Dikevi na Ka e Nanumi me Baleta na Mate

ENA veitabagauna, era veilecayaki ra qai rikou na tamata nira lomaleqataka na mate. Kena ikuri, e bukana na kena rerevaki na mate na ivakavuvuli ni lotu lasu, itovo vakavanua kilai levu, kei na so na vakabauta e sa vakawakana tu vua e dua. E rawa ni vakaleqa na marautaki ni bula ke rerevaki na mate, qai vakaluluqataka na nuidei ni tiko na inaki ni bula.

E vakavuna sara ga na matalotu lelevu na kena vakabulabulataki e so na ka e dau nanumi tu me baleta na mate. Ni o dikeva vata kei na ka dina ena iVolatabu, rairai ena sereka vakamatata na ka o dau nanuma tu me baleta na mate.

iMatai ni Ka e Nanumi: Sa dodonu ga me tinia na bula na mate.

“Na mate . . . e tiki ni noda bula,” e kaya na ivola Death​—The Final Stage of Growth. Na vosa vaka oya e vakadinati kina na vakabauta ni dodonu ga me yaco na mate, na itinitini ni veika bula kece. Na vakabauta vaka oqo e vakavuna vei ira e vuqa na rai e beci kina na lawa kei na bula ni dui ta kena.

Sa dodonu beka ga me tinia na bula na mate? Sega ni o ira kece na dauvakadidike ena tikina oqo era vakabauta vaka kina. Me kena ivakaraitaki, o Calvin Harley, e dua e vulica na ka e baleta na qase ni tamata, a kaya ni vakatarogi ni sega ni vakabauta ni a “nakiti me mate” na tamata. O William Clark, e dua na kenadau ni vulici na itataqomaki ni yago (immune system), e kaya: “Na mate e sega ni dodonu me mai tiki tiko ni noda bula.” O Seymour Benzer, ena koronivuli na California Institute of Technology, e vakasama sara vakatitobu qai kaya, “meda kua ni tukuna nida sa porokaramutaki tu ga mai meda qase, ia oqo e dua ga na ituvaki e dau sotavi eda nuitaka ni rawa me na veisautaki.”

Era drukataka na saenitisi nira vulica na keda ibulibuli na tamata. Era raica na levu ni ka e tu meda bula kina kei na ka eda rawata, e rawa kina nida bula sivita na yabaki ni bula 70 ina 80. Me kena ivakaraitaki, era kunea na saenitisi ni sega ni yalani na ka e rawa ni katona na mona ni tamata. E kaya e dua na dauvakadidike ni kevaka e tabaki ena ivola na itukutuku kece e rawa ni tugana na noda mona “ena sinai kina e rauta ni ruasagavulu na milioni na dabaivola, na levu beka ni ivola e kune ena valeniwilivola lelevu duadua e vuravura.” Era vakabauta e so na kenadau ni mona, ni gauna e bula voli kina e dua ena vakayagataka e lailai mai na 1 na pasede ni ka e rawa ni vakayacora na nona mona. E veiganiti kina meda taroga, ‘Na cava na betena na levu ni ka e rawa ni tugana na noda mona, me qai dua ga na kena iwase lailai sara eda vakayagataka ena noda bula?’

Dikeva tale ga ni sega ni dau ciqoma na tamata na mate! E dua dina na ka mosimosi ena nodra bula e vuqa na mate i watidra, se luvedra. Ni mate na nodra daulomani, e tarasui na kena vakayacoka ina nodra bula ena dua na gauna balavu. E so era kaya ni mate e ivakarau ni bula ni tamata, ia e se dredre ga mera ciqoma na vakasama ni nodra mate, e itinitini ni ka kece. E kaya na British Medical Journal, “e rawa ni kainaki nida vinakata kece meda bula balavu.”

Noda dikeva ni tamata e sega ni ciqoma na mate, na veivakadrukai ni ka e rawa nida nanuma qai vulica, kei na noda gadreva na gauna e tawamudu, e sega li ni vakadinadinataka oya ni a buli na tamata me bula tawamudu? Io, a sega ni bulia na tamata na Kalou me nona itinitini na mate, ia me bula tawamudu ga. Dikeva na ka a nakita taumada na Kalou vei rau na imatai ni veiwatini me baleta na nodrau gauna sa bera mai: “Drau vakaluveni, ka tubu me lewe vuqa, ka vakatawai vuravura, ka vakamalumalumutaka; ka lewa na ika ni waitui, kei na manumanu vuka, kei na ka bula kecega sa qasi voli e dela i vuravura.” (Vakatekivu 1:​28) E dua dina na bula totoka, qai dei na inuinui ni gauna sa bera mai oya!

iKarua ni Ka e Nanumi: E vakavuna na Kalou na nodra mate e so me rawa kina ni kauti ira mera lai bula vata kaya.

