Biyalane bia daghe kalare akal ésulan éning moan kristen ye ésèñ minkanghle

6-12 YE NGOAN ÉBUU

AKUM YA KALARE NZAME | DEUTÉRONOME 33-34

« Dzenghane ashèñ denan ébe Jehôva ‘é mo mbèmbèè mèñ’ »

it-2 51

Jeshourun nge ki Jesurún

« Jeshouroun » nge ki « Jesurún » a mbe éyôla ngang ayông Israël été. A Septante nge ki Septuaginta été, « Jesurún » a venghane éfiè ba belane de naa wa lere naa wa dzing môt akal be ne de konglane naa « é môr ma dzing. » Nluèn Jeshouroun é nga yiène simane Bisraélite naa be ne ayông ye élat Jehôva, ye naa be nga yiène nye tobe sôsôe. (Deut. 33:5, 26 ; Esaïe 44:2) Nten Deutéronome 32:15, ba belane éyôla Jeshouroun ane dzam poghe. Ndaane naa ba ning aval éyôla Jesurún da yili, Israël a nga bo melo ya lum Mvele woba mvus ya biane Nkôre woba.

rr 120, encadré nge ki recuadro

Avol naa ô bera tebe

Mintet mimbu kaa naa bi kuiñ metam Ézéchiel nge ki Ezequiel, nkule medzô Moises a nga dzô naa, Jehôva a bele ngu’u ya fe naa a bele nkômane ye naa a belane é ngu’u dèñ akal ayong dèñ. Moises a nga tsili naa : « Jehôva a ne ashèñ a téé ye melu mvus, ébe wa aa ta é mo mbèmbèè mèñ. » (Deut. 33:27) É ne bebela, nge ô daghe ébe Nzame éyong wa worane atakh, a ye wô baghe ya é mo mèñ naa a bera wô tele ôtetakh.—Ézéch. 37:10.

w11 9/15 19 étun 16

Marghane mbii ya ôdzibi

¹⁶ Ane Abraham, Moises éé dzi ki yen mengiagh Jehôva méé dzalban éyong a mbe a tèè. A too naa Bisraélite nge ki be Israélitas be nga kôman naa ba nyî é Si ngiagh, Jehôva a nga dzô nye naa : « wa ye yen si té ô tele ôyap, ve waa ye ki nyî été, é si ma kee boan be ya Israël. » Amu dzé ? Amu naa ô mvus, Moises ya Aaron, akal be nga bira wokh ôlun étom melo ayong, « béé dzi ki bo é dzam [Nzame] a nga dzô be ézizang boan be ya Israël, mendzim me ya Meriba. » (Deut. 32:51, 52) Ye Moise a nga sili mo ôsi nge ki a baghle zing ? Kaa. Niène a nga borane ayong, a nga dzô naa : « Mvom ébe wa, a Israël ! Za a ne ane wa, ayong da yem nkôrane Jehôva, ében ye akôrô dwiè, ya é môr a ne é zoa-ôkeng da bere wa ôyô ? »—Deut. 33:29.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

it-2 439 étun 3

Moises

Moises a mbe bele mimbu 120 éyong a nga wu. Nfa ye é ngu’u ya minsôn mièn, Bible a dzô naa : « é dzis dèñ déé dzi ki voat ya naa é ngu’u minsôn mièn déé dzi ki tup. » Jehôva a nga dzep nye é vôm môr ézing éé dzi ki yen môs ézing. (Deut. 34:5-7) Bebela a ne naa, éé dzi ki kômô naa Bisraélite be ku ôlam évus n’yebe été, béé belane é song Moises ane nfufup vôm. A ne bo naa, Satan a mbe éé kômô belane mbim Moises akal aval dzam té, amu naa nkule medzô Jude, moanyang Yésu, a lere naa : « Éyong Mikaël nge ki Miguel ndjiè bangele a nga bele ntiè ya Debele ya wôman étom mbim Moises, éé dzi ki nye vaghle kikh nsang ye abian, ve a nga dzô naa : ‘Jehôva émièn a vaa wa akira.’ » (Jude 9) Kaa naa be nyî a Canaan, Josué a mbe nlere zen, Israël a nga tobe éwiñ tang melu 30 akal Moises.—Deut. 34:8.

13-19 YE NGOAN ÉBUU

AKUM YA KALARE NZAME | JOSUÉ 1-2

« Aval mi ne likh naa é zen denan é wule mbeng »

w13 1/15 8 étun 7

Boghe ayokh—Jehôva a ne ya wa !

