsilane naa : « Nzame a nga ve éyang ôyô naa é ve éngengeng a si », dé ne lere naa bi ntoo yenebane a té y’a si, ane é mbe éyang été. Atétéñ té, da ye tobe « mendem akal biyong, melu ye fe mimbu », mam meté ma ye ve naa moan môr a yem yen mezen méñ a si.​—Atar. 1:14.

É môs tan éwô Nzame a nga vele betsit. É ngul Nzame dé dzi ki bo va vele ngura ndzang éning, é nga yiène ke da sanghle ye venghane bining bife, ve a nga vele bining meval abuiñ. É ne ntsilane naa : « Nzame a nga vele bura betsit ba ning a mang été ye betsit ba wulu nkôt si, y’éba ba ning mendzim été, y’éba ba yele mendzang mese. Ane Nzame a nga yen naa é mbe mbeng. », Éyong a yenang mvèñ y’é mam a nga vele, ane Nzame a nga borane be ye dzô be naa : « boghane abuiñ », dzam té é mbe bobane akal naa a nga ve be é dzôm da ve naa be ne fuiñ dzôm asese aval dèñ. »​—Atar. 1:20-23.

É môs saman, « Nzame a nga bo betsit be y’afan meval mese, ye betsit be y’a dzè meval mese, ye betsit bese ba wulu. » Dzam té é mbe mbeng, aval ane é mam mese Nzame a nga vele yakekuiñ abong di.​—Atar. 1:24, 25.

Éyong a nga bo naa môs saman y’avele Nzame ô nga zuhang man, Nzame a nga vele ngura dzang mvelan ô ntoo nféfèñ, wé dang betsit, ve ba’angele bé dang wô. A mbe moan môt, mvelane éfônan Nzame, é fônane nye. Atarga 1:27 a lere naa, Nzame « a nga vele be, fam ye minenga », Atarga 2:7-9 ny’a lere naa Jehôva Nzame a nga vele moan môt ye metsoo me y’a si, éd’a nga vume nye a djiñ nfungha y’éning, ane moan môt a nga sum naa a ning, ye kee nye é si é mbe paradi ye fe bidzi. Jehôva a nga belane biôm bi y’a si naa a vele mam, niène a nga vele moan môt, ane a nga vele minenga y’é mvèñ Adam. (Atar. 2:18-25) Éyong a nga vele minenga, fam é nga bele é môr a yiène nye​—Atar. 5:1, 2.

Ndzenghane mimbeng mi-mam mi ya nsisim

(ATARGA 1:1) Atarga, Nzame a nga vele dzôp ye si.

w15 6/1 5

Aval science a name éning denan

Mimbu si y’é bitétéa bivoo

Bescientifik ba vaghane naa si é bele mimbu a lôt bemilliard 4 ye naa bitétéa bivoo bia bi ne bele mimbu a lôr bemilliard 13 nge ki 14. Ve Bible a dzô ki é tam bitétéa bi nga tobe mvelane. A dzô ki vôm ézing naa Si é bele fave ayôm bemilliard mimbu. Bia lang éfus ôsu ye Bible naa : « Atarga, Nzame a nga vele dzôp ye si. » (Atarga 1:1) Bifié bité bia likh becsientifik naa be fas é tam mimbu bitétéa bivoo.

(Atarga 1:26) Ane Nzame a nga dzô naa : « mboghe moan môr éfônan dzè, é fônane bia, a djièghe bekoas be ya mang y’a betsit ba yele, betsit be y’a dza ye betsit besese ba wulu a si. »

it-2 52

Yésu Christ

É mbe ki mvele. Avole é moan wèñ a nga ve nye mfa y’avele, dé dzi ki ve naa ny’a tobe fe mvele, ane Ésaa. Ngul ya vele é nga so ébe Nzame ngalaane nsisim wéñ nge ki é ngul dzèñ. (Atar. 1:2 ; Bya 33:6) Amu naa Jehôva énye a ne tsin bining bise, mimvelane mise, a bo é biôm bia yene y’ébi bia yene ki. (Bya 36:9) Ôyap naa a bo mvele, é moan wèñ a mbe mbo ésèñ, nge ki é môr Jehôva, Mvele, a nga belane nye naa a sèñ. Yésu émièn a nga yebe naa Nzame étam ény’a ne Mvele, ane Bible ngura a lere de.​—Mat. 19:4-6 ; a daghe CREATION (CREACIÓN)