A kaya e dua na tina e tolu na luvena sa voleka no ni mate, e yabaki 27, vua e dua na sisita ni lotu Katolika: “Kua ni o mai kaya ni oqo sa inaki ni Kalou vei au. . . . Au cata dina ni kainaki vaka oya vei au.” Ia, oqori sara ga na ka era vakavulica e vuqa na lotu me baleta na mate​—ni Kalou e kauti ira na tamata mera lai bula vata kaya.

E dau veivakalolomataki qai tawaveinanumi beka na Dauveibuli me vakatauca kina vei keda na mate, dina ga ni kila ni na vakamosia dina na yaloda? Sega, sega ni Kalou ni iVolatabu. E tukuna na 1 Joni 4:​8, “sa loloma na Kalou.” Dikeva ni tukuni e ke ni loloma ga na Kalou. E titobu, sega ni veivakaisini, qai uasivi na loloma ni Kalou, e vakavotui ena nona itovo kei na ka kece e cakava. E rawa gona kina ni vakatokai me vatuka sara ga ni loloma. O koya gona, e sega ni rawa vua na Kalou me vakavuna na nodra mate e so me kauti ira kina mera lai bula vata kaya.

E vakavuna o lotu lasu na nodra lecava e vuqa na kedra ituvaki na mate kei na vanua era tu kina. Lomalagi, eli, puregatorio, Libo​—oqori kei na vuqa tale na vanua e sega ni katumi rawa kei na kena e vakarerevaki sara. Ena yasana kadua, e tukuna vei keda na iVolatabu ni o ira na mate era sega tale ni vakila e dua na ka; e vaka sara ga nira moce tu. (Dauvunau 9:​5, 10; Joni 11:​11-​14) O koya gona, e sega ni dodonu meda leqataka na ka ena yacovi keda nida mate, me vaka ga na noda sega ni dau leqataka na lai moce. A tukuna o Jisu na gauna “[e]ra na lako maikina” o “ira kecega e nai bulubulu” mera bula tale ena parataisi e vuravura.​—Joni 5:​28, 29; Luke 23:43.

iKatolu ni Ka e Nanumi: Kauti ira na gonelalai na Kalou mera lai agilosi.

A cavuta o Elisabeth Kübler-Ross, e dua a dikevi ira na tauvimate e sega na kena iwali, e dua tale na ivakavuvuli era ciqoma vakalevu na tamata lotu. Nona vakamacalataka tiko e dua na ituvaki a yaco dina, a kaya “e sega ni ka vakayalomatua me tukuni vua e dua na gone e mate na tacina ni rui lomani ira vakalevu na gonetagane lailai na Kalou, oya na vuna e kauti tacina kina i lomalagi.” Na veivosa oqori e nanumi cala kina na Kalou qai sega ni vakavotui kina na nona itovo. A tomana o Vuniwai Kübler-Ross: “Ni sa lai tamatabula na gone oya, e sega ni oti na nona cudruva na Kalou, e lai tini ca sara na uluna ena gauna e mate kina na luvena tagane lailai ni oti e 30 na yabaki.”

Na cava e kauta kina e dua na gone na Kalou me lai agilosi​—vaka sara ga e gadreva vakalevu cake na Kalou na gone oya mai vei rau na nona itubutubu? Ke dau kauti ira dina na gonelalai na Kalou, sega li ni dua o koya na Dauveibuli sega ni dau loloma qai tawaveinanumi? Me veibasai ni ivakavuvuli oya, e kaya na iVolatabu: “Sa mai vua na Kalou na loloma.” (1 Joni 4:7) Ena rawa beka vua na Kalou loloma me vakavuna na nona mate e dua, na ka e sega ni rawa mada ga vua na tamata e vakasama me cakava?

O koya gona, na cava era mate kina na gone? Na iVolatabu e sauma vakatikina ena Dauvunau 9:​11, (NW): “Na gauna kei na ka e tawanamaki e dau yacovi keda kece.” E tukuna tale ga vei keda na Same 51:5 nida sega ni uasivi, eda ivalavala ca, mai na gauna eda kunekunetaki kina, qai itinitini kece ga ni tamata na mate e vu mai na vuqa na ituvaki. Ena so na gauna era dau sucumate na gone. So tale na gauna, era mate na gone nira sotava na ituvaki vakaloloma se vakacalaka ra qai mate kina. Ia, e sega ni vakavuna na Kalou na kena yaco na veika kece oqori.

iKava ni Ka e Nanumi: Era vakararawataki e so nira mate.

Vuqa na lotu era vakatavuvulitaka nira na lako i eli bukawaqa na tamata ca mera lai vakararawataki tawamudu kina. E dina qai vakaivolatabu beka na ivakavuvuli oqo? Na balavu ni bula ni tamata e toka ga ena 70 se 80 na yabaki. Ke dua mada ga e torosobu sara na ca e dau cakava ena nona bula taucoko, e kena itotogi vinaka beka me lai vakararawataki tawamudu tu? Sega. E sega ni ka vakavuku me lai vakararawataki tawamudu e dua baleta ga ni a valavala ca ena gauna lekaleka ni nona bula.