⁷ Naa bi bele ngu’u ya bo nkômane Jehôva, bia yiène yeghe nkobe wèñ ye dzale wô bining biè. Dzam té éde be nga sili Josué naa a bo éyong a nga ñong éto Moises : « Boghe ayokh ya ngu’u naa ô bo aval atsing ésese mbo ésèñ wom Moises a nga kee wa. [...] Abakh atsing té daa yiène ki ke ôyap ye anu dwiè ; wa yiène de lang ôyap si alu ya ômôs, naa ô tugha bo aval é ne ntsilane été ; aval té éde wa ye ve naa é zen dwiè é bo mbeng ya bo mam ye akeng. » (Jos. 1:7, 8) Josué a nga bèè melepgha meté éde ‘a nga tugha bo ésèñ dèñ.’ Nge bi vuu nye, bia ye bele abuiñ ayokh naa bi sèhane Nzame, ny’a ye fe borane mengu’u mèè.

w13 1/15 11 étun 20

Boghe ayokh—Jehôva a ne ya wa !

²⁰ Déé se ki ébubu naa bi ning aval da ve Nzame n’nem mbeng éyong bi tele minzukh été mbimbia émo di. Ve, bii se ki étam. Nzame ya é Moan wèñ, Ndjiè ye ékôan, be ne ya bia. Bi bele fe bizukh bi bobedzang Bengaa Jehôva be ne si se ngura. Bia bese nsama, n’tsineghane ôsu naa bia lere mebun ya kanghle mbemba fuèñ, bii baghle nten ye mbu 2013 ôsiman : « Boghe ayokh, Jehôva é Nzame wiè a ne ya wa. »—Josué 1:9.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w04 12/1 9 étun 1

É mam ma dang éban é kalare Josué été

2:4, 5— Amu dzé Rahab a nga dukh é bôr kéza a nga lôm naa be ke dzeng be espías nge ki bespion ? Rahab a kame be espías nge ki bespion a too naa é ne ve naa be wiñ nye amu a bele mebun ébe Jehôva. Akal té, déé se ki sibamekôm naa a dzô é bôr ba kômô ndaghle ayong Nzame é vôm bespion be shale (Matthieu 7:6 ; 21:23-27 ; Jean 7:3-10) Édi da daghe Rahab be nga dzô naa « a mbe sôsôe ya mimboane mièñ , da daghe fe éyong a nga lep é bôr keza mbia zen.—Jacques 2:24-26.

20-26 YE NGOAN ÉBUU

AKUM YA KALARE NZAME | JOSUÉ 3-5

« Jehôva a borane bia akal mebun ye mimboane miè »

it-2 105

Jordan nge ki Jourdain

Ôshiñ ya Galilée nkèñ, Jourdain nge ki Jordan a mbe bo édokh a téé ye mètre nge ki metro 1 yakekuiñ bemètre nge ki be metros 3, ndam a téé ye bemètre 27 yakekuiñ bemètre 30. Ve, éyong ôshiñ ô ne ndem, ô wôla dzèñ, dzam té da ve naa a bera bo édedaa ndam ya édokh. (Jos. 3:15) Éyong menveng me mbe méé nong, é mbe abé akal ayong Israël, a lang été, befam, binenga ya boan naa be kighane jourdain, dangdang bebéñ Jérico. Mendzim ma sighe avôo aval da ve naa ému, bôr be nyanghang. Ve, Jehôva a nga sim Jourdain ye akengha, é nga likh naa Bisraélite be kighane nkôr si. (Jos. 3:14-17) Mintet mimbu ôsu vèè, aval akengha té é nga boban akal Éliya ya Élisha nge ki Elías ya Eliseo, éyong évoo é nga boban Eliseo nge ki Élisha a too étam.—2 Bed. 2:7, 8, 13, 14.

