iTalanoa ni Nona Bula

E Dau Kauaitaki Keitou o Jiova

TALANOATAKA O ENELESI MZANGA

A yaco na veika oqo ena 1972. Ratou curuma yani vakaukaua na neitou lomanivale e le tini na itabagone eratou lewena na isoqosoqo ni Youth League e Malawi. Oti ratou sa qai yarataki au ena veiloga ni dovu e voleka ga e kea, au mokulaki qai biu tu kina meu mate.

E lewe vuqa na iVakadinadina i Jiova e Malawi era sotava sara ga na veivakacacani vaka oqori. Cava beka era vakacacani tiko kina? Cava e vukei ira mera vosota tiko ga? Meu talanoataka mada na noqu vuvale.

AU A sucu ena 31 Tiseba, 1921 ena dua na vuvale lotu. E italatala ni lotu na Central African Presbyterian o tamaqu. Au susu e Nkhoma, e dua na tauni lailai volekati Lilongwe, na koroturaga kei Malawi. Au mai wati Emmas Mzanga niu se qai yabaki 15.

Dua na siga a sikovi keirau yani na itokani i tamaqu e italatala tale ga. E raica rawa nira tiko volekati keirau na iVakadinadina i Jiova qai vakarota me kua sara na veimaliwai kei ira. E kaya nira curumi tevoro tu, ia ke keirau sega ni qaqarauni ena curumi keirau tale ga. E vakarerei keirau sara ga na ivakasala oya mani vu ni neirau toki ina dua tale na koro a qai lai itaukeinisitoa kina o Emmas. Oti ga vakalailai keirau kila nira tiko voleka tale ga e kea na iVakadinadina i Jiova!

Ia, sega ni dede sa veivosaki sara kei na dua vei ira na iVakadinadina o Emmas baleta ni dau taleitaka na iVolatabu. Ni saumi vinaka e levu nona taro e ciqoma sara na nodra veisureti me vulica na iVolatabu. E tekivu vuli ga ena sitoa a cakacaka tiko kina oti sa qai toki yani me vuli vakamacawa ena neirau vale. Na gauna kece era lai veivakavulici yani kina na iVakadinadina i Jiova, au dau vagalala mai vale baleta niu rerevaki ira. Ia, e tomana tiko ga nona vulica na iVolatabu o Emmas. A papitaiso sara ena Epereli 1951 ni oti ga e ono na vula nona vuli. Ia, a sega vakadua ni bau tukuna vei au baleta ni nanuma deu na biuti koya.

Macawa Dredre

Dua na siga a tukuna vei au na noqu itokani o Ellen Kadzalero ni sa papitaiso oti na watiqu me dua na iVakadinadina i Jiova. Dua na ka na noqu katakata! Me tekivu mai na siga oya au sega tale ni qai vosa vua se vakarautaka na kena. Oti tale ga vakadua na noqu dau lai taki wai qai tokara nona wai ni sili​​—e dau raici tu me itavi ni yalewa vakawati ena itovo vakavanua.

E vosota tiko me macawa tolu sa qai kerea o Emmas me keirau veivosaki mada, mani vakamacalataka na vu ni nona sa mai dua kina na iVakadinadina. E wilika qai vakamacalataka e vica na tikinivolatabu me vaka na 1 Korinica 9:​16. E tarai au dina au qai nanuma ni dodonu tale ga meu vunautaka na itukutuku vinaka. Au vakatulewataka sara meu sa tekivu vuli iVolatabu kei ira na iVakadinadina i Jiova. E marautaka dina na watiqu ni bogi tiko ga oya au sa vakarautaka tale e dua na kena ivakayakavi totoka.

Wasei na Ka Dina Vei Ira na Vuvale kei na iTokani

Ni ratou rogoca na neirau itubutubu ni keirau sa veimaliwai tiko kei ira na iVakadinadina i Jiova, ratou tusaqati keirau sara ga vakaukaua. Ratou vola mai na noqu vuvale me keirau kua vakadua tale ni veisiko yani. Keitou rarawataka sara ga na veika oqori ia keitou vakararavi ga ina vosa ni yalayala i Jisu ni na kune tale e levu na lewe ni neitou vuvale vakayalo, oya na veitacini, veiganeni, tama kei na tina.​​—Maciu 19:29.

E toso totolo sara noqu vuli iVolatabu au papitaiso kina ena Okosita 1951 ni oti ga e tolu na vula na papitaiso i watiqu. Au nanuma ni dodonu sara ga meu wasea na ka dina vua na noqu itokani o Ellen. Ka ni marau ni ciqoma na veisureti me vulica tale ga na iVolatabu. E mai noqu itokani voleka sara qai taciqu tale ga vakayalo ni sa papitaiso ena Me 1952. E se noqu itokani dredre tiko ga me yacova mai nikua.

