iDusidusi ni Soqoni ni Noda Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala

Lewe ni iVola

1. E yaga na idusidusi qo vei ira kece na lesi ena itavi ni soqoni ni Noda Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala. Mera dikeva tale na idusidusi me baleta na nodra itavi e tiko ena iVola ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na idusidusi qo ni bera nira vakarautaka na nodra itavi. Era na sureti na dautukutuku yadua mera tu vakarau ni vakaitavi ena itavi ni gonevuli. E rawa tale ga nira vakaitavi o ira na dau tiko ena soqoni ke ra vakabauta na ivakavuvuli ni iVolatabu, ra qai muria na kena ivakavuvuli vaKarisito. Ena veivosakitaka na ivakatawa ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala na ka e vinakati me cakava o koya se bera ni dautukutuku ke via vakaitavi qai tukuna vua ke rawata na kena ivakatagedegede. Ena vakaraitaka qori ni tiko tale ga na tacida e vakavulici koya ena iVolatabu (se tiko na itubutubu lotu vaKarisito). Na ivakatagedegede e vinakati me tautauvata ga kei na kena me rawata na dautukutuku bera ni papitaiso.—od wase 8 para. 8.

ITEKIVU NI IVAKAMACALA

2. Dua na miniti. Ni oti na sere kei na masu, ena veivakauqeti na jeameni ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala ena veika ena rogoci ena porokaramu. Me vakabibitaka na jeameni na veitikina ena yaga ena ivavakoso.

IYAU MAI NA VOSA NI KALOU

3. Vunau: Tini na miniti. Ena volai ena iVola ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala na usutu ni itavi qo kei na rua se tolu na tikina bibi. Ena lesi na itavi qo vua na qase se dauveiqaravi ni ivavakoso matua. Ni tekivu wiliki e dua na ivola vou ena iVolatabu, ena saravi e dua na vidio me kena ikau. E rawa ni vakamacalataki na veisemati ni vidio kei na usutu ni vunau. Ia me vakadeitaki me kovuti na tikina bibi kece e okati ena itavi qo. Kena ikuri, ke levu na gauna, me vakayagataki tale ga na itaba se droini kei na kena tikinivolatabu ni vakarautaki qori me salavata na usutu e veivosakitaki. Rawa ni vakayagataka eso tale na ivoladusidusi ke salavata kei na itavi e lesi kina.

4. Vakekeli ena Vosa ni Kalou: Tini na miniti. Ena sega ni dua na itekivu ni ivakamacala se kena itinitini, ena vakayacori ga na veitarotarogi. Ena lesi vua e dua na qase se dauveiqaravi ni ivavakoso matua. Me taroga ruarua na taro. Kena ikuri, ena vakatau vua me wiliki kece se so ga na tikina mai na tikinivolatabu e yavutaki kina na imatai ni rua na taro. Me kua ni sivia e 30 na sekodi na nodra ivakamacala o ira na digitaki mera saumitaro

5. Wili iVolatabu: Me kua ni sivia e va na miniti. Me vakaitavi kina na tacida tagane. Ena sega nona ikaunivosa se itinitini, ena wiliwili ga. Ena kauaitaka o jeameni nodra vukei me donu na ka era wilika, matata, taladrodro, vakarogotaki donu na vosa, veiveisau na domodra, cegu donu, ra qai matau ena vosa kei na ivukivuki. Me vaka ni balavu eso na wase ni iVolatabu me wiliki e veimacawa, me digitaka vinaka na ivakatawa ni Soqoni ni Bula vaKarisito o koya e ganita me wilika na wase ni ivola e balavu kei koya e wilika na wase ni ivola e lekaleka.

GUMATUA ENA CAKACAKA VAKAITALATALA

6. Me kua ni sivia na tinikalima na miniti. Na iwase ni soqoni qo e vakarautaki meda vakatovotovotaka noda cakacaka vakaitalatala, qai vakavinakataka na iwalewale ni noda vunau kei na veivakavulici. Ke veiganiti, e rawa nira lesi na qase ni ivavakoso ena itavi ni gonevuli. Na gonevuli kece mera cakacaka ena lesoni mai na brochure Veivakavulici se Lomani Ira e tiko ena ikovu volekata na itavi ena iVola ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala. Eso na gauna ena tuvanaki na itavi mera vakaitavi kina na vakarorogo. Na itavi qori ena lesi vua na qase se dauveiqaravi matua.—Raica na parakaravu 15 me baleta na itavi mera vakaitavi kina na vakarorogo.