w13 9/15 16 étun 17

Vakh naa mesiman Jehôva me bo mevakh me ya n’nem mwiè

¹⁷ Aval avé mimboane mebun mèè ma wône mebun bi bele ébe Jehôva ? Ntamane simane nlang ye anyî Israël é Si ngiagh. Jéhôva a nga dzô beprêtre nge ki be sacerdotes be mbe be baghe arche nge ki arca ye élat naa be nyî a Jourdain été. Ve, béé yir bebéñ ôshiñ, Bisraélite nge ki Israélitas be nga yen naa akal menveng me nga bira nong, Jordan nge ki Jourdain a mbe abôm. Be nga ye bo za dzam ? Ye a tobe ôshiñ afeng yakekuiñ ndem a mane sighe, tang sono mbo, nge ki abuiñ besono ? Kaa. Béé bunu Jehôva ya n’nem ôse, be nga bèè metsing mèñ. A sughlane ye été, « niène be sacerdotes nge ki beprêtre be nga tele mebo mendzim été, ôshiñ ô nga sim naa wa sighe [...] éde be sacerdotes nge ki Beprêtre be nga tebe ézizang ôshiñ nté sese ayong Israël é nga lôt nkôr si. » (Jos. 3:12-17, Nueva Versión Internacional nge ki Bible en français courant) Tam simane mevakh Bisraélite nge ki be Israélitas be nga wôran éyong be nga yen ôshiñ ô mbe abôm wéé man véé ! Amu be nga bele mebun ébe melepgha Jehôva, mebun meba me nga bera bo ngu’u.

w13 9/15 16 étun 18

Vakh naa mesiman Jehôva me bo mevakh me ya n’nem mwiè

¹⁸ É ne été, ému Jehôva aa bo ki fe mekengha akal ayong dèñ, ve a borane mimboane mebun meba. É ngu’u dèñ da vole be naa be dzale ésèñ deba nfa a kanghle mbemba fuèñ ye Edjié si ése ngura. Éde, é môra nganyiè wèñ Yésu Christ a wômeyang, a nga kiagh beyeghe bèñ naa a ye be sukh asi akal môra ésèñ té. A nga dzô naa : « kenghane, boghane beyeghe ébe meyong mese [...] Ma ye tobe ya mina yakekuiñ amanegha ye émo di. » (Mat. 28:19, 20) Abuiñ Bengaa be mbe bôr ôson, be ne ban naa nsisim Nzame ô nga ve be ayokh naa be tobe ngu’u ésèñ minkanghle.—A lang Bya 119:46 ; 2 Becorinthien 4:7.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w04 12/1 9 étun 2

É mam ma dang éban é kalare Josué été

5:14, 15—Za a ne « ndjié ye nsama bezima Jehôva » ? É môr a nga zu ve Josué ngu’u éyong be nga sum ñong Si ngiagh a ne « Nkobe », Yésu Christ kaa naa a byale ane moan môt (Jean 1:1 ; Daniel 10:13) Da bira bia saghe éyong bia yem naa Yésu Christ n’dzalane ya duma, a tele bo-bo bisèñ Nzame nfeng ému akal aluman ya nsisim wôba.

27 YE NGOAN ÉBUU–3 YE NGOAN AWÔM

AKUM YA KALARE NZAME | JOSUÉ 6-7

« Lumeghane mvus ébe é mam méé se éban »

w10 4/15 20 étun 5

Vèèghane é mis menan ébe é mam me ne abé

⁵ Mintet mimbu ôsu, niène be nga ñong Jérico, é mis Akân nge ki Acân moan Israélite, me nga tsini nye naa a wup ngap ye é biôm be nga wun aluman. Nzame a nga dzô naa be mane tsam é biôm bise bii mbe a kisoan été. Fave é biôm bizing be nga ye baghle akal akum Jehôva ébio bi nga yiène lighe. Bisraélite be nga bele n’bamane « naa be taa name é dzôm ésese da yiène tobe n’tsaman, naa be za nyamle biôm bité » éde ba ye toa ngap été. Niène Akân nge ki Acân a nga bo melo, Bisraélite béé dzi ki wun aluman a Aï, é vôm abim y’été é nga wu. Akân éé dzi ki bwalé é wup dèñ yakekuiñ be nga yem de. A nga dzô naa : « Éyong me va yen [biôm], me va nyamle bio, éde me va toa bio. » Amu a va nyamle é biôm a va yen ya mis, dzam té é va soo awu akal énye ya « é nda bôr dzèñ. » (Jos. 6:18, 19 ; 7:1-26) Akân a nga nyamle é biôm bi mbe ékî n’nem wèñ été.

w97 8/15 28 étun 2

Amu dzé bia yiène bwalé é dzam é ne abé ?

