Biyalane bia daghe kalare akal ésulane éning moan kristen ye ésèñ minkanghle
1-7 NGOAN TAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 17-19
« Yeneghe é bôt bevoo aval Jehôva a yen bo »
w17.03 24 ¶7
Ye bia ye bo mewokh ébe mintsilane mi ye melu ô mvus ?
7 N’tamane kobe adzô Jehosafat nge ki Yehoshaphat, é moan Asa, a mbe bele abuiñ mbemba mefulu. A nga bo élat alughane ya mbia kéza Acab, amben nkulu medzô Micaya a nga bame ñe, a nga ke kuane Acab naa be ke lumane ya be Asirios nge ki Bassyrien. Éyong a nga ke alumane, be nga ye ñe wiñ a ne a nga tup naa a ke a Jerusalén. (2 Mila. 18:1-32) Éde nkulu medzô Jehú nge ki Yéhou a nga sili ñe naa : « Ye mbia môt éñe wa yiène ke vole, ye é bôt ba vini Jehôva ébe wa yiène dzing ? »—A lang 2 Milang 19:1-3.
w15 8/15 11-12 ¶8-9
Mi taa vuène naa Jehôva a dzing mina
8 Jehôva a kômô naa bi yem naa a dzing bia, ye naa aa daghe ki fave bikop biè. A dzeng é dzam é ne mbeng ébe min’nem miè. (2 Mila. 16:9) Dzam té éde a nga bo Jehosafat nge ki Yehoshaphat, kéza ya Judá. Môs ézing, Jehosafat a nga ñong mbia nkighane naa a ke lere Acab, kéza ya Israël, alumane be nga kômane naa ba kômô ñong kisoan Ramot-galaad é ñi be Asirios nge ki Bassyrien be nga djié. Bekulu medzô 400 Acab, be nga kiagh ñe naa a ye wun aluman, ve daa, nkulu medzô Jehôva, Micaya, a nga dzô bedjié bebèñ beté naa ba ye dzimlé aluman, dzam té éde fe é nga boban. Acab a nga wu aluman, Jehosafat a nga ye wu aluman té, éde a nga tup a Jerusalén, Jehôva a nga bame ñe ngalane nkulu medzô Jehú amu a nga bo élat ya Acab. Afang bo naa té, Jehú é moan Hananí, a nga dzô ñe naa : « Be va yen mbemba mefulu ébe wa. »—2 Mila. 18:4, 5, 18-22, 33, 34 ; 19:1-3.
9 Éfônan, ôsusua éyong Jehosafat a nga ñong Édjié, a nga lôm nsama bidjié, be Levitas nge ki Belévite ya be sacerdotes nge ki beprêtre naa be ke bekisôan besese be ya Judá, naa be ke ba yeghle bôt Atsing Jehôva. Dzam té é nga wulu mbeng amu naa abuiñ bôt be mbe be too be mimfeng, be nga yeghe a yem Nzame. (2 Mila. 17:3-10) É ne été naa Jehosafat a nga bo ékop, ve, dzam té déé dzi ki likh naa Jehôva a vuène é mbemba be-mam a nga bo. É dzam é nga lôrane ñe, da ve bia ôsiman naa, amben bia bo bikop, Jehôva a ye tsini naa a dzing bia nge bia ve mengu’u ya n’nem ôsese naa bia bo nkômane wèñ.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w17.03 20 ¶10-11
Sèhane Jehôva ya n’nem ôse !
10 Jehosafat é moan Asa, « a nga tsini naa a wulu é zen ésaa. » (2 Mila. 20:31, 32) Aval avé ? Ane ésaa, Jehosafat a nga sakh ayong naa be dzeng Jehôva. A nga sakh bôt naa be yeghe « abakh Metsing Jehôva. » (2 Mila. 17:7-10) A nga tsini dzam té yakekuiñ édjié ye ôkuiñ, a Israël, minkôô Efraín, « naa be bera dughan ébe Jehôva. » (2 Mila. 19:4) Jehosafat a mbe é kéza « a nga dzeng Jehôva ya n’nem ôse. »—2 Mila. 22:9.
11 Bia fe, bi ne sukh é bôra minkanghle Jehôva a wulu mio ému. Ye mi bele nsônghan naa mia bo bôt ayeghe Bible ébe kada ngoan, ya sakh be naa be sèhane Nzame ? Ya mengu’u bia ve ya bibôrane Nzame, tam ézing bi ne sum ayeghe Bible ya môt ézing. Ye mia bo meyaghlan akal dzam té ? Ye ô ne nkôghane naa wa yebe ayem té, amben da sili wô naa ô likh mam mézing ? Aval daa fe ane Jehosafat, a nga ke abeng si Efraín naa a ke vole bôt be ye wèñ naa be bera bo ña ékang, bia fe, bi ne fe vole é bôt be manang takh nfa ya nsisim. Ya fe naa bemvene ba mane taa mam naa be ke daghe ye vole é bôt be va tele afeng ékôan été, be ne abeng minkanghle deba, tam ézing be nga sim naa ba bo minsem.
