Biyalane bia daghe kalare akal ésulan éning moan kristen ye ésèñ minkanghle
5-11 YE NGOAN ÉBUU
AKUM YA KALARE NZAME | 1 BEDJIÉ 9-10
« N’lughane Jehôva akal n’yemane wèñ »
w99 7/1 30 ¶6
N’feban ô nga so abuiñ biboran
Niène a nga tubane Salomón, kéza minenga a nga sum sili ñe « minsili mi mbe nzukh. » (1 Bedjié 10:1) Éfiè be nga belane do nkobe hébreu nge ki hebreo é ne yili naa « énigme nge ki acertijos. » Ve, daa yili ki naa kéza minenga a nga sili Salomón zeze minsili. É dzam é ne mbeng é ne naa, nten Bya 49:4, éfiè hébreu nge ki hebreo évoo-évoo té, be nga belane do naa ba lere é bôra minsili mia daghe nsem, awu, ya akôrô. A ne bo naa, kéza minenga ya Saba, a mbe éé lèè bura minlang ya Salomón naa a yem abim n’yemane a mbe a bele. Bible a dzô naa, « a nga sum naa a kobe ñe, é mam mese me mbe me tsii ñe a n’nem. » Salomón ña a « nga yalane ñe, é kalane ñe é dzam sese a nga sili ñe. Adzô ézing déé dzi ki tobe kaa naa kéza a kalane ñe de. »—1 Bedjié 10:2b, 3.
w99 11/1 20 ¶6
Éyong fulu akap é ne abuiñ
Akal a mbe a vôô ya é dzam a nga wokh ye yen, kéza minenga a nga yebe y’asili ñuu naa : « Mvom ébe be-bo bisèñ ba tebe wa ôsu éyong ésese, naa ba bèè n’yemane wiè ! » (1 Bedjié 10:4-8) Éé dzi ki dzô be-bo bisèñ Salomón naa be ne mvom amu be nga ning mbeng, amben é mbe bebela. Ndaane de, be-bo bisèñ Salomón be mbe mevakh amu be mbe bèè n’yemane Nzame a nga ve Salomón éyong ésese. Kéza minenga ya Saba a ne mbemba éfônan akal ayong Jehôva ému, éba ba buane n’yemane Mvele émyèn ya éwi é Moan wèñ Yésu Christ !
w99 7/1 30-31
N’feban ô nga so abuiñ biboran
Késa minenga ya Saba a nga bira vôôbe ya n’yemane Salomón ya akum ye édjié dèñ, aval é nga ve naa « éé mbe ki fe a bele nsisim ô ñuu. » (1 Bedjié 10:4, 5) Beyem mam b’ézing ba tem naa « nvebe ô nga tebe » kéza minenga. N’yem mam ézing a dzô naa a nga ku abukh ! Aval ésese é ne bo, a nga yaghan ya é mam a nga yen ya wokh. A nga dzô naa be-bo bisèñ Salomón be mbe mvom amu be mbe bèè n’yemane é kéza wôba, a nga lughu fe Jehôva amu a nga top Salomón ane kéza. Éyong té a nga das ñe é biôm bi ne nkuabé. Abim biôm bi mbe mboane ya kông a nga kee ñe bi mbe abim tang bia lang ému naa 200 000 000. Salomón ña fe a nga ve ñe abuiñ bedas, a nga ve kéza minenga, « é biôm bise a nga kômô. »—1 Bedjié 10:6-13.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w08 11/1 22 ¶4-6
Ye mine va yem de ?
É kông kéza Salomón a mbe a bele é mbe abim avé ?
Kéza Hiram ya Tiro nge ki Tyr, a nga lôm kéza Salomón kông tang betonne nge ki toneladas benii, kéza minenga ya Saba ñe a nga lôm fe ñe kông abim évoo té, ya fe naa betsimi ôkira Salomón be nga so ñe kông ya kisoan Ofir tang betonne nge ki be toneladas 15. Nlang wa dzô naa, « abim kông Salomón a nga bele ébe mbu, » « é mbe bo betalent nge ki talentos be kông mintet misaman mewôm saman ya besaman, » da yili naa betonne nge ki toneladas a lôt 25. (1 Bedjié 9:14, 28 ; 10:10, 14) Ye dzam té é ne boban ? Abim kông bekéza be ye melu mvus be mbe bele é mbe tang yè ?
Ntsilane y’ôkua, éwi beyem mam ba tobe wô mebun, wa dzô naa Faraón Tutmosis III ye Égypte nge ki Egipto (mimbu toyini ébèñ kaa naa Yésu a byale) a nga ve kông tang betonne nge ki toneladas 12 akal é temple Amón-Ra y’a Karnak. Mimbu mintet muom kaa naa Yésu a byale, kéza ye Assyrie nge ki Asirio Tiglat-pileser III a nga ñong kông akal nfong-si akal afan si ye Tyr nge ki Tiro tang betonne nge ki be toneladas 4, ya naa Sargón II a nga ve fe abim kông té ane das akal benzame be ye Babylone nge ki Babilonia. A ne bo naa, kéza Felipe II ya Macédoine nge ki Macedonia (359-336 kaa naa Yésu a byale) a mbe é fakh si ye kulu kông a lôt betonne nge ki toneladas 28 kada mbu, minkôô mi ya Pangée nge ki Pangeo afan si Thrace nge ki Tracia.
Éyong é moan Felipe, Alexandre le Grang nge ki Alejandro el Grande (336-323 kaa naa Yésu a byale) a nga ñong kisoan Suse nge ki Susa, a ne bo naa, a nga ke ya kông a lôt betonne nge ki toneladas 1 180. Afan si Perse nge ki Persia, é ne bo naa, a nga ñong kông a lôt betonne nge ki toneladas 7 000. Éde, éyong bia daghe metang meté mesese, abim kông Bible a dzô naa Salomón a mbe a bele éé mbe ki déé nemane.