A bwalé bikop bôt da ve naa ékôan é tobe nfuban. Jehôva a ne é Nzame a ne nfuban, é Nzame a ne nfufup, a sili naa bekang bèñ be tobe nfuban nsôn ya nsisim. Nkobe wèñ wa dzô naa : « Ane é boan be ne mewokh, simghane naa mina nyamle é biôm mi nga bele ôkua éyong mii mbe mindziman, ve, ya ôsiman ôvoo ya Nfufup a nga luè mina, mina fe tobghane minfufup mimboane mienan mise, amu é ne ntsilane naa : ‘Mina yiène tobe minfufup, amu me ne nfufup.’ » (1 Pierre 1:14-16) Nge baa ve ki be akira nge ki a tele be nfeng, é bôr be bele abo-dulu é ne mvin nge ki éba ba bo mbia be-mam be ne ve ékôan ése mvin ye dure ôlun Jehôva ékôan été.—A yen Josué, abong 7.

w10 4/15 21 étun 8

Vèèghane é mis menan ébe é mam me ne abé

⁸ Se ki amu bi ne benya Bekristen éde da ye likh naa bi taa bele mekômgha me ya nsôn ya éma me ya ô mis. Akal té éde Nkobe Nzame wa saghe bia naa bi djiè meñuu mèè nfa é mam bia yen ye é mam bia kômô. (1 Becor. 9:25, 27 ; a lang 1 Jean 2:15-17.) Job sôsôe môt, a nga yebe élat é ne ézizang a yen ya nkôman. A nga dzô naa : « Me nga bo élat ya é mis mam. Ma ye daghe édun ngoan ya ? » (Job 31:1) Job éé dzi ki bo va tep naa a name minenga aval daa yiène ki, ve a nga kame fe nsisim wèñ naa a bele aval ôsiman té. Yésu a nga lere éban é ne naa bia kame nsisim wèè nfa mbia mesiman éé dzô naa : « É fam ése da tsini naa da daghe minenga aval da ve naa a kômô ke binong ya nye, a bo-hang medzian ya nye n’nem wèñ été. »—Mat. 5:28.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w15 11/15 13 bitun 2-3

Minsili belang

Ôkua, é mbe fulu naa, bizima bi ye ôkua ba zu tobe é kisoan é ne nkaman, naa ba kômô lumane do. Afang bo abim tam é nga ye ñong, é bôr be nga wun aluman be nga man toa akum ésese kisoan té, kaa vuène bidzi bi nga lighe kisoan té. Ve, ntsaman kisoan Jéricho nge ki Jericó, bedzeng be nga bera kuan abuiñ bidzi mevôm ba baghle bidzi. Akal dzam té, abakh Biblical Archaeology Review (nkobe nges) da dzô naa : « Kaa lang mendakh, é biôm be nga kuane bio abuiñ ntsaman kisoan été a mbe mefes bidzi. [...] Baa be ki yen aval dzam té bekalare medzeng me ya Palestine nge ki Palestina. Biyong bizing ba yen ndakh daa nge ki mebèñ me bele mefes, ve a kuane abim abuiñ mefes di, é ne éyaghane dzam. »

Ane nlang ya Bible wa lere, Bisraélite be mbe be bele mbemba akalgha naa baa toa ki bidzi bi mbe a Jéricho nge ki Jericó. Jehôva a nga dzô be naa be taa de bo. (Jos. 6:17, 18) Be nga lumane Jéricho nge ki Jericó metam suga, éyong mevôm ba baghle bidzi bi ne abôm ya mefes. (Jos. 3:15-17 ; 5:10) Mefes me nga lighi abuiñ a Jéricho ma lere naa béé dzi ki yane ayap kaa naa ba lumane ya kisoan té, ane Bible a lere de.

4-10 YE NGOAN AWÔM

AKUM YA KALARE NZAME | JOSUÉ 8-9

« Za ayeghle bia ñong ébe nlang be Gabaonitas nge ki Begabaonite »