8-14 NGOAN TAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 20-21
« Vakh mebun muè ébe Jehôva, é Nzame wiè »
w14 12/15 23 ¶8
Nfa ye naa bi ning émo di, bia yiène tobe nsama ya é bôt bevoo
8 Metam kéza Jehosafat, be-bo bisèñ Nzame be nga lumane ya môra nzizing, é bôt be mbe be too be minfeng be nga so ya « môra nsama bôt » naa be zu lumane ya bo. (2 Mila. 20:1, 2) Be-bo bisèñ Nzame be nga bo yè ? Ndaane naa be lumane ya mengu’u meba, be nga ve mebun meba ébe Jehôva. (A lang 2 Milang 20:3, 4.) Kada môt éé dzi ki dzeng naa a bo de étam, aval émièn a tèè do. Bible a dzô naa : « Môt ase ya Judá a nga tebe asu Jehôva, bia lang été boan, binenga ya bendôma beba. » (2 Mila. 20:13) Bitong nge ki beñabôrô be nga ve mengu’u naa be tong ya mebun melepgha Jehôva, ane Jehôva a nga kôre bo ébe minzizing mieba. (2 Mila. 20:20-27) A ne é mbemba éfônan da lere aval ayong Nzame da yiène dang minzukh.
w21.11 16 ¶7
A minféfèñ minlughan, teleghan é zen Jehôva ôsu
7 Jehôva a nga kobe Jehosafat ngalane moan Levita nge ki Lévite, be mbe béé luè naa Jahaziel. A nga dzô ñe naa : « Tepghane va, mi kaa fonghane ya yen ane Jehôva a ye bo dzam naa a kôre mina. » (2 Mila. 20:13-17) Fakh té é mbe faa yen aval ézing ! Ve, melepgha be nga ve Jehosafat, méé mbe ki melepgha moan môt ; me nga so ébe Jehôva. Amu naa Jehosafat a mbe bele mebun ébe é Nzame wèñ, éde a nga bo é dzam a nga dzô ñe. Éyong éñe ya ayong be nga kuiñ naa ba ke tubane minzizing mieba, éé dzi ki tele bizima ba dang ngu’u ôsu, a nga tele beyiè bya. Aval Jehôva a nga kiagh Jehosafat ; a nga man wiñ minzizing mieba.—2 Mila. 20:18-23.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
it-1 1271 ¶1-2
Jehoram nge ki Joram
Jehoram éé dzi ki bèè besôsôe mezen ésaa Jehosafat, akal mbimbia éfônan ngal Atalía nge ki Athalie. (2 Bed. 8:18) Jehoram éé dzi ki fave wiñ é bobeñang besaman bèñ ya bedjié be ya Judá, ve, a nga ve fe naa ayong é lum Jehôva mvus ya naa be kang bivus bezame. (2 Mila. 21:1-6, 11-14) Édjié ésese dèñ é nga tubane bitsible ya minzukh, ézizang ayong été ya fe minfeng. Ôsusua Edom, a kore ye vèè, Libná, be nga tebe Judá é ngam ayat. (2 Bed. 8:20-22) Nkulu medzô Elías nge ki Élie, a nga lôm Jehoram kalare é bame ñe naa : « Daghe ! Jehôva a ye bime ayong duè, bendôma buè, é binenga buè ya é biôm bisese ô bele. » Ya fe naa, wa kéza Jehoram nge ki Joram, « wa ye bele abuiñ akoan, mboo ye été, a ye bo ôkoan miyè, yakekuiñ a ne miyè mité mia ye kuiñ a tan akal ôkoan té ébe kada môs. »—2 Mila. 21:12-15.
Dzam té faa éde é nga boban. Jehôva a nga likh naa be Árabes ya be Filisteos be ñong si, ya ke é binenga ya bendôma Joram minkôm. Nzame a nga likh naa fave é ndôma mboo Joram a ke mbii, éñi ba luè naa, Jehoacaz nge ki Joachaz (ba luè fe ñe naa Ocozías nge ki Ochozias), ve, a nga likh naa dzam té é boban amu élat édjié a nga bo ya David. « A kôre ye vèè, éde Jehôva a nga likh naa [Jehoram nge ki Joram] a koan miyè, ôkoan ô ne kaa let. » Niène mimbu mibèñ mi nga lôt, « miyè mièñ mi nga kuiñ a tan » ya ve naa a wu. Éñe éning mbia fam té é nga man vèè, « a nga wu kaa naa môt ézing a yi ñe. » Be nga dzep ñe é kisoan David, « ve, se ki mesong bekéza. » Éde ndôma dzéñ Ocozías é nga tobe kéza.—2 Mila. 21:7, 16-20 ; 22:1 ; 1 Mila. 3:10, 11.
15-21 NGOAN TAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 22-24
« Jehôva a borane bia éyong bia lere ayokh »
w09 4/1 24 ¶1-2
Mbia mengom Jehoás me nga likh naa a lame Jehôva
Jerusalén é vôm templo Jehôva é mbe, be mbe be tele mbia étèñ. Akuane naa be ndaghe wuiñ kéza Ocozías. Môt ézing éé nga yem ki é dzam da ye boban melu ma zu, ñiè kéza Atalía a nga lôm naa be man wiñ é boan besese Ocozías. Da yili naa bedèñ bèñ émièn ! Ye mia yem amu dzé a nga bo dzam té ? Amu naa a nga kômô tobe kéza évang bendôma bèñ.
Kaa naa Atalía a yem de, dèñ dzéñ Jehoás nge ki Joas, be nga kôre ñe a too avitsang kaa naa a yem do. Ye mia yem aval avé be nga bo de ? Jehoseba nge ki Josabeth é sang wèñ, a nga chale ñe a templo Nzame. Ya avole n’nôm sacerdote nge ki prêtre n’nen Jehoiadá nge ki Joad. Bebèñ beté be nga yem baghle Jehoás.
w09 4/1 24 ¶3-5
Mbia mengom Jehoás me nga likh ñe naa a lame Jehôva
Ébe mimbu misaman be nga chale Jehoás a temlpo nge ki temple. Vôm té éwô a nga yem Jehôva Nzame ya metsing mèñ. Ve, éyong a nga dzale mimbu zangbwa, Jehoiadá nge ki Joad a nga kikh naa tam é kui-hang naa a tobe kéza. Ye mia kômô yem é dzam Jehoiadá a nga bo, ya é dzam é nga bian é mvam Jehoás, mbia minenga kéza Atalía ?