12-18 YE NGOAN ÉBUU
AKUM YA KALARE NZAME | 1 BEDJIÉ 11-12
« Topghe é môt wa ye lukh ya akeng »
w18.07 18 ¶7
« É za a ne é ngam Jehôva ? »
7 Bi ne ñong abuiñ melepgha ya éfônane kéza Salomón. Éyong a mbe étong, Salomón a mbe a bele mbemba élat ya Jehôva. Nzame é ñe a nga ve ñe môra n’yeman ye top ñe naa a long mbemba temple nge templo a Jérusalem. Ve, Salomón a nga dzimlé élat a mbe a bele ya Jehôva. (1 Bed. 3:12 ; 11:1, 2) Bebela a ne naa, Salomón a nga biane atsing Nzame da dzô naa, kéza hébreu nge ki hebreo aa yiène ki « lukh abuiñ binenga akal dèñ, [be za ve naa] n’nem wèñ ô ke Nzame ôyap. » (Deut. 17:17) Salomón a nga lukh binenga 700, ya bele biboan 300. (1 Bed. 11:3) Abuiñ binenga be ye été béé mbe ki Bisraélite nge Israelitas ya fe naa be mbe béé kang bivus benzame. Salomón a nga biane fe atsing é nga dzô naa baa yiène ki lughane ya beyeng.—Deut. 7:3, 4.
w19.01 15 ¶6
Aval avé ô ne kame n’nem wiè ?
6 Satan a kômô naa bi bo ane ñe, a ne nlô-abé amu naa, aa bèè ki metsin metsing Jehôva ya naa, a simane ve émièn. Akal naa éé se ki bia yemle naa bi simane ya bo mam ane ñe. Éde a dzeng naa, a bo de abuiñ meval mefe. Éfônan, a dzeng naa bi ning nsama ya é bôt a man-hang wi ntukh. (1 Jean 5:19) A kômô naa bi top naa bia lôt abuiñ tam ya be, amben bia yem naa béé se ki mbemba mengom ye naa, be ne « wiñ ntukh » aval bia simane ya bo mam. (1 Becor. 15:33 ; atoan é ne asi.) Ôlam té ô nga yem ñe wulu ya kéza Salomón. A nga lukh abuiñ binenga ba kang bivus benzame, binenga beté « be nga name n’nem wèñ » « avitsang-avistang » aval é nga ve naa a ke Jehôva ôyap.—1 Bed. 11:3 ; atoan é ne asi.
w18.07 19 ¶9
« É za a ne é ngam Jehôva ? »
9 Ve, Jehôva aa fet ki mis akal é mam me ne abé. Bible a dzô naa : « Johôvah a nga bira wokh abé ya Salomón, amu n’nem wèñ ô nga ke Jehôva ôyap, [. . . ] é môt a nga kobe ya ñe biyong bibèñ ya ve ñe metsing nfa mam mese, naa aa yiène ki tông benzame befe. Ve, éé dzi ki dzale é dzam Jehôva a nga dzô ñe. » Asughlane ye été, Nzame a nga vèè ñe ayebe dèñ kaa ki fe ñe vole. Édjié Salomón é nga kaneban ô zang ya fe naa é mvong dèñ déé dzi ki fe djié ayong Israël ngura.—1 Bed. 11:9-13.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w18.06 14 ¶1-4
Nzame a mbe ñe ve ayebe dèñ
Nfa ye ébiran é nga ye boban, Roboam a nga mane kuane nsama bizima bièñ. Ve, Jehôva ña nga dzô ngalane nkulu medzô Shémaiah nge ki Semaía naa : « Mine taa bet naa mi ke lumane é bobeñang benan Bisraélite nge ki Israelitas. Kada môt y’ébe mina a dughan é nda dzèñ, amu naa dzam té é va boban akal dam. »—1 Bed. 12:21-24.
Ye a nga ye be likh naa be bo ébiran ? Tamane simane ane dzam té é nga ndaghle Roboam ! Ayong é nga ye simane yè, éyong é nga ye yen naa, é kéza a nga kiagh naa a ye « yit » ya suru bôt be ye ayong dèñ, ve éé likh naa bôt be ye ayong éfe be zu bo ébiran éndendang ? (A vaghane ya 2 Milang 13:7.) Ve, kéza ya nsama bizima bièñ « be nga bèè adzô Jehôva a nga dzô ya bulane menda meba, aval ane Jehôva a nga dzô be do. »
Za ayeghle bia ñong été ? É ne édedèè éban naa bi bo é dzam Jehôva a sili bia, amben da ve naa bôt be pogho bia. Nge bi bo de, bia ye bele ayebe dèñ ya bele biboran.—Deut. 28:2.
Dzam té é nga sughlane yè ébe Roboam ? A nga bo mewokh, éé dzi ki ke yirane ya nféféñ ayong é nga tebe. Ndaane de, a nga ke long bekisoan mebeng mesi Juda ya Benjamin é vôm abong té a ngene a djié. A nga bera fe yemle bekisoan befe « naa be bo édedèè abuiñ. » (2 Mila. 11:5-12) É dzam da bera dang éban a ne naa, a nga kang atsing Jehôva ôyôm tam. Amben meyong awôm Jéroboam a mbe éé djié be nga sum kang biyema, abuiñ y’ébe bo, be nga ke a Jérusalem naa ba ke « sukh Roboam » ya fe ña ékang asi. (2 Mila. 11:16, 17) Éde mewokh Roboam me nga wônô édjié dèñ.