A lesi me ivakatawa ni tabacakacaka o Emmas ena 1954 me dau sikova na veivavakoso. E sa ono tiko kina na luve i keirau. Ena gauna oya na ivakatawa dauveilakoyaki e vakamatavuvale e dau sikovi ira na veivavakoso ena dua na macawa. Oti sa qai vakayagataka na macawa e tarava vei iratou na lewe ni nona vuvale. Ena veigauna kece e veisiko voli kina o Emmas ena raica meu vakayacora na neitou vuli iVolatabu vakavuvale. Keirau saga me ratou marautaka na gone na vuli. Vaka tale ga kina na neirau vakadeitaka vei iratou ni vu mai loma i keirau na neirau lomani Jiova kei na dina ni nona Vosa, keitou qai dau cakacaka vakavunau vata vakavuvale. Na veituberi vakayalo oqori e vakaukauataka na nodratou vakabauta qai vakarautaki iratou tale ga ena veivakacacani keitou vakarau sotava.

Tekivu Vakacacani na Lotu

Sa tu vakataki koya na matanitu o Malawi ena 1964. Nira kila na vakailesilesi ni isoqosoqo e veiliutaki tiko na neimami tawaveitovaki ena veika vakapolitiki, era usuraka vakaukaua na voli ni card me keimami lewe ni nodra isoqosoqo.a Ni keirau bese ni cakava oqori vakaveiwatini era qai vakacacana na neitou were ni sila na Youth League​​—oya sara ga na ivurevure ni keitou kakana ena yabaki e tarava. Era lagata tiko na sere oqo na lewe ni Youth League nira musuka tiko na sila: “O ira kece na sega ni via volia na card nei Kamuzu [o Peresitedi Banda] ena kania na manumanu na kedra sila, era na qai tagica.” E sega sara ga ni mai vakayalolailaitaki keitou na kena sa mai lailai oqo na kakana. Keitou vakila nona veikauaitaki dina o Jiova qai vakaukauataki keitou vakayalololoma.​​—Filipai 4:​12, 13.

Dua na bogi ena Okosita 1946, au a tiko taudua ga kei iratou na gone. Keitou moce tu qai vakayadrati au ga na lagasere e voqa yawa tiko mai. Oqo o ira na Gulewamkulu, era ilawalawa vuni ni yavusa dau meke qai nodra cakacaka mera dau vakacacani ira na tamata, ra qai lasutaka ni tiko vei ira na yalodra na qase era sa mate. Era talai ira mai na ilawalawa oqori na Youth League mera vakacacani keitou. Totolo ga noqu vakayadrati iratou na gone ra qai bera na dauvakacaca ni keitou sa dro e veikau.

Keitou raica e dua na rarama mai na vanua keitou vuni tiko kina. Era sa vakama tiko na neitou vale e co na dokana na Gulewamkulu. E kama yavu kece na neitou iyaya. Ena gauna era biuta mai kina na irusarusa ni neitou vale era sa qai kaya, “sa waqa tiko na buka me tatalai kina na iVakadinadina oya.” Keitou vakavinavinaka ga vei Jiova ni keitou dro bula rawa! E dina nira vakacacana kece neitou iyaya ia era sega ni vakacaraka na neitou vakararavi vakatabakidua ga vei Jiova ka sega vua na tamata.​​—Same 118:8.

Keitou qai kila nira a cakava na ka vata ga oqori na Gulewamkulu vei ira tale e lima na vuvale iVakadinadina i Jiova era tiko ena neitou yasayasa. Dua na ka na neitou vakavinavinaka ena nodra veivukei na mataveitacini ena ivavakoso era tu voleka! Era tara tale na neitou vale ra qai vakarautaka na keitou kakana ni vica vata na macawa.

Kaukaua na Veivakacacani

Dua na sasaga e cakava na matanitu ena Sepiteba 1967 mera kau mai vakaukaua na iVakadinadina i Jiova kece. Ena nodra vakasaqarai keimami​​—era vakaiyaragi na cauravou ivalavala kaukaua ni Youth League kei na Malawi Young Pioneers ena isele ni ta dovu ra qai vaqarai ira na iVakadinadina ena nodra curuma na veivale yadua. Nira kunea e dua era na saga mera volitaki vua na tikite ni nodra isoqosoqo.

