iVolatukutuku i Noa​—E Yaga Beka Vei Keda?

NONA parofisaitaka tiko o Jisu na ivakatakilakila ni nona tiko tawarairai kei na ivakataotioti ni ivakarau ni veika, a kaya: “Me vaka e na siga i Noa, ena vaka talega kina e na nona lako mai [se, “tiko tawarairai,” NW] na Luve ni tamata.” (Maciu 24:​3, 37) A tukuna vakamatata tu mai liu o Jisu ni veika e yaco tiko ena noda gauna oqo e vaka na veika a yaco ena gauna i Noa. Na ivolatukutuku dodonu qai matata oqo me baleta na siga i Noa e raici me vaka e dua na ka vakamareqeti.

E vakamareqeti beka na ivolatukutuku i Noa? E vakadinati beka ni dina na itukutuku makawa oqo? Ena rawa beka nida kila mai kina se a tekivu e naica na Waluvu?

Tekivu e Naica na Waluvu?

Na iVolatabu e vakamacalataka na veitaravi ni gauna a yaco kina na veika lelevu e vuravura, e vukei keda gona oqori meda wilika lesu na gauna me yacova na itekitekivu ni noda bula na kawatamata. Ena Vakatekivu 5:​1-​29, eda wilika kina na ituvatuva ni kawa me tekivu mai na gauna a buli kina na imatai ni tamata o Atama, me yacova na gauna a sucu kina o Noa. A tekivu na Waluvu “e na kenai kaono na drau ni yabaki ni bula i Noa.”​—Vakatekivu 7:​11.

Me rawa nida kila na gauna a tekivu kina na Waluvu, ena vinaka meda tekivu wiliwili mai na dua na tikinisiga bibi. Na tikinisiga oqori e dodonu me ciqomi ena itukutuku ni veigauna, qai lakolako vata tale ga kei na dua na ka a yaco e volai tu ena iVolatabu. Ni sa tiko na tikinisiga oqori, eda na qai cakacakataka meda kila na tikinisiga a yaco kina na Waluvu nida taurivaka na Gregorian calendar, na kena eda sa vakayagataka tiko ena gauna oqo.

E dua gona na tikinisiga bibi na 539 B.S.K., na yabaki a vakavuai Papiloni kina o Sairusi na Tui Perisia. Na ivakadinadina ni gauna a veiliutaki kina o koya e volai tu ena nodra vatu ni volavola na kai Papiloni, vaka kina ena nodratou ivola o Diodorus, Africanus, Eusebius, kei Ptolemy. Ena 537 B.S.K. a vakaroti ira kina na ivovo ni Jiu o Sairusi mera biuti Papiloni ka ra suka tale ina nodra vanua. Mai cava kina e keri na 70 na yabaki na kena laladidi tu o Juta, e tukuni tu ena ivolatukutuku vakaivolatabu ni a tekivutaki oqori ena 607 B.S.K. Nida cakacakataka na nodra gauna na dauveilewai kei na nodra veiliutaki na tui Isireli, eda rawa ni vakadeitaka nira a sereki mai Ijipita na Isireli ena 1513 B.S.K. Na tuvai ni gauna ena iVolatabu e kauti keda lesu ina 430 na yabaki e muri, na gauna a caka kina vei Eparama na veiyalayalati ena 1943 B.S.K. E dodonu meda nanuma tale ga na gauna eratou a sucu kina kei na balavu ni nodratou dui bula o Tira, Neori, Seruke, Riu, Peleki, Iperi, kei Sela, vaka kina o Afakisati, a sucu o koya “ni sa oti na waluvu ka yabaki rua.” (Vakatekivu 11:​10-​32) E keri sa qai rawa kina nida tukuna ni a tekivu na Waluvu ena yabaki 2370 B.S.K.a

Tekivu Tau na Uca

Ni bera nida raica lesu na veika a yaco ena siga i Noa, ena rairai vinaka mo wilika mada na Vakatekivu wase 7 tikina e 11 me yaco ina wase 8 tikina e 4. Me baleta na tau ni uca, e tukuni: “E na kenai kaono na drau ni yabaki ni bula i Noa [2370 B.S.K.], e na kenai karua ni vula, e na kenai katinikavitu ni siga ni vula, io, e na siga dina ko ya, sa basuki kina nai vurevure kecega ni wai titobu, a sa tadola nai sogo kei lomalagi.”​—Vakatekivu 7:​11.

A wasea na yabaki o Noa ina 12 na vula, qai ya30 na siga dua na vula. Ena gauna makawa, na imatai ni vula ni dua na yabaki e dau tekivu ena loma ni vula o Sepiteba ena noda ivolanivula ena gauna oqo. A tekivu tau na uca “e na kenai karua ni vula, e na kenai katinikavitu ni siga ni vula” qai tau tiko me 40 na siga ka 40 na bogi ena vula o Noveba kei na Tiseba 2370 B.S.K.

