Uasivi Cake Mai na iYau kei Ijipita

O MOSESE e dua vei ira na tamata kilai ena itukutuku ni veigauna. Ena va na ivola ena iVolatabu​—na Lako Yani me yacova na Vakarua​—e voleka ni tukuni vakatabakidua ga kina na nona veitaratara kei ira na Isireli na Kalou ena ruku ni veiliutaki i Mosese. E liutaka na nodra sereki mai Ijipita, dauveisorovaki ena Lawa ni veiyalayalati, qai kauti ira na Isireli ina iyala ni Vanua Yalataki. E dina ni a susugi o Mosese ena vuvale i Fero, ia a lesi me liutaki ira na tamata ni Kalou, a wili tale ga me parofita, turaganilewa, qai uqeti koya na Kalou me dauvolaivola. Ia, e dua o koya e “uasivi e na yalomalumalumu, vei ira na tamata kecega sa tiko e vuravura.”​—Tiko Voli mai na Lekutu 12:3.

E levu na ka e volai tu ena iVolatabu me baleti Mosese e vauca wale ga na iotioti ni 40 na yabaki ni nona bula, na gauna era sereki kina na Isireli mai na nodra tu vakabobula me yacova nona mate ni sa yabaki 120. A vakatawa tu ni sipi e Mitiani mai na nona yabaki 40 ina 80. Ia, e kaya e dua na itukutuku, “ni rairai e gauna lomatarotarotaki duadua ni nona bula, qai lailai sara na ka e kilai kina,” na imatai ni 40 ni yabaki ni nona bula, mai na nona sucu me yacova na nona dro mai Ijipita. Na cava eda rawa ni vulica ena gauna oya? Ena vakayacoka vakacava ina nona bula o Mosese na sala a susugi mai kina? Na cava e so na ka ena rawa ni vakamuai koya? Na ka dredre cava ena sotava? Na cava eda rawa ni vulica mai kina?

Bobula e Ijipita

E volatukutukutaka na ivola na Lako Yani na nona sa tekivu rerevaki ira na Isireli era tiko e Ijipita o Fero, ni sa tubu tiko ga na kedra iwiliwili. E nanuma me “cakacaka vaqaseqase” me saga me vakalailaitaka na kedra iwiliwili na Isireli, oya nona vakabobulataki ira, ra qai dau veivakanakuitataki na turaga iliuliu mera colata na itavi bibi, ra caka lase, qai tu na iwiliwili ni vatu buli se buloko lalai mera rawata e veisiga.​—Lako Yani 1:​8-​14; 5:​6-​18.

Na ivakamacala i Ijipita oya, na vanua a sucu kina o Mosese, e tautauvata vinaka sara ga kei na itukutuku ni gauna makawa. Na ivolavivigi makawa kei na droini ena dua na ibulubulu e vakamacalataka na nodra bulia na buloko lalai na bobula ena ikarua ni yabakiudolu B.S.K., se ena veigauna yani e liu. E dau nodra itavi na vakailesilesi mera vakarautaka na buloko lalai ni tarataravaki, ra wasewasei ira na bobula mera lewe ya6 ina 18 ena dua na ilawalawa, qai lesi e dua me dau raici ira. Ena qai usani na qele kei na co ina vanua ni buli buloko. Era duikaikai na tamata cakacaka, era takiwai, ra na qai vakayagataka na iqava mera wakia vata kina na qele kei na co. E rivirivi na ibulibuli ni buloko qai dua na ibinibini levu era dau vavi. Ni sa sigani oti era sa qai dau tawaikato mera colaivuataka na tamata cakacaka ina vanua ni tarataravaki. Ena so na gauna era dau muri ena ikawakawa e cokota vata na vanua e rua. Era lesi na kai Ijipita mera ivakatawa, ra vakaiyaragi ena kau, era na dabe se ra veilakoyaki voli mera vakaraica ni vakayacori vinaka tiko na cakacaka.