Nlanghane Bible

(ATARGA 1:1-19) Atarga, Nzame a nga vele dzôp ye si. ² Si é mbe kaa nson, kaa ki dzom été, dzibi é nga buru mendzim ; é ngul Nzame é nga ke da lôt mendzim ayôp. ³ Éde Nzame a nga dzô naa : « Éngengeng é boghe. » Ane éngengeng é nga bo. ⁴ A kôre ye vè, Nzame a nga yen naa éngengeng é mbe mbeng, ane a nga ve nkane ézizang éngengeng ye dzibi. ⁵ Nzame a nga yôô éngengeng naa « Môs », a yôô ki dzibi naa « Alu ». Ane ngoghe ye kikiri be nga boban : alu ôsua. ⁶ Ane Nzame a nga dzô naa : « Éyang é boghe naa nkane ô bo ézizang mendzim ye mendzim. » ⁷ Ane Nzame a nga sum bo éyang, ye kane mendzim me mbe éyang a si, y’éma me mbe éyang ôyô. Ane dzam té é nga boban. ⁸ Nzame a nga yôô éyang naa : « dzôp ». Ane ngoghe ye kikiri be nga boban : alu bèè. ⁹ Ane Nzame a nga dzô naa : « Mendzim me ne a dzôp a si me mane kuane vôm mboo ye naa é si é ne nkôt é kuiñ. » Ane dzam té é nga boban. ¹⁰ Nzame a nga yôô é si é ne nkôt naa : « si », ve ane a nga yôô angôs mendzim naa : « Mang ». Ane Nzame a nga yen naa é mbe mbeng. ¹¹ Ane Nzame a nga dzô naa : « Si é kulughe bilok ye bilé bia ve bibuma. É kulughe fe abuiñ mendzang bilé bia ve bibuma ye mefes a si. » Ane dzam té é nga boban. ¹² Ane si é nga sum kulu bilok, bilok bia kulu mefes ye bilé bia ve bibuma ye mefes, mendzang mese. Ane Nzame a nga yen naa é mbe mbeng. ¹³ Ane ngoghe ye kikiri be nga bobane : alu lal. ¹⁴ Ane Nzame a nga dzô naa : « Atétéñ é boghe a dzôp été, naa be kane môs y’alu. Ba ye tobe mendem akal biyong, melu ye fe mimbu ¹⁵ Bia ye fèñ éyang ayôp naa be ve éngengeng a si. » Ane dzam té é nga bobane. ¹⁶ Éde Nzame a nga sum bo bura biyèè bibèñ : ényi a dang n’nen naa a fèñ ô môs, ényi ny’a ne avitsang naa a fèñ alu. A nga bo fe atétéñ. ¹⁷ Éde Nzame a nga furu bie a dzôp été naa be ve éyèè a si, ¹⁸ naa be fèñ ô môs y’alu, ye bo nkane ézizang éngengeng ye dzibi. Ane Nzame a nga yen naa é mbe mbeng. ¹⁹ Ane ngoghe ye kikiri be nga bobane : alu nii.

13-19 YE NGOAN ÔSUA

AKUM YA KALARE NZAME | ATARGA 3-5

« É bura minzukh mi nga tare ye minèè ôsua »

(Atarga 3:1-5) Nyô é mbe é tsit da dang fekh ye betsit be y’afan Jehôva Nzame a nga bo. Éde a nga sili minenga naa : « Ye Nzame a va dzô faa mina naa mia yiène ki dzi bibuma bi y’é bilé bise bi ne afup Eden ? » ² Éde minenga a nga dzô nyô naa : « Bi ne dzi bibuma bi ya bilé bise bi ne afup. ³ Ve, Nzame a nga dzô naa ‘mina yiène ki de dzi bibuma bi y’élé é tele ézizang afup, kaa ! mina yiène ki de name, mine za wu.’ » ⁴ Éde nyô é nga dzô minenga naa : « Mina ye daa wu. ⁵ Nzame a yem naa, é môs mina ye de dzi, é mis menan ma ye kuleban, vale, mina ye bo ane Nzame, a yem mbeng y’abé. »

w17.02 5 étun 9

Nkôman Jehôva wa ye dzalbane !

⁹ Satan Debele a nga belane nyô naa a tsini Eve naa a bo Ésaa Jehôva melo. (A lang Atarga 3:1-5 ; Mel. 12:9) Satan a nga dzô naa, Nzame a nga dzime bo éyong a nga kame é boan béñ « naa be dzi bilé bise bi y’afup ». É ne ane a mbe é dzô naa : ‘Wa kômô dzô naa, mine se ki bo é dzam mina kômô ?’ Éde a nga dzô minèè mi : « Mina ye daa wu ». Éde a nga dzeng naa a lere Eve naa a mbe bo kaa bèè Nzame : « Nzame a yem naa, é môs mina ye de dzi, é mis menan ma ye kuleban. » Satan a mbe é kômô dzô vè naa, nge Jehôva é mbe ki é kômô naa be dzi bibuma bi y’élé, é mbe akal é nga ye be ve ngura aval n’yeman. Éde Satan a nga dukh be naa : « Mina ye bo ane Nzame, a yem mbeng ye abé. »

(Atarga 3:6) Éde minenga a nga yen naa bibuma bi y’élé té bi mbe zam ye mbeng, ye naa élé é mbe mbeng a yen ô mis. Éde a nga toa ébuma daa ye dzi. Niène n’nôm a nga zu tubane nye, a kee nye ébuma, éde ny’a fe a nga dzi.

w00 11/15 25-26

É dzam bi ne yeghe ébe Adam ba Eve

Ye dé mbe sibakh-mekôm naa Eve a bo nsem ? Kaa dzôm ! Simane naa wa ô mba Eve. Nyô é nga dzô é dzam Nzame ye Adam bé dzi ki dzô. Nge môr ézing mi ne ka yem, a tsini é môr mina nyeghe ye bunu é dzam dé se ki bebela, mina ye yen môr té yè ? Eve a nga yiène lere naa a yebe ki ye tep naa a bèè nye. Satan a mbe za, naa a sôô bifiè n’nôm y’é sôsôe Nzame ? Naa a lere naa a kang édjié, Eve a nga yiène dzeng melepgha kaa naa a bo dzam. Éde bia fe bia yiène bo, nge ba dzô bia aval dzam ézing da tebe melepgha Nzame é ngam ayat. Eve a nga bèè Satan, émièn a nga kômô kikh é dzam é mbe mbeng y’abé. A mbe é nyeghe ôsiman ye naa émièn a ne top abé ye mbeng. É dzi ki tsirane ôsimane té, nga sili n’nôm é dzam a yiène bo. Ôsiman té, ô mbe va vem. Za mbiè dzam !​—1 Becorinthien 11:3 ; Jacques 1:14, 15.