Me baleta na Waluvu, e tukuni tale ga: “A sa gumatua tiko na wai e vuravura, ka bogi dua na drau ka limasagavulu. . . . A sa lesu tikoga na wai mai dela i vuravura: ia ni sa oti e dua na drau ka limasagavulu na bogi, sa qai lailai sobu na wai. A sa kasa na waqa e dela ni veiulu-ni-vanua mai Ararata, e na kenai kavitu ni vula, e na kenai katinikavitu ni siga ni vula.” (Vakatekivu 7:24–​8:4) E rauta ni 150 na siga, se lima na vula na balavu ni gauna e luvuci tu kina na vuravura ni bera ni qai mamaca tale. A qai mai kasa na waqa e dela ni veiulunivanua mai Ararata ena Epereli ni 2369 B.S.K.

Ena vinaka mo wilika sara na Vakatekivu 8:​5-​17. Ni oti tale e rauta ni rua veimama na vula (73 na siga), “e na kenai katini ni vula [o June], e nai matai ni siga ni vula,” sa qai votu na dela ni veiulunivanua. (Vakatekivu 8:5)b Oti tale e tolu na vula (90 na siga)​—ena “kenai kaono na drau ka dua na yabaki [i Noa], e nai matai ni vula, e nai matai ni siga ni vula,” se ena loma ni vula o Sepiteba, 2369 B.S.K.​—sa qai luvata tani na iubi ni waqa o Noa. Sa rawa ni raica o koya “ni sa mamaca na vanua.” (Vakatekivu 8:​13) Ni oti e dua na vula 27 na siga (57 na siga), “e na kenai karua ni vula, e na kenai karuasagavulu ka vitu ni siga ni vula [oya ena loma ni vula o Noveba, 2369 B.S.K.], sa qai mamaca sara na vanua.” Sa ratou qai sobu i vanua o Noa kei na nona vuvale. E sivi vakalailai na dua na yabaki (370 na siga) na nodratou vodo tiko i waqa o Noa kei na nona vuvale.​—Vakatekivu 8:​14.

Na cava e vakadinadinataka na ivakamacala matailalai qai matata oqo me baleta na veika a yaco, kei na tikinisiga a yaco kina? Oqo na ka e vakadinadinataka: Na parofita Iperiu o Mosese, a vola na Vakatekivu mai na ivolatukutuku a soli vua, e itukutuku dina, sega ni itukuni. E vakaibalebale vakalevu vei keda ena gauna oqo na Waluvu.

Cava Nodra Rai e So Era Vola na iVolatabu me Baleta na Waluvu?

Me ikuri ni ivolatukutuku ena Vakatekivu, e levu tale na vanua ena iVolatabu e cavuti kina o Noa kei na Waluvu. Me kena ivakaraitaki:

(1) Na dauvakekeli o Esera e okati Noa kei iratou na luvena tagane (o Semi, Ame, kei Jefeca) ena ituvatuva ni iyatukawa ni matanitu o Isireli.​—1 Veigauna 1:​4-​17.

(2) Na vuniwai qai dauvola Kosipeli o Luke a cavuti Noa tale ga ni tuvai ira tiko na tubu i Jisu Karisito.​—Luke 3:​36.

(3) Nona volavola tiko na yapositolo o Pita vei ira na nona itokani lotu Vakarisito, a sega ni cavuta ga vakadua na itukutuku ni Waluvu.​—2 Pita 2:5; 3:​5, 6.

(4) A cavuta na yapositolo o Paula na levu ni vakabauta i Noa a taya kina na waqa me ratou vakabulai kina vakavuvale.​—Iperiu 11:7.

Sega li ni vakaraitaka oqo ni o ira na uqeti mera vola na iVolatabu era ciqoma na itukutuku ni Waluvu ena Vakatekivu? Sega ni vakabekataki nira a vakadeitaka ni itukutuku dina.

O Jisu kei na Waluvu

A bula tu mai vakailiu o Jisu Karisito ni bera ni mai bula vakatamata. (Vosa Vakaibalebale 8:​30, 31) A dua tu o koya na kabula vakayalo mai lomalagi ni yaco na Waluvu. O koya gona, ni a raica o Jisu, e solia kina vei keda o koya na veivakadeitaki levu vakaivolatabu me baleti Noa kei na Waluvu. A kaya o Jisu: “Me vaka e na siga i Noa, ena vaka talega kina e na nona lako mai [se, “tiko tawarairai,” NW] na Luve ni tamata: ni sa bera na waluvu era sa kana na tamata, ka gunu, ka vakawati ka veimusumusukitaki me ra vakawati, ka yacova na siga sa vodo kina ki waqa ko Noa; a ra sa sega mada ni kila eliu [“sega ni kauaitaka”], a sa qai yaco dina na waluvu, ka kauti ira kece yani; ena vaka talega kina na nona lako mai [“tiko tawarairai”] na Luve ni tamata.”​—Maciu 24:​37-​39.