19-25 YE NGOAN ÉBUU
AKUM YA KALARE NZAME | 1 BEDJIÉ 13-14
« Amu dzé bia yiène yebe naa bia ning y’abim bi bele ya yem menié mèè ? »
w08 8/15 8 ¶4
N’tobeghane sôsôe ya n’nem ôse
4 Kéza Jeroboán nge ki Yarobam a nga dzô mbo ésèñ ña Nzame naa : « Za é nda dzam ye ñong dzôm y’a dzi, ma ye fe wô ve das. » (1 Bed. 13:7) Za dzam nkulu medzô a yiène bo ? Ye a ye yebe, a too naa a ndaghe ñe kat mbia fuèñ ? (Bya 119:113) Nge ki naa a yiène tep, afang bo naa kéza a va lere naa a dzôban ? É ne été naa kéza Jeroboán nge ki Yarobam a bele abuiñ akum é ne tang nden naa a ne ve mengom mèñ. Nge a nga kuiñ naa nkulu medzô Nzame a nga ñamle a n’nem été naa a kômô bele akum, é dzam kéza a nga dzô ñe, é mbe ñe pôô ébéñ. Ve, Jehôva a nga dzô nkulu medzô wèñ naa : « Waa yiène ki dzi mfem nge ki a ñu mendzim wèñ, ya naa, waa yiène ki dughane é zen ô va so. » Éde nkulu medzô a nga dzô ñe kaa ko-wong naa : « Amben wa kap é nda duè mengap mebèñ naa wa kee me do, maa ye ki zu ya wa, ya naa maa ye ki dzi nfem nge ki a ñu mendzim é vôm wi. » A kôre ye vèè, nkulu medzô a nga kôre a Béthel naa a ke vôm afe. (1 Bed. 13:8-10) Nkighane nkulu medzô a nga ñong, wa ve bia za ayeghle nfa ya tobe sôsôe ?—Bero. 15:4.
w08 8/15 11 ¶15
N’tobeghane sôsôe ya n’nem ôse
15 Za dzam afe bi ne yeghe ya ékop nkulu medzô ya Juda a nga bo ? Minkana 3:5 a dzô naa : « Vaa mebun muè mese ébe Jehôva ya n’nem ôse, ô taa tobe n’yemane wiè mebun. » Ndaane naa a tsini naa a yagbe ébe Jehôva aval a nga so a bo de ô mvus, tam té, nkulu medzô a nga vane tobe mebun ya n’yemane wèñ. Asughlane ye évus dèñ, a nga dzimle éning dèñ ya dzimle é mbemba éyôla dèñ asu Nzame. Nlang té wa lere bia naa é ne éban naa bi tobe sôsôe ya Jéhôva ya yem menié mèè !
w08 8/15 9 ¶10
N’tobeghane sôsôe ya n’nem ôse
10 Nkulu medzô ya Juda a nga yiène yem naa, n’nôm nkulu medzô té a nga dukh ñe. A mbe sili émièn naa : ‘Nge Jehôva a kômô me ve minféféñ metsing, amu dzé a va lôm angele naa a ke kobe ya môt nfe ?’ Nkulu medzô a mbe sili Jehôva naa a tugha ñe lere é dzam a yiène bo, ve Bible aa lere ki naa nkulu medzô té a nga bo do. Ndaane de, « a nga vane ke ba n’nôm nkulu medzô é nda dzèñ naa a ke dzi nfem ya ñu mendzim. » Jehôva a nga wokh dzam té abé. Éyong nkulu medzô a nga bo naa a nga dughaneyang a Juda, ane a nga tubane mbuémbuém, ane mbuémbuém é nga wiñ ñe. Za mbimbia amangha nkulu medzô té a nga bele !—1 Bed. 13:19-25.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w10 7/1 29 ¶5
A dzeng é dzam é ne mbeng ébe bia
É dzam da dang éban é ne naa, nten 1 Bedjié 14:13 da ve bia mbemba ayeghle nfa Jehôva, ya é dzam a dzeng ébe bia. Éfus té da dzô naa, « a nga yen » é dzam é ne mbeng ébe Abías. Jehôva a nga fas n’nem Abías été yakekuiñ ane A nga yen mbemba fulu. N’yem mam y’a Bible a dzô naa, Abías a mbe ane nfang ôboan « ézizang mekoa » éyong ba yen ñe é nda-bôt dèñ été. Jehôva a nga yen mbemba dzam té ye borane Abías éé lere ñe mvam, déé selane ya bôt be ye é nda bôt dzèñ be mbe ékoat-koat.
26 YE NGOAN ÉBUU–2 YE NGOAN AWÔM
AKUM YA KALARE NZAME | 1 BEDJIÉ 15-16
« Asa a nga bo mam ya ayokh—Wa ki ? »
w12 8/15 8 ¶4
« Ôba ô ne akal ésèñ duè »
Mimbu 20 a kuane naa Israël a kananeyang, Juda a nga mane wu ntukh étom bivus min’yebe. Éyong Asa a nga bo kéza mbu 977 kaa naa Yésu a byale, a kuane naa bidjié bise bi manang tobe mvîn, étom bivus benzame Becananéen nge ki be cananeos be ya fertilité nge ki fertilidad. Nlang wa dzô naa kéza « a nga bo é dzam é ne mbeng ya sôsôe é mis Jehôva é Nzame wèñ. » Asa « a nga mane vèè bautel nge ki altar beyeng ya be haut lieu nge ki lugares altos, ya buiñ minkum mieba ya kikh akôn be mbe béé kang. » (2 Mila. 14:2, 3) « Befam ya binenga bidzabô » be mbe a templo, be mbe béé bo sodomía, béé dzô naa ba bo de akal ékang. A nga mane tsirane be a Juda. Asa éé dzi ki sughu ve naa a mane ya évus ékang. A nga saghe fe ayong naa « be dzeng Jehôva é Nzame mimvevam mieba » ya kang « atsing ya nkômane » Nzame.—1 Bed. 15:12, 13 ; 2 Mila. 14:4.
w17.03 19 ¶7
N’sèhane Jehôva ya n’nem ôse !