Adam a nga bèè é king ngal

Eve a nga ve naa n’nôm a béé nye nsem wéñ été. Amu dzé Adam a nga a bèè nye ? (Atarga 3:6, 17) Adam a nga ye bèè za, ye Nzame ye ngal ? Y’a nga ye bèè é Mvele wèñ, ényi a nga ve nye mam mese, kaa ki vüène ngal wéñ a mbe é bira nyeghe ? Y’a nga ye dzeng melepgha Nzame, nge ki a likh naa Eve ény’a dzô nye é dzam a yiène bo ? Adam a mbe é yem naa é dzam Eve a mbe é bunu éyong a nga dzi ébuma, dé be ki bebela. A ne ntôl Paul a dzô de : « Bé dzi ki dukh Adam, ve be nga dukh Eve, éde a nga ku a nsem été. » (1 Timothée 2:14) Adam émièn é dzi ki kômô bèè Jehôva. Wong ye naa a za lighi étam, ô nga dang ngul ye mebun a mbe a bele naa Jehôva a ne sanghle étéñ dzèñ.

(Atarga 3:15-19) Éde ma ye ve zing ézizang wa ye minenga, ézizang é mvong dwiè ya é mvong dzèñ. A ye wô tsibi nlô, wa, wa ye nye lô étsindzi. » ¹⁶ A dzô ki minenga naa : « ma ye koghle mintèñ wa ye wôran éyong wa ye byèñ ; wa ye byèñ minzukh été. Mekômgha mwè, ma ye tobe ébe nyu-n’nôm, a ye fe wô djiè. » ¹⁷ A dzô ki Adam naa : « Akal naa ô va bèè é king nyu-ngal, ye dzi ébuma y’élé me nga kee wa atsing di : « Wa yiène ki de dzi », si é ntoo mbônghan étom dwiè. Wa ye dzi bidzi minzukh été nté sese wa ye ning. ¹⁸ Bilok bi bele biyo, bia ye fèè akal dwiè, wa ye dzi é biôm wa ye béñ. ¹⁹ Wa ye dzi mfem y’édudukh da kuiñ wa asu yakekuiñ wa ye bulan metsoo, akal naa énye wa so wéñ. Akal ô ne metsoo, wa ye fe bulane metsoo. »

w12 9/1 4 étun 2

Aval avé Nzame a ñong binenga ?

Ye Nzame a nga bông binenga ?

Kaa. É môr Nzame a nga bông, a mbe « nyô y’atarga, ényi ba yôô naa Debele. » (Melere 12:9 ; Atarga 3:14) Éyong Nzame a nga dzô Adam naa a ye ‘djiè’ ngal, Nzame é dzi ki dzô naa fam da yiène tsibele minenga. (Atarga 3:16) A mbe é dzô é dzam nsem wa ye bo é bôr be nga tare lughan.

w04 1/1 29 étun 2

É mam ma dang éban abakh Atarga été​—I

3:17​—Aval avé Nzame a nga bông si, mbônghane té ô nga bem yakekuiñ ôden ?

Biyoghe Nzame a nga tu bia daghe si, bi nga ve naa si é tobe nzukh a béñ. É mvong Adam, da ye dzukh étom biyoghe bité, bilok bia ye bele biyo. Lamek, ésaa Noé, a nga tiè dzam té éyong a nga dzô naa : « minzukh mi y’é mo mè, mia so é si Jehôva a nga bông. » (Atarga 5:29) Niène ndôn mendzim é nga lôt, éde Jehôva a nga borane Noé ye bendôma béñ, ye dzô be naa nkôman wéñ ô mbe naa be dzale si. (Atarga 9:1) Da lere naa Nzame a nga vèè biyoghe bi mbe bi daghe si.​—Atarga 13:10.

it-2 186

Mintèñ éyong wa ye byèñ

Minzukh mia daghe éyong minenga a byèñ. Niène é minenga ôsua a nga bo nsem, ane Nzame a nga dzô nye naa asurgha dèñ da ye daghe abyèñ dèñ. Nge minenga a nga bo mewokh, Jehôva a nga ye tsini naa a borane nye, a nga ye byèñ mevakh été, akal naa, « biboran Jehôva​—ébie bia ve akum, bia koghle ki mintèñ mizing. » (Mink. 10:22) Ve abong di, akal naa ñuu é ne ye nsem, da soo mintèñ. Éde Nzame a nga dzô naa : « Ma ye koghle mintèñ wa ye wôran éyong wa ye byèñ ; wa ye byèñ minzukh été. » (A wôla bo naa, é mam a likh naa me bobane, me ne ve naa bôr be bunu naa ény’a ve naa me bo)​—Atar. 3:16.