E volai tu ena dua na ivola ni fika makawa nira bulia na le 602 na tamata cakacaka e 39,118 na buloko lalai, e kena ibalebale ni bulia e 65 na buloko e dua na tamata ena dua na gauna ni cakacaka. E kune ena dua na ivola ni ika13 ni senitiuri B.S.K. na veivosa oqo: “Era bulia na turaga . . . na nodra iokaoka buloko ni dua na siga.” Oqo e tautauvata sara ga kei na cakacaka era cakava na Isireli e volatukutukutaki ena Lako Yani.

Na veivakasaurarataki vaka oqo e sega ni tarova na kedra iwiliwili na Iperiu. Ia, “ni sa levu cake na nodra vakasaurarataki ira, era sa vakalewevuqataki mai kina . . . A ra sa rarawa e na vukudra na Isireli.” (Lako Yani 1:​10, 12) Taumada ra vakaroti na dauniveivakasucumi ni Iperiu, oti oya sa qai vakaroti na vo ni tamata mera vakamatea na gonetagane ni Isireli sucu vou. Ena ituvaki rerevaki oqo, a sucu kina e dua na gonetagane rairai vinaka o Mosese, na luvedrau o Amirami kei Jokapeti.​—Lako Yani 1:​15-​22; 6:​20; Cakacaka 7:​20.

Vunitaki, Kunei, Qai Susugi

Rau a beca na itubutubu i Mosese na ivakaro i Fero ni rau a vunitaka na luvedrau tagane lailai. Ena rawa beka me rau cakava na ka oqo, dina ga nira curuma yani na nodra veivale na yamata kei ira na italai nira vaqarai na gonedramidrami? E sega ni rawa nida vakadeitaka. Ia ni oti e tolu na vula, sa sega ni rawa ni rau vunitaki Mosese tale tiko. A leqataka na bula i luvena, mani cakava kina o tinana e dua na waqa kuta, boroya ena qele dregadregata me kua ni curuma na wai qai vakotora kina na gone. Vakatikina, e rawa ni tukuni ni a muria tiko o Jokapeti na ivakaro i Fero, oya mera biu na luvetagane kece ni Iperiu ina uciwai na Naile. Sa qai tu voleka e kea na ganena o Miriama me vakaraica tu.​—Lako Yani 1:22–​2:4.

De a nakita beka o Jokapeti me kunei Mosese na luveyalewa i Fero ena gauna e mai sili kina ena uciwai oya, eda sega ni kila, ia oya sara ga na ka a qai yaco. E kila na raluve ni oya e dua na gone ni Iperiu. Na cava ena cakava? Ena talairawarawa beka vei tamana me na vakamatea na gone? Sega, e vakaraitaka ga na yalo era dau kilai tani kina na yalewa, oya na yalololoma.

Sega ni bera ni sa mai tu e yasana o Miriama. ‘Meu kaciva mai e dua na yalewa ni Iperiu me mai susuga vei kemuni na gone?’ a taroga. E so e lasa vei ira na tikina oqo. Ni ka e cakava oqo o ganei Mosese e veibasai sara ga kei na nona inaki o Fero, ni a nakita lo voli kei ira na nona vakailesilesi mera ‘cakacaka vaqaseqasetaki’ ira na Iperiu. A qai vakadeitaka ga na nona qaravi o Mosese, ni sa duavata kei na veika a vakatura o Miriama na raluve. “Io mo lako,” a sauma yani na luve i Fero, sega ni bera na nona lai kacivi tinana mai o Miriama. Ena dua na veidinadinati, a vakadonui o Jokapeti me susuga na luvena dina ena ruku ni veitaqomaki vakatui.​—Lako Yani 2:​5-9.

E veibasai dina na nona yalololoma na raluve kei na veivakatotogani i tamana. A sega ni lecava ni gone oya e Iperiu. Ia ena nona loloma a kauta kina, qai vakadonuya me mai susuga e dua na marama ni Iperiu, e vakaraitaka oya ni sega ni dau veivakaduiduitaki me vakataki tamana.

