Biyalan bia daghe kalare akal ésulan éning moan kristen ye ésèñ minkanghle

3-9 NGOAN ZANGBWA

AKUM YA KALARE NZAME | ESDRAS 4-6

« Mi taa likh naa ésèñ é sim »

w22.03 18 ¶13

Ye wa yen é dzam Zacarías nge ki Zacharie a nga yen ?

¹³ Amben be nga kili be Judíos naa be taa long templo, é bôt be nga wulu ya ayong, sacerdote nge ki prêtre n’nen Jehosúa (Josué) ya ngovina Zorobabel, « be nga bera sum melong me ye nda Nzame. » (Esdras 5:1, 2) A ne bo naa be Judíos b’ézing be nga yen dzam té ane mbia nkighan, amu naa béé mbe ki bo melong meté achèñ. Minzizing mieba mi nga ye dzeng meval mesese naa be sim bisèñ bité. É bôt be nga wulu bisèñ melong meté, ane Jehosúa ya Zorobabel, be nga yiène bele ndzi n’nem naa Jehôva a ye be sukh asi. Jehôva a nga kee be é dzôm be nga yi. Aval avé a nga bo de ?

w86 2/1 29, recuadro nge ki encadré ¶2-3

É mis Jehôva « me mbe me beme ébe bemvene »

Éyong be Judíos nge ki Bejuif be nga so a Babylone, be nga tobe mimbu 16 kaa naa ba bo ésèñ ézing. Bekulu medzô Ageo nge ki Aggée ya Zacarías, be nga ve naa be Judíos be kôre étèñ té, ye naa be bera sum bisèñ bi ya templo Jehôva. Tam déé dzi ki lôt abuiñ, ane bengovina be ya Persia be nga dzeng naa bisèñ bité bi sim. Be nga sili be naa : « Za dzô mina naa mi bera long nda té » ?—Esdras 5:1-3.

Aval be Judíos be nga ye yalane nsile té, é nga ye tobe abuiñ éban. Nge bemvene be nga ko-wong, nge be nga sim bisèñ melong bité. Nge be nga ve naa, é bôt be nga sili be nsili té be wokh abé, nge be nga yemlé be naa be sim bisèñ bité éto té bièn. Éde bemvene (tam ézing ngovina Zorobabel ya sacerdote nge ki prêtre n’nen Jehosúa) be nga yalane nsili té ya akeng ya ngang. Be nga simane be atsing Cyrus nge ki Ciro a nga tsili metam ô mvus naa be long templo. Amu be nga yem naa, atsing kéza ya Persia a sanang béé se ki fe de bera tsam, éde é nga ve naa minzizing mité mi taa ke atsing kéza é ngam ayat. Bisèñ bité bi nga tsini yakekuiñ ane kéza Darius nge ki Darío a nga dzô naa be tsini bisèñ melong ôsu !—Esdras 5:11-17 ; 6:6-12.

w22.03 15 ¶7

Ye wa yen é dzam Zacarías nge ki Zacharie a nga yen ?

⁷ Môra ntsenan ô nga ve naa nlonghan templo ô bo ébubu. A ne za ntsenan ? Mbu 520 kaa naa Yésu a byale, Darius nge ki Darío a nga tobe kéza ya Persia. Ébe mimbu mibèñ ave a sum djié, a nga yen naa a sim bisèñ melong bi ya templo, déé mbe ki sôsôe. Ane a nga dzô be Judíos naa be mane bisèñ melong. (Esdras 6:1-3) Abuiñ bôt be nga yeghane nkighane té, ve, kéza a nga bera ke ôyap. Kéza a nga dzô é bôt be mbe be too be Judíos minfeng naa, be taa bera ve naa bisèñ melong bi sim, ye naa be ve akum ya é mono wôba naa be sukh bisèñ bité ! (Esdras 6:7-12) N’kighane té ô nga ve naa be Judíos be mane bisèñ melong ébe mimbu minii, mbu 515 kaa naa Yésu a byale.—Esdras 6:15.

w22.03 19 ¶16

Ye wa yen é dzam Zacarías nge ki Zacharie a nga yen ?

¹⁶ Jehôva a wulu fe ya bia ngalane « Ôlo’o ô ne sôsôe ya nkee. » (Mat. 24:45) Metam mézing, a ne bo naa Ôlo’o ô ne sôsôe ya nkee a ve bia metsing bi ne kaa tugha wokh. Éfônan, tam ézing a ne bia ve metsing me ne bia ve naa bi tobe nkôran éyong ébubua dzam da bobane vôm ézing, ve, ébe bia, bi ne yen naa daa ye ki boban é vôm bi too. Nge ki bi ne fe tem naa, metsing ba ve bia éyong pandémie a ne, me ne édedèè ngu’u. Bi ne bo yè nge bia simane naa metsing ba ve bia méé se ki édedèè éban ? Bi ne siman abuan be Judíos be nga ñong, éyong be nga béé metsing ngalane Jehosúa ya Zorobabel. Bi ne fe simane minlang mi ya Bible mife bi tare-yang lang. Biyong tang yè be-bo bisèñ Nzame be ñong-hang metsing bébièn be va simane naa méé se ki éban, ve, akekuiñ ana me nga kôre be.—Bekô. 7:7 ; 8:10.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w93 6/15 32 ¶3-5

Ye ô ne bele mebun ébe Bible ?