Jehoiadá, a nga luè é bôt ba baghle bekéza a Jerusalén achèñ. A nga dzô bo ane éñe ya ngal be nga kôre é moan kéza Ocozías. Akôre ye vèè, niène é bôt ba baghle bekéza be nga yen Jehoás, a ne be nga yen naa éñe a yiène tobe kéza a nga lere bôt beté Jehoás, naa be yebe naa éñe faa a yiène tobe kéza, a ne be nga bu fakh.
Éyong té Jehoiadá a nga kulu Jehoás a tan, ye bere ñe corona nge ki couronne nlô. Ayong é nga sum naa da « kuru foas ye yônane naa : ‘Wa ô ne kéza !’» Be baghle bekéza be mbe be tele minfeng naa ba kame ñe. Éyong Atalía a nga wokh ane bôt ba yônane ya mevakh, a nga kuiñ mbii é yônane naa aa yebe ki do. Ve, Jehoiadá a nga dzô be baghle bekéza naa be wuiñ Atalía.—2 Bedjié 11:1-16.
it-1 379 ¶5
Song, é vôm ba dzep môt
Sôsôe sacerdote nge ki prêtre n’nen Jehoiadá, a nga bele môra maa naa ba dzep ñe « é kisoan David, é vôm ba dzep bekéza, » fave éñe étam a nga bele môra maa té, naa ba dzep ñe é vôm bekéza be boo, kaa naa a ne é mvong bôt bekéza.—2 Mila. 24:15, 16.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
it-2 1223 ¶13
Zacarías nge ki Zacharie
12. Zacarías nge ki Zacharie, é ndôma sacerdote nge ki prêtre n’nen Jehoiadá nge ki Joad. Niène Jehoiadá a nga wu, kéza Jehoás nge ki Joas a nga lum ña ékang mvus, ndaane naa a bèè bekulu medzô Jehôva, a nga vane bèè mbimbia melepgha. Zacarías, moaneñang Jehoás (2 Mila. 22:11), a nga bame ayong môra mbaman akal dzam té, vé, ndaane naa ba dzôban, ayong é nga lum ñe mekokh a templo. Éyong Zacarías a nga bo naa a nga zua wu a nga dzô naa : « Jehôva a tièghe dzam té ya kun wa. » Nkulan adzô té ô nga dzalban, amu naa Siria nge Syrie a nga wiñ abuiñ bôt be ye a Judá ya naa be-bo bisèñ bebéñ Jehoás, be nga wuiñ ñe, « akal a nga chii mekî é boan sacerdote nge ki prêtre n’nen Jehoiadá. » La Versión de los Setenta ya Vulgata nge ki La Septante ya Vulgate ba dzô naa be nga wuiñ Jehoás naa be kun mekî é « moan » Jehoiadá. Ve daa, mintsilane masorético nge ki massorétique ye Versión Peshitta mia belane éfiè « bendôma » naa be lere é duma ya ntam nkulu medzô sacerdote nge prêtre Zacarías a mbe bele.—2 Mila. 24:17-22, 25.
22-28 NGOAN TAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 25-27
« Jehôva a ne wô ve abim wéé va yane ki naa ô ne bele »
it-1 1266 ¶6
Jehoás nge ki Joas
Jehoás a nga lôm fe kéza ya Judá ntet toyini bizima naa be ke lumane ya be Edomitas nge ki Bédomite. Ve daa, « é môt ña Nzame » a nga dzô be naa, bizima bité bi dughan ô mvus, amben a nga tare yaane bo be talentos nge ki betalent nten (660 600 $), be nga wokh abé naa ba lôm bo menda meba, tam ézing, amu naa be nga dzimlé é mono be mbe naa ba kee bo. Akal dzam té, éyong be nga dughane mesi meba, be nga ke ba toa biôm bi ye bekisoan ye édjié nkièñ, a té ye Samaria (tam ézing é vôm bizima be nga mane kôan) yakekuiñ a Beth-horón.—2 Mila. 25:6-10, 13.
w21.08 30 ¶16
Aval avé bi ne « kiakh » añep Jehôva ?
16 Vakh Jehôva metunegha. Nfa ye naa bi ve Jehôva n’nem mbeng, daa yili ki naa bia yiène likh é biôm bisese bi bele. (Eccl. 5:19, 20) Ve, nfa ye naa bi veme ésèñ minkanghle dèè, biyong bizing bia ye likh mam mézing, nge biaa bo ki de, bia ye fônane ane nkukuma môt Yésu a nga kobe wô éfônan été, môt té a nga dzing a ning mbemba éning, éé mbe ki é bis Nzame. (A lang Luc 12:16-21.) Moadzang ézing a too éyôla naa Christian, a too a Fala, a nga dzô naa : « Méé nga ve ki Jehôva ya nda-bôt dzam abuiñ tam ya é ngu’u dzam. » Éñe ya ngal be nga ñong nkighane naa ba bo ésèñ mpwaghe-mefan. Ve, nfa ye naa be dzale nsonghane té, be nga yiène dzôghe bisèñ bieba. Nfa ye naa be ning, be nga wiè moan mbanenga wa ke wa ve menda minfuban, be nga yeghe naa be tobe mevakh ya abim be mbe be bele. Ye be nga dzôban ya nkighane be nga ñong ? Christian a dzô naa : « Édagha bi ne édedèè mevakh naa bia kanghle, bi ne fe mevakh naa bia yen beyeghe Bible, ya éba bia bo bii ke fep naa be yem Jehovah. »
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w07 12/15 10 ¶1-2
Ye ô bele é môt a vole wa a nsisim ?