Nira donui keitou mai era taroga sara na neitou card. Au kaya: “E sega, au se bera ni volia, ia au na sega ni volia oqo.” Ra qai vesuki keirau vakaveiwatini me keirau kau ina siteseni ni ovisa, e sega mada ga na ka keirau bau kauta ena neirau ilakolako oqori. Eratou lomaleqa vakalevu na luve i keirau lalai ni ratou suka yani na vuli keirau sa yali tu. Vinaka ga ni yaco yani na luve i keirau qase o Daniel qai kila na veika a yaco mai vei ira na tu voleka e kea. E vakasoqoni iratou vakatotolo na vo ni tacina me ratou gole yani ina siteseni ni ovisa. Ratou donuya sara ga yani neirau sa vakavodoki tiko me keirau kau i Lilongwe. Ratou mani vakavodoki tale ga mai na gone.

E dua na veilewai veivakaisini a yaco ena itikotiko liu ni ovisa e Lilongwe. Era tarogi keirau na ovisa, “O drau na iVakadinadina i Jiova tiko ga?” Keirau qai sauma, “Io!” dina ga ni keirau sa kila vinaka tu ni na tau na itotogi me yabaki vitu e valeniveivesu na isaunitaro oya. Ia, era na yabaki 14 e valeniveivesu o ira na “liutaka” tiko na isoqosoqo.

Era kauti keirau kei iratou na gone ina valeniveivesu e Maula na ovisa ni oti e dua na bogi na neitou sega tu ni kana se vakacegu. E osodrigi na rumu ni valeniveivesu qai sega ni rawa na moce! Na kena valelailai e dua ga na vokete e biu ena veirumu era curuoso tu kina na kaivesu. Na ivakarau ni kakana e lailai qai dau sega ni saqa vakavinaka. Oti e rua na macawa, e dikeva rawa na ovisa ni valeniveivesu na neimami itovo vinaka mani vakatara kina me keimami vakayagataka na rara ni vakaukaua yago e tautuba. Ni keimami le levu, e sala vinaka sara ga kina ni neimami veivakatakatai ena veisiga kei na soli ivakadinadina vei ira na vo ni kaivesu. E kidroataki na neimani sereki ni oti ga e tolu na vula baleta nira sa kudruvaki Malawi na veimatanitu tale e so.

Era vakarota na ovisa me keimami lesu tale ina neimami dui vale, era qai kaya tale ga ni sa vakatabui na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova e Malawi. E voleka ni yabaki 26 kece na kena vakatabui tu na cakacaka e kea​​—mai na 20 Okotova, 1967 ina 12 Okosita, 1993. E gauna dredre dina, ia ena veivukei i Jiova keimami dei tiko ga kina ena neimami tawaveitovaki.

Vakasasataki Vaka na Manumanu

Ena Okotova 1972, e dua na ivakaro ni matanitu e vakavuna me yaco e dua tale na veivakacacani kaukaua. E soli ena ivakaro oya mera vakasakei kece na iVakadinadina i Jiova mai na nodra valenicakacaka kei na nodra vakatalai tani mai na nodra veikoro. Era vakasasataki vaka na manumanu.

Ena gauna vata oqori a kauta yani kina i vale vei Emmas e dua na tacida tagane gone na itukutuku oqo, ‘Era sa lalawataka lo tiko na Youth League mera musuka na domomu qai vakaliliga ena dua na kau me qai kau vei ira na turaga ni vanua.’ Sa biubiu sara ga o Emmas ia e sa tuvanaka oti tu me keitou na muri koya yani ena kena gauna totolo duadua. Au vakatalai iratou yani vakariri e muri na gone. Ia, niu vakarau biubiu sara tu ga, ratou sa basika e tini na lewe ni Youth League ni ratou vaqarai Emmas. Eratou basuka na neitou vale ia eratou sega ga ni kunei koya. Ena nodratou cudru ratou yarataki au yani ena veiloganidovu e voleka toka ga e kea, au lau caqe, au qai mokulaki tale ga ena dovu. Ratou biuti au laivi tu kina meu mate. Niu sa vakilai au tale au qasi lesu i vale.