7. Tekivutaki na Veivosaki: Na itavi qo e rawa ni lesi vua e dua na tacida tagane se yalewa. Na nona ivukevuke me dua na lewe ni nona vuvale, se ke nona itavi e dua na tagane, me nona ivukevuke ga na tagane, vaka kina ke nona itavi e dua na yalewa, me nona ivukevuke ga na yalewa. E rawa ni rau dabe se tucake tu ga.—Mo kila eso tale na ka me baleta na itavi qo kei na ituvatuva, raica na parakaravu 12 kei na 13.

8. Lesuvi Ira: Na itavi qo e rawa ni lesi vua e dua na tacida tagane se yalewa. Ke nona itavi na tagane, me nona ivukevuke na tagane, vaka kina ke nona itavi na yalewa, me nona ivukevuke ga na yalewa. (km 5/97 t. 2) E rawa ni rau dabe se tucake tu ga. Me vakatasuasuataki na ka me tukuni ni sikovi lesu e dua e tataleitaki ena veivosaki sa oti.—Mo kila eso tale na ka me baleta na itavi qo kei na ituvatuva, raica na parakaravu 12 kei na 13.

9. Vukei Ira Mera Tisaipeli: Na itavi qo e rawa ni lesi vua e dua na tacida tagane se yalewa. Ke nona itavi na tagane, me nona ivukevuke ga na tagane, vaka kina ke nona itavi na yalewa, ena nona ivukevuke ga na yalewa. (km 5/97 t. 2) E rawa ni rau dabe se rau tu cake tu ga. Na itavi qo e laurai kina e dua na vuli iVolatabu sa vakacagau tiko. E sega ni vinakati me dua na ikau ni ivakamacala se me dua na itinitini, vakavo sara ke cakacaka tiko o gonevuli ena lesoni qori. E sega ni tukuni me wiliki na parakaravu kece e yavutaki kina na itavi, ia me qai vakatau vei rau.

10. Vakamacalataka na Nomu Vakabauta: Na itavi qo ena lesi vua e dua na tacida tagane qai caka me vaka e vunau. Ke caka kina na vakatasuasua, e rawa ni lesi vua e dua na tacida tagane se yalewa. Na nona ivukevuke me dua na lewe ni nona vuvale, se ke nona itavi na tagane, me nona ivukevuke ga na tagane, vaka kina ke nona itavi na yalewa, ena nona ivukevuke ga na yalewa. Me vakarautaka o gonevuli na isaunitaro matata, e rogo matau tale ga ni vakayagataka na itukutuku e tiko ena ivola e yavutaki kina na nona itavi. Me vakatau vei gonevuli ke via vakayagataka na idusidusi se ivola qori.

11. Vunau: Na itavi qo ena lesi vua e dua na tacida tagane qai caka me vaka e vunau ena ivavakoso. Ke yavutaki ena dua na tikina mai na iKuri A ena brochure Lomani Ira, me vakamacalataka o gonevuli na sala ena rawa ni vakayagataki kina ena cakacaka vakavunau. Kena ivakaraitaki, na gauna ena rawa ni vakayagataki kina, na kena ibalebale, kei na nona vakamacalataka vua e dua. Ke yavutaki na ivunau ena dua na tikina mai na lesoni ena brochure Lomani Ira, me vakabibitaka o gonevuli na sala ena vakayagataki kina ena cakacaka vakavunau. E rawa ni vakamacalataka na ivakaraitaki ena poidi 1 ni lesoni se so tale na tikinivolatabu ena lesoni qori ke veiganiti.

12. iTavi: Na lewe ni parakaravu qo kei na kena e tarava e baleta tiko na itavi, “Tekivutaki na Veivosaki” kei na “Lesuvi Ira.” Ke veisau na idusidusi, me nona isausau o gonevuli me wasea e dua na ka dina vakaivolatabu rawarawa e ganiti koya erau veivosaki tiko, me dua tale ga na yavu ni veivosaki tarava. Me digia o gonevuli e dua na ulutaga e yaga ena yalava, e veiganiti tale ga. Ena vakatau vua ke via vakaraitaka e dua na ivola se vidio mai na iVukevuke ni Veivakavulici (Teaching Toolbox). Me kua ni cavuqaqataka na vakatutu o gonevuli, ia me vakatovotovotaka na iwalewale ni veivosaki e rogo matau, me vakaraitaka tale ga na veikauaitaki.