Éyong Uzías nge ki Ozias a mbe bele mimbu 16, éyong té éde a nga tobe kéza ya Judá, édjié ye nkièñ. A nga djié a lôt mimbu 50, a téé ye amanegha mimbu toyini ébuu yakekuiñ asumgha ye mimbu toyini muom kaa naa Yésu a byale. A téé ye mong, Uzías « a nga tsini naa a bo é mam me ne sôsôe asu Jehôva. » Dzé é nga vole ñe naa a ñong é zen é ne sôsôe ? Nlang ya Bible wa dzô naa : « [Uzías] a nga dzeng Nzame éyong asese melu Zacarías, é môt a nga yeghe ñe a kang ña Nzame ; ya naa, metam a nga dzeng Jehôva, ña Nzame, a nga likh naa mam me wulu ñe mbeng. »—2 Milang 26:1, 4, 5.
Fave abim mam bia yen a Bible été, baa tugha ki kobe abuiñ mam nfa Zacarías, é môt a nga bo é ve kéza melepgha. A too « é môt a nga yeghe ñe a kang ña Nzame, » Zacarías a nga vole étong ndjié té naa a wulu é zen é ne sôsôe. Bia lang The Expositor’s Bible naa a mbe « é môt a nga bira fas mitsilane nfa Nzame ya abuiñ n’yeman nfa ya nsisim, ya akeng nfa ye a yem yeghle. » Nfas mam ézing ya Bible a dzô naa : « Zacarías a mbe é tugha yem minkulane medzô mi ye a Bible [. . .] ya naa a mbe é môt a ne n’yemam, asili ñuu ; ya mbemba môt, bia bunu naa a nga bira yem vole Uzías. »
29 NGOAN TAN–4 NGOAN SAMAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 28-29
« Bi ne sèhane Jehôva amben bebyèñ bèè béé dzi ki bia ve mbemba éfônan »
w16.02 14 ¶8
Bivughane bifônan é bôt be ne mengom Jehôva
8 Ezequías éé dzi ki vem é vôm ba sèhane bivus bezame ane Ruth, étong Ezequías a nga byale ayong da sèhane Jehôva. É dzam é ne éngôngoo é ne naa béé dzi ki tobe sôsôe ya Nzame. Môt mboo ye été a mbe mbia kéza Acaz, ésaa Ezequías, éñi a nga tsini ayong naa be kang bivus bezame. A nga bian é templo Jehôva a Jerusalén. A nga man fe dzighi boan b’ézing naa a ve be metunegha ébe évus nzame wèñ ; tamane simane mbia awu bobeñang Ezequías, ye mi ne siman é dzam a nga yen a too mong ?—2 Bed. 16:2-4, 10-17 ; 2 Mila. 28:1-3.
w16.02 14 ¶9-11
Bivughane bifônan é bôt be ne mengom Jehôva
9 É mbe bo ébubu ébe Ezequías naa a tobe mbia môt, ya wokh Nzame abé. Abim bôt ba simane naa amu be nga tubane ayôm bitsible éde « ba wokh Jehôva abé » ya ékôan dèñ. (Mink. 19:3) É bôt bevoo ba simane naa, amu be nga vem é nda-bôt be nga bo mbimbia be-mam, éde baa fe ba yiène bo mbia be-mam, nge ki a baalé bikop bebyèñ beba be nga bo. (Ézéch. 18:2, 3) Ye aval mesiman meté ma yiène ?
10 Éning Ezequías da lere naa aval mesiman meté maa yiène ki. Bii bele ki mekalgha ma likh naa bi wokh Jehôva n’nem abé, amu naa se éñe a ve naa bi tubane minzukh bia tubane mio é mbia émo di été. (Job 34:10) É ne été naa, bebyèñ be ne ve é boan beba mbia éfônane nge ki mbemba éfônan. (Mink. 22:6 ; Becol. 3:21) Ve dzam daa, daa yili ki naa aval be nga yale bia, éde da yiène lere aval éning dèè da yiène tobe. Ndaane de, Jehôva a nga ve môt asese mbemba das, das ye a top aval môt bia ye bo, ya é dzam bia ye bo ya éning dèè. (Deut. 30:19) Aval avé Ezequías a nga belane das té ?
11 Amben Ezequías a mbe é moan mbia kéza ya Judá, a nga tobe mbemba ndjié ya Judá. (A lang 2 Bedjié 18:5, 6.) É ne été naa, ésaa a nga ve ñe mbia éfônan, ve, Ezequías a mbe top éfônan bôt befe. Metam meté Isaías, Miqueas ya Oseas nge ki Esaïe, Miché ya Osée, be mbe bekulu medzô. Mi ne simane naa Ezequías a nga bira binan é mam besôsôe be-bôt beté be nga dzô, ya ve naa melepgha ya nsonghane mam Jehôva me tobe ñe a n’nem été. Ezequías a nga ñong nkighan naa a man kôm mbimbia be-mam ésaa a nga bo. A nga bo do é fubu templo, a nga ve metunegha akal minsem ayong é nga bo, ya man tsam biyema be nga mane bo. (2 Mila. 29:1-11, 18-24 ; 31:1) Éyong a nga tubane minzukh, Ezequías a nga lere bôra mebun ya môra ayokh éyong kéza ye Asiria nge ki Assyrie, Senaquerib a nga zu lumane Jerusalén. A nga tobe mebun naa Jehôva a ye kame bo, ya naa a nga ve ayong ngu’u ngalane bifiè bièñ ya éfônan dèñ. (2 Mila. 32:7, 8) Ôsu véé, éyong be nga sure ñe akal é dzam a nga bo ya éngung, a nga lere asili ñuu ya dzôban. (2 Mila. 32:24-26) Bebela a ne naa, Ezequías éé dzi ki likh naa mam me ye ô mvus me ndaman éning dèñ. Ndaane de, a nga lere naa a ne amgom Jehôva ye likh é mbemba éfônane bi ne vu.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w12 2/15 24-25
Natán, é sôsôe môt a nga kame ña ékang
É sôsôe môt ba luè naa Natán, a nga yebe ya n’nem ôse ésèñ David a nga kômô bo, naa a long nda ékang é nga yiène tobe mbèmbèè. Ve daa, émièn a nga kobe aval a nga wôran, se ki aval Jehôva. Alu té, Nzame a nga lôm ñe naa a ke ve fuèñ éfe, a nga dzô ñe naa : David aa ye ki long é templo Jehôva. Ndôma dzèñ éñe a ye de long. Natán a nga dzô fe David naa Nzame a nga bo élat ya ñe nfa ye naa Édjié dèñ « é tobe mbèmbèè. »—2 Sam. 7:4-16.
