ULUTAGA LEVU

Sa Vakacava tu na iTovo Nikua?

Sa veisau sara vakalevu na nodra bula vakavuvale ena vanua vakavalagi. E liu era dau lewai luvedra na itubutubu, ia qo sa veisau na matanicagi ena so na vuvale. Wilika mada eso na kena ivakaraitaki.

Volivoli tiko e dua na marama kei na luvena tagane yabaki va, vinakata sara o gone e dua nona iyaya ni vakatatalo. Sega ni duavata kina o tinana. “Sa levu tu mada ga nomu iyaya ni vakatatalo, me ka ni cava tale qori?” Me a kua ga ni taro tale va qori o tinana, ia sa bera. E kaya ena vakacudrucudru o gone: “Au vinakata ga!” Leqataka o tinana na nona sa na baci vakacudrucudru tu e kea me yaco na lomana, mani volia vua.
Se talanoa tiko ga e dua na tama, sa tukuna yani vakasauri o luvena yalewa yabaki lima: “Sobo, au sa wale. Daru lako!” Mudu koso nona talanoa o tamana, lolou vua qai kaya vakamalua: “Wawa lewa, oti ga qo daru sa na lako.”
Tukuni ni se baci kailavaki nona qasenivuli o Jemesa, se qai yabaki 12. Ia sega ni cudruvi Jemesa o tamana, e katakatataki nona qasenivuli ga. E kaya vei Jemesa: “Dau beitaki iko vakalevu na qasenivuli qori. Au na kauti koya vei ratou na komiti ni koronivuli!”

Qori era ivakaraitaki ga, ia e laurai ni yaco sara tiko ga na leqa qo ena vuvale era dau vakalaiva tu ga na itubutubu mera viavialevu na luvedra, yaco ga na lomadra, ra qai sega ni vakavulici nira cala. E kaya na ivola The Narcissism Epidemic: “Era dau vakalaiva na itubutubu mera vakatulewa na luvedra. E liu era kila vinaka tu na gone ni o ira ga na itubutubu e dodonu mera vakatulewa.”

Levu na itubutubu era saga mera vakavulici luvedra ena nodra ivakaraitaki vinaka, ra vakadodonutaki ira tale ga vakayalololoma ena gauna e vinakati kina. E kaya na ivola sa tukuni oti mai me baleti ira na itubutubu era cakava qori, “nira sega ni muria na ivakarau sa takalevu tu nikua.”

Cava sa va tu kina qo na ivakarau ni bula? Sa vakacava tu na itovo nikua?

Ra Vakamalumalumu na iTubutubu

Ra kaya eso ni tekivu malumu nodra lewa na itubutubu ena veiyabaki ni 1960. Donuya qo nodra veiuqeti na kenadau mera kua ni lewa vakaukaua na itubutubu. Era kaya: ‘Moni nodra itokani, sega ni nodra iliuliu.’ ‘Vinaka cake na veivakacaucautaki mai na veivakadodonutaki.’ ‘Kauaitaka ga na ka era vinaka kina, sega ni kena e ca.’ Era sega ni uqeta na kenadau ni vinaka ruarua na veivakacaucautaki kei na veivakadodonutaki, ia vaka mera kaya tiko ni gauna era vakavulici kina na gone ena rawa ni vakamosia na lomadra, qai vakavuna nodra sevaki na itubutubu.

Era uqeta tale ga na kenadau ni yaga mera vakavulici na gone mera nuitaki ira ga. Vaka me dua na sala vinaka ni veituberi vei ira na itubutubu qo: Dau vakalomavinakataki ira na luvemuni. E sega ni ca nodra vakavulici na gone mera nuitaki ira ga. Ia so na gauna sa sivia tale, me vaka nodra tukuna na kenadau vei ira na itubutubu: ‘Ni kua ni dau cavuta vei ira na sega se ca.’ ‘Tukuna tiko ga vei ira nira ka talei, mera cakava ga na ka era vinakata.’ Laurai ga kina ni sa bibi nodra vakalomavinakataki, ra sega ni vakavulici mera vinaka.