Nsang mono té be nga bo wô a Tarso, é kisoan é mbe a nkièñ ye si ba luè ému naa Turquía. Be nga bo nsang mono té é tam édjié ngovina Persia Mazaeus, mimbu mintet minii kaa naa Yésu a byale. É ne ntsilan été naa ngovina « a lôt ôchiñ ayat », da yili naa a ne ôchin Euphrate nge ki Éufrates.

Ve, amu dzé bifiè bité bi ne éban ? Amu naa ba tubane bie a Bible été. Esdras 5:6–6:13 a kobe é dzam kéza ya Persia, Darius, a nga dzô ngovina Tatenai nge ki Tattenaï a kalare été. Été a kobe bisèñ melong bi ya templo be Judíos ba yiène bo a Jérusalem. Esdras a mbe akeng nfa ye a tsili metsing Nzame ; bi ne bele ndzi n’nem naa, ntsilan wèñ ô mbe sôsôe ya bebela. Mi ne yen naa, nten Esdras 5:6 ya 6:13 a luè Tatenai nge ki Tattenaï naa « ngovina ya lôt ôchiñ ayat. »

Esdras a nga tsili kalare té bébéñ mbu 460 kaa naa Yésu a byale, mimbu 100 ô mvus kaa naa be bo nsang mono té. Abim bôt ba tem naa, a tu éyôla ngovina té é ne moan dzam. Ve, nge bi ne bele mebun ébe é bôt be nga tsili Bible, amben ébe boan be-mam, dzam té da ve bia naa bi tobe fe mebun ya é mam mefe me ne a Bible été.

10-16 NGOAN ZANGBWA

AKUM YA KALARE NZAME | ESDRAS 7-8

« Mefulu Esdras me nga lughu Jehôva »

w00 10/1 14 ¶8

A yeghe, a ne é dzam da so mevakh

⁸ Édzing akal kalare Jehôva da yiène bia so n’nem ôsi, tsin ye mam bia wôran. Bia yiène bele mevakh naa bia binan ébe bifus bi ndaghe mane lang a Bible été. Bia yiène fe dzeng naa bi fas é mam me ne édokh a Bible été, ya bembe ébe mam meté. Dzam té da sile naa bi bo mban ye bo meyaghlan. Bia yiène kôman n’nem wèè nfa ye naa bi lang Bible, ye yeghe kalare Nzame, aval Esdras a nga bo de. Nten ô bele éyôla dèñ wa dzô naa : « Esdras a nga kôman n’nem wèñ nfa ye naa a fas metsing Jehôva, a dzale me, ye yeghle ayong Israël metsing ya sôsôe. » (Esdras 7:10) Esdras a nga kôman n’nem wèñ akal é mam melal ma : a yeghe, a dzale é mam a nga yeghe, ye yeghle é bôt bevoo. Bia, bia yiène fe vu mbemba éfônan té.

si 75 ¶5

Kalare ya Bible nomo 13 : 1 Milang

⁵ Môt nfe éé mbe ki tsili nlang té ya sôsôe a lôt Esdras. Amu naa « Esdras a nga kôman n’nem wèñ nfa ye naa a fas metsing Jehôva, a dzale me ye yeghle ayong Israël metsing ya sôsôe. » (Esdras 7:10) Jehôva a nga vole ñe ya nsisim wèñ. Kéza ya Persia a nga yem naa Esdras a bele n’yeman Nzame, éde a nga ve ñe bura meyem abeng si ya Juda. (Esdras 7:12-26) Esdras a nga yem mane tsili nlang té, ngalane é mbemba mebakh a mbe é belane me, amu naa a mbe bele n’yeman Nzame ya meyem ngovina a nga ve ñe.

it-1 1158 ¶4

Asili ñuu

A ve melepgha ma yiène. Nzame a wulu ye vole é môt a ne asili ñuu. Esdras a nga bele môra ayem naa a wulu befam 1 500, bia koghle été, be sacerdotes nge ki beprêtre, minkôm mi ya templo, binenga ya boan, éyong be nga kôre a Babylone naa be ke a Jérusalem. Ye fe naa, be mbe be bele abuiñ kông ya miang naa ba ke kôm templo ya Jérusalem. Be nga yi naa be kame be ô zen-ô-zen, ve, Esdras éé dzi ki kômô dzaa kéza ya Persia bizima naa be lerane be ; dzam té é nga ye lere naa a tobe mebun ya é ngu’u moan môt. Kaa naa be bo ékena té, a nga dzô kéza naa : « É wo Nzame ô ne ya é bôt besese ba dzeng ñe akal mbeng. » Éde a nga dzô ayong asese naa be tobe kaa dzi, nfa ye naa be lere asili ñuu asu Jehôva. Be nga dzaa Nzame avole, éde ña a nga wokh be. Jehôva a nga kame be naa mbia dzam ézing éé taa be bo, nté sese ba ye tobe ékena té. (Esd. 8:1-14, 21-32) Nté sese nkulu medzô Daniel a mbe nkôm a Babylone Nzame a nga bira borane ñe, éyong a nga lôm ñe angele ya biyeyem, amu naa a nga lere asili ñuu naa a dzeng avole ya n’yeman Nzame.—Dan. 10:12.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w06 1/15 19 ¶10