it-1 930-931

Guibéôn nge ki Gabaón

É mam ma lar nye, ya Josué. Metam Josué, Behivite nge ki Heveos ébe be mbe be too a Guibéôn nge ki Gabaón, kisoan mbo ye be kisoan zambwa Becananéen nge ki Cananeos be nga yiane tobe ntsamane. (Deut. 7:1, 2 ; Jos 9:3-7) Beguibeônite nge ki be Gabaonitas be mbe fe éyôla naa Amorite nge ki Amorreos, é ne bo naa éyôla té be mbe fe béé belane de naa ba lué Becananéen besese. (2 Sam. 21:2 ; a vaghane ya Atar. 10:15-18 ; 15:16.) Kaa fônane Becananéen, Beguibéônite nge ki Gabaonitas be nga wokh naa amben be mbe be bele môra nsama bizima ye naa é kisoan deba é mbe édedée n’nen, déé mbe ki éban naa be lumane Israël amu Jehôva a mbe é luman akal deba. Éde é nga ve naa niéne be nga mane tsame Jéricho ye Aï, befam be ye Guibeôn nge ki Gabaón, be mbe fe béé kobe akal bekisoan belal Behivite, Kefirá, Beerot, ye Kiriath-Jéarim nge ki Kefirá, Beerot ya Quiryat-jearim (Jos. 9:17), be nga lôm moan nsama bôt ébe Josué a Guilgal naa be ke bo élat mvoa. Be baghe mintukh bitô—ye mintukh mengôp, mendakh bevino mi maneyang twi, mintukh mifakh mefes, ye minkôt minfem—nsama Beguibéônite nge ki be Gabaonitas té ô nga dzô naa ba so é si é ne édedéé ôyap, déé se ki nsama bekisoan Israël a yiène ñong. Be nga yebe naa énam Jehôva é mbe é dzam ésese é nga boban Egypte ye be kéza Amorite, Sihôn ye Og nge ki Sehón ya Og. Ve, be nga bo nkee naa baa kobe ki é dzam é nga bo a Jéricho ye Aï, amu naa ba so é « si é ne édedéé ôyap », mefuèñ meté méé mbe ki dzigha so ébe be, kaa naa be téé akal ékena deba. Bôr be ye Israël be nga fas ye yebe nlang té éde be nga yebe naa ba bo élat mvoa ya be ye likh naa be ning.—Jos. 9:3-15.

w11 11/15 8 étun 14

« Ô taa bune n’yemane wiè »

¹⁴ Akal bi ne bôt minsem—dzam té é ne likh naa bi ñong minkighan kaa simane Jehôva—bia bese amben é bôt be sèhaneyang ayap ane bemvene, bia yiène bo nkee ye fulu té. N’yeneghane aval Josué é môt a nga tsen Moises ye bemvene be ya Israël be nga yalane éyong Beguibéônite nge ki be Gabaonitas be nga zu tubane be, ye medukh be nga boat mintukh bitô ye dzô naa ba so é si é ne édedèè ôyap. Kaa tare sili Jehôva, bedjiè be ye ayong be nga bo élat mvoa ya be. Amben Jehôva a nga borane élat té, a nga likh naa nlang té ô tobe n’tsilane a Bible été akal abuan dèè, amu naa béé dzi dzeng é zen dèñ.—Jos. 9:3-6, 14, 15.

w04 10/15 18 étun 14

« Keng wa daghe si »

¹⁴ Nsama bôr té ô nga dzô naa : « be-bo bisèñ bwiè ba so é si é ne édedéé ôyap akal éyôla é Nzame wiè Jehôva. » (Josué 9:3-9) Bitô ye bidzi bieba bi mbe bii ban dzam té a too naa kisoan Guibéon nge ki Gabaón é mbe fave [30 km] ye Guilgal. Akal be nga yebe dzam té, Josué ya bedjiè be nga bo élat mvoa ya Guibéôn ye bekisoan be mbe élat ye Guibéôn nge ki Gabaón. Ye é fakh Beguibéonite nge ki be Gabaonitas é mbe fave akal baa kômô ki tobe n’tsamane ? Bebela a ne naa, dzam té é mbe déé lere naa ba kômô bele élat ye Nzame ya Israël. Jehôva a nga yebe naa Beguibéônite be ke ba toa ndzaa ye lap mendzim akal « ékôan ye akal altar nge ki autel Jehôva » be nga yiène zu ve ndzaa akal metunegha. (Josué 9:11-27) Beguibéonite be nga ke ôsu ye lere naa ba kômô bo ésèñ da sili asile ñuu akal Jehôva. Abim y’été, be mbe nsama Benethinim nge ki netineos be nga bera so a Babylone nge ki Babilonia ye sèñ é templo be nga bera long. (Esdras 2:1, 2, 43-54 ; 8:20) Bi ne vu abo dule deba éyong bia dzeng naa bi tobe mvoa ye Nzame bii tobe nkoghane naa bia bo bisèñ bia sili asile ñuu.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

it-1 1030

A tsine nkoo ô king

Atsing Jéhôva a nga kee Israël, abîm bewiñ bôr bézing be nga yiène be tsine nkoo ô king ye kele be nkum niène ba wu, ane é bôt « Nzame a bong », dzam té é nga yiène ve bôr nkee nfaa ye mimboane mieba. Ve, be nga yiène vèè mbîm té kaa naa alu é kuiñ ye dzep wô ; a likh mbîm té ô kele nkum kaa naa alu é kuiñ, é nga ye ve é si Nzame a nga kee Bisraélite mvîn. (Deut. 21:22, 23) Israël a mbe éé kang atsing té amben é môt be nga wuiñ éé mbe ki moan Israélite nge ki Israélita.—Jos. 8:29 ; 10:26, 27.