Sivia tale nodrau vakacaucautaki luvedrau e dua na itubutubu ni dabe tiko na luvedrau ena dua na idabedabe ni tui — Nodra vakavulici na gone mera nuitaki ira ga era lai nanuma kina nira sa dua tiko na ka

Nodra vakavulici na gone mera nuitaki ira ga era lai nanuma kina nira sa dua tiko na ka, mera lewa na ka taucoko era vinakata. E kaya na ivola Generation Me: “Qo ena sega ni vakarautaki ira vinaka ena ka mera cakava nira vakalewai se tavutu nodra sasaga.” Me vaka e kaya e dua na tama e tukuni tiko ena ivola qori, “Ena vanua mada ga ni cakacaka, ena sega ni vinakati mo nuitaki iko ga. . . . Ke ca na ripote o vakarautaka ena sega ni kaya nomu boso, ‘Au taleitaka nomu cakacaka.’ Ke ra vakavulici tu va qori na gone, era na leqa ga kina.”

Sega ni Dei

Dau veiveisau noda ivakarau ni rai, e laurai qori ena nodra ivakarau ni veituberi na itubutubu ena vicasagavulu na yabaki sa sivi. Vola na dauniveivakavulici o Ronald G. Morrish: “Veiveisau tiko ga na veivakavulici. E vakavotuya na veiveisau sa yaco tiko ena vanua eda bula kina.”a Kaya na iVolatabu ni o ira na itubutubu e rawarawa sara nodra “kuitaki voli ena biau se veikauyaki ena cagi kece ni ivakavuvuli.”—Efeso 4:14.

Matata ni ca na veivakavulici e caka tu ga me rawa. E malumalumu kina nodra lewa na itubutubu, era sega ni dusimaki vinaka na gone mera vakatulewa donu, mera nuidei tale ga ena ivakarau ni nodra bula.

Rawa ni dua tale na ka e caka?

a Neitou na matanivola kata; ivola Secrets of Discipline: 12 Keys for Raising Responsible Children.

Sa Donu Tiko Nomu Veivakavulici?

Vakasamataka eso na ituvaki qo.

O dua na tina osooso. Ni oti ga na vuli kei na veimuanimacawa, o dau kauti luvemu yalewa kei luvemu tagane ina qito rakavi, kirikiti kei na vuli qalo, ni o vinakata me kua ni vakavucesa vei rau na bula. Ia o kaya lo, ‘Au sa oca, rau kila vinaka na gone ni rau noqu iyau talei, au na cakava na ka kece rau tagica. Qori ga na ka eda dau cakava na tina vinaka, se vakaevei?’

Vakasamataka mada: O vakaocai iko ni o cakava na ka kece e vinakata o luvemu. Na cava sara mada ena vulica kina? Ni toso na gauna, vakacava era na sega ni nanuma na gone ni nodra itavi ga na itubutubu mera cakava na ka kece era vinakata?

Ka e rawa ni caka: Me kila o luvemu ni tiko tale ga na ka o vinakata. Ena vulica me dauveinanumi, me nanumi iko tale ga.
E voravora o tamamu, dau veivakalewai tale ga. Ia o saga mo kua ni vakataki koya. O dau vakacaucautaki rau na luvemu tagane ena veigauna, ke sega mada ga ni vinaka nodrau ivalavala. O kaya va qo, ‘Bibi meu vakalomavinakataki rau, me rau nuidei kina, rau rawaka tale ga ena veisiga se bera mai.’

Vakasamataka mada: Cava sara mada rau vulica na luvemu ni rau vakacaucautaki ena inaki me rau lomavinaka ga kina? Rawa ni vakaleqai rau tale vakacava ena gauna qo kei na gauna se bera mai, na kena vakabibitaki me rau dau nuitaki rau vakalevu?

Ka e rawa ni caka: Me veiraurau na ka o cakava. Kua ni vakalewai rau tale vakasivia, vakacaucautaki rau ga ena ka vinaka rau saga.
Rua na luvemu yalewa, dua e yabaki ono, kena ikarua e yabaki lima. Dau yalototolo o koya e qase. A cudru vakasauri enanoa, sega ni bera sa cawi na ivacu vei tacina. O vakasamataka sara na ka mo na cakava. De dua o na rairai kaya: ‘Vinaka meu vosa ga vakamalua vua, me kua ni cudruvi. Keu tukuna tale ga vua ni gone ca, ena rarawa kina.’

Vakasamataka mada: O nanuma ni sa na rauti koya ga nomu vosa vakamalua? Ena mate ke o tukuna vua ni gone “ca”?

Ka e rawa ni caka: Me veirauti na itotogi e tau kei na ca e cakava o luvemu. Ke vakayacori vakayalololoma, ena rawa ni vulica kina me veisautaka nona itovo.