É mam ma dang éban é kalare Esdras été

7:28–8:20—Amu dzé abuiñ be Judíos nge ki Bejuif be mbe be too a Babylone, be nga ko-wong naa be dughan a Jérusalem ya Esdras ? Amben mimbu 60 mi lôrang ave nsama be Judíos ôsua be nga bulan é si deba, bôt béé mbe ki abuiñ a Jérusalem. A bulan a Jérusalem é nga sili naa be bera sum bining bieba asese ye naa metam me too fe abé. Jérusalem ye metam meté éé mbe ki ve be Judíos abuiñ akum aval be mbe be bele a Babylone. Kaa vuène naa ékena té déé mbe ki ébubu. É bôt be nga ñong nkighan naa ba bo ékena té be nga yiène bele bura mebun ébe Jehôva, a dzing ña ékang, ye bo ayokh. Esdras émièn, ña a nga yiène fe bo ngu’u, amu naa é wo Jehôva ô mbe ya ñe. Ya mengu’u meté, é nga ve naa menda me-bôt 1 500, tam ézing bôt 6 000, be kôman akal ékena té. Be Levitas 38 ya be netineos nge ki Benethinim 220 be nga ke tubane é bôt be nga kôman akal ékena, ngalane é mam mesese Esdras a nga bo.

17-23 NGOAN ZANGBWA

AKUM YA KALARE NZAME | ESDRAS 9-10

« Minzukh mia biène bia éyong bia biane Nzame »

w06 1/15 20 ¶1

É mam ma dang éban é kalare Esdras été

9:1, 2—Ye é mbe mbia dzam naa ba lughane ya bôt be ye si té ? É bôt be nga bulane a Jérusalem, be nga yiène kame ña ékang Jehôva yakekuiñ ane Messie nge ki Mesías a ye so. A lughane ya bôt be ye si fe é nga ye tsam ña ékang. Be Judíos nge ki Bejuif be nga lughane ya é bôt ba kang bivus benzame, be nga ye ve naa, ayong é tobe ndzalan ya é bôt ba kang benzame befe. Tam ézing, ña ékang é nga ye mane dzang si té. Édeng, Messie a nga ye byale ébe za ? Éde daa bo ki éyaghan naa Esdras a nga bira kam dzam té éyong a nga yen do !

w09 10/1 10 ¶6

Za dzam Jehôva a yane ébe bia ?

Éyong bia bo mewokh ya n’nem ôsese, dzam té da so bia abuan. Moises a nga tsili (éfus 13) naa : « Baghle metsing [. . .] ma kee wa ému wi, akal mbeng wuè. » É mam mesese Jehôva a sili biè naa bi bo, me ne mbeng akal dèè. Bi taa vuène naa « Nzame a ne édzing. » (1 Jean 4:8) Metsing Jehôva me ne bia so mevakh melu ma zu. (Esaïe 48:17) Nge bia dzale é mam mesese Jehôva a sile bia, bia ye saalé abuiñ mintiè ému, ye naa éyong bia ye tobe Édjié dèñ asi, bia ye bele biboran bi ne mbèmbèè.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

É mam ma dang éban é kalare Esdras été

10:3, 44—Amu dzé be nga tsirane binenga ya é boan beba ? Nge boan be lighe ya bésaa, dzam té é nga ye ve naa benyè beba be bera dughane ô mvus. Bia yem fe naa, é boan be ne avitsang, ba yi naa be tobe ya benyè beba.

24-30 NGOAN ZANGBWA

AKUM YA KALARE NZAME | NÉHÉMIE 1-2

« Me nga yaghlan éyong té bièn »

w08 2/15 3 ¶5

Bia yiène bo bi simane Jehôva éyong ésese

⁵ A ne kuiñ naa biyong bizing, bi ne bo meyaghlan me ne étun naa Nzame a vole bia. Tam ézing kéza Artaxerxès nge ki Artajerjes, kéza ya Persia, a nga kômô yem é dzam da lôrane ya Néhémie amu naa a mbe éwiñ. Éyong be nga lèè minlang, a nga sili ñe naa : « Dzé da lore ya wa ? » Ane « [Néhémie] a nga yaghlan éyong té bièn Nzame ya dzôp. » Meyaghlane mèñ me nga yiène bo étun ya ôsisi. Ve, Nzame a nga wokh Néhémie, amu naa kéza a nga dzô ñe naa a ke long ôngôô ya Jérusalem. (A lang Néhémie 2:1-8.) Aval bia yen de, Jehôva a ne wokh meyaghlan me ne étun ya ôsisi.