Ndzenghane mimbeng mi-man mi ya nsisim

(Atarga 4:23, 24) Éde Lamek a nga tsili é za di akal é binenga bèñ Ada ye Zila : « Bèèghan é king dzam é binenga Lamek, vaane alo é dzam ma dzô : Me nga wiñ môt akal naa a nga baa me mba, étong môt é nga bime ma. ²⁴ Nge ba yiène kun Caïn biyong 7, éde ba yiène kun Lamek biyong 77. »

it-2 192 étun 5

Lamek

É za Lamek a nga tsili akal é binenga béñ é mbe dé lere nsisim nget ye melu méñ (Atar. 4:23, 24). Za té, da dzô naa : « Bèèghan é king dzam é binenga Lamek, vaane alo é dzam ma dzô : Me nga wiñ môt akal naa a nga baa me mba, étong môt é nga bime ma. Nge ba yiène kun Caïn biyong 7, éde ba yiène kun Lamek biyong 77. » Lamek a mbe é kômô dzô naa a mbe é kame émièn, é dzi ki kômô wiñ môt aval ane Caïn a nga bo de. Lamek a mbe é dzô naa, a nga wiñ é môr a nga bime nye, ye baa nye mba. A nga belane za té naa be kame nye mfa y’é bôr be mbe bé kômô kun é môr a nga wiñ.

(Atarga 4:26) Éde Seth ny’a fe a nga bele moan ; a yôô nye naa Énosh. Melu meté, be nga sum luè éyôla Jehôva.

it-1 338 étun 2

A tè Nzame

Aval « be nga sum luè éyôla Jehôva » melu Énosh kaa naa ndôn mendzim é bo, dé mbe ki mfuban, akal naa abong té Abel a sumang kobe ye Nzame é belane éyôla dzéñ. (Atar. 4:26 ; Behéb. 11:4) Aval betsili Bible ba lere de, be mbe bé dzimi belane éyôla Jehôva, akal be mbe bé lat éyôla déñ ye boan be-bôt, nge ki biyema, é mbe atè asu Nzame.​—Daghe ENOSH, ENOC.

Nlanghane Bible

(Atarga 4:17–5:8) A kôrô ye vè, Caïn a kéñ binong ye ngal, ane ngal a nga ñong abum a byè Hénoch. Éde a nga long kisoan, a yôô de éyôla é moan wéñ Hénoch. ¹⁸ Hénoch a nga byèñ Irad. Irad ny’a byè Mehouyael, Mehouyael ny’a byè Metoushael, éde Metoushael ny’a nga byè Lamek. ¹⁹ Lamek a nga lukh binenga be bèñ akal émièn. É minenga ôsua a mbe éyôla naa Ada, ényi mboo ny’a ki éyôla naa Zila. ²⁰ Ada a nga byèñ Jabal. A mbe évemvam é bôr ba tobe bibem asi, ye yale biyem. ²¹ Moanyang a mbe éyôla naa Joubal. A mbe évemvam é bôr ba bôm mvet ye beloñ nziñ. ²² Zila ny’a byè Toubal-Caïn, a mbe é bo bivol bise, ye ngôs ye bikèñ. Kal Toubal-Cain a mbe Naama. ²³ Éde Lamek a nga tsili é za di akal é binenga bèñ Ada ye Zila : « Bèèghan é king dzam é binenga Lamek, vaane alo é dzam ma dzô : Me nga wiñ môt akal naa a nga baa me mba, étong môt é nga bime ma. ²⁴  Nge ba yiène kun Caïn biyong 7, éde ba yiène kun Lamek biyong 77. » ²⁵ Éde Caïn a nga bera ke binong ye ngal, éde ngal a nga byèñ fam mfe. A yôô nye naa Seth, amu naa, a mbe é dzô naa « Nzame a va-hang me moan mfe a ye sanghle Abel, akal naa Caïn a nga wiñ nye. » ²⁶ Éde Seth ny’a fe a nga bele moan ; a yôô nye naa Énosh. Melu meté, be nga sum luè éyôla Jehôva.

5 Abakh nlang Adam éwi. É môs Nzame a nga vele Adam, a nga bo nye éfônan Nzame. ² A nga vele be, fam ye minenga. É môs a nga vele be, a nga borane be, ane a nga yôô be naa boan be-bôt. ³ Éyong Adam a nga kuiñ mimbu 130 a byè moan éfônan déñ, éde a nga yôô nye naa Seth. ⁴ Niène a nga byèñ Seth, éde a nga bera ning mimbu 800. Éde a nga byèñ befam ye binenga. ⁵ Adam a ning mimbu 930, ane a nga wu. ⁶ Éyong Seth a nga kuiñ mimbu 105, ane a nga byèñ Enosh. ⁷ Niène a nga byèñ Enosh, Seth a nga ning mimbu a lôt 807. Éde a nga byèñ befam ye binenga. ⁸ Seth a ning mimbu 912, ane a nga wu.

20-26 YE NGOAN ÔSUA

AKUM YA KALARE NZAME | ATARGA 6-8

« A nga bo aval a nga dzô nye »

(Atarga 6:9) Nlang Noé éwi. Noé a mbe é môr a mbe sôsôe. A mbe é môr a ne kaa bivus ézizang bôr be ye metam mèñ. Noé a mbe é wulu ye Nya Nzame.