11-17 YE NGOAN AWÔM

AKUM YA KALARE NZAME | JOSUÉ 10-11

« Jehôva a lumane akal ayong Israël »

it-1 50

Adoni-zédeq

Ndjié ye Jérusalem éyong Bisraélite be nga ñong si ngiagh. Adoni-zédeq a nga bo élat ya boan bedjié be ye meyôm me ye Jourdain nge ki Jordán éyong be nga dzeng naa ba tsirane Josué ya bezima bèñ. (Jos. 9:1-3) Ve, Behivite be ya Guibéôn nge ki heveos be ya Gabaón be nga bo élat mvoa ya Josué. Ane akira, béé kômô ve naa bôr befe be taa lat ye nzizing wôba, Adoni-zédeq a nga fulane bezima bèñ ye éba be kéza benii bevoo Amorite, be nga tobe bebéñ Guibéôñ ye lumane be. Josué a nga ke kôre Beguibéônite aval é mbe éyaghane dzam ye mane tsam nsama bezima bité ya é bôr be nga lerane be, be kéza betañ be nga tup Maquedá, é vôm be nga ke dzip a môra ébèñ été. Josué a nga wiñ ya é mo mèñ Adoni-zédeq ye be kéza benii bevoo asu bezima bèñ, ane a nga tsine be minkoo ô king ye kele be minkum. A kôre ye été a ne be nga bera wuè mimbim mieba ébèñ té été, é nga venghane mesông meba.—Jos. 10:1-27.

it-1 1020

Mveng mekoa

Jehôva a nga belane de. Mveng mekoa é ne dzam daa ye é mam Jehôva a nga belane do, naa a dzale nkobe wèñ ye lere é môra ngu’u dèñ. (Bya 148:1, 8 ; Esaïe 30:30) Éyong ôsua ba tare kobe dzam té é ne éyong ébubua zangbwa é nga boban Égypte nge ki Egipto ye ôkua, mveng mekoa é nga mane tsam biloa, a bukh bilé, ye wiñ bôt ye betsit be mbe a dzèè, déé dzi ki name Bisraélite be mbe be too a Goshen. (Akô. 9:18-26 ; Bya 78:47, 48 ; 105:32, 33) Ôsu véé, é Si ngiagh, éyong Josué a mbe é lere be zen, Bisraélite be nga ke vole Beguibéônite nge ki be Gabaonitas, bedjié betan be Amorite nge ki Amorreos be mbe béé kômô lumane be. Jehova a nga ve naa mveng bôra mekoa é nong é bôt be mbe béé kômô lumane be ayôp. É bôr be nga wu ye bôra mekoa meté be nga dang abuiñ ya éba be nga wu ye alumane Israël.—Jos. 10:3-7, 11.

w04 12/1 11 étun 1

É mam ma dang éban é kalare Josué été

10:13—Aval avé dzam té é ne boban ? « Ye dzam ézing da dang Jehôva », Mvele dzôp ya si ? (Atarga 18:14) Nge Jehôva a kômô de, a ne ve naa aval si da funghane, a téé ye si, nlô dzôp ye ngoan be bo ane baa funghane ki. Nge ki kaa naa a name aval si ye ngoan ba funghane, a ne ve naa éyèè da so nlô dzôp ye ngoan be saalé aval da ve naa éyèè é tsini naa da zu a si. Amben aval bia simane, « aval môs té daa be ki boban a ve éning é nga sum ».—Josué 10:14.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w09 3/15 32 étun 5

Minsili belang

Afang bo naa bekalare bézing ba tu be a Bible été, ye naa é mam me ne ntsilane été me ne bebela daa yiène ki bia ve naa bi simane naa ma so ébe Nzame. Ve, Jehôva a va baghle mintsilane mi bele « nkobe wèñ » ye naa « mia ye bem mbèmbèè. (Esaïe 40:8) Bebela, a ne naa mintsilane Jehôva a nga top naa mi yene bekalare 66 bi bele melu ma, mi ne é mam bekristen be ne me ashèñ « naa be tobe nkoghane, ye bele bivol bi ne éban akal minkanghle. »—2 Tim. 3:16, 17.