be 177 ¶4

A yalane dzam kaa naa ô mba wé yane de

Aval avé bi ne yalane môt éyong a sili bia mam me ye n’yebe wèè kaa naa bi va yane de ? Bi ne vu éfônan Néhémie, amu a nga yaghlane Nzame ôsisi kaa naa a yalane kéza Artaxerxès nge ki Artajerjes nsili a nga sili ñe. (Néh. 2:4) Akôre ye vèè, mi ne mane taa mam nlô wônan été. Mi ne bo é mam melal ma : (1) Topghane nlô-adzô mboo nge ki mibèñ mia ye wulu ya nlang (mi ne belan abakh Razonamiento a partir de las Escrituras nge ki Comment raisonner à partir des Écritures). (2) Topghane bifus bi ya Bible bia sukh minlô-medzô mité. (3) Temghan aval mia ye sum nkobe ya ngang, aval da ve naa é môt a bèè mina a tsini nlang ôsu. Éyong té mia sum nlang.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w86 2/15 25

Ña ékang da wun

Kaa dzôm, amu naa é dzam é nga lôrane a Jérusalem éde Néhémie a mbe é yaghlan « alu ya ô môs. » (1:4, 6) Éyong tam é nga kuiñ naa a kobe ya kéza Artaxerxès nge ki Artajerjes naa a kômô ke long ôngôô ya Jérusalem, Néhémie a nga bera yaghlan aval a nga so a bo de ô mvus. É mbemba éyalan Jehôva a nga ve ñe, é nga ve naa a bele ayem naa a ke long ôngôô ya kisoan té.

Ayeghle bia ñong : Néhémie a nga dzeng avole Jehôva. Éyong bia kômô ñong é bura minkighane mi ne ndzukh, bia fe, bia yiène tobe « mban meyaghlan été » me ne élat ya metsing Jehôvah.—Beromain 12:12.

31 NGOAN ZANGBWA– 6 NGOAN MUOM

AKUM YA KALARE NZAME | NÉHÉMIE 3-4

« Ye mia tem naa mi ne édedèè éban naa mii se ki bo ésèñ ya é mo menan ? »

w06 2/1 10 ¶1

É mam ma dang éban é kalare Néhémie été

3:5, 27. Biaa yiène ki yen naa bisèñ bia bo ya mo akal ña ékang bi ne zeze, aval abim be teqoítas nge ki beteqoïtes be nga bo de, amu be mbe « bura be-bôt. » Ndaane de, bi ne vu be teqoítas befe be nga ve mengu’u naa be bo aval ésèñ té ya n’nem ôse.

w19.10 23 ¶11

Aval avé Jehôva a ne belane wa naa ô dzale nkôman wèñ ?

¹¹ Ébe abuiñ mimbu ôsu, bengoan Salum be mbe é bôt Jehôva a nga top naa be long ôngôô ya Jérusalem. (Néh. 2:20 ; 3:12) Amben Salum a mbe ndjié, bengoan bèñ be mbe nkoghane naa ba bo ésèñ é mbe ndzukh ye naa be mbe dzukh. (Néh. 4:15-18) Béé mbe ki ane be teqoítas be mbe bura be-bôt, éba « béé nga kômô ki sili meñuu meba ôsi naa ba bo bisèñ bité » ! (Néh. 3:5) Tamane simane mevakh bengoan Salum be nga wôran éyong be nga mane long ôngôô ébe melu 52 ! (Néh. 6:15) Ému, abuiñ bekal bèè, baa fe, be ne nkoghane naa ba kômô bo aval bisèñ bité, ane bisèn melong ye kôm menda me ye ékôan akal Jehôva. Akeng, nzaza ya é sôsôe wôba me ne éban akal bisèñ bité.

w04 8/1 18 ¶16

Mvughane Christ nfa aval bia yen bia bebièn

¹⁶ Bekristen besese, abo bong nge ki beñabôrô, ba yiène vu Christ nfa aval ba yen bebièn. Bisèñ bi ne abuiñ ékôan été. Bi taa wokh tam ézing abé éyong ba sili bia naa bi bo bisèñ bia yen zeze. (1 Samuel 25:41 ; 2 Bedjié 3:11) A bebyèñ, ye mina dzô é boan benan, abo naa be ngen bong nge ki ayôm beñabôrô, naa be tobe mevakh nfa bisèñ ba ve be, abo ékôan été nge ki é vôm ba bo bôra bisesang ? Ye ba yen naa mia bo aval bisèñ bité ? Moadzang ézing a sèñ a tsin étabgha Bengaa Jehôva, a simane é mbemba éfônan bebyèñ bèñ be nga ve ñe. A dzô naa : « Aval me nga bo méé yen ba tsi nda ékôan ya é vôm bia bo bôra bisesang, é nga lere me naa dzam té é ne édedèè éban akal deba. Be nga bo béé yebe naa ba bo bisèñ bi ya nda ékôan nge ki a ke vole bobedzang, kaa bis nge bisèñ bité bi ne zeze. É mbemba éfônan deba é va vole ma naa me yem ñong bisèñ bisese ba ve ma ô Béthel. »