7 Kada môt y’ébe bia a yiène fas ya n’nem wèñ nge a sèhane Jehôva ya n’nem ôse. Silighe wamièn naa : ‘Ye ma kômô ve Jehôva n’nem mbeng ya n’nem ôse ya kame ña ékang, ya ve naa mbia mefulu me taa ñii ayong Jehôva été ?’ Simeghane abim ayokh Asa a nga yiène bele naa a benghane Maaca, éñi a mbe « ñiè kéza » ya si té ! É ne bo naa biaa yem ki môt ézing a ne mbia fulu a ne ñe, ve, bi ne tebe aval étéñ é ne ve naa bi vu aval ayông kéza Asa. Éfônan, tam simane naa môt y’é nda bôt duè nge ki angom é ne édedèè élat ya wa a bo nsem, kaa ki dzôban, éyong té be tele ñe afeng ékôan. Ye wa ye ñong nkighane naa waa bera ki wulu ya môt té ? N’nem wiè wa ye wô tsini naa ô bo dzé ?
it-1 184-185
Asa
Afang faa bo naa, biyong bizing n’yeman ô nga makh ñe ya kaa tugha yem yen mam nfa ya nsisim, mbemba mefulu Asa ya mboan a nga mane tsam apostasie nge ki apostasía, bi nga ve naa bikop bièñ bi bo kaa dang yene abé, éde é nga ve naa be lang ñe nsama bekéza be ya Juda be mbe sôsôe. (2 Mila. 15:17) Ébe mimbu 41 Asa a nga djié a Juda, éde bedjié ba, be nga djié Israël : Jéroboam, Nadab, Baasa, Ela, Zimri, Omri, Tibni (éñi a nga djié nfa Israël ô mbe ô tele Omri é ngam ayat), ya Acab. (1 Bed. 15:9, 25, 33 ; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Niène Asa a nga wu, ane ndôma dzèñ, Josaphat a nga bo kéza.—1 Bed. 15:24.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w98 9/15 21-22
Ébe wa, ye Nzame a ne ?
Éfônan, langhe nkulane adzô nfa akira da daghe nlonghane Jericó, ya yen ane é nga dzalban. Josué 6:26 a dzô naa : « Josué a nga ve naa be bo ngiagh éé dzô naa : ‘Édzim asu Jehôva ébe é môt a ye tebe naa a bera long kisoan ñi, Jericó. A ye tele mebembe éé tang de ya ntôô moan wèñ, ya naa a ye bera tele mimbèñ éé tang de ya mesughlan moan wèñ.’» Dzam té é nga dzalban a kuane naa mimbu 500 mi lôrang, aval bia lang de nten 1 Bedjié 16:34 : « Melu meté [melu kéza Achab] Hiel moan béthélite a nga long Jericó. Ya éning ntôô moan wèñ Abiram éde a nga tele mebembe, ya éning mesughlan moan wèñ Serug, éde a nga tele mimbèñ, aval ane Jehôva a nga dzô de ngalane Josué é moan Nun. » Niène ve ña Nzame éñe a ne ve naa aval minkulane medzô meté mi dzalban.
3-9 YE NGOAN AWÔM
AKUM YA KALARE NZAME | 1 BEDJIÉ 17-18
« Yakekuiñ ôden mia ye tsini naa mia bele mesiman mebèñ ? »
w17.03 14 ¶6
N’lerghan mebun ya ñong mbemba minkighan !
6 Niène Bisraelite nge ki Israelitas be nga kuiñ Si ngiagh, be nga yiène ñong é môra nkighane wi : A kang Jehôva nge ki benzame befe. (A lang Josué 24:15) Amben dzam té é nga yene ébubu, a mbe nkighan ô mbe so bo éning nge ki awu. Metam bekôre, Bisraelite be nga ñong mbia minkighan abuiñ biyong. Be nga likh Jehôva ya ke kang bivus benzame. (Bekô. 2:3, 11-23) N’tamane fe siman éyong évoo ayong Israël be nga yiène ñong nkighane. Nkulu medzô Elías nge ki Élie a nga dzô be naa, ba yiène top dzam évoo : Nge a sèhane Jehôva nge ki a sèhane évus nzame Baal. (1 Bed. 18:21) Elías nge ki Élie a nga bame bo amu naa, be mbe be bele mesiman mebèñ. Bi ne tem naa é mbe ébuu naa be ñong nkigane ô ne sôsôe, amu bia yem naa é ne éban ya abuan naa bi sèhane Jehôva. É ne été naa é môt a bele n’yeman éé mbe ki tông nge ki a lughu nzame Baal. Ve, Bisraelite be nga « tsini naa ba bele mesiman mebèñ. » Ya fakh, Elías nge ki Élie a nga dzô be naa be top zen ye ña ékang—ékang Jehôva.
ia 88 ¶15
A nga lumane akal ña ékang
15 Ane, beprêtre nge ki be sacerdotes Baal be nga tebe, « be nga yônane ya é king deba ésese béé baane mimba ya akeng, ya mekong yakekuiñ ane mekî me nga chii bo ô ñuu. » Be nga bo mam meté mesese a zeze ! « Béé dzi ki wokh king ézing, nge ki é môt a yalane meyaghlane meba, nge ki é môt a bèè meyaghlane meba. » (1 Bed. 18:28, 29) Ye bia kam de, Baal éé se ki. A ne ntéane mam Satan, édi a belane do naa bôt be ke Jehôva ôyap. Ayeghle é ne ébubu a wokh, é môt a top nzame nfe nge éé se ki Jehôva, a ye de sughlane wokh n’nem mintèñ ya ôsoan.—A lang Bya 25:3 ; 115:4-8.
ia 90 ¶18
A nga lumane akal ña ékang
18 Kaa naa Elías nge ki Élie a sum naa a yaghlane abuiñ bôt be nga sili nge Jehôva ñe a ye fe tobe nzame minèè ane Baal. Ve, éyong a nga man meyaghlan, béé dzi ki bele bisô ayap. Nlang wa dzô naa : « Ane é nduan Jehôva é nga sum naa da dzighi ofrenda quemada nge ki holaucoste, ya ndzaa, mekoa, metso, ya mane véé mendzim mesese me mbe minfeng. » (1 Bed. 18:38) Za môra éyalan ! Éde ayong é nga bo yè ?