13. iTuvatuva: Me muria o gonevuli na idusidusi e ganita na yalava. Kena ivakaraitaki:

(1) Veivale: Na ituvatuva qo e okati kina na vunau e veivale—ni o vosa sara ga vei ira, qiri, se volavola—vaka kina nona lesuvi e dua a sotavi ena cakacaka vakavunau e veivale.
(2) Vunau Tawalokuci: Na ituvatuva qo e baleta na noda tu vakarau me tini na noda veivosaki nida vunau. Rawa ni okati kina nomu wasea e dua na vakasama e yavutaki vakaivolatabu vei ira e vanua ni cakacaka, e koronivuli, vei ira eda veivolekati vale, ena basi se motoka (taxi), se so tale na vanua o lakova.
(3) Vunau e Matanalevu: Na ituvatuva qo e rawa ni okati kina na vunau ena qiqi, vunau ena yalava ni bisinisi, vei ira o sotava e gaunisala se vanua ni gade, ikelekele ni motoka se vanua era tu kina na lewenivanua.

14. Vidio kei na iVola: Vakatau ena ituvaki, ena rairai vinakata o gonevuli me vakaraitaka e dua na vidio se ivola. Ke okati ena nona itavi na vidio se via vakaraitaka e dua, me tukuna na vidio qai veivosakitaka, ia me kua ni saravi.

NODA BULA VAKARISITO

15. Ni oti na sere, ena veivosakitaki ena loma ni 15 na miniti e dua se rua na itavi me vukei keda meda muria na Vosa ni Kalou. Ena qarava na itavi qo e dua na qase se dauveiqaravi ni ivavakoso matua, vakavo sara ke vakamatatataki yani o koya e lesi me qarava. Ia ena lesi ga vei ira na qase na itavi ni veika e gadrevi ena ivavakoso. Ke dua na itavi mera vakaitavi kina na vakarorogo, na tacida e lesi kina e rawa ni taroga eso tale na taro me vakavotui kina na veitikina bibi. Me lekaleka ga na ikau ni ivakamacala me rawa ni vakamacalataki vinaka na veitikina bibi, mera vakaitavi tale ga na vakarorogo. Ke caka na veitarotarogi, ke rawa me vakamacala o koya e vakatarogi mai na buturara, me kua ni dabe tiko ga ena nona idabedabe.

16. Vuli iVolatabu ni iVavakoso: Kua ni sivia na tolusagavulu na miniti. Me qarava e dua na qase ni ivavakoso matua. (Ke lailai na qase, e rawa nira vakaitavi na dauveiqaravi ni ivavakoso matua.) Me vakadeitaka na ilawalawa qase o koya e ganita me liutaka na vuli qo. E dodonu me liutaki vakavinaka, oya me oti ena kena gauna, vakabibitaka na tikinivolatabu bibi qai vukei ira na vakarorogo mera taura vakabibi na yaga ni ka e veivosakitaki tiko. E rawa nira raica eso na vakatutu yaga ena idusidusi e vakarautaki me baleta na itavi ni veitarotarogi. (w23.04 t. 24, kato) Ke sa kovuti kece na veika me vulici ena macawa ya, sega tale ni vinakati me tomani na kena veivosakitaki. Ke rawa, me veiveisau e veimacawa o koya e taura na vuli kei koya e wiliwili. Ke vakatulewataka na jeameni me vakalekalekataki na vuli, ena vakalewa vinaka o koya e taura na vuli na sala me vakalekalekataki kina. E rawa ni digia me kua ni wiliki eso na parakaravu.

ITINITINI NI IVAKAMACALA

17. Me kua ni sivia e tolu na miniti. Ena taleva na jeameni ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala eso na tikina bibi e vulici. Me vakamacalataka vakalekaleka na veika ena vulici ena macawa tarava, e rawa ni okati kina nona taroga na taro me saumi. Ke levu na gauna, e rawa ni tukuna tale ga na yacadra na gonevuli era na vakaitavi. Vakavo sara ke dua na veisau, ena vakarogoya o jeameni na veika me kacivaki se wilika eso na ivola e dodonu me wiliki ena ivavakoso. Ena sega ni kacivaka na ituvatuva sa kilai tu me vaka na cakacaka vakavunau kei na sasamaki, ena kabi ga ena papa ni itukutuku. Ke sega ni veirauti na gauna me vakarogoi kina na ka me kacivaki, mera kerei o ira na vakaitavi ena Noda Bula vaKarisito mera vakalekalekataka nodra itavi. (Raica na parakaravu 16 kei na 19.) Ena tini na soqoni ena sere kei na masu.