Aval bia yen de, ôsiman Natán ô nga selane ya nkômane Nzame nfa ye nlonghane templo. Kaa naa a kè, a nga yebe nsonghane Jehôva ya sukh de asi. Nge Nzame a sure bia, éne mbeng naa bi béé é mbemba éfônan Natán ! É mam Natán a nga bo ôsu vèè, ma lere naa Jehôva a nga tsini naa a yebe ñe. Jehôva a mbe é belane ñe aval daa fe ane Gad, é môt a mbe é yen biyeyem, naa a ve David melepgha nfa ye akôman beyiè bya 4 000 ba ye sèñ a templo.—1 Mila. 23:1-5 ; 2 Mila. 29:25.
5-11 NGOAN SAMAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 30-31
« A kôane ya é bôt bevoo da so bia abuan »
it-1 1103 ¶2
Ezequías nge ki Ézéchias
Ayông dèñ akal ña ékang. Ezequías a nga bo ayông akal ékang Jehôva, éyong a nga ñong édjié a bele mimbu 25. É dzam a nga tare bo, a ne a bera wuè templo ya kôm ñe. Akôre ye vèè, a nga mane kôane be sacerdotes nge ki beprêtre ya be Levitas nge ki Belévite, ye dzô be naa : « Ya n’nem ôsese ma kômô bo élat ya Jehôva, Nzame ya Israël. » A mbe élat ya tobe sôsôe, a mbe fave ane ba bera bo élat ye atsing a Judá, édi be nga bo béé bian. Ya môra ngu’u a nga sum naa a kôman be Levitas nfa bisèñ be nga yiène bo, ye bera ve é biôm ba belane bie naa be yiè bya bi ôlughu. A mbe Ngoan Nisan, é tam be nga bo Pascua nge ki Pâque, ve, templo, be sacerdotes nge ki beprêtre ya be Levitas béé mbe ki n’fufup. Ve daa, é môs 16 Ngoan Nisan, be nga fubu templo ya bera kôm é biôm be nga belane bie. Be nga yiène bo ngum aval nfuban akal Israël ngura. Ôsusua, bendjié ébe be nga kee metunegha, metunegha men’sem akal si, templo ye akal ayong. Éyong té vèè, éde ayong é nga kee abuiñ metunegha be nga tsighe.—2 Mila. 29:1-36.
it-1 1103 ¶3
Ezequías nge ki Ézéchias
Amu naa ayong é mbe mvîn, dzam té é nga ve naa be taa bo Pascua nge ki Pâque é tam be wôla de bo, Ezequías a nga belane atsing da likh naa é môt a ne mvîn a ne bo fet té é ngoan da beran. Éé dzi ki fave luè bôt be ya Judá, ve, a nga luè fe bôt be ya Israël. A nga lôm bekalare ngalane é bôt ba mare mimbii a si té ngura, a té ya Bersabée yakekuiñ a Dan. Abuiñ bôt be nga poghe é bôt ba mare mimbii ; ve, bôt be ye meyong Aser, Manassé, ya Zabulón, be nga bo asili ñuu ye so, ye fe abim bôt be ya Efraín ya Isacar. Ye fe naa, abuiñ bôt be mbe be-bo bisèñ Jehôva, éba béé mbe ki Bisraélite, be nga so fe. Déé mbe ki ébubu akal é bôt be mbe bé tobe édjié ye ôkuiñ, amu naa édjié ya awôm meyong é mbe dé bo évus ékang, ye naa bôt be ye Assyrie be mbe bé lumane be. Éde é nga ve naa be tsible ye poghe bekar-fuèñ be nga lôm be.—2 Mila. 30:1-20 ; Nla. 9:10-13.
it-1 1103 ¶4-5
Ezequías nge ki Ézéchias
Niène be nga mane bo Pascua nge ki Pâque, éde be nga bo fet mimfem kaa levadura nge ki levain tang melu zangbwa. Mevakh me mbe édedèè n’nen, aval é nga likh naa ayong é bera tsini fet té ôsu tang melu zangbwa. Jehôva a nga bôran ayong amben metam me mbe abé, aval é ne naa « bura mevakh me nga boban a Jérusalem, amu naa, até ya melu Salomón, é ndôma David, kéza ya Israël, aval dzam té daa be ki tare boban Jérusalem. »—2 Mila. 30:21-27.