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w08 4/1 19, encadré nge ki recuadro
A nga momo, éé yane fe
Abim tam évé nkôt ô nga tobe é tam Elías nge ki Élie ?
Elías nge ki Élie, nkulu medzô Jehôva, a nga dzô kéza Acab nge ki Achab naa, nkôt ô nkune zu man. Éde fe é nga dzalban « mbu lal »—éyong bia sum lang a téé y’é tam Elías nge ki Élie a nga kulu adzô té. (1 Bedjié 18:1) Niène a nga mane yaghlan, ane Jehôva a nga ve naa nveng é nong. Akal dzam té, éde abuiñ bôt ba dzô naa nkôt ô nga man mbu lal, ye naa déé dzi ki dzale mbu lal. Ve daa, Yésu ba Santiago nge ki Jacques ba dzô naa, mbu nkôt té ô nga tobe « mimbu milal ya mengoan mesaman. » (Luc 4:25 ; Jacques 5:17) Ye mindzôane mité mia selane ?
Kaa dzôm. Mia yiène yem naa, a Israël ye melu ô mvus, nkôt ô mbe wéé tobe ayap, tam ézing yakekuiñ mengoan mesaman. Elías nge ki Élie a nga yiène zu kulu adzô té éyong a nga bo naa nkôt ô lôr-hang abim tam é wôla tobe ya naa é ntoo ndzukh a zômô. Dzam té da kômô yili naa nkôt ô nga sum bebéñ mengoan mesaman ô mvus. Éde, éyong Elías nge ki Élie a nga zu kulu adzô naa nkôt ô nga zua man, abong té « mimbu milal » mi lôr-hang ave a nga kulu adzô té, ya naa nkôt ô tobeyang bebéñ mimbu milal ya étun. Éyong ayong é nga kôan naa ba zu yen môra akengha té nkôô Carmelo nge ki Carmel, akué naa « mimbu milal ya mengoan mesaman » me lôr-hang.
Daghan ane, é tam Elías nge ki Élie a nga ke tare yen Acab nge ki Achab é mbe mbemba éyong. Ayong é mbe dé bunu naa Baal a ne « é môt a sukh minkut, » é nzame a ve naa nveng é nong ya naa nkôt ô man. Éyong be nga yen naa nkôt ô dang-ha tobe ayap, ayong é nga yiène sili naa : ‘Baal a ne vé ? Éyong évé a ye ve naa nveng é nong ?’ Éyong Elías nge ki Élie a nga dzô naa nveng nge ki éfôp daa ye ki ku nge se naa éñe a dzô do, é nga yiène ve é bôt be nga wumu Baal n’nem abé.—1 Bedjié 17:1.
10-16 YE NGOAN AWÔM
AKUM YA KALARE NZAME | 1 BEDJIÉ 19-20
« Dzenghe naa Jehôva éñe a fôlô wa »
w19.06 15 ¶5
A yegbe ébe Jehôva éyong n’nem ô kele wa ôyô
5 A lang 1 Bedjié 19:1-4. Elías nge ki Élie a nga ko-wong éyong Jezabel kéza minenga a nga dzô naa a zu ñe wiñ. Éde a nga tup mbii a Beer-seba nge ki Bersabée. N’nem ô nga bo ñe édedèè mintèñ yakekuiñ ane « a nga ñamle naa a kômô wu. » Amu dzé a nga wôran aval té ? Amu naa Elías nge ki Élie a mbe é môt a bele bikop, « a nga wôrane fe mam ane bia. » (Jacq. 5:17) Tam ézing meyep a n’nem ya atakh ô ñuu me nga nemane ñe. Tam ézing Elías nge ki Élie a nga simane naa mengu’u a nga ve akal ña ékang me mbe kaa éban, ya naa dzam ézing ye Israël déé dzi ki tsen, ya fe naa éñe a lighe-yang étam naa a sèhane Jehôva. (1 Bed. 18:3, 4, 13 ; 19:10, 14) É ne bia bo éyaghan éyong bia yen ane sôsôe nkulu medzô té a nga ñong mam. Ve, Jehôva a nga yem ñe wokh.
ia 103 ¶13
Nzame a nga fôlô ñe
13 Wa tem naa Jehôva a nga wôrane yè, éyong a nga yen nkulu medzô a mbe é dzing, é ñamle éyang été naa a kômô wu ? Éyalan é ne ébubu. Éyong Elías nge ki Élie a nga ke ôyô, Jehôva a nga lôm é angele wèñ. Éyong angele a nga sukh Elías ôtek-tek a nga dzô ñe naa : « Tebeghe ô dzi. » Ane Elías a nga tobe ôsi, éde angele a nga tele ñe ôsu ôyôm moan n’nam y’a dzi, mendzim ya nfem ô ne ayông. Ye a nga ve faa angele akiba ? Nlang wa dzô fave naa a nga dzi, a ñuu mendzim ane a nga bera ke ôyô. Ye n’nem ô mbe ñe édedèè abé aval é ne naa é mbe ki fe kobe ? Aval ése é ne bo, angele a nga bera ñe véé éyong bèè, tam ézing ékuna kikiri. Éyong té éde a nga bera dzô Elías naa : « Tebeghe ô dzi. » Ane a nga bera koghle é mbemba medzô ma : « amu naa zen é ne wa ayap. »—1 Bed. 19:5-7.