Nona Tuberi kei na Nona Vuli

“A sa kauta na gone na yalewa [o Jokapeti], ka susuga. A sa tubu na gone, a sa kauti koya tale na yalewa ki na luve i Fero ka yalewa, a sa susuga me luvena.” (Lako Yani 2:​9, 10) E sega ni tukuna na iVolatabu na dede ni gauna a bula vata kina kei rau na nona itubutubu dina o Mosese. Era nanuma e so ni rairai yacova na gauna a kali kina​—e rua se tolu na yabaki​—ia e rawa ni sivia. E tukuni ena Lako Yani ni ‘a tubu cake’ o koya ena gauna a tiko kina vei rau na nona itubutubu, e sega ni kilai ga se yabaki cava ni nona bula oya. Ia e sega ni vakatitiqataki ni o Amirami kei Jokapeti erau vakayagataka vinaka na gauna oya me rau vakamacalataka vua ni gone ni Iperiu, qai vakavulica tale ga vua na veika me baleti Jiova. Ia ena qai tukuna ga o gauna na vinaka ni nodrau tugana e loma i Mosese me vakabauta qai lomana na ivalavala dodonu.

Na gauna sa lesu tale kina vei luve i Fero, sa qai lai vulica o Mosese na “nodra vuku kecega na kai Ijipita.” (Cakacaka 7:​22) E rairai oya na veivakavulici a nakiti me vakarautaki kina o Mosese me na dua na nona itutu ena matanitu. E levu na ka e vulica mai Ijipita, e okati kina na fika, na droini, na taravale kei na so tale na cakacakaniliga. Eratou na rairai vinakata na vuvale ni tui me vulica tale ga na ivakavuvuli ni lotu ni Ijipita.

A duatani sara na ka a vulica o Mosese, rairai a vuli vata kei ira na luve ni turaga tale e so. Era a okati ena vuli vakasakiti oya “na luvedra na iliuliu ni so na vanuatani a ra vakau i Ijipita, e so era kau vakavesu mera lai vakavulici, ra qai vakasukai lesu ina nodra dui vanua mera lai veiliutaki,” ra qai yalodina vei Fero. (The Reign of Thutmose IV, e vola o Betsy M. Bryan) E kena irairai ni nodra dau qaravi ra qai vakavulici vata na gone sucu turaga ena lomanivale vakatui, e vakarautaki ira ina ilesilesi mera nona ligaimatau na tui.a Ena so na veika ceuti e kune me baleti Ijipita ena veitabayaki ni 2000-​1785 B.S.K., e laurai kina nira le vica vata na dauveiqaravi i Fero kei na so na nona vakailesilesi liu e se kedra ikacivi tu ga na “Gonevuli Mai Valelevu” ena gauna mada ga era sa uabula kina.

Ena vakatovolei Mosese na ivakarau ni bula ena vale ni tui. Ni kune kina na bula vutuniyau, na tiko vinaka, na vakaitutu levu. E rawa ni vecei tale ga ina itovo tawakilikili. Na cava ena cakava o Mosese? Ena yalodina beka vei cei? Ena sokaloutaki Jiova dina, e wekana beka o ira na Iperiu era vakalolomataki, se na vinaka cake beka vua na ivakarau ni bula kece e dulaka tu vua na lotu butobuto e Ijipita?

Vakatulewa Bibi

Rauta ni qai yabaki 40, e sa rawa ni kainaki ni sa dua na kai Ijipita o Mosese, de dina beka oya, ia ‘a se lako ga vei ira na wekana me lai raica na itavi bibi’ era colata tu. Na ka e cakava oqo e sega ni kena ibalebale ni lai vakararai wale tu ga; ia e via vukei ira dina. Ni raica e dua na kai Ijipita ni mokulaka tiko e dua na Iperiu, a tataro o Mosese mani tini vakamatea sara na kai Ijipita. E vakaraitaka e kea o Mosese ni totaki ira na wekana. A dua beka na vakailesilesi na turaga a mate, e vakamatei ena gauna a cakacaka tiko kina. Vei ira na Ijipita, o Mosese e dodonu me yalodina vei Fero. Ia, na ka e uqeti Mosese na nona lomana na lewadodonu, na itovo a qai vakaraitaka ena siga e tarava ena gauna a vakamasuta kina e dua na Iperiu e mokulaka tiko na nona itokani vakatawadodonu. Sa qai saga o Mosese me sereki ira na Iperiu mai na veivakabobulataki mosimosi, a qai kila o Fero na ka a nakita qai saga me vakamatei koya, mani dro o Mosese i Mitiani.​—Lako Yani 2:​11-​15; Cakacaka 7:​23-​29.b