VEIVAKACAUCAUTAKI KEI NA IVAKASALA

18. Ni oti na itavi yadua ni gonevuli, e vakarautaki e rauta ni dua na miniti me veivakacaucautaki qai veivakasalataki kina o jeameni ena lesoni e cakacaka kina. Ni bera ni tekivu na itavi ni gonevuli, ena sega ni kacivaka o jeameni na lesoni e cakacaka kina. Ni oti sara nona itavi, ena vakavinavinakataki koya, de dua ena tukuna na lesoni a cakacaka kina kei na tikina e cakava vinaka, se vakamacalataka vakayalovinaka na tikina me vakavinakataka. E rawa ni vakamacalataka o jeameni eso tale na tikina yaga e raica ena vakatasuasua e kila ni na vukei gonevuli se o ira na vakarorogo. Ke vinakati, e rawa nira vakasalataki tale ni oti na soqoni se dua tale na gauna veiganiti ena lesoni era lesi kina se dua tale na ivakarau ni vosa. Me yavutaki na ivakasala qori ena brochure na Lomani Ira, na brochure Veivakavulici se ivola na Vuli Vunau.—Me ikuri ni ivakamacala ena itavi nei jeameni ni Soqoni ni Bula Vakarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala kei na itavi ni ivukevuke ni daunivakasala, raica na parakaravu 19, 24, kei na 25.

GAUNA

19. Mera kua ni sivia na gauna yalataki o ira na vakaitavi, wili kina na ivakamacala nei jeameni. Sa tiko na gauna ni itavi yadua ena iVola ni Soqoni ni Bula vaKarisito, ke sa kovuti vinaka na itavi, me kua tale ni levu na ivakamacala me vakayagataki kina na gauna e vo tu. Ke so tale na itavi ena soqoni e sivia na gauna e vakarautaki, me veivakasalataki kina na ivukevuke ni daunivakasala. (Raica na parakaravu 24 kei na 25.) Me 1 na aua 45 na miniti na balavu ni soqoni, wili kina na masu kei na sere.

VEISIKO NI IVAKATAWA NI TABACAKACAKA

20. Ni veisiko mai na ivakatawa ni tabacakacaka, ena muri ga na ituvatuva ena iVola ni Soqoni, ia ena lutu na Vuli iVolatabu ni iVavakoso qai sosomitaki ena ivunau ni ivakatawa ni tabacakacaka e 30 na miniti. Ni bera na ivunau ni ivakatawa ni tabacakacaka, ena taleva na jeameni na tikina bibi ena soqoni, ena tukuna vakalekaleka na ka ena veivosakitaki ena soqoni tarava, vakarogoi ni veika me kacivaki, wilika na ivola e dodonu me wiliki, oti sa qai sureti koya na ivakatawa ni tabacakacaka. Ni oti na ivunau, ena tinia na soqoni na ivakatawa ni tabacakacaka ena sere e digia. Rawa ni sureta e dua tale na tacida tagane me masu. Ena sega ni caka na ikarua ni koronivuli ena macawa ni veisiko. Ke tiko ena ivavakoso e dua na iwasewase lailai e duidui na kena vosa, era na soqoni ga ni caka na veisiko ena ivavakoso e vakarurugi kina. Ia era na tomana na ivavakoso ni sa gauna me rogoci kina na ivunau ni ivakatawa ni tabacakacaka.

MACAWA NI SOQO NI TABACAKACAKA SE SOQO NI VEIWASEWASE

21. Ena sega ni caka na soqoni ena macawa qori. Me kacivaki ena ivavakoso mera nanuma tiko mera dikeva ga vakataki ira se vakavuvale na ituvatuva ni macawa ya.

MACAWA NI IVAKANANUMI

22. Ke donuya na lomanimacawa na siga ni iVakananumi, ena sega ni caka ena siga qori na Soqoni ni Bula Vakarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala.

IVAKATAWA NI SOQONI NI BULA VAKARISITO KEI NA CAKACAKA VAKAITALATALA

23. Ena digitaka na ilawalawa qase e dua na qase me ivakatawa ni Soqoni ni Bula vaKarisito. Ena raica me tuvanaki vakamatau na soqoni qai muri vinaka na idusidusi qo. Me rau dau veivosaki kei na ivukevuke ni daunivakasala. Ni yaco mai na iVola ni Soqoni, me vakarautaka sara na ivakatawa na itavi kece ni soqoni ena lomanimacawa ena rua na vula ya. Qo e wili kina na vo ni itavi kei na nodra itavi na jeameni e sa vakadonuya na ilawalawa qase, kei na nodra itavi na gonevuli. (Raica na parakaravu 3-16 kei na 24.) Ni lesia na nodra itavi na gonevuli, me vakasamataka na nodra yabaki, na dede ni nodra tiko ena dina, kei na nodra rawa ni vakamacalataka vinaka na ulutaga era lesi kina. Me muri tale ga qori ni lesia na itavi tale eso. Me soli nodra itavi na gonevuli ni vo e tolu na macawa mera vakaitavi, ni vakayagataki na fomu Noda Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala iTavi ena Soqoni (S-89-FN). Me raica na ivakatawa ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala ni sa kabi ena papa ni itukutuku na ituvatuva ni soqoni. Ena rawa ni lesia na ilawalawa qase e dua tale na qase se dauveiqaravi ni ivavakoso me vukei koya. Ia era na lesia ga na qase ni ivavakoso na vo ni itavi.