É dzam é nga bera bo ôsu vèè, é nga lere naa be nga bera tele ña ékang, éé mbe ki fave zeze mevakh. Kaa naa be dughane menda meba, é bôt be mbe ô fet, be nga ke ba tsam minkum akal ékang, mevôm me ne ôyap ôyôp ya be altar nge ki bautel a Judá ya Benjamin ngura, yakekuiñ a Efraín ya Manasés. (2 Mila. 31:1) Ezequías a nga lere éfônan éyong a nga mane buiñ é ño cobre nge cuivre Moïse a nga bo, amu naa ayong é nga ñong de ane éwuma, ye ve de metunegha. (2 Bed. 18:4) Niène môra fet té é nga man, Ezequías a nga ve naa ña ékang é tsini naa da ke ôsu, éyong a nga kômane be sacerdotes nge ki beprêtre ya sukh bisèñ bi ya templo aval metsing ma dzô de ; ye fe sakh naa be bo bivevee akal be Levitas ya be sacerdotes nge ki beprêtre. Ayong é nga yebe naa da ye bo mam meté mesese ya mbemba n’nem.—2 Mila. 31:2-12.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w18.09 6 ¶14-15
« Nge mina yem mam meté, mvôm ébe mina nge mia bo me »
14 É dzam afe bi ne bo naa bia lere naa bi ne asili ñuu, a ne a bèè é bôt bevoo. Jacques 1:19 a dzô naa : « Bia yiène tobe nkôghan éyong ase naa bia bèè. » Jehôva a ve bia mbemba éfônan nfa té. (Atar. 18:32 ; Jos. 10:14) N’yeneghane nlang ba kane Akôre 32:11-14. (A lang) Amben déé mbe ki éban naa Jehôva a bèè Moïse, ve, a nga likh ñe naa a dzô é dzam a wôran. Za môt a ne tsini naa a bèè é môt mboo ya ôdzibi, amben ñi té a ku ? Ya ye bèè môt té yakekuiñ a ye mane kobe, ye bo é dzam a dzô ? Ve, Jehôva a bèè môt asese ya ôdzibi, é môt asese a yaghlane ñe ya mebun.
15 Silighe wamièn naa : ‘Nge Jehôva a nga bo asili ñuu naa a bèè boan be-bôt ane Abraham, Raquel, Moïse, Josué, Manóah, Elías ya Ezequías, ye ma yiène ve mengu’u naa ma fe me vu ñe ? Ye me ne lere ngang ébe é bobedzang bam, éyong ma bèè é mam ba dzô ma ye tông melepgha meba, nge é ne boban ? Ye môt ézing a ne ékôan nge ki é nda-bôt dzam été, me ne bo méé lere naa ma bis ñe ? Za dzam ma yiène bo akal dèñ ? Za dzam ma ye bo akal dèñ ?’—Atar. 30:6 ; Bekô. 13:9 ; 1 Bed. 17:22 ; 2 Mila. 30:20.
12-18 NGOAN SAMAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 32-33
« Fôlôghe é bobeñang buè éyong ba tubane minzukh »
it-1 204 ¶5
Asiria nge ki Assyrie
Senaquerib nge ki Sennachérib. Senaquerib, é ndôma Sargon II, a nga lumane édjié ya Judá mbu 14 ya édjié Ezequías (mbu 732 kaa naa Yésu a byale). (2 Bed. 18:13 ; Esaïe 36:1) Ezequías a nga tep naa a yaane ntang be Asirios nge ki Bassyrien be nga sili be, akal é mvôla ésaa wèñ Acaz nge ki Achaz a mbe bele be. (2 Bed. 18:7) Éde Senaquerib a nga mane tubane Juda, ye ñong bekisoan 46 (a daghe fe Esaïe 36:1, 2), a kôre ye vèè, niène a nga siène a Lakís, a nga dzô Ezequías naa a yaane mfong-si tang be talentos nge ki betalent be kong 30 (bébéñ 11 560 000 $) ya be talentos nge ki betalent be miang tang 300 (bébéñ 1 982 000 $). (2 Bed. 18:14-16 ; 2 Mila. 32:1 ; a daghe fe Esaïe 8:5-8.) Amben be nga yaane abim be nga sili be, Senaquerib a nga lôm bekar-fuèñ a Jérusalem naa be taa luman. (2 Bed. 18:17–19:34 ; 2 Mila. 32:2-20) Ve dzam daa, ébe alu daa, Jehôva a nga wiñ be Asirios nge ki Bassyrien 185 000 ; dzam té é nga ve naa be Asirios be bulane a Ninive. (2 Bed. 19:35, 36) Ôwèñ, éñe é boan bebèñ bèñ be nga wiñ ñe, éyong té Esar-Hadón nge ki Assarhaddon, moan mboo ye é boan bèñ, a nga ñong édjié. (2 Bed. 19:37 ; 2 Mila. 32:21, 22 ; Esaïe 37:36-38) Mam meté mesese ba kane me a Prisma de Senaquerib nge ki prisme de Sennakérib ya édi Esar-Hadón, ve, baa tiè ki été naa be nga mane wiñ bizima be Asirios.—GRABADOS, vol. 1, pág. 957 ; ILLUSTRATION ya PHOTO, vol. 1, p. 957.
w13 11/15 19 ¶12
Beza be ne ému bebaghle mintôma zangbwa ya bendjié muom
12 Jehôva a ne nkôghan naa a bo akal dèè, é dzam bii se ki simane naa bi ne bo, ve, a kômô naa bi bo abim bi ne bo. Ezequías a nga tugha de wokh. Akal té, a nga ke sili melepgha « ébe bendjié ya é bôt be ne ngu’u », a ne besese beté be nga kikh naa « be mane dzip mevôm mesese mendzim ma kuiñ a kisoan a tan [...] éde, [Ezequías] â nga bele ayokh ye bera long ô ngôô ô nga mane wu ntukh, [...] ye mane bo abuiñ mekong ya biben. » (2 Mila. 32:3-5) Bia soo ki de, naa a nga kame ye wulu ayong dèñ metam meté, Jehôva a nga belan é bôt be ne ngengèè ane Ezequías, bendjié ya bekulu medzô be ne éwôlô a nsisim.