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w06 2/1 9 ¶1

É mam ma dang éban é kalare Néhémie été

4:17, 18—Aval avé môt a ne bo bisèñ melong ya énam daa ? Nfa é bôt be nga bo bisèñ melong, dzam té déé nga ndaghle ki be. Niène be nga tugha baghe dzôm nlô nge ki meban, be mbe tugha biñ biôm bité ya énam daa, « énam évoo da é bele zoa-ôkeng nge ki akong. » É bôt be mbe béé yi binam bibèñ nfa ye naa be bo bisèñ melong, « kada môt ye été a nga tsine é zoa-ôkeng wèñ angerege, nté be mbe béé bo bisèñ melong. » Besese be mbe nkoghane naa be ne luman, nge minzizing mieba mi sia so naa ba zu lumane be.

7-13 NGOAN MUOM

AKUM YA KALARE NZAME | NÉHÉMIE 5-7

« Néhémie a nga kômô sèhane é bôt bevoo, se naa bôt ébe be sèhane ñe »

w02 11/1 27 ¶3

A sukh ña ékang, metam ô mvus ya éndegha

Néhémie éé dzi ki fave ve é tam dèñ ya kôman bisèñ melong. Émièn a nga ve fe akum dèñ naa be tele ña ékang. A nga belane é mono wèñ naa a kôre é bobeñang bèñ, be Judíos, be mbe minkôm. A nga kôlô fe mono kaa yane naa be bulane ñe. Ye fe naa, éé dzi ki ve be Judíos « éning ndzukh » nfa ye naa be tugha kang éto ngovina a mbe bele. Ndaane de, mimbèñ mi ye é nda dzèñ mi mbe mi yoo éyong asese, nfa ye naa a ve « befam ntet mewôm metan bidzi ya é bôt be nga so meyong mefe. » Kada môs, a nga bo é ve beyeng bèñ « ñat mboo, mintôma misaman ya anoan. Ye naa, kada awôm melu, a nga bo é ve be « abuiñ vino meval mese », a mbe é sôm biôm bisese bité ya é mono wèñ.—Néhémie 5:8, 10, 14-18.

w16.09 6 ¶16

« Ô taa sile é mo muè ôsi »

¹⁶ Ngalane avole Jehôva, Néhémie ya é bôt be mbe ya ñe, be nga mane ve é mo meba ngu’u naa ba long ôngôô ya Jérusalem. Be nga mane wô ébe melu 52 ! (Néh. 2:18, atoan ; 6:15, 16) Néhémie éé dzi ki fave kômane bisèñ melong, ve, a nga sèñ fe ya é mo mèñ. (Néh. 5:16) Abuiñ bemvene ba vu éfônan Néhémie béé sukh bisèñ melong, a kôm ya ve menda me ékôan meba nfuban. Ba ke fe minkanghle ya bobedzang ya bekal beba, ya fep fe bo menda meba. Ye fe naa, ba fôlô é bôt be sile-yang mo ôsi, ya éba min’nem mi kele ôyô.—A lang Esaïe 35:3, 4.

w00 2/1 32

Ye Jehôva a ye mina siman ?

Abuiñ biyong, Bible a lere naa ya Nzame, éyong ba belane éfiè « a siman » da yili naa a bo é dzam é ne mbeng. Éfônan, éyong ndôn mendzim é nga mane dzale si ébe melu 150, « Nzame nga siman Noé [. . . ], a nga ve naa nfungha ô lôt a si, éyong té éde mendzim me nga sum sagheban. » (Atarga 8:1) Ntet mimbu ôsua, éyong be filisteos nge ki Bephilistin be nga biñ Samsón ya ve ñe dzim, a nga yaghlane naa : « A Jehôva, simeghane ma, éngôngoo, va me ngu’u, ma dzaa wa éngôngoo, fave éyong dzi. » Jehôva a nga simane Samsón éyong a nga ve ñe môra ngu’u naa a mane wiñ minzizing Nzame. (Bekôre 16:28-30) Édi da daghe Néhémie, Jehôva a nga borane mengu’u mèñ, ye ve naa ña ékang é bera tebe a Jérusalem.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w07 7/1 30 ¶15

« Tsinighane naa mina bo é dzam é ne mbeng, ndaane é dzam é ne abé »