(Atarga 6:13) Éde Nzame a nga dzô Noé naa : Me kikhang naa ma mane wiñ boan be-bôt besese, amu naa si é mane a dzèñ ye nget étom moan môt. Éde me kikhang naa, ma mane be dzè, ye mane vwèñ si.

w18.02 4 étun 4

Nvuane mebun ye mewokh Noé, Daniel, ye Job

⁴ Minzukh Noé a nga tobane mie. Melu Énosh, évemvam Noé, bôr bé mbe ki fe bé kang Nzame. Be nga kobe fe Jehôva abé. (Jude 14, 15) Mam me mbe fave abé. Éde metam Noé, « si é nga mane dzèñ ye nget. » Mbimbia be bangele be nga venghane boan be-bôt naa ba zu lughane ya binenga, be nga byèñ é boan be mbe ayuak ye nget. (Atar. 6:2-4, 11, 12) Ve, Noé é mbe ki ane ébe. « Noé a mbe é yene mbeng asu Jehôva. [. . .] A mbe é môr a ne kaa bivus ézizang bôr be ye metam mèñ, ya fe naa, a mbe é wulu ye Nya Nzame. »​—Atar. 6:8, 9.

(Atarga 6:14-16) Longhe arche (arca) y’élé. Ô kee wa kikh nye bidzina, ô mane fe nye du alkitran (alquitrán), été y’atan. ¹⁵  Longhe nye aval di : ntéñ 300, abim 50, ayap 30. ¹⁶ A yiène bele mintéñ milal : ntéñ ôsua, édi bè y’édi lal, a yiène fe bele fenêtre (ventana) naa éyèè é nyî été, mbéñ wa yiène fe bo mfeng.

w13 4/1 14 étun 1

A « mbe é wulu ye Nya Nzame »

Ésèñ é nga yiène bem mimbu 40 nge ki 50. Be nga yiène kikh bilé, a duru bie, a sè bie abuiñ mebong, a nga yiène mane kuane mebong meté mesese. Ache (arca) a nga yiène bele mintéñ milal, ya abuiñ bidzina, ya fe mbéñ mfeng. A nga yiène fe bele fenêtre (ventana) bebéñ ndzii, ye fe môra ndzii ô ne ôyôm nsong naa mendzim me yem sighe minfeng.​—Atarga 6:14-16.

(Atarga 6:22) Éde Noé a nga bo é dzam sese Nzame a nga lôm nye. A nga bo aval a nga dzô nye.

w11 9/15 18 étun 13

N’mareghane mbii y’ôdzibi

¹³ Dzé nga ve naa be-bo bisèñ Jehôva be dzibi minzukh ye mane mbii wôba ? Ntamane daghe é dzam Paul a nga tsili da daghe Noé (A lang Behébreu 11:7.) « É ndôn mendzim é nga yiène mane wiñ bô bese », é mbe ébubua dzam ba be ki tare yen. » (Atar. 6:17) Noé é dzi tem naa da ye boban. Akal dzé ? Amu a mbe a bele mebun ébe Jehôva, a nga yem naa, Jehôva a ye dzale é dzam a nga dzô. Éde é dzé ki tem naa é mam mese Jehôva a nga lôm nye me mbe édeda nzukh. Bible a dzô naa : « A nga bo aval a nga dzô nye. » (Atar. 6:22) É dzam ésese Noé a nga yiène bo dé mbe ki moan dzam, a long arche (arca), a mane de dzale ye bidzi, ye koane de, ye fe mane ñinghle betsit été, a k’a kar fuèñ mbam, ye ve naa é nda bôr dzèñ é tobe ngul a nsisim​—Ve, mebun mèñ, y’édzip a mbe a bele, dé dzi ki lighe kaa das, amu naa énye y’é nda bôr dzèñ, be nga bele abuiñ bibôran.

Ndzenghane mimbeng mi-mam mi ya nsisim

(Atarga 7:2) Kada aval tsit é ne mfuban, wa yiène ñong 7, fam ya minenga. Kada aval tsit é ne mvîñ, wa yiène ñong fave bebèñ, fam ya minenga ;

w04 1/1 29 étun 7

É mam ma dang éban abakh Atarga été​—I

7:2​—Nzé é nga ve nkane é zang betsit be ne mfuban y’éba be ne mvîn ? A ne fe bo naa, é dzam é mbe tsin nkane, é mbe metungha be nga bo bé ve mfa y’a wumu Jehôva, dé mbe ki é dzôm ba dzi nge ki é dzôm be ne kaa dzi. Kaa naa ndôn mendzim é bobane, boan be-bôt be mbe ki bé dzi tsit. Éfiè « mfuban » ya éfiè « mvîn » ba dzô de mfa betsit, be nga tare sum naa ba belane bie melu ôsua atsing Mose été (Moises). Bifiè bité bi nga sim éyong atsing Mose é nga mane. (Bisè m. 10:9-16 ; Beéphésien 2:15) Noé a nga yem naa, é dzam da yiène mfa ye metungha ba yiène ve naa bewumu Jehôva. Niène a nga kuiñ a arche été, a « nga sum naa a long autel (altar) akal Jehôva, ya ñong abim betsit be mbe mfuban, ya betsit besese ba yéle be mbe mfuban naa a ve be ane atungha autel ayô »​—Atarga 8:20.

(Atarga 7:11) Éyong Noé a mbe a bele mimbu 600, é môs 17 y’é ngoan bèè, mendzim mesese me mbe éyang ôyô me nga mane kuuban ye shwi a si.

w04 1/1 30 étun 1

É mam ma dang éban abakh Atarga été​—I

7:11​—Mendzim me ye ndôn mendzim me mbe mé so vôm mbé ?