Ena taurivaka beka o Jisu na itukuni me vakaroti keda me baleta na icavacava ni ituvaki oqo? Dravusakulukulu! Eda nuidei ni a vakayagataka o Jisu na ivakaraitaki dina ni kena a tau na cudru ni Kalou vei ira na tamata ca. Dina ni levu era mate, ia eda lomanuidei nida kila ni ratou a bulata na Waluvu o Noa kei na nona vuvale.

E bibi dina vei keda na bula tiko nikua “na siga i Noa,” donuya na “nona tiko tawarairai na Luve ni Tamata,” o Jisu Karisito. Nida wilika na ivakamacala matailalai ni Waluvu e volatukutukutaka o Noa, eda vakadeitaka sara ga ni dina na itukutuku makawa oqo. E yaga dina vei keda na itukutuku uqeti vakalou ena Vakatekivu me baleta na Waluvu. Me vakataki Noa, o iratou na luvena tagane, kei na dui watidratou, eratou a vakabauta na sala ni nona veivakabulai na Kalou, e rawa tale ga ni taqomaki keda o Jiova ena yavu ni noda vakabauta na isoro ni veivoli i Jisu. (Maciu 20:28) Kuria oya, eda nuidei ni rawa nida wili vata kei ira era na bulata na icavacava ni ituvaki ca oqo, me vaka ga e vakamacalataka na ivolatukutuku i Noa ni a bulata o koya kei iratou na nona vuvale na Waluvu a vakarusa na vuravura tawavakalou ena gauna oya.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 5]

Era a Bula Dede Dina?

“NA YABAKI kecega sa bula kina ko Noa sa ciwa na drau ka limasagavulu na yabaki: a sa qai mate,” e kaya na iVolatabu. (Vakatekivu 9:​29) O Mecusela na tuka i Noa a bula tiko me 969 na yabaki​—na tamata bula dede duadua ena ivolatukutuku ni kawatamata. Na ivakatautauvata ni nodra bula dede na tini na itabatamata me tekivu mai vei Atama me yaco vei Noa e sivia na 850 na yabaki. (Vakatekivu 5:​5-​31) Era a bula dede dina na tamata ena gauna oya?

A nona inaki taumada na Kalou me bula tawamudu na tamata. A buli na imatai ni tamata o Atama me marautaka na bula e tawamudu, kevaka wale ga e talairawarawa vua na Kalou. (Vakatekivu 2:​15-​17) Ia, a qai vakayalia na isolisoli oya ni a talaidredre. A bula tiko o Atama me 930 na yabaki qai mate, a suka tale ina qele ni a buli ga mai kina. (Vakatekivu 3:​19; 5:5) Mani vakadewa kina na imatai ni tamata vei ira kece na nona kawa na ivalavala ca kei na mate.​—Roma 5:​12.

Ia, o ira na bula ena gauna oqori era a volekata na gauna a uasivi tu kina na bula i Atama, oya na vuna era bula dede kina ni vakatauvatani kei ira na qai sucu e muri. O koya gona, ni bera na Waluvu na dede ni nona bula na tamata e volekata yani na duanaudolu na yabaki, ia ni qai oti na Waluvu sa lekaleka sara na nodra yabaki ni bula. Me kena ivakaraitaki, o Eparama a 175 wale ga na nona yabaki ni bula. (Vakatekivu 25:7) Sivia e 400 na yabaki mai na nona mate na peteriaki yalodina oya, a vola na parofita o Mosese: “Na neimami veiyabaki sa vitusagavulu ga; ia kevaka sa yabaki walusagavulu e na vuku ni kaukauwa, sa ka ni veivakaocataki ka ka rarawa na kena via kaukauwa ko ya.” (Same 90:10) E vaka sara tale ga kina ena gauna oqo.

[Chart/iYaloyalo ena tabana e 6, 7]

Tekivu Wiliwili Lesu Mai na Gauna a Vakarota Kina o Sairusi na Nodra Sereki na Jiu Era tu Vakavesu me Yacova na Siga ni Waluvu i Noa

537 iVakaro i Sairusic

68 na yabaki

607 Tekivu laladidi o Juta me 70 na yabaki

1513 Nodra Sereki na Isireli mai Ijipita

1943 Vakadeitaki na Veiyalayalati kei Eparama

205 na yabaki

2148 Nona sucu o Tira

222 na yabaki

2370 Tekivu na Waluvu

[iVakamacala e ra]