¹⁵ Édi lal, minzizing Néhémie be nga belane moan israélite ba luè naa Semaya nge ki Shemaïa, naa a tsini ñe naa a bian atsing Nzame. Semaya a nga dzô Néhémie naa : « N’keghane tubane é nda ña Nzame, a templo été, éyong té bia fere mimbèñ mi ye a templo ; amu naa ba zu wô wiñ. » Semaya a nga kômô dzô vèè naa, Néhémie a ne ning nge a ke sobe a templo été. Ve dèè, amu Néhémie éé mbe ki sacerdote nge ki prêtre, a nga ye bo nsem nge a nga ke sobe a templo. Ye a nga yiène bian atsing amu naa a nga kômô kôre éning dèñ ? Néhémie a nga yalane ñe naa : « Ye me ne ñii a templo, éyong té me tsini naa ma ning ? Maa ye ki ñii ! » Amu dzé Néhémie éé dzi ki ku ôlam té été ? Amu a nga yem naa, amben Semaya a mbe moan israélite ane ñe, « se ki Nzame éñe a nga lôm ñe. » Ye fe naa, ña nkulu medzô ézing éé se ki ñe lep naa a bian atsing Nzame. Tam té fe, Néhémie éé dzi ki ve naa minzizing mièñ mi wun ñe. Niène ôyôm tam ô nga lôt, a nga tsili naa : « Asughlan, be nga mane long ôngôô é Ngoan Élul, é too melu mewôm mebèñ ya tan, ébe melu 52. »—Néhémie 6:10-15 ; Nlang 1:51 ; 18:7.

14-20 NGOAN MUOM

AKUM YA KALARE NZAME | NÉHÉMIE 8-9

« Mevakh Jehôva me ne é ngu’u duè »

w13 10/15 21 ¶2

Ayeghle bia ñong ébe meyaghlan me mbe mbemba nkôman

² Niène ngura ngoan ô nga lôt, be Judíos be nga mane long ôngôô ya Jerusalén. (Néh. 6:15) Ayong Nzame é nga mane melong meté tang melu 52, éyong té be nga sum bembe ébe mekômgha me ye a nsisim meba. Akal té éde alu ôsua é ngoan é mbe bere, é Ngoan Tisri, be nga ke kôan é vôm ba lang mefuèñ, naa be bèè ane Esdras ya be Levitas bevoo ba lang atsing Nzame ôyap ôyô ya ve de ayilgha. (Évaghle 1) Menda me-bôt me mbe wèñ, bia lang été « é bong be mbe wokh é dzam ba dzô, » be mbe be tele béé wokh ane ba lang, « a téé ye kikiri yakekuiñ ézizang môs. » Dzam té é ne mbemba éfônan ébe bia é môs wi akal naa, bia ke bisulan ébe mbemba menda bikôan ! Ya kui-hang naa éyong ô ne ésulan wa simane mam mefe, nge ki naa wa fas é mam mézing méé se ki éban ? Nge a ne aval té, simeghan é dzam be Israelitas be nga bo, béé dzi ki sughu fave naa ba bèè, be nga likh fe naa é mam be nga wokh me name min’nem mieba, ye naa dzam té é nga ve be naa be yi amu be nga yen naa be nga biane Atsing Nzame.—Néh. 8:1-9.

w07 7/15 22 ¶9-10

Ye mia ye tsini naa « mia wulu ya nsisim » ?

⁹ Mevakh me ne é dzam da so môra mvom a n’nem été. Jehôva a ne « Nzame mevakh. » (1 Timothée 1:11 ; Bya 104:31) Yésu a bele mevakh naa a dzale nkômane Ésaa. (Bya 40:8 ; Behébreu 10:7-9) [Édi da daghe bia] « mevakh Jehôva me ne é ngu’u dèè. »—Néhémie 8:10.

¹⁰ Ngalane mevakh ma so bia ébe Nzame, bia wôrane mesan a n’nem naa bia bo nkômane Nzame, amben bia tubane minzukh, mintèñ a n’nem, ya bitsible. « N’yeman Nzame » wa so bia bôra mevakh ! (Minkana 2:1-5) Bi bele mevakh naa bi bele mbemba élat ya Nzame ngalane n’yeman ô ne bebela, mebun bi bele ébe ñe ya ntang Yésu a nga ve. (1 Jean 2:1, 2) A tobe môt mboo ye ña nda bôt é ne asi se ngura da so fe bia bôra mevakh. (Sophonie 3:9 ; Aggée 2:7) Ôyane bi bele akal Édjié ya ntam bi bele naa bia kanghle mbemba fuèñ, da so fe bia bôra mevakh. (Matthieu 6:9, 10 ; 24:14) Ôyane ye naa bia ye bele éning é ne mbèmbèè da so fe bia bôra mevakh. (Jean 17:3) Mam meté mesese éme ma ve bia naa, « bi tobe mevakh été. »—Deutéronome 16:15.