É môs bèè, éyong Nzame a nga vele « éyang » nge ki éyang da buru si, a ne a nga kane mendzim ma tobe a si y’éma ma ye tobe ayôp. (Atarga 1:6, 7) Mendzim me mbe éyang a si, me mbe m’é buru si ése. Éma, ma me mbe éyang ôyô, ane é dzôm é kele, éme me mbe édeda abuiñ. Mendzim meté, éme, me nga kuuban ye shwi a si, melu Noé.

Nlanghane Bible

(Atarga 6:1-16) Éyong bôr be nga sum bo abuiñ a si ye naa be nga sum byèñ bengoan, ² Ane é boan Nzame be nga yen naa bengoan boan be-bôt, be ne mimbeng. Éde be nga sum ñong éba bebién be nga top ane beyal. ³ Éde Jehôva a nga dzô naa : « Nsisim wom wa ye fe zômô moan môt ayap, akal a ne môr a minsôn. Éde melu m’éning mèñ ma ye sughu ve tang mimbu 120. » ⁴ Benefilim be mbe a si tam té​—Ye fe melu me nga tsini. Melu meté, é boan Nzame be nga ke binong ye bengoan boan be-bôt, ye byèñ boan ye bo : be mbe é bôt be ne édeda ngul ye melu mvus, be mbe b’é yem be. ⁵ Ane Jehôva a nga yen naa abé moan-môt é nemaneyang a si, mesiman mèñ me mbe v’abé. ⁶ Ane Jehôva a nga dzôban naa a nga vele boan be-bôt a si, ye wokh n’nem mintéñ. ⁷ Éde Jehôva a nga dzô naa : « Ma zu dzaa é boan be-bôt me nga vele a si, bôt ye betsit ba tobe a dzaa, betsit ba yaa ôsi, éba ba yéle ôyô akal ma dzôban naa me va bo be. » ⁸ Ve, Noé a mbe é yene mbeng asu Jehôva. ⁹ Nlang Noé éwi. Noé a mbe é môr a mbe sôsôe. A mbe é môr a ne kaa bivus ézizang bôr be ye metam mèñ. Noé a mbe é wulu ye Nya Nzame. ¹⁰ Éyong tam é nga lôr, Noé a nga byèñ befam belal : Sem, Cham ye Japhet. ¹¹ Ve si é nga mane tsame é mis Nya Nzame, éde si é nga mane dzèñ ye nget. ¹² Ôwé, Nzame a nga daghe si, ye yen naa é ntôo mbiran ; bôr besese be ya si be nga manang de biran. ¹³ Éde Nzame a nga dzô Noé naa : Me kikhang naa ma mane wiñ boan be-bôt besese, amu naa si é mane a dzèñ ye nget étom moan môt. Éde me kikhang naa, ma mane be dzè, ye mane vwèñ si. ¹⁴ Longhe arche (arca) y’élé. Ô kee wa kikh nye bidzina, ô mane fe nye du alkitran (alquitrán), été y’atan. ¹⁵ Longhe nye aval di : ntéñ 300, abim 50, ayap 30. ¹⁶ A yiène bele mintéñ milal : ntéñ ôsua, édi bèè y’édi lal, a yiène fe bele fenêtre (ventana) naa éyèè é nyî été, mbéñ wa yiène fe bo a mfeng.

27 YE NGOAN ÔSUA–2 YE NGOAN BÈÈ

AKUM YA KALARE NZAME | ATARGA 9-11

« Si ése ngura é nga tsini naa da kobe nkobe mboo »

(Atarga 11:1-4) Si ése é nga tsini naa da kobe nkobe mboo ya bifiè bivoo-bivoo ² Mfa dzôp da tare, be nga kuane abeng é si Sinar a ne be nga tobe wéñ. ³ Éde be nga dzô naa : « Zaane ! Bi boghan bebrik (ladrillos), ya béle be a duan été. » Éde be nga belane bebrik ngaane mekwa, ye belane fe goudron (alquitran) ye mane be fulane. ⁴ Éde be nga bera dzô naa : « zaane bi longhan kisoan ye môra nkum nda, da ke kuiñ a dzôp été. Aval té éde bôt ba ye bia yem, ye ve naa bi ta’a mane mimane si é se ngura. »

it-1 239

Babylone N’nen

É mam me mbe Babylone y’ôkua. Nlonghane kisoan Babylone abeng-si Sinar, é mbe naa ba bo aval ane nkum nda Babel ô mbe (Atar 11:2-9) É dzam é nga likh naa be long n’nam té, dé mbe ki naa ba kumu lughe éyôla Nzame, ve, be nga kumu naa bôt be yem be. Be ziggourats be nga yene ntsaman kisoan Babylone y’ôkua, ye mevôm mefe me ya Mésopotamie (Mesopotamia), ma lere naa, nkum nda y’ôkua té, ô mbe akal n’yebe. Da tugha lere amu dzé Jehôva a nga kômô sim nlonghan nkum nda té, akal naa dé mbe tsin évus n’yebe. Atoo naa éyôla be nga ve kisoan é mbe, Babel, da yili naa : « nzaman », éyôla té nkobe Sumerien (Ka-dingir-ra), y’éyôla té nkobe Akkadien (Bab-ilu), bebèñ ba yili naa : « Mbéñ Nzame ». É bôr be nga lighe kisoan té, be nga tsen éyôla naa be ta’a yem ayilgha éyôla kisoan té. Amben nféféñ éyôla té, dé mbe dé bele ayilgha n’yebe.

it-2 202 étun 2

Nkobe

Nlang Atarga wa kar bia naa, abim memvong me-bôt me mbe amanegha ndôn mendzim, me nga kuane naa ma bo é dzam é mbe é tele nkômane Nzame é ngam ayat, aval a nga dzô de Noé y’é boan béñ (Atar. 9:1). Mfa ye naa, be miaman ye ‘dzale si’, be nga vane top naa ba kuane bôr bese vôm mboo, ane be nga luè vôm té naa abeng-si Sinar (Mésopotamie). Vôm té, ô nga ye bo tsin évus n’yebe.​—Atar. 11:2-4.