JEAMENI NI SOQONI NI BULA VAKARISITO KEI NA CAKACAKA VAKAITALATALA

24. Ena lesi ena macawa yadua e dua na qase me jeameni ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala. (Ke lailai na qase, e rawa nira vakayagataki na dauveiqaravi ni ivavakoso matua.) Ena vakarautaka o koya na ivakamacala taumada, kei na itinitini ivakamacala. Ni bera na itavi yadua, e nona itavi me tukuna na usutu kei koya ena qarava. Me lekaleka ga nona ivakamacala ena maliwa ni itavi yadua. Eso na gauna, ke lailai na qase, ena rawa ni lesi tale ga ena so na itavi ena soqoni, vakauasivi na itavi e saravi kina na vidio, e sega ni veivosakitaki. Me digitaka na ilawalawa qase na qase e ganita na itavi qo. Ena levu na gauna, era na jeameni ga o ira sa digitaki qori. Me vakatau ena ituvaki, ena rairai vakayagataki vakalevu me jeameni o koya na ivakatawa ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala. Ke ganita e dua na qase me liutaka na Vuli iVolatabu ni iVavakoso, ena rairai ganiti koya tale ga me jeameni. Ia me nanumi tiko ni na vinakati vua na jeameni me dau veivakasalataki vakayalololoma vei ira na gonevuli era vakaitavi. E nona itavi tale ga me raica me oti ena kena gauna na soqoni. (Raica na parakaravu 17 kei na 19.) Ke veirauti na levu ni buturara, e rawa ni digitaka o jeameni me vakayagataki e dua tale na gusunivosa me vakamacalataka kina na itavi tarava. Ni vakamacala tiko o jeameni, sa rawa ni vakarau tu na tacida me vakaitavi ena imatai ni gusunivosa. E rawa tale ga ni vakayagataka o jeameni e dua na teveli ena buturara ni caka na itavi ni Wili iVolatabu kei na itavi ena Gumatua ena Cakacaka Vakaitalatala. Qo ena vakabula gauna.

IVUKEVUKE NI DAUNIVAKASALA

25. Ena veiganiti me qarava na itavi qo e dua na qase ni ivavakoso e maqosa ena veivakavulici. Ke vinakati, e nona itavi me veivakasalataki lo vei ira na qase kei na dauveiqaravi ni ivavakoso ena itavi ni soqoni era lesi kina, wili kina na itavi ena Soqoni ni Bula vaKarisito, na vunau soqovi levu, kei na veivakavulici se wiliwili ena vuli ni Vale ni Vakatawa se Vuli iVolatabu ni iVavakoso. (Raica na parakaravu 19.) Ke ra lewe levu na qase ni ivavakoso matua, e rawa ni veiveisau e veiyabaki na ivukevuke ni daunivakasala. E sega ni vinakati me veivakasalataki ni oti na itavi kece ga.

IKURI NI KORONIVULI

26. Ke lewe levu na gonevuli, e rawa ni tuvanaki e dua se rua tale na koronivuli. Na koronivuli kece me dua na kena daunivakasala matua, ke rawa, me dua na qase ni ivavakoso. Ke vinakati, e rawa tale ga ni vakayagataki na dauveiqaravi ni ivavakoso e matua. Ena digia na ilawalawa qase o koya me qarava na itavi qo, se ke vinakati me veivuketaki. Me muria na daunivakasala na idusidusi e vakarautaki ena parakaravu 18. Ke caka na ikuri ni koronivuli, era na gole kina na gonevuli ni oti ga na itavi ni Vakekeli ena Vosa ni Kalou. Mera tomana tale na vo ni ivavakoso ni oti na iwasewase ni soqoni na Gumatua ena Cakacaka Vakaitalatala.

VIDIO

27. Ena dau vakaraitaki ena soqoni qo eso na vidio. Ena vakarautaki ena JW Library^® na vidio ni macawa yadua, qai rawa ni saravi ena levu sara na iyaya vakalivaliva vovou.

S-38-FN 11/23