Na Kalou ga e rawa ni vakatakila na cava e dau yaco ni mate na tamata. Oqori sara ga na ka e vakayacora ena nona Vosa volai, na iVolatabu. Oqo na ka e kaya na iVolatabu: “Me vaka sa mate oqo [na manumanu], sa mate vaka talega kina ko ya [na tamata]; io, sa dua vata ga na nodrai cegu . . . Era sa lako kece ki na dua bauga na tikina; era sa kuvu-ni-soso kecega, ka ra sa suka tale kecega me kuvu-ni-soso.” (Dauvunau 3:​19, 20) E sega ni bau cavuti e ke na eli bukawaqa. O koya gona ni mate na tamata, era na suka tale ina kuvunisoso.

Ena vakilai koya tiko e dua kevaka me na vakararawataki. Era vakila beka e dua na ka o ira na mate? E sauma tale na iVolatabu: “Ra sa kila ko ira sa bula ni ra na mate: ia ko ira na mate era sa sega ni kila e dua na ka, a sa sega tale na kedrai voli; ni sa yali sara na kedrai vakananumi.” (Dauvunau 9:5) E sega ni rawa vei ira na mate mera vakila na rarawa ena vanua cava ga, nira “sega ni kila e dua na ka.”

iKalima ni Ka e Nanumi: E tinia vakadua na bula.

Nida mate, e sega ni kena ibalebale oqori ni sa mai tini vakadua kina na ka kece. E kila na turaga yalodina o Jope ni gauna e mate kina ena lako ga ina ibulubulu. Ia, rogoca mada na qaqa ni nona masu vua na Kalou: “Mo ni vunitaki au mada e nai bulubulu, ka tabonaki au, me oti mada na nomuni cudru, ka lokuca vei au e dua na siga, ka nanumi au! Kevaka sa ciba na tamata, ena bula tale ko koya? . . . Ko ni na kaci mai, ka’u na rogo yani vei kemuni.”​—Jope 14:​13-​15.

E vakabauta o Jope ni kevaka e yalodina me yacova na nona mate, ena nanumi koya na Kalou ena gauna ni veivakaturi. Oqori na ka era vakabauta na dauveiqaravi kece ni Kalou ena gauna makawa. A vakadeitaka sara ga o Jisu na inuinui oqo qai vakaraitaka ni na vakayagataki koya na Kalou me vakaturi ira na mate. Na veivosa i Karisito e vakadeitaka vei keda: “Sa lako mai na gauna era na rogoca kina na  . .  [domo i Jisu] ko ira kecega e nai bulubulu, a ra na lako maikina; ko ira sai valavala vinaka, era na tu cake tale me ra bula; ia ko ira sai valavala ca, era na tu cake tale me ra cudruvi.”​—Joni 5:​28, 29.

Sa voleka sara na gauna me na muduki ira tani kece na tamata ca na Kalou, ena qai tauyavutaka e dua na vuravura vou ena ruku ni veiliutaki vakalomalagi. (Same 37:​10, 11; Taniela 2:​44; Vakatakila 16:​14, 16) Ena yaco kina me parataisi na vuravura taucoko, ra qai lewena na tamata era qarava na Kalou. Eda wilika ena iVolatabu: “Ka’u a rogoca e dua na domo levu mai lomalagi, sa kaya, Raica, a vale ni Kalou sa tu vei ira na tamata, ia ena tiko vata kei ira ko koya, ia era na nona tamata, ia ko koya na Kalou ena tiko vata kei ira, me nodra Kalou. Ia na Kalou ena tavoya tani kecega na wai-ni-mata mai na matadra; ia ena sega tale na ciba, se na rarawa, se na tagi, ka na sega tale na vutugu: ni sa takali tani na ka makawa.”​—Vakatakila 21:​3, 4.

Sega Tale ni O Rere

E veivakacegui dina nida kila na inuinui ni veivakaturi kei na noda kilai koya e vu mai kina na isolisoli oya. A yalataka o Jisu: “Dou na kila na ka dina, ia na ka dina ena sereki kemudou.” (Joni 8:​32) E vauci kina na noda sereki mai na noda rerevaka na mate. Ena rawa duadua ga vei Jiova me tarova na qase kei na mate qai solia vei keda na bula tawamudu. O vakabauta na vosa ni yalayala ni Kalou? Io, e rawa ni o vakabauta baleta e dau yaco dina na ka e tukuna na Vosa ni Kalou. (Aisea 55:11) Oni vakauqeti mo ni vulica e levu na ka me baleta na inaki ni Kalou ena vukudra na kawatamata. Era na marautaka na iVakadinadina i Jiova mera vukei kemuni.

[Tikina bibi ena tabana e 6]

E rawa ni vakaleqa na marautaki ni bula ke rerevaki na mate

[Chart ena tabana e 7]

SO NA KA E DAU NANUMI VAKALEVU TU ME BALETA NA MATE NA CAVA E TUKUNA NA IVOLATABU?

[iYaloyalo ena tabana e 8]

Noda kila na ka dina me baleta na mate ena sereki keda mai na noda rerevaka

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 5]

Barrators​—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.