w13 11/15 19 ¶13
Beza be ne ému bebaghle mintôma zangbwa ya bendjié muom
13 É dzam Ezequías a nga bo melu ôsu, é nga dang éban a lôt éyong a nga fet é vôm mendzim ma kuiñ nge ki éyong a nga bera long ô ngôô. Ane mbemba mbaghle mintôma, Ezequías a nga kôane be Judíos nge ki Bejuif ye ve be ngu’u nfa ya nsisim, é dzô be naa : « Mine taa ko-wong nge ki a fônghane beñeñè akal kéza ya Assyrie [...], amu naa é bôt be ne ya bia ba dang abuiñ, a lôt é bôt be ne ya ñe. Ébe ñe, a bele wo moan môt, ve, ébe bia bi bele Jehôva, é Nzame wèè, naa a vole bia ye luman akal dèè. » Dzam té é nga wône mebun ayong ; a simane naa Jehôva a luman akal deba ! Niène be nga wokh bifiè bité, be Judíos nge ki Bejuif « be nga sum naa ba bèè é dzam Ezequías, kéza ya Judá, a nga dzô be. » Baghlane naa a ne « bifiè Ezequías » ébie bi nga ve ayong ngu’u. Éñe, bendjié ya befam be ne ngu’u, ya fe bekulu medzô Miqueas nge ki Michée ya Esaïe, be nga lere naa be ne beña bebaghle mintôma, aval Jehôva a nga dzô ngalane nkulu medzô wèñ.—2 Mila. 32:7, 8 ; a lang Michée 5:5, 6.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w21.10 4-5 ¶11-12
A dzôban ya n’nem ôse é ne dzé ?
11 Éyong tam é nga lôt, Jehôva a nga yalane meyaghlan Manasés. A nga yen naa a tsenang a n’nem wèñ été, dzam té é nga tugha yeneban ya meyaghlan mèñ. Meyaghlan Manasés me nga name Jehôva, éde a nga likh naa a bera ñong édjié. Manasés a nga ve mengu’u naa, a lere naa a dzôbane-yang ya n’nem ôse ngalane mimboan mièn. A nga bo é dzam Acab éé dzi ki bo tam ézing. A nga tsen abo dulu dèñ. A nga lumane ya ngu’u évus ékang ye sakh ayong naa be bera tele ña ékang ôsu. (A lang 2 Milang 33:15, 16.) É nga sili naa a bo ayokh ya lere mebun naa a bo dzam té, amu naa Manasés a nga lere é nda bôt dzèñ ye ayong ngura mbia éfônan ébe abuiñ mimbu. Ve, mimbu mi nga sughlan éning dèñ, Manasés a nga dzeng naa a kôm abim abé a nga mane bo. É dzam a nga bo, é nga name ndèñ dzèñ Josías, é nga ve ñe naa a tobe mbemba kéza.—2 Bed. 22:1, 2.
12 Za ayeghle bia ñong ya éfônan Manasés ? Éé dzi ki fave bo asili ñuu, a nga yaghlane fe Jehôva naa a yen ñe éngôngoo. Éde a nga tsen mboan mam wèñ. A nga dzeng fe meval mesese naa a mane kôm abé a nga mane bo, ye ve fe mengu’u naa a kang Jehôva ye vole é bôt bevoo naa be bo fe de. Nlang Manasés ô ne vole é bôt be nga bo bôra minsem. Éfônan té da lere nté mbé Jehôva, é Nzame wèè, a ne « mbemba n’nem ya nkôghane naa a djii bia. » (Bya 86:5) Jehôva a ye bia djii nge bia sili bidzamgha ya n’nem ôse.
19-25 NGOAN SAMAN
AKUM YA KALARE NZAME | 2 MILANG 34-36
« Ye mia tugha faa buane nkobe Nzame ? »
it-1 1157 ¶4
Huldá
Éyong Josías a nga wokh ba lang « abakh metsing » é di sacerdote nge ki prêtre n’nen Hilquías a nga yen éyong be mbe béé bo bisèñ a templo, a nga lôm bôt naa be ke sili Jehôva. A ne be nga ke ébe Huldá nge ki Houlda, éde ña a nga dzô be édzam Jehôva a nga dzô ñe, a nga dzô be naa, mebé mesese me ne ntsilan « abakh » été, ma ye biène ya ayong da biane Jehôva. Huldá a nga bera dzô Josías naa, amu naa a nga lere asili ñuu asu Jehôva, aa ye ki yen abé té ye naa a ye wu a mvoa été ye dzep ñe ya minvevam mièñ.—2 Bed. 22:8-20 ; 2 Mila. 34:14-28.
w09 6/15 10 ¶20
Mboghan ayông akal é nda Jehôva !
20 Kéza Josías a nga lôm naa be bera mane kôm é templo Jehôva, nté be nga bo bisèñ bité sacerdote nge ki prêtre n’nen Hilquías, a nga yen « abakh mintsilane Jehôva, é di Moisés a nga tsili. » A nga kee de Safán é môt a tsili bekalare kéza, a ne ña ke de lang Josías. (A lang 2 Milang 34:14-18.) Josías a nga ñong de ya ? A nga ñap étôp, ndem ye naa awokh dzam té abé, éyong té bièñ a nga lôm be-bo bisèñ bèñ naa be ke sili Jehôva. Ngalane nkulu medzô minenga Huldá, Nzame a nga sure mbimbia mimboan bôt be ye ayong Judá be nga bo. Éde a nga dzô naa abé da ye bian ayong, ve, Jehôva a nga yen mengu’u kéza Josías a nga bo naa alumane biyema, éde a nga borane ñe. (2 Mila. 34:19-28) Za ayeghle bia ñong ya nlang té ? Naa bia yiène bo ane Josías. Bia yiène béé metsing Jehôva. Bia yiène bo bii simane é dzam éne biane bia nge bia vu éfônan be Israelitas nge ki Bisraélite béé mbe ki sôsôe. Be nga yebe apostasía nge ki apostasie ya mimboane mi ne abé, éfônane Josías da lere bia naa éyong bi bele ayokh nfa ña ékang Jehôva, aa vuène ki de.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w17.03 27 ¶15-17
Ye bia ye bo mewokh ébe mintsilane mi ye melu ô mvus ?