ia 106 ¶21
Nzame a nga fôlô ñe
21 Ébe biyong bilal, nlang wa dzô naa Jehôva éé mbe ki é môra akengha té été. Elías a nga yem naa Jehôva éé mbe ki Nzame ye biôm bi ye avele ane Baal, é môt a sukh minkut, éñi be mbe béé dzô naa « a ne ve naa nveng é nong. » Jehôva éñe a ne ña tsin ye mengu’u mese me ye avele, ve daa, a bera dang é mam mese a nga bo. Amben dzôp ése daa yiène ki ya ntéñ wèñ ! (1 Bed. 8:27) Aval avé n’yeman mam meté mese me nga vole Elías ? Simghane naa wong ô nga biñ ñe. Éndagha, éé yem naa Jehôva Nzame a tele ñe nfeng, é Nzame a bele abim mengu’u meté mesese, Elías éé mbe fe bera ko Acab ya Jezabel wong !—A lang Bya 118:6.
ia 106 ¶22
Nzame a nga fôlô ñe
22 Niène nduane é nga mane lôt, ane mvoa é nga tobe. Éde Elías a nga wokh « é king é ne mvoa ya ôsisi. » King té, é nga ve naa Elías a bera kobe, éde a nga bo, ane a nga kulu é dzam a mbe a bele a n’nem éyong bèè. Tam ézing dzam té é nga sili ñe n’nem ôsi. Ve bii se ki sôô naa Elías a nga biñ afôlô n’nem ya é dzam « é king é ne mvoa ya ôsisi » té é nga bera dzô. Jehôva a nga lere ñe naa a ne ñe abuiñ éban. Aval avé a nga bo do ? A nga dzô ñe é dzam a ye bo ékang Baal é ne Israël melu ma zu. Dzam té é nga tugha faa lere naa ésèñ Elías déé mbe ki a zeze, ya fe naa a ngen Jehôva éban. A nga ve ñe nféféñ nlôman éyong té éde a nga ve ñe minféféñ metsing naa a yem dzale ésèñ té.—1 Bed. 19:12-17.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w97 11/1 31 ¶2
Mbemba éfônan nfa a ve wamièn ane atunegha, ya tobe sôsôe
Abuiñ be-bo bisèñ Nzame be ye melu mèè, ba ve bebién ane atunegha. Abuiñ da likh « mefup » meba, da yili naa, é mam mesese ba ning ya mo, naa ba ke bo minkanghle é vôm ô ne ôyap, ya éba ba ke sèñ ane môt mboo ya nda bôt a Bethel. Éba bevoo ba kôre é vôm be too naa ba ke tobe si fe naa ba ke bo melong me ye ékôan. Abuiñ é va yebe naa ba bo aval bisèñ bôt ba yen zeze ému. Ve, mbo ésèñ Jehôva aa bo ki ésèñ é ne zeze. Jehôva a dzing é môt ase a sèhane ñe ya mbemba n’nem, a ye fe borane bo amu naa ba ve bebién ane atunegha.—Marc 10:29, 30.
17-23 YE NGOAN AWÔM
AKUM YA KALARE NZAME | 1 BEDJIÉ 21-22
« Vughane aval Jehôva a belane édjié »
it-2 21
Jehôva minsama
Éyong Josué a nga yen angele a zu ñe yen, bebéñ a Jérico, a nga sili ñe nge a ne é ngam Israël nge ki é ngam minzizing mieba, « Éde angele té a nga dzô naa kaa, ve daa, amu me ne ndjié mboo ye nsama bizima Jehôva, éde me va so do va. » (Jos. 5:13-15) Nkulu medzô Mikaïa nge ki Micaya a nga dzô bekéza Achab ya Yehoshaphat nge ki Acab ya Jehosafat naa, « bebela a ne naa, ma yen Jehôva a too éto Ndjié dèñ ya nsama bizima bisese bi ye a dzôp été », a mbe é kobe vèè é bangele Jehôva be ne a dzôp été. (1 Bed. 22:19-21) Éfiè ba belane do naa « Jehôva minsama » da yiène, amu naa bizima bi ne a dzôp été bi ne minsama-minsama : querubines nge ki chérubins, serafines nge ki séraphins ya bangele. (Esaïe 6:2, 3 ; Atar. 3:24 ; Mel. 5:11) Ve be ne fe nkôman mengôs-mengôs aval Yésu a nga dzô naa « a ne luè belégion nge ki legiones bangele awôm-a-ébèñ nge a kômô. » (Mat. 26:53) Meyaghlan Ezequías a nga bo Jehôva naa a dzaa avole, a nga luè ñe naa « Jehôva minsama », Nzame ya Israël, éñi a too be chérubin nge ki querubines ayô, a mbe é simane vèè arca del pacto nge ki l’arche de l’alliance é vôm be chérubin nge ki querubines be mbe éburgha ayô, dzam té é mbe éfônane ye édjié Jehôva é ne a dzôp été. (Esaïe 37:16 ; a vaghane ya 1 Sam. 4:4 ; 2 Sam. 6:2.) Mbo-ésèñ Éliseo, n’nem ô nga silibane ñe ôsi éyong a nga yen éyeyem, éé yen ane minkôô mi mbe bebéñ é kisoan Éliseo a mbe too, mi too « ndzalane ya bikamlo ya be metua be ye aluman be nduan », abim bangele Jehôva a bele.—2 Bed. 6:15-17.