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

it-1 145 ¶2

Arameo nge ki Araméen

Ayôm mimbu ôsu vèè, niène be Judíos be nga so minkôm a Babilonia, sacerdote nge ki prêtre Esdras a nga lang be Judíos abakh metsing a Jerusalén, ya naa be Levitas be nga ve de ayong ayilgha, bia lang nten Néhémie 8:8 naa : « Be nga tsini naa ba lang abakh metsing ña Nzame ôyap ôyô, ya ve de ayilgha ya fe a ve bôt naa be tugha wokh nlanghane té. » Tam ézing, ntsilane té ô mbe nkobe Hebreo nge ki Hébreux ye naa be nga ve de ayilgha nkobe arameo nge ki araméen. Tam ézing, be Hebreos be nga sum belane nkobe té éyong be mbe a Babilonia. Ayilgha té é nga ve naa amben be Judíos be mbe béé wokh Hebreo, be yem wokh ayilgha ye é dzam be nga lang.

21-27 NGOAN MUOM

AKUM YA KALARE NZAME | NÉHÉMIE 10-11

« Be nga ve Jehôva metunegha »

w98 10/15 22 ¶13

É Jerusalén a ne sôsôe ya éyôla dèñ

¹³ « N’kighane be nga ñong » Néhémie a too, ô nga kômane ayong Nzame akal é môs ba ye mane ôngôô ya Jerusalén. Ve, dzam afe é mbe édedèè éban be nga yiène tare bo. A kuène naa Jerusalén a mbele môra ôngôô, ya mimbèñ 12, Jerusalén a nga sili naa bôt be bera bo abuiñ a lôt éba be mbe. Amben abim be Israelitas b’ézing be mbe be too wèñ, « kisoan é mbe n’nen ya ndam, ve, bôt be mbe avitsang été. » (Néhémie 7:4) Nfa ye naa be kôm ntiè té, ayong « é nga bo hechar suerte nge ki jette les sorts nfa ye naa môt mboo ébe awôm a ke tobe a Jerusalén, é kisoan é ne nfufup. » Éyalane be nga ve ébe nkighane té é nga « tsini ayong naa be borane befam besese be nga yebe naa ba ke tobe a Jesrusalén. » (Néhémie 11:1, 2) A ne mbemba éfônan akal beña bekristen ba kômô ke tobe é vôm ba yi avole bekristen be ne éwôlô !

w86 2/15 26

Ña ékang da wun

A kore é vôm be mbe be too naa ba ke tobe a Jerusalén é nga ye ve naa be dzimlé biom bizing ya so be abim minzukh. Ya fe naa, é bôt be mbe be too a kisoan été be mbe tubane mbimbia bitèñ, akal dzam té, éde be Judíos bevoo be nga sukh é bôt be nga ñong nkighane té ya yaghlan Jehôva naa a borane be.

w16.04 8 ¶15

A tobe sôsôe da ve naa bi bele ayebe Nzame

¹⁵ Éyong bi nga ve Jehôva bining biè, bi nga kiagh ñe naa bia ye dzale nkômane wèñ ya n’nem ôse. Bia yem naa a dzale ngiagh té da ye sili naa bi dzôghe é mam mézing bia dzing. Ve, nkômane bi bele naa bia kômô sèhane Jehôva, ô wôla tubane mebobelan dang-dang éyong ba sili bia naa bi bo é dzam biaa dzing ki. Ve, nge bi lighi é mam bia dzing, ya sèhane Nzame amben dèè se ki bia ébubu, bia ye lere naa bi bele mebun ébe ñe. Biborane bia ye bele bia ye bo abuiñ a lôt é mam mesese bi va likh, amben é nga bo bia n’nem mintèñ. (Mal. 3:10) Ve, za ayeghle bi ne ñong ya éfônan é ngoan Jefté ?

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

w06 2/1 11 ¶1

É mam ma dang éban é kalare Néhémie été

10:34—Amu dzé bôt be nga yiène so ndzaa ? A kee ndzaa ane atunegha dèè mbe ki atsing Moises été. Be nga té atsing té amu naa be nga yi do tam té. Be nga yi abuiñ ndzaa nfa ye naa be dzighi metunegha me ye altar nge ki autel. Tam ézing naa be Netineos nge ki Benethinim béé mbe ki abuiñ, mimkôm mii mbe ki be Israelitas be mbe béé sèñ a templo. Éde é nga ve naa be bo hechar suerte nge ki jette les sorts nfa ye naa be bele ndzaa tam asese.

28 NGOAN MUOM– 3 NGOAN ÉBUU

AKUM YA KALARE NZAME | NÉHÉMIE 12-13

« Boghe sôsôe ya Jehôva éyong wa top mengom muè »

it-1 95 ¶5

Ammonitas nge ki Ammonites

Niène be nga tsirane Tobías a templo, be nga lang ya dzale atsing Jehôva da so nten Deutéronome 23:3-6 é mbe déé kili be Ammonitas ya be Moabitas naa be taa ñii ékôan Israël. (Néh. 13:1-3) Be nga ve atsing té mimbu 1 000 ô mvus, amu naa be Ammonitas ya be Moabitas be nga tep naa ba vole be Israelitas éyong be mbe béé yit bebéñ Si ngiagh, be mbe béé kame bôt beté naa be taa bo bôt be ye ayong Israël, ya fe naa be taa buane bemaa ya biborane be Israelitas be mbe be bele. Ve dèè, dzam té déé mbe ki déé yili naa, be Ammonitas ya be Moabitas béé mbe ki lôrane ya be Israelitas nge ki a tobe ya bo, nge ki naa be bo kaa buane biborane Nzame a ve ayong dèñ. Bi bele bifônan ane Zéleq, é môt bi va tup ôyô, a mbe môt mboo ye bizima David, ya Rut ngoan Moabita.—Ru. 1:4, 16-18.