(Atarga 11:6-8) Éde Jehôva a nga dzô naa : « Be n’ayong bôr évoo, ba kobe fe nkobe mboo, é dzam di éde be nga sumang bo ! Abong di, é mam be bele naa ba bo, da ye ki fe be bera bo nzukh a bo. ⁷ N’sighe wéñ ye ke be zaman nkobe, naa be ta’a bera woghan bebién-bebién. » ⁸ Até ye vè, Jehôva a nga miaman be si ése ngura, ane be nga dzoghe naa ba long kisoan té.

it-2 202 étun 3

Nkobe

É Nzame a ne ngul ése, a nga ve naa é dzam bôr beté be nga siman, é ta’a ke ôsu éyong a nga zamane be nkobe. Dzam té é nga ve naa, be ta’a yem sèñ nsama, éde be nga mane miaman si ése ngura. Nzaman nkobe té, ô nga ve fe naa é mam mesese be mbe bé simane naa ba ye bo, me tele nkôman Jehôva ngam ayat me sim. Akal naa dé mbe dé ve naa boan be-bôt be ta’a yem woghan mfa n’yeman, ye ngul minsôn naa be bo bura be-mam, ye ve naa mimgum mi-bôt mi yen nzukh a belan n’yeman. (N’yemane té wé mbe ki wé so ébe Nzame, ve ô mbe wé so a keng abim bôt, ye fe é mam bôr befe be mbe bé dzeng). (Ô ne ke daghe Eccl. 7:29 ; Deut. 32:5.) Nge nzamane nkobe ô nga ñinghle é dzam da ve nkane ayong bôr été, é mbe fe mbemba dzam, akal naa dé nga ve naa, mbimbia be mam mi ta’a dzigha so. (Atar. 11:5-9 ; Ô ne ke daghe Esaïe 8:9, 10.) Bia yen de y’aval mam da boban ému, ye n’yeman y’émo boan be-bôt be bele, ye fe mbimbia mimboan ba bo, ye n’yeman woba, naa bi wokh é dzam Jehôva a nga yen naa da ye bo ôsu, nge be nga tsini naa ba long Babel.

(Atarga 11:9) Éde be nga yôô kisoan té naa Babel, amu naa vè énye Jehôva a nga zamane minkobe mi ye meyong mese me ya si, vè fe, énye Jehôva a nga ve naa be mane miaman si ése ngura.

it-2 472

Meyong

Amu naa boan be-bôt be ntoo nkanane bevoo-bevoo, y’é mam ma ve naa be ta’a woghan nkobe, ayong nkobe ôse ô nga yeghe nféfèñ mboan mam wèñ, akeng dèñ, n’yenane mam wèñ ye fe n’yebe wèñ. (Lév. 18:3) Niène be nga kanane ye Nzame, ane meyong mese meté me nga té abuiñ biyema, be nga belane bie ane benzame beba.​—Deut. 12:30 ; 2Bed. 17:29, 33.

Ndzenghane mimbeng mi-mam mi ya nsisim

(Atarga 9:20-22) Noé a nga sum naa a bo mbéñ bidzi, ane a nga béñ afup évé (vino). ²¹ Môs ézing, niène a nga ñu évé, ane a nga fièn, ye mane share bitô ébem dzèñ été. ²² Cham, ésaa Canaan, a nga yen é shishèñ ésaa, ane a nga ke de dzô bobenyang bebèñ be mbe atan.

(Atarga 9:24, 25) Éyong fièn é nga mane Noé, ye wokh é dzam mesughlan moan wèñ a nga bo nye, ²⁵ Ane a nga dzô naa : « Bidzim ye wa a Canaan. Wa ye tobe mesughlan mbo ésèñ y’é bobenyang bwè. »

it-1 1023 étun 4

Cham

É ne bo naa Canaan émièn ny’a mbe fe ntiè té été ye naa ésaa, Cham, é dzi ki nye suru (akira). Nge ki fa naa, Noé a nga yen ôyap ngalaane nsisim Nzame naa é mvong bôr Canaan ba ye bele mbimbiè mefulu Cham, me nga sume yene ébe é moan wéñ Canaan. Bidzim bité bi nga dzalban mfa mboo, éyong b’Israélite, be Sémite be nga djié be. Be Guibéonite baa be nga bo minsaghe Israel. Mintet mimbu ôsu, bidzim bité bi nga tsini naa bia dzalban, éyong é mvong bôt Canaan é moan Cham be nga ke mimkôm ébe bura meyong me ya é mvong bôt Japhet (be Médo-perse, Grece ye fe Rome).

