“iVola Makawa Duadua me Bau Lavetaki Kina Eso na Tikinivolatabu”
ENA 25 na yabaki sa oti era kunea na daunivakekeli ni Isireli e dua na ka vakasakiti. Ena loma ni dua na ibulubulu qaravatu ena yasa ni buca o Inomi mai Jerusalemi, era kunea kina e rua na ivolavivigi siliva e lavetaki tu kina e so na tikinivolatabu. Na ivolavivigi oqo a vakarautaki ni bera ni vakarusai Jerusalemi o Papiloni ena 607 B.S.K. E lavetaki kina e so na vosa ni veivakalougatataki e cavuti ena Tiko Voli Mai na Lekutu 6:24-26. E volai vakavicavata na yaca ni Kalou o Jiova, ena ivolavivigi ruarua. E okati na ivolavivigi ruarua oqo me “iyau maroroi makawa duadua me bau lavetaki kina e so na tikina mai na iVolatabu vakaiperiu.”
Ia e so na vuku era kaya ni cala na cakacakataki ni gauna e tukuni ni volai kina na rua na ivolavivigi oqo, era kaya ni a volai ena ikarua ni senitiuri B.S.K. Dua na vuna e vaka kina oya na nodra nanuma baleta ni a sega ni laurai vinaka na itaba ni ivolavivigi lalai oqo, e sega ni rawa gona me dikevi vakamatailalai. Me wali na kena veibataki na gauna e vakarautaki kina na ivolavivigi, era mai tekivutaka kina e dua na vakadidike vou e dua na timi ni dauvakadidike. Era vakayagataka na itaba vou duadua e porokaramutaki ena kompiuta me tomika na veika lalai sara mai na itaba ni ivolavivigi. A volai ena dua na gauna tiko ga oqo na macala ni vakadidike oya. Na cava era kunea na dauvakadidike?
Taumada, era vakabibitaka na dauvakadidike ni veika era dikeva me baleta na vanua e kune kina na ivolavivigi (archaeological data), e dusia ni ivolavivigi ruarua oqo a vakarautaki ni se bera nira kau vakavesu na Isireli i Papiloni. Na ka e laurai mai na paleographic—oqo na kena dikevi na ibulibuli ni matanivola, kena ivolavolai, kena ituvatuva, kei na kena veitaravi—e dusia na gauna vata ga oya, na icavacava ni ikavitu ni senitiuri B.S.K. Kena itinitini, e kaya na timi oqo ena veika e kune me baleta na orthography, oya na sipelitaki ni vosa: “Na veika e dikevi ena sipelitaki ni vosa ena ivolavivigi, vanua e kune kina, vaka kina na ivolavolai ni matanivola, eratou dusia e dua vata ga na gauna.”
E kaya na ivola na Bulletin of the American Schools of Oriental Research me baleta na vakadidike a caka ena rua na ivolavivigi siliva oya, e kilai tale ga me ivola ni Ketef Hinnom: “Eda rawa ni vakadinata na ka era duavata kina e levu na dauvakadidike, ni ivolavivigi oqo e ivola makawa duadua me bau lavetaki kina e so na tikinivolatabu.”
[iTaba ni Credit Line tabana e 32]
iBulubulu: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; inscriptions: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority