O Dau Leqataka Beka na Drauniulumu?

DE RAIRAI o dua vei ira na lewe vuqa era dau tikica na gauna e veisiga mera vakadigova na drauniuludra ena iloilo. Io, se da turaga se da marama, eda kauaitaka kece na drauniuluda, qai so na gauna e dau vakavulomaleqa vei keda.

E So na Ka Mo Kila me Baleta na Drauniulumu

O kila na iwiliwili ni drauniulumu? Ni vakatautauvatataki, e rauta ni 100,000. Na dede ni bula ni dua na drauniulu e rua ga ina ono na yabaki, e sega ni sivia. Yacova ga na gauna oya, sa na mira, ia ni oti e dua na gauna lekaleka ena tubu tale mai kina e dua na drauniulu vou. E vakaiwasewase na bula ni dua na drauniulu. (Yalovinaka, raica na kato ena tabana e 27.) Ni wasei tu vaka oya na bula ni malanidrauniulu, ke sega mada ga ni leqa na drauniuluda, ena dau mira e veisiga e rauta ni 70 ina 100 na drauniulu.

Na cava e vakavuna na duidui ni roka ni drauniulu? Vakamacalataka na World Book Encyclopedia: “E vakatau na roka ni drauniulu ena kena tiko, kei na kena levu na drega loaloa qai via raradamu na melanin.” Na drega oqo e kune ena drauniulu, ena kuli kei na yalokanimata. Ke kata vinaka na drega ena loaloa sara na drauniulu, ke makare vakalailai ena via raradamu toka, ia ke makare sara ena sigasiga na drauniulu. Ni dua e sega vua na drega oqo, ena vulavula na drauniuluna.

Levu era sega ni leqataka soti na lafa e uludra, ia era kauaitaka ga vakalevu na kena mira se sikoa ni drauniuludra.

O Ulu Sikoa Beka?

Na ulu sikoa e dau ivakaraitaki ni qase. E ivakatakilakila gona ni dua sa qase sara na ulu vula. Io, ni toso na noda yabaki ni bula, sa na lako vata mai na ulu vula. Ia, e tiko e so tale na ka e rawa ni vakavuna na sikoa, e dua vei ira ke sa sivia tale na kanamusu. Eda sikoa kece, se da marama se turaga, se mani vakacava na roka ni uluda dina, ia e sikavotu sara vakalevu vei ira e loaloa na drauniuludra.

E so era sikoa gone, sa macala nira na via logalogaica kina ni rawa ni kilasevati nira sa qase. Ena yasana kadua, era logalogaica tale ga e so na sa qase sara ia era sega ni sikoa, ni dua na duidui levu e tiko ena kedra irairai mai na nodra yabaki dina.

Me kua ni nanumi ni drauniulu mate e yaco me sikoa, ni drauniulu kece e laurai era sa okati mera sa mate tu. Na vu ni drauniuluda yadua e koto ena ruku ni kuli ni vatuniuluda. E vakatokai na vuna me bulb, oqo ga na tutu ni drauniulu e bula. Rawa gona ni tukuni ni vu ni ulu e buli tiko mai kina na drauniulu. E buli na drauniulu mai na nona vidavidai koya vakavica vata na sela ena loma ni vu ni ulu, ena gauna vata ga oya e domica kina na drega na melanin, e buli mai na sela e tiko kina na iboro ni yago. Oya na vuna, ke mudu na nona bulia na drega na sela e tiko kina na iboro ni yago, sa na vulavula na drauniulu.

E sega ni dua e se kila se cava e vakavuna ina sela e tiko kina na iboro ni yago me muduka na nona bulia na drega oya. Sega kina ni rawa ni se kune e dua na ka me tarova na sikoa. E vakadinadinataki tale ga ni so na sela vaka oqo sa nanumi nira sa mate, ia era yavala ra qai tekivu cakacaka tale. Talei nida wilika ena iVolatabu e levu na ka e vauci kina na drauniulu, me vaka e dua na nona vosa vakatautauvata o Jisu e cavuta kina na drauniulu vulavula. E kaya: “Ko sa sega ni vukica rawa e dua na drauna me vulavula se loaloa.” (Maciu 5:36) Vakadeitaka na vosa oqo ni se kila makawa na tamata ni sega ni rawa ni vukica se tarova na kena yaco na sikoa.