(Atarga 10:9, 10) A mbe môra mbo nsôm a tele Jehôva é ngam ayat. Akal te, éde be wula dzô naa : « Ane Nemrod, môra mbo nsôm a tele Jehôva é ngam ayat ». ¹⁰  Bekisoan ôsua y’édjié dèñ be mbe : Babel, Érek, Akkad ye Kalné, besese abeng-si ye Shinéar.

it-2 503

Nemrod

Éyong édjié déñ é nga sum, Nemrod a mbe a bele abuiñ bekisoan, bi ne lang : Babel, Érek, Akkad ye Kalné, besese abeng-si ye Shinéar. (Atar. 10:10) Éde nlonghane Babel y’é môra nkum nda wèñ ô nga sum vè. Dzam té da yiène y’é dzam bejuif be nga sisiman. Éd’é nga ve naa Josèphe a tsili naa : « [Nemrod] a nga venghane dzam té ôtetak ôtetak ane édjié é ne nget. A nga simane naa, é dzam é ne ve naa bôr be ta’a bera ko Nzame wong, é ne naa, be ko éjié dèñ wong. A nga kiagh be naa a ye kame be, nge Nzame a kômô be bera suru ye ndôn mendzim : An’a nga long môra nkum nda ô too édeda ôyap ôyô, naa mendzim me ta’a zu tubane be wéñ, nge Nzame a kômô bera soo ndôn mendzim. A nga kiagh fe be naa a ye kun awu b’ésaa. Mam meté mesese éme me nga ve naa ayong té be tông nye ye sukh édjié déñ asi. Be nga ñong naa a bèè Nzame é ne ane ésèñ nkôm. Éde be nga sum long môra nkum nda [. . .] ; nlonghane té ô nga ke avôô, aval bé dzi ki siman. »​—Antiquités judaïques, I, 114, 115 (iv, 2, 3).

Nlanghane Bible

(Atarga 10:6-32) É boan Cham : Koush, Mizraïm, Pouth ye Canaan. ⁷ É boan Koush : Seba, Havila, Sabta, Raama ye Sabteka. É boan Raama : Saba ye Dedân. ⁸ Koush a nga byèñ Nemrod, ény’a mbe é môr ôsua a nga tobe môra ndjiè a si. ⁹ A mbe môra mbo nsôm a tele Jehôva é ngam ayat. Akal té, éde be wula dzô naa : « Ane Nemrod, môra mbo nsôm a tele Jehôva é ngam ayat ». ¹⁰ Bekisoan ôsua y’édjié dèñ be mbe : Babel, Érek, Akkad ye Kalné, besese abeng-si ye Shinéar. ¹¹ A kôre ye si té, ane a nga bera ke Assyrie ye long Ninive, Rehoboth-Ir, Kalah ¹² ye Ressèn, ézizang Ninive ye Kalah : a ne môra kisoan. ¹³ Mizraïm a nga byèñ Loudim, Anamim, ye Lehabim, ye Naftouhim, ¹⁴ ye Patroussim, ye Kaslouhim (é ne be Philistin be ne mvong té) ye fe Kaftorim. ¹⁵ Canaan a nga byèñ Sidon, ntôl moan wèñ, ye Heth, ¹⁶ ye fe be Jébuséen, be Amorite, be Guirgashite, ¹⁷ be Hivite, be Arkite, be Sinite, ¹⁸ Be Arvadite, be Zemarite ye be Hamathien. A kôre ye vè, menda-me-bôr be Cananéen be nga mane miaman. ¹⁹ Éfus-si be Cananéen é nga kôre a Sidon yakekuiñ Guérar, bebéñ Gaza, ye fe Sodome, Gomorrhe, Adma ye Zeboyim, bebéñ Lasha. ²⁰ É mvong bôt Cham édalé, menda-me-bôr meba, minkôbe mieba, mefân meba ye meyông meba. ²¹ Sem, évemvam é mvông-bôt Ébèr, moaneyang Japhet, ntôl, ny’a nga byèñ fe boan. ²² É boan bèñ be mbe Élam, Assour, Arpakshad, Loud ye Aram. ²³ É boan Aram : Ouz, Houl, Guétèr ye Mash. ²⁴ Arpakshad a nga byèñ Shéla, Shéla ki ny’a byèñ Ébèr. ²⁵ Ébèr a nga byèñ fam é bèñ. Mbôô a mbe éyôla na Pélèg, amu naa melu mèñ, éme bôr be nga miaman si ése ngura. Moaneyang a mbe éyôla naa Joktân. ²⁶ Joktân a nga byèñ Almodad, ye Shélèf, ye Hazarmaveth, ye Jéra, ²⁷ ye Hadoram, ye Ouzal, ye Dikla, ²⁸ ye Obal, ye Abimael, ye Saba, ²⁹ ye Ophir, ye Havila ye fe Jobab ; bôr bete besese be mbe é boan Joktân. ³⁰ Éfus-si deba é nga kô-kôre a Mesha yakekuiñ a Sefar, abeng-si minkôô mfa si nlô dzôp da tebe (Est, Este). ³¹ É mvong bôt Sem menda-me-bôt mieba, minkôbe mieba, mefân meba ye meyông meba. ³² Memvokh é boan Noé ém’alé, a kôre y’é tsin deba, ye meyong meba. Énye meyong mesese me nga mane miaman si ngura me nga so wéñ, a kuane naa ndôm mendzim é lôrang.