w13 8/15 4 ¶5-6

Be nga fubu mina

⁵ A lang Néhémie 13:4-9. Déé se ki ébubu naa bi tobe nfufup, amu naa bi too mbia émo di été. N’taman simane nlang Eliasib ya Tobías. Eliasib a mbe prêtre nge ki sacerdote n’nen, Tobías ña mbe moan Ammonita, tam ézing Édjié ya Persia é nga ve ñe moan éto ndjié a Judea nge Judée. Tobías ya mengom mèñ be nga tebe Néhémie é ngam ayat naa be taa long ôngôô ya Jerusalén. (Néh. 2:10) Aval atsing Nzame é nga dzô de, moan Ammonita éé nga yiène ki ñii nseng ya templo. (Deut. 23:3) Ve, amu dzé sacerdote n’nen Eliasib a nga ve aval môt Tobías afôô é vôm ba dzi a templo ?

⁶ Tobías ya Eliasib be mbe môra angom. Tobías ya ndôma dzéñ Jehohanán be nga lukh binenga Judía nge ki Juif, abuiñ be Judíos be nga yen dzam té mbeng. (Néh. 6:17-19) Ya fe naa é ndèñ Eliasib a nga lukh é ngoan Sanbalat, ngovina ya Samaria, a too fe angom Tobías. (Néh. 13:28) Tam ézing dzam té éde é nga ve naa, sacerdote n’nen Eliasib a likh naa môt ye émo éñe a dzô ñe é dzam aa yiène ki bo. Ve, Néhémie a nga lere naa a ne sôsôe ya Jehôva amu naa a nga mane kulu atan é biôm bisese Tobías a nga mane so bio.

w96 3/15 16 ¶6

N’lereghan naa bi ne sôsôe

⁶ Nge bi ne sôsôe ya Jehôva Nzame, biaa ye ki bo angom ya minzizing mièñ. Akal dzam té éde Santiago nge Jacque a nga tsili naa : « É bôt be ne kaa sôsôe, ye mia yem naa a bo angom ya émo é ne a tobe nzizing Nzame ? É môt asese a kômô bo angom ya émo, a ye tobe nzizing Nzame. » (Jacque 4:4) Bia kômô fe tobe sôsôe aval kéza David a nga bo do éyong a nga dzô naa : « Ye maa vini é bôt ba vini wa, a Jehôva, ya yen angônô é bôt besese ba tebe wa é ngam ayat ? Bebela a ne naa ma vini be. Ébe ma, be ne minzizing miam. » (Bya 139:21, 22) Biaa kômô ki bo angom ya é bôt ba bo minsem. Amu naa bii bele ki élat ézing ya bo, a tobe sôsôe ya Nzame, ye daa yiène bia ve naa bi taa lôrane ya minzizing Jehôva, abo é môt bia yem nge ki ngalane é mam bia yen a televisión ?

Mimbeng mi-mam mi ya nsisim

it-2 452 ¶9

Mezik

A yiè bya a templo é mbe édedèè éban. Bia yem do amu naa abuiñ bifus bi ye a Bible bia kobe adzô beyiè bya, ya fe naa be nga likh be naa « be taa bo bisèñ bizing » ane be Levitas bevoo, nfa ye naa be tugha yem bo ésèñ deba. (1 Mila. 9:33) Beyiè bya beté be mbe ngura angos ye nsama be Levitas, amu naa be nga lang bo ane ngura angos nfa é bôt be nga so a Babilonia. (Esd. 2:40, 41) Amben Artajerjes nge ki Artaxerxès kéza ya Persia (Longimano nge ki Longue-Main) a nga likh naa be taa yaane ‘nfong si, tribute ya peaje nge ki tribut ya droit de passage.’ (Esd. 7:24) Ôsu vèè, kéza a nga kikh naa « be kee beyiè bya ngura oba ébe é mam ba yi kada môs. » Amben be nga dzô naa Artajerjes éñe a nga ñong nkighane té, ve, a ne bo naa Esdras éñe a nga ñong nkighan té akal ayem kéza a nga kee ñe. (Néh. 11:23 ; Esd. 7:18-26) Mam meté mesese ma vole bia naa bi tugha yem wokh naa, amben beyiè bya besese be mbe be Levitas, ve, Bible a kobe be ane ngura angos éyong a dzô naa « be yiè bya ya be Levitas. »—Néh. 7:1 ; 13:10.