E so era tovolea na veiqaravi vovou me vaka na nodra culai ena drega na melanin. So era bena, dina ni kena oqo e sega ni ka vou, nira a dau bena tale ga na lewe i Kirisi kei Roma makawa. O ira na kai Ijipita makawa era a vakayagataka na dra ni bulumakau mera bena kina na drauniuludra. Tukuni tale ga ni o Eroti na Ka Levu, e dua a bula ena delanigauna i Jisu Karisito, a bena na drauniuluna me vunia na nona yabaki.

Ia e kania na gauna na bena wasoma, bau dua tale toka ga na cakacaka levu, qai kuria ni dau lakovakaca ina kulidra e so. Ke o dau bena mada ga, sega ni vakatitiqataki ni na yaco na gauna o na muduka kina, e kena ibalebale mo namaka ni sa na sikoa kece na drauniulumu. Ia kua ni yalolailai, ni dua na ka totoka na ulusikoa, de dua o na vakila ena imatai ni gauna ni o rairai vakaturaga se vakamarama kina. Kaya na iVolatabu: “Ai sala vakaiukuuku na ulu sika, ni sa kune e na sala ni valavala dodonu.”​—Vosa Vakaibalebale 16:31.

Mamare kei na Cavuru ni Drauniulu

E takalevu na mamare kei na cavuru ni drauniulu. Ia e sega ni leqa vou. Mai Ijipita makawa, era a wakia na uro ni laioni, hippopotamus, korokotaile, pusi, gata kei na ga ina nodra iwali me tarova na cavuru ni drauniulu. Nikua, e binikasauru na ka e volitaki me qaravi kina na ulu, ra dui kaya kece nira yaga, qai dua na umailavo levu e vakayagataki kina e veiyabaki.

E dau cavuru na drauniulu ke dua na ka e vakacaraka na kena tubu. Rawa ni vu oqo ena so na leqa e yaco ina yago me vaka na kanavakaca, tubu vakadede ni katakata ke yaco na tauvimate se na matenikuli. Na tiko bibi kei na vakasucu gone e rawa tale ga ni vakacaraka na tubu ni drauniulu, me mira kina vakalevu qai taura na gauna me tubu tale. Ia na cavuru ni ulu vaka oqo ena mudu ke tu vinaka tale na ituvaki ni yago, me tubu bulabula tale kina na drauniulu.

Sa qai tiko tale na mataqali cavuru ni drauniulu na alopecia.a Vuqa na gauna, na kena mataqali oqo ena cavuru vakalalai e vica vata na vanua e vatuniulu. Laurai ena vakadidike vakavuniwai se qai caka oti ga oqo, ni rairai e semati na alopecia kei na leqa ni sotia ni yago se immune system.

Na mataqali mira ni ulu e levu duadua na cou, na kena e dau yacovi ira ga na turaga. Vakavuqa me dau tekivu ena kena mira na drauniulu e donuya na yadre se na buto ni ulu, dau qai toso tiko vakamalua. Sa na sega ni qai tubu vinaka tale na drauniulu ena vanua e donuya na cou, ni toso na gauna ena mate vakadua. E vaka gona oqo na ivakamacala ni Encyclopædia Britannica: “Me isosomi ni drauniulu bulabula e liu, ena dau tubu yadudua mai ena vanua e cou na malanidrauniulu lalai, e mamare qai vulavula.” Kena ibalebale, ni na toso tiko na iwase yadua ni nona bula na drauniulu, sa na mamare tiko ga mai qai sega ni na bula dede, lakolako ga sa na mate vakadua. Rawa ni cou e dua ke lako mai ena vuvale era cou na kena tagane, qai kuria na hormone e tiko vei ira na turaga.

E rawa ni tekivu cou e dua ni se qai yabaki tini vakacaca ga, ia e dau vakalevu me yacovi ira na turaga era sa volekata toka na yabaki 40 se sivia. Dina ni yaco vei ira e levu na turaga, ia e duidui tale ga na kena yaco ina tamata yadua kei na matatamata yadua. Me yacova mai oqo, e ka ni rarawa ni sega ni dua na ka e se kune me tarova na cou. E so gona era na dara na ulucavu, se, ke vutivutia na yagodra era na vakadonuya me sele e dua na tikina me tokitaki i uludra. Vei ira e vuqa, e veivuke vakalevu tale ga na nodra qarava vinaka na levu ni drauniuludra se bau vo.