Nona yavala o Mosese me sereki ira na tamata ni Kalou e veicalati kei na gauna lokuci i Jiova. Ia na ka e cakava e vakaraitaki ni vakabauta. E kaya na Iperiu 11:​24-​26: “Ni sa vakabauta sa bese kina ko Mosese, ni sa qai tamata bula mai, me vakatokai me luvena na luve i Fero na goneyalewa; ni sa digitaka me vosota na veivakacacani kei ira na tamata ni Kalou, ia ka cata ni bau marau walega e nai valavala ca e na siga e so.” Na cava na vuna? “Ni sa vakadinata sai yau levu me vakalialiai e na vuku i Karisito, ia na ka lailai nai yau mai Ijipita: ni sa vakaraica tu na kenai sau.” Na vosa oqo na “Karisito,” kena ibalebale “na lumuti,” e ganiti Mosese vinaka ni a qai lesi koya o Jiova ena dua na ilesilesi bibi.

Vakasamataka mada! Na vuli a caka vei Mosese era dau vakavulici ga kina na sucu turaga. Na nona itutu e rawa ni rawati kina na cakacaka vinaka kei na ka kece ga e vinakata, ia a sega ni vinakata. E sega ni rawa ni tiko ena vale nei koya na dau veivakasaurarataki o Fero, me qai lomani Jiova kei na nona yalododonu. Na kilaka kei na nona dau vakananuma na vosa ni yalayala ni Kalou vei tukana o Eparama, Aisake kei Jekope e uqeti Mosese me digitaka kina na sala vakalou. Yaco kina me vakayagataki Mosese o Jiova ena itavi dokai ni kena vakayacori na nona inaki.

O keda kece eda vakatulewataka na veika e bibi ena noda bula. Me vakataki Mosese, rairai eda na vakatulewataka e dua na ka dredre. O na biuta beka e dua na ivakarau se itovo e sa matau tu vei iko se mani cava ga o na vakayalia kina? Kevaka mo na vakatulewataka e dua na ka, nanuma tiko ni o Mosese e digitaka na iyau e levu cake mai vei Ijipita, oya na nona veiwekani kei Jiova, qai sega ni veivutunitaka.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 11]

Dauveimei Saumi, Sucu Tale ga Vua na Gone

E dau gunu sucu ga vei tinana na gone. Ia, e kaya na vuku o Brevard Childs ena ivola na Journal of Biblical Literature, “ena so na gauna vei ira na sucu turaga [ena Tokalau e Loma], e dau saumi e dua tale na marama me dauveimei qai sucu tale ga vua na gone. E dau muri tale ga na ivalavala oqo vei ira na marama e maca na sucudra, se yali tawamacala na tinanigone dina. Sa qai saumi na marama oya me susuga qai vakasucuma na gone ena loma ni gauna yalataki.” E vica vata na ivola ni veidinadinati ni dauveimei saumi kei na veivakasucumi e kune ena kedra maliwa na iyaya makawa ni Tokalau e Loma. Na veivola oya e vakadinadinataka ni a takalevu tu na ivakarau oqo e Ijipita ena gauna ni veiliutaki vakapapiloni me yacova sara na gauna vakirisi. E kune vakalevu ena veivola oya na nodra ivakamacala na vakaitavi kina, na nodra cakacaka ena loma ni dua na gauna yalataki, na ituvaki ni cakacaka, na ivakamacala ni veika e vauca na veivakani, na itotogi ke sega ni muri na veidinadinati, isau, kei na sala ena saumi kina. Ia, e kena ivakarau “vei ira, mera veimei qai veivakasucumi ena rua se tolu na yabaki,” e vakamacalataka o Childs. “Ena susuga na gone na dauveimei saumi ena nona vale, ia so na gauna e dau kau na gone me lai raica na kena itaukei.”

[iYaloyalo ena tabana e 9]

Na buli buloko lalai e Ijipita e se tauvata vinaka tu ga kei na gauna i Mosese, me vaka e laurai ena droini makawa

[Credit Line]

E cake: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; e ra: Erich Lessing/Art Resource, NY