15 Asughlan, za mbamane bia yen nfa é dzam é nga biène kéza Josías ? Bilighan é dzam é nga ve ñe naa a bo abuiñ mam ye wu. (A lang 2 Milang 35:20-22.) Josías « a nga ke tubane » ya kéza ye Egipto nge ki Égypte Nekó, atoo naa kéza a nga dzô ñe naa éé bele ki mintiè ya ñe. Aval Bible a dzô de, bifiè Nekó « bi nga so añu Nzame. » Ve, amu dzé Josías a nga kômô ke lumane ñe ? Bible aa dzô ki bia de.
16 Aval avé Josías a mbe yem naa bifiè Nekó bia so ébe Jehôva ? A nga yiène sili Jeremías nge ki Jérémie nkulu medzô a mbe sôsôe. (2 Mila. 35:23, 25) Ve, dzam ézing daa lere ki naa a nga bo de. Ye fe naa, Nekó a mbe éé ke a Carquemis nge ki Karkémish naa a ke luman « ayong éfe » ve, se ki ya Jérusalem. Ye naa alumane té déé nga name ki éyôla Nzame, amu naa Nekó éé nga song ki Jehôva nge ki ayong dèñ. Josías a nga ñong mbia nkighan éyong a nga dzô naa a aluman ñe. Édeng, za ayeghle bi ne ñong été ? Éyong bia tubane minzukh éne éban naa bi fas nkômane Jehôva. Nge bia tubane minzukh bia yiène fas metsin metsing me ye a Bible ma name dzam té, ye dzale me aval da yiène.
17 Nge bia tubane minzukh bia yiène fas metsin metsing me ye a Bible ma name dzam té, ye dzale me aval da yiène. Metam mézing, éne fe éban naa bi ke yen bemvene. A ne bo naa bi fas-hang é dzam da daghe dzam té, ya fe bo mindzeng mebakh mèè été. Ve, a ne bo naa bemvene be ne belane metsin metsing mefe me ne bia vole afas dzam té. Éfônan, é kal dzèè ézing é bele ayem naa a yiène kanghle mbemba fuèñ. (Bisè mintôl 4:20) Ve daa, a kiagh naa a ye kuiñ minkanghle môs ézing, ve, n’nôm éé se ki moan Bengaa a kômô naa a tobe a nda môs té. Éyong té a dzô ñe naa béé daghe ki lôt tam nsama, ve, a kômô naa be bo de. É dzam é ne ñe tare so ôsimane a ne bifus bia dzô naa, bia yiène kang Nzame ye naa bia yiène fe bo beyeghe. (Mat. 28:19, 20 ; Bisè mintôl 5:29) Ve, a yiène fe fas naa a yiène bo n’nôm mewokh ye bo mam aval da yiène. (Beéph. 5:22-24 ; Beph. 4:5) Ye n’nom a kam ñe naa a taa bera kanghle môs ézing, nge ki naa a kômô naa be lôt tam môs té ? Bia yiène ve mengu’u naa bi bo mam aval da yiène éyong bia bo nkômane Nzame, ye bele mbemba édzidzi.
26 NGOAN SAMAN–2 NGOAN ZANGBWA
AKUM YA KALARE NZAME | ESDRAS 1-3
« Lighane naa Jehôva a belane mina »
w22.03 14 ¶1
Ye wa yen é dzam Zacarías a nga yen ?
Be Judíos nge Bejuif be nga tobe mimkôm a Babilonia nge ki Babylone, ébe abuiñ mimbu be mbe mevakh été. Jehôva a nga « tsini Ciro nge ki Cyrus, kéza ya Persia nge ki Perse » naa a kôre be Israelitas nge ki Bisraélite, be mbe mimkôm tang abuiñ mimbu a Babilonia. Kéza a nga lôm fuèñ naa be Judíos be bulane é si deba « ya long é nda Jehôva, Nzame ye Israël. » (Esdras 1:1, 3) Tamane simane mevakh be nga bele ! Dzam té da yili naa ba ye bera tuè ékang ña Nzame é si a nga kee ayong dèñ.
w17.10 26 ¶2
Be metua meluman ya corona nge ki courone ba ye kame wa
2 Zacarías a yem naa be Judíos be nga kôre a Babilonia nge ki Babylone naa ba ke ning a Jérusalem, be ne befam ya é binenga be bele mebun. Bôt beté étam « ébe ña Nzame a nga tsini naa » be dzôghe menda meba ya ôkira be mbe béé bo. (Esdras 1:2, 3, 5) Be nga kôre é si be mbe béé tugha yem, naa ba ke tobe é vôm abuiñ ye été baa be ki tare yen. Nge nlonghane templo Jehôva wéé mbe ki be éban, béé nga ye ki bo ékena é ne ndzukh naa ba wulu 1 600 km.
Mimbeng mi-mam mi ya nsisim
w06 1/15 19 ¶1
É mam ma dang éban é kalare Esdras été
1:3-6. Aval ane abim be Israelitas nge Bisraélite b’ézing be nga lighi a Babilonia nge ki Babylone, aval daa fe melu mèè, abuiñ Bengaa Jehôva béé se ki ñong ésèñ mpwaghe-mefan nge ki a ke bo minkanghle é vôm ba yi bekar-fuèñ. Ve, ba sukh ye sakh é bôt be ne de bo ya ve bivevee akal ésèñ minkanghle ye Édjié, ye bo beyeghe.