“iSakisaki ni Vanua o Kalili”

RAUTA e ono veimama na kilomita ena vuaira kei Nasareci na korolailai a susu kina o Jisu, e koto kina na korolevu e sega ni bau cavuti vakadua ena Kosipeli. Ia, na Jiu rogo o Flavius Josephus, e daunitukutuku makawa ena imatai ni senitiuri, e vakacerecerea na korolevu oqo me “isakisaki ni vanua o Kalili.” E veivosakitaki tiko e ke na korolevu o Sepphoris. Na cava e bau kilai me baleta na korolevu oqo?

Ni mate o Eroti na Ka Levu, e nanumi ni rauta na 1 B.S.K., era a vakaduiduile ina matanitu o Roma na lewenivanua ni korolevu o Sepphoris, mani tini vakarusai kina na korolevu oqo. Ia, ni a nona ivotavota na luve i Eroti, o Anitipasa, me lewa ena yasayasa o Kalili kei Perea, a digia kina me tara na nona koroturaga vou ena irusarusa kei Sepphoris. A vakayagataki na itaratara ni vale vakirisi kei na vakaroma ena kena taravaki tale na korolevu oqo, ia o ira na lewena era Jiu. Kaya kina o Parofesa Richard A. Batey, ni a qai yaco na korolevu oqo me “itikotiko liu ni matanitu e lewai Kalili kei Perea.” Yacova na gauna e taravaki Taiperia kina o Anitipasa ena 21 S.K. me koroturaga, me sosomitaki Sepphoris. Oqo na gauna a vakaitikotiko voleka kina e kea o Jisu.

O Parofesa James Strange, e dua a kelikeli tale ga e Sepphoris, e vakabauta ni korolevu oqo a tiko na kena veivale ni maroroi itukutuku makawa, e dua na vale ni ilavo maroroi ni matanitu, a dua tale ga na vanua ni maroroi iyaragi, na baqe, na veivale e taukeni vakamatanitu, na makete e volitaki kina na iyaya lase, iloilo, na kena e buli ena kaukamea, na iukuuku talei, vaka kina na veimataqali kakana. A tiko tale ga o ira na dautaliwa, dau volitaki isulu, na sitoa e volitaka na basikete, iyaya ni vale, ivakaboi vinaka, kei na veika tale e so vaka oya. Nanumi ni kedra iwiliwili na lewenivanua ena gauna oya, e rauta na 8,000 ina 12,000.

A bau sikova beka o Jisu na korolevu osooso oqo, e rawa ni taubaletaki mai Nasareci ena loma ga ni dua na aua? Na Kosipeli e sega ni sauma vei keda na taro oqori. Ia, e dua na ivolavosa, na Anchor Bible Dictionary, e kaya ni “sega ni vakabekataki ni a tiko e dua na sala mai Nasareci me yaco i Kena, e Kalili, e cici kosovi Sepphoris.” (Joni 2:1; 4:​46) E rawa ni laurai mai Nasareci na veidelana e Sepphoris, ni volekata na 120 na mita na kena cere. So era vakabauta ni gauna e tukuna kina o Jisu na vosa vakatautauvata me baleta “na koro sa tara toka e na ulu-ni-vanua sa sega ni tabonaki rawa,” e rairai vakasamataka tiko o koya na korolevu o Sepphoris.​​—⁠Maciu 5:​14.

Ni rusa o Jerusalemi ena 70 S.K., a yaco na korolevu o Sepphoris me nodra koro rogo duadua na Jiu, e muri a qai vakatikori kina na Sanadrini, na nodra mataveilewai levu. Ena loma gona ni dua na gauna, era dau tabili e kea na nodra turaga vuku na Jiu, ni oya na nodra itikotiko liu ni vuli ra veivakavulici tale ga kina.

[Mape/​iYaloyalo ena tabana e 32]

(Raica tale na ivola)

Wasa o Kalili

KALILI

Kena

Taiperia

SEPPHORIS

Nasareci

PEREA

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 32]

Kuro qele: Excavated by Wohl Archaeological Museum, Herodian Quarter, Jewish Quarter. Owned by Company for the Reconstruction of the Jewish Quarter in the Old City of Jerusalem, Ltd