w21.02 4 ¶9
« Nlô ye befam besese ane Christ »
9 Asili ñuu. Jehôva éñe a ne n’yeman a lôt é môt asese a ning, ve daa, a bèè é dzam be-bo bisèñ béñ ba dzô ñe. (Atar. 18:23, 24, 32) A nga likh fe naa é bôt be ne édjiè dèñ asi be dzô ñe é dzam a yiène bo. (1 Bed. 22:19-22) Amben Jehôva a ne kaa ékop, aa sili ki bia naa bi tobe kaa ékop ane ñe, ve daa, a vole be-bo bisèñ bèñ amben be bele bikop, naa mam me wulu be mbeng. (Bya. 113:6, 7) Ya dzam té éde David a nga dzô ñe a Bible été naa « wa ô ne avole dam. » (Bya 27:9 ; Behéb. 13:6) Kéza David a nga yem naa é môra ésèñ ésese a nga bo, a nga bo do amu naa Jehôva a ne asili ñuu, ya naa a nga vole ñe.—2 Sam. 22:36.
it-2 245
Minèè
Jehôva a likh naa mboan minèè ô ke name é bôt ba dang « kômô bune minèè ba kane bo » ndaane é mbemba fuèñ da tsinane christ. (2 Beth. 2:9-12) Éfônane ye été a ne é dzam é nga boban mintet mimbu ô mvus ébe kéza ya Israël Acab nge ki Achab. Mininèè bekulu medzô be nga dzô ñe naa a ye wun aluman ya Ramot-galaad nge ki Ramoth-Guiléad a too naa nkulu medzô Micaya nge ki Mikaïa a nga dzô ñe naa éñe a ye dzimlé. Aval mikaya a nga yen do biyeyem, Jehôva a nga ve naa angele a zu bo ane « nsisim ô ne minèè » añu bekulu medzô Acab nge ki Achab. Da yili naa, angele té a nga belane bo naa be taa kobe bebela, fave é dzam bebién be nga kômô dzô, ya é dzam Acab nge ki Achab a nga kômô wokh. Amben be nga ve ñe mbaman, Acab nge ki Achab a nga dang kômô naa be kobe ñe minèè, éde a nga dzimlé do éning dèñ.—1 Bed. 22:1-38 ; 2 Mila. 18.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w21.10 3 ¶4-6
A dzôban ya bebela ase da yili yè ?
4 Niène tam é nga lôt, Jehôva éé dzi ki fe bera zômô. A nga lôm Elías naa a ke dzô Acab ya Jezabel nsang wôba. É mvong dzenan ésese da ye man, é dzam Elías a nga dzô é nga tobe Acab n’nem abé. A tem-tem, éngung fam té, é nga « sili ñuu ôsi. »—1 Bed. 21:19-29.
5 Amben tam té Acab a nga lere asili ñuu, é mam a nga bera bo vèè me nga lere naa aa dzôbane ki ya n’nem ôse. Éé dzi ki vakh naa a vèè ékang Baal ayong été, éé dzi ki dzô ayong naa be kang Jehôva. Acab a nga bera fe bo mam mefe ma lere naa aa dzôbane ki.
6 Éyong tam é nga lôt ôsu vèè, ane Acab a nga dzaa mbemba kéza Josaphat nge ki Jehosafat naa a ke lumane be Sirios nge ki Besyriens ya ñe, ve Josaphat nge ki Jehosafat a nga dzô ñe naa be tare ke sili nkulu medzô Jehôva. Ôsusua, Acab a nga tare tep dzam té, éé dzô naa : « É môt bi ne ke yen naa bi sili Jehôva minsili a ngen, ve ma vine me tèè ñe, amu naa medzô mesese a kulu nfa wom méé se ki mvèñ, me ne fave abé. » Amben naa té, be nga tare ke sili mkulu medzô Mikaya. Éde mbo-ésèñ Nzame a nga dzô be naa mbia dzam ézing a ye lorane Acab nge ki Achab ! A likh naa a dzôban ya sili Jehôva naa a djii ñe, mbia kéza Acab nge ki Achab a nga wèè Mikaya a mbokh. (1 Bed. 22:7-9, 23, 27) Amben kéza a nga wèè nkulu medzô Jehôva mimbokh, dzam té déé dzi ki ve naa nkulan adzô té ô bo kaa dzalban, éyong a nga ke aluman, éde be nga wiñ ñe.—1 Bed. 22:34-38.
24-30 YE NGOAN AWÔM
AKUM YA KALARE NZAME | 2 BEDJIÉ 1-2
« Mbemba éfônane nfa ayeghle »
w15 4/15 13 ¶15
Aval bemvene be ne yeghle é bôt bevoo naa be bele mbemba mefulu
15 Bi ne bera ñong ayeghle fe nfa Elíseo nge ki Elisée, nfa ye aval é bobedzang ba yeghle, be ne lere naa ba kang bemvene be boang ésèñ ayap. Elías ba Elíseo be nga ke a Jericó naa ba ke fep bekulu medzô b’ézing, a kôre ye vèè ane be nga ke kuiñ ôchiñ a Jordán nge ki Jourdain mebo. Ane « Elías a nga ñong étô a mbe é boat, ane a nga vighle do, éde a nga bime do mendzim, ane mendzim me nga kanan ézizang. » Ane be nga kighane ôchiñ nkôt si, « éde be nga tsini é zen deba béé ke ba lèè minlang. » Elíseo éé dzi ki bunu naa a nga mana yem asese, a nga tsini naa a béé ñe ya tugha ñong é kada éfiè a nga wokh, yakekuiñ ane Elías nge ki Élie a nga likh ñe, éé ke a bet minkut été. Éyong a nga bulan a Jordán nge ki Jourdain Elíseo a nga bim mendzim ya étô Elías nge ki Élie éé dzô naa : « É Nzame Elías nge ki Élie, Jehôva, a ne vé ? » Asughlane ye été, éde mendzim me nga bera kanan ézizang.—2 Bed. 2:8-14.
w15 4/15 13 ¶16
Aval bemvene be ne yeghle é bôt bevoo naa be bele mbemba mefulu
16 Ye mine va bili naa akengha Elíseo a nga tare bo, a mbe akengha évoo Elías a nga sughlane bo ? Amu dzé dzam té é ne édedèè éban ? Elíseo éé dzi ki simane naa amu a ntoo évang mesa wèñ, a nga yiène yang mane tsen mam mesese, ve a nga tsini naa a bo mam aval nkulu medzô wèñ, aval Elías ñe a nga tsini fe naa a bo do. (2 Bed. 2:15) Asughlane ye été Elíseo a nga bo édedèè abuiñ mekengha mimbu 60 a nga tobe ane nkulu medzô a lôt Elías. Za ayeghle é bobedzang ba yeghe bisèñ bi ye ékôan be ne ñong ému ?