18-24 YE NGOAN AWÔM

AKUM YA KALARE NZAME | JOSUÉ 12-14

« Bééghe Jehôva ya n’nem ôse »

w04 12/1 12 étun 2

É mam ma dang éban é kalare Josué été

14:10-13. Afang bo naa a mbe bele mimbu 85, Caleb a nga yebe ésèñ é mbe édedèè nzukh, a nga tsirane é bôt be mbe be too Hebrón. Amben be ne Banakim nge ki anaquim—befam be ne minkôm a lôt é bôt bevoo. Ye avole Jehôva, nkekeng ézima té é nga wun aluman, éde Hebrón a nga venghane n’nam besobe. (Josué 15:13-19 ; 21:11-13) Éfônan Caleb da sakh bia naa bi taa tup ésèñ é ne édedèè nzukh ékôan été.

w06 10/1 18 étun 11

Ayokh ngalane mebun ye wong akal Nzame

¹¹ Aval mebun meté maa sughe ki vôm mboo. Ma ke ma vem nté sese bia dzale é mam me ne a Bible été, naa « bia ke bia kiakh » biboran, « a yen » biyalane ye meyaghlan mèè, ye yen meval mevoo Jehôva a lere bia zen éning dèè. (Bya 34:8 ; 1 Jean 5:14, 15) Bi ne bele ndzi-n’nem naa mebun Josué ya Caleb me nga bo ngu’u amu be nga yen é mvom Jehôva. (Josué 23:14) Ntamane simane é mam me nga boban : be nga wulu mimbu 40 éyang été kaa mane wu, aval Nzame a kiagh bo. (Nlang 14:27-30; 32:11, 12) Be nga bele môra étèñ tang mimbu samane niène be nga ñong si Canaán. Asughlane ye été, be nga ning ayap, be mbe fe be bele mvoa ye minsôn, môr ase mbe fe bele ngap ane élikh si té. Da lere vèè naa Jehôva a bira borane é bôt ba sèhane nye be too sôsôe ye ayokh !—Josué 14:6, 9-14 ; 19:49, 50 ; 24:29.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

it-1 902-903

Guebal

Jehôva a nga tele « é si Beguébalite nge ki guebalitas » nsama mevôm Israël a nga yiène bera ñong melu Josuè. (Jos. 13:1-5) Beyem-mam ba tem naa dzam té déé se ki boban, amu Guebal a mbe ôyap nfa ôkuiñ ye Israël (bebéñ bekilometre nge ki kilometro 100 ye Dan) ye fe naa é ne bo naa Bisraëlite béé dzi ki de ñong môs ézing. Bebibliste nge ki eruditos bézing ba simane naa mintsilan nkobe Hébreu nge ki Hebreo mi nga tobe ntsamane vôm té ye naa nlang té be mbe béé lang wô aval di « é vôm ô mbe bebéñ ye Liban nge ki Líbano », nge ki ‘yakekuiñ niè Beguébalite nge ki guebalitas.’ Ve, deghane naa é ngiagh Jehôvah bia lang nten Josué 13:2-7 é nga ye dzalban fave nge be bo dzam ézing. Éde ngeng ézing é ne bo naa akal Israël a nga bo melo éde béé dzi ki ñong Guebal.—A yen Jos. 23:12, 13.

25-31 YE NGOAN AWÔM

AKUM YA KALARE NZAME | JOSUÉ 15-17

« Yemghane baghle é mbemba élikh denan »

it-1 1083 étun 3

Hébron nge ki Hebrón

A too naa Bisraëlite be mbe béé tsini dulu nfa ye meyè ye Canaan, be nga mane wiñ bôt be ye Hébron nge ki Hebrón, ye e kéza weba (ngeng ézing é moan Hoham). (Jos. 10:36, 37) Ve, amben Bisraëlite Josué a mbe é lere zen be nga mane wiñ Becananéen nge ki Cananeos, a ne bo naa béé dzi ki dzigha tele be baghle akal mesi be nga ñong. É ne été, be Anaquim be nga bera ke tobe Hébron, ngeng ézing éyong Bisraëlite be mbe béé lumane vôm afe, akal té Caleb (nge ki é boan Juda Caleb a mbe é lere zen) be nga yiène be dure kisoan té melu ôsu. (Jos. 11:21-23 ; 14:12-15 ; 15:13, 14 ; Bekôre 1:10) Be nga tare kee Caleb ayong Juda Hébron, ôsu vèè be nga venghane Hébron n’nam besobe. Hébron a nga bo fe kisoan beprêtre nge ki be sacerdotes. Ve « dzèè ye kisoan ye mevôm me ne nye minfeng », be nga tobe élikh é ne mbèmbèè akal Caleb.—Jos. 14:13, 14 ; 20:7 ; 21:9-13.