Ni mamare na drauniulu e sega ni kena ibalebale ni sa mira sara kina, ia sa sega tale ni qai bulabula se vavaku. E vakacava na vavaku ni dua na drauniulu? Kaya e dua na vakadidike ni duidui na vavaku ni malanidrauniulu ni tamata yadua, e rawa ni 50 na micron vei ira e so, se 100 na micron ina so tale.b Ena mamare tale ga ni sa qase tiko e dua. Ni tauri yadudua na malanidrauniulu eda na kaya beka ni sega ni na vakilai na kena mamare, ia me kua nida guilecava ni 100,000 na iwiliwili ni drauniuluda. Sa macala, ke ra mamare vakalalai mada ga na malanidrauniulu yadua, eda na vakila.

Qarava Vinaka na Drauniulumu

Ena dua na vula e sivia na 10 na milimita na tubu ni dua na drauniulu, oqo e dua vei ira na tikiniyago e totolo duadua na kena tubu. Ke soqoni na tubu ni drauniulu yadua, ena sivia tiko e 20 na mita ena dua na siga!

E sega nira se kunea na vuniwai e dua na ka me muduka na sikoa se cou, ia e rawa mada ga nida qarava vinaka na drauniuluda se bau vo. Bibi gona meda kania na kakana bulabula, da tovolea tale ga me dau vakadrodroi vinaka na dra i uluda. Ke musu vakasivia na kana se laukana na kakana e sega ni veiganiti, ena vakatotolotaka sara na sikoa se mamare ni drauniulu. Ra kaya tale ga na kenadau meda dau silisovutaka vakawasoma na drauniuluda, me masiraki na vatuniuluda qai qarauni me kua ni drakulu ke da mila. Na ka kece oqo ena vukea na kena drodro vinaka na dra i vatuniuluda. Vinakati tale ga me sava vinaka sara na sovu mai uluda ke da sovuta.

Kua tale ga ni o barasitaka vakaukaua na drauniulumu. Ke o ulu balavu, e vinaka mo kua ni dau tekivu barasitaka mai na vuna me qai kauta sobu ina vusona. Taumada, qoqota vata na drauniulumu qai vakayagataka na ibarasi mo vakatadodotaka rawa mada kina na vuso ni ulu e medre tu. Ni oti oya, ni o se qoqota tu ga na drauniulumu, tekivu seruta mai na tutuna e loma me kauta sobu ina vusona. Kena iotioti, mo sorova vakamalua na drauniulumu, qai tekivu seruta mai na vuna me kauta sobu ina vusona.

Sa macala ni o na kauaitaka ni o sa sikoa se mani cavuru sara na drauniulumu, ia nanuma tiko ni levu na gauna o keda ga eda kauaitaka vakalevu na tikina oqo, e sega ni o ira na tani. E vakatau sara ga vei iko na nomu bena se sega, se mo ulucavu, se veiqaravi cava tale me caka e ulumu. Ia se mani roka cava na drauniulumu, e mamare se vavaku, na ka bibi duadua, oya mo qarauna me savasava, qai seru vinaka tu ga.

[iVakamacala e ra]

[Kato/iTaba ni droini ena tabana e 27]

NA BULA NI DUA NA DRAUNIULU

E vakaiwasewase tu na bula ni dua na drauniulu. Taumada, na gauna e dau tubu bulabula kina, kena ikarua, na gauna lekaleka e loma me waraka kina na iwase e tarava, muria mai na gauna ena mate tu mada kina. E vakamacalataka na ivola na World Book Encyclopedia: “Ena sega ni tubu na drauniulu ni donuya na iwase ni gauna e dodonu me mate kina, dau vakatokai na drauniulu ena gauna oya me club hair. Ena tu vakawawa me waraka na sowiri mai ni iwase e tarava. Oya na gauna ena tekivu bula tale kina, ia ena sega ni tubu na club hair, ena mira me qai sosomitaka e dua na drauniulu vou.” Ena veigauna kece e rawa ni 85 ina 90 na pasede ni drauniulu era na donuya tiko na iwase ni gauna era dau tubu bulabula kina, 10 ina 15 na pasede ena donuya tiko na gauna me mate tu mada kina, ena 1 ga na pasede ena dau donuya na gauna lekaleka me waraka kina na iwase e tarava.

[iTaba ni droini]

(Raica tale na ivola)

Tekivu tubu

Tubu bulabula

drauniulu

salanidra

iuvuuvu ni waiwai

qanidrauniulu

Tubu matemate

Mate

Tubu tale

[iYaloyalo ena tabana e 24]