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w05 8/1 9 ¶1
É mam ma dang éban é kalare 2 Bedjié été
2:11—« Dzôp » évé « Elías nge ki Élie a nga ke éyong a nga bet minkut été » ? É vôm a nga ke éé mbe ki é dzôp é bele batétèñ nge ki é vôm Nzame a too ya bangele béñ. (Deutéronome 4:19 ; Bya 11:4 ; Matthieu 6:9 ; 18:10) « É dzôp » Elías nge ki Élie a nga ke a mbe é vôm minkut mia sughe. (Bya 78:26 ; Matthieu 6:26) A ne bo naa metua nduane té a nga ke ñe minkut été naa a ke ñe likh vôm fe ya si, é vôm a nga bera ning ôyôm tam. Ôyôm tam ôsu vèè, Elías nge ki Élie a nga tsili Yehoram nge ki Jehoram kéza ya Judá kalare.—2 Milang 21:1, 12-15.
31 YE NGOAN AWÔM–6 YE NGOAN AWÔM-A-MBOO
AKUM YA KALARE NZAME | 2 BEDJIÉ 3-4
« Zaa ñong é moan wiè »
w17.12 4 ¶7
« Ma yem naa a ye wômô »
7 Awômô bewu ba kobe do a Bible été, a ne é môt a nga ñong éto Elías nge ki Élie, nkulu medzô Elíseo nge ki Elisée éñe a nga bo do. A kisoan ya Shounem nge ki Sunem ngoan Israelita nge ki Israélite a mbe a too wéñ, a nga yem ñong Elíseo é nda dzèñ. Ve, ngalane nkulu medzô, minenga té ya n’nôm wèñ a mbe n’nôm, Jehôva a nga likh be naa be bele moan. Niène ayôm mimbu mi nga lôt, éde moan té a nga wu. Éyong dzam té é nga boban, n’nem ô mbe minenga té édedèè mintèñ. Ya ayebe n’nôm wèñ, minenga té a nga wulu be kilómetros nge ki kilomètres 30 naa a ke nkôô Carmelo nge ki Carmel naa a ke yen Elíseo. Elíseo a nga lôm mbo-ésèñ wèñ Guehazí naa a ke ñe ôsu a Shounem nge ki Sunem, naa a ke kuane ñe. Ñi té éé mbe ki wômô moan té, éde Elíseo a nga ke ya ñyè moan.—2 Bed. 4:8-31.
w17.12 4 ¶8
« Ma yem naa a ye wômô »
8 Niène be nga ke kuiñ a Shounem nge ki Sunem, éde Elíseo a nga ñii a nda été, ane a nga sum yaghlan a tele a mbim moan ayô. Éde Jehôva a nga bera ñe ve éning, éyong ñyè moan a nga yen do, a mbe édedèè mevakh ! (A lang 2 Bed. 4:32-37.) Tam ézing a nga simane meyaghlan Ana nge ki Anne a mbe kaa byèñ, éyong a nga ke Samuel a tabernacle nge ki tabernáculo : « Jehôva [. . .] éñe a ve naa môt a sighe ô song asi, ya naa a bera bet. » (1 Sam. 2:6) Kaa bisô, éyong Nzame a nga likh naa mbim moan té ô bera ning, a nga lere naa a bele ngu’u y’a wômô bewu.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
it-2 697 ¶2
Nkulu medzô
« É boan bekulu medzô. » Aval ane abakh (Grammaire de l’hébreu biblique, par P. Joüon, Rome, 1923, § 129 j) nge ki Gesenius’ Hebrew Grammar (Oxford, 1952, pág. 418), a kane do, éfiè ye nkobe hebreo ben nge ki hébreux bèn (é moan) nge ki benéh nge ki benéʹ (é boan) é ne yili naa « a ne môt ya ayong nge ki ngum nsama (a ne bo ayong nge ki ngum aval nsama). » (A vaghane Néh. 3:8, é vôm « môt mboo ye é bôt ba yam mimboan a ne é moan môt a yam mimboan. ») Éde é ne naa éfiè « é boan bekulu medzô » é ne bo é bôt be nga ke bo sikôlô naa ba ye bo bekulu medzô nge ki faa nsama bekulu medzô ba volane bebién a bebién. Aval mengôs bekulu medzô meté, me mbe a Betel, Jericó ya Guilgal. (2 Bed. 2:3, 5 ; 4:38 ; a vaghane 1 Sam. 10:5, 10.) Samuel a mbe é wulu ya nsama ye été a Ramá (1 Sam. 19:19, 20), a fônane naa Elíseo ñe a mbe fe a bele aval éto té metam mèñ. (2 Bed. 4:38 ; 6:1-3 ; a vaghane 1 Bed. 18:13.) Nlang wa dzô naa bebién be nga bo béé long é vôm ba kôan ya é biôm melong be nga kôlô bo, dzam té é mbe déé lere naa be mbe béé ning moan éning. Amben be mbe béé kabane menda ya bidzi, a fônane naa kada môt ye été a mbe bele nlôman wèñ émièn naa a ke bo ésèñ nkulu medzô.—1 Bed. 20:35-42 ; 2 Bed. 4:1, 2, 39 ; 6:1-7 ; 9:1, 2.