it-1 848

A sèñ ane nkôm

« A sèñ ane nkôm » (Heb., mas) éé mbe é dzam déé mbe dé bira boban metan Bible, amu naa abuiñ biyong, é bôr be ye mesi be mbe béé ñong, be mbe béé ñong bo ane minkôm. (Deut. 20:11 ; Jos. 16:10 ; 17:13 ; Esdras 10:1 ; Esaïe 31:8 ; Min. 1:1) A too naa be mbe béé sèñ ane minkôm é mis Bégyptien nge ki Egipcios be mbe mbia fulu, Bisraëlite be nga tobe naa ba long mevôm ba baghle bidzi ye Pitom ya Raamsés. (Akô. 1:11-14) Ôsu véé, niène be nga nyî é Si ngiagh, Bisraélite béé dzi ki bèè atsing Jehôva a nga ve be naa be mane tsirane Becananéen nge ki be Cananeos ye mane be wiñ, be nga ñong be naa be sèñ ane minkôm, dzam té é nga tsini Bisraëlite naa be kang bivus benzame. (Jos. 16:10 ; Bekôre 1:28 ; 2:3, 11, 12) Kéza Salomón a nga tsini naa a ñong ane minkôm Becananéen nge ki Cananeos, bia dzô vèè : Bamorite, Behittite, Beperizzite, Behivites, ya Bejebusite nge ki be Amorreos, Hititas, Perizitas, Heveos ya jebuseos.—1 Bed. 9:20, 21.

it-1 402 étun 3

Canaan

Afang bo naa abuiñ Becananéen béé dzi ki mane wu éyong be nga ñong si, ye naa abuiñ déé dzi ki bo minkôm, ve be ne dzô naa « Jehôva a nga kee Israël é si sese a nga kiagh naa a ye kee minvevam mieba », naa a nga kee be mvoa « minfa mise », ye naa « ngiagh ézing ye mbemba mengiagh Jehôva a nga ve bo, méé dzi ki bo kaa dzalban, mesese me nga dzalban. » (Jos. 21:43-45) É bôr besese be mbe be too Bisraélite minfeng ya minzizing mieba mi mbe mii ning a wong été, ye naa béé mbe ki é dzam Bisraélite be mbe ko-wong. Ôyôm metam a mvus, Nzame a nga dzô naa a ye tsirane Becananéen « ôtetakh-ôtetakh » ye naa betsit be ye afân be taa mane dzèñ si té akal môt é too ki fe vèè. (Akô. 23:29, 30 ; Deut. 7:22) Afang bo naa Becananéen be mbe be bele mbemba bivol akal aluman, a lang été bemetua meluman, béé se ki ve Jehôva bidzô naa é ngiagh a nga ve Bisraelite naa ba ye ñong si, déé dzi ki dzalban nfa mesi mézing. (Jos. 17:16-18 ; Bekôre 4:13) Nlang ya Bible wa lere naa, melumane mézing Bisraélite béé dzi ki wun é nga boban ‘amu béé dzi ki wulu sôsôe’.—Nlang 14:44, 45 ; Jos. 7:1-12.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w15 7/15 32

Ye mine va yem de ?

Melu mvus, ye é si Israël éé mbe dé bele abuiñ mefan ane Bible a dzô de ?

Bible a lere naa mevôm mézing me ye Si ngiagh me mbe ndzalane ya mefan ya naa bilé bi mbe « abuiñ » (1 Bed. 10:27 ; Jos. 17:15, 18). Ve ému wi, akal be manang kikh abuiñ bilé, abuiñ bôr be ne sôô dzam té.

Abakh Life in Biblical Israel été, nkobe nges, « Israël ye ôkua été, mefan me mbe édedèè menen a dang abim me ne ému. » Minkôô mi mbe ndzalan ya bilé ba luè naa pins d’alep nge ki el pino de Alepo (Pinus halepensis) , be chène be ya Palestine nge ki la coscoja de Palestina (Quercus calliprinos) ye be térébinthes nge ki el terebinto (Pistacia palaestina). A Shéphéla nge ki Sefelá, afan minkôô é ne ézizang minkôô ye tsin Juda ye nsaa mang ya méditérané nge ki mediterránea, be sycomores nge ki sicómoros (Ficus sycomorus) be mbe abuin.

Abakh Les plantes de la Bible nge ki Plantas de la Biblia a dzô ému naa, mevôm mézing me ya Israël méé bele ki fe bilé. Dzé da bo de ? Abakh da lere naa dzam té é nga boban ôtetak-ôtetakh, abakh da bera dzô naa : « moan môt a nga birè kikh bilé nfa ye a béñ bidzi ya yale biyem, ya fe akal a bele bivol nfa melong ye akal ndzaa. »