Ena bogi vakaturubuto oya, a bolemate kina o Emmas me lesuvi au tale mai. Ni raica na bibi ni noqu mokulaki, rau vakavodoki au vakamalua kei na dua na nona itokani e vakamotoka. Keitou sa qai gole ina vale ni dua na tacida tagane e Lilongwe, au lai vakabulabula tale mai kina ena noqu a mavoa bibi tu qai saga o Emmas na sala me keitou dro tani kina mai na vanua oya.

iSenivalu Sega na Vanua Mera Dro Kina

E lima na tani na nodrau lori na luve i keirau yalewa kei watina. Erau vakacakacakataka e dua na draiva a lewe tu ni Malawi Young Pioneer ia e kauai ena keitou ituvaki. E lomasoli ni vukei keitou kei ira na iVakadinadina tale e so. Vica vata na yakavi e dau lai vakavodoki ira tiko mai na iVakadinadina ena vanua sa lokuci tu mera na vuni tu kina. E tokara nona isulu ni Malawi Young Pioneer ra qai sega kina ni tarova na ovisa era yadra tiko e gaunisala nona draivataka yani na lori oqori. E bolea sara e levu na ka ena nona vukei ira e vica vata na drau na iVakadinadina mera kosova yani na iyalayala ni vanua e Zambia.

Ni oti e vica na vula, e vakasukai keimami na matanitu o Zambia i Malawi, ia sa sega ni keimami suka rawa ina neimami koro. Sa butakoci kece na neimami iyaya. Neitou delanivale kaukamea mada ga e basu. Ni sa sega na vanua me keimami lako kina, keimami sa qai dro e Mozambique me keimami lai tiko ena nodra keba na isenivalu mai Mlangeni me yacova ni oti e rua veimama na yabaki. Ia a vakarota na matanitu vou e Mozambique ena June 1975, me sa sogo na keba oqori, keimami qai vakasukai vakaukaua i Malawi na vanua era se vakacacani tiko ga kina na tamata i Jiova. Sa sega tale ni dua na ka keitou cakava rawa mani keitou dro tale kina i Zambia. Keitou lai tiko ena keba ni isenivalu e Chigumukire.

Ni oti tale e rua na vula era kele yani e bati ni gaunisala na basi kei na lori ni sotia ra qai curubotea na keba e drau vakacaca na sotia tauri dakai ni Zambia. Era kaya ni sa tara tu na vale vinaka me keimami sa mai kau lesu kina. Keimami kila vinaka ni lasu oqori. Era tekivu biliraki ira yani na tamata ina lori kei na basi na sotia, era domobula kina na isenivalu. E sega ni cegu na kena vanalaki tiko e macawa na dakai, ra qai veiciciyaki ena rere e vica vata na udolu na mataveitacini.

Ena levu ni veilecayaki a laucumu kina o Emmas mani lutu, ia e qai vukei koya e dua tale na tacida. Keimami nanuma ga ni oqo sa itekitekivu ni veivakararawataki levu. Era dro lesu kece na isenivalu e Malawi. Ni keimami se tiko ga e Zambia, keimami donumaka sara e dua na uciwai, ra mani veitauriliga na mataveitacini me vaka e vica vata na iyatu sinucodo me vakarawarawataka vei keimami kece na takoso e tai kadua. Ia, keimami se baci vesuki tale vei ira na sotia ni Zambia era sa wawa tu ena tai kadua ra qai vakasukai keimami vakaukaua i Malawi.

Keitou sa baci tu tale e Malawi ia e sega tu ni macala na vanua me keitou lako kina. Keitou kila nira sa vakasalataki na tamata ena bose vakapolitiki, vaka kina na niusiveva, mera qarauni ira na “mata vovou” era basika yani ena nodra koro, oqo e vakaibalebaletaki tiko vei ira na iVakadinadina i Jiova. Keitou nanuma gona me keitou sa gole ga ina koroturaga, ni keitou na sega so sara ni kilai levu kina. Keitou sauma e dua na vale vakarauta ga, qai tekivu sikovi ira lo tale na veivavakoso o Emmas me vaka na ivakatawa dauveilakoyaki.

Tiko ena Soqoni Vakaivavakoso

Na cava e vu ni neitou yalodina tiko ga? Na soqoni vakaivavakoso! E soli vei keimami na galala ena keba ni isenivalu mai Mozambique kei Zambia me keimami soqoni ena Kingdom Hall lailai e doka co. E dredre qai vakarerevaki na neimami kumuni yani ina soqoni e Malawi​​—ia e dau yaga na neimami sasaga. Me kua ni dua e tobo, keimami dau soqoni ena lomalomanibogi ena vanua yawa. Mera kua gona ni kauai vakalevu na tamata ena neimani soqoni keimami sega ni vakasausau ni oti e dua na vunau ia keimami na masia vata ga na liga i keimami ena neimami vakavinavinaka.

Na papitaiso e dau caka ga ena bogi levu. A papitaiso vaka kina na luve i keirau o Abiyudi. Ni oti na vunau ni papitaiso, era kau kece na vakarau papitaiso ena dua na vanua veidabibi e sa vakarautaki tu mai kina na tobu ni papitaiso. Era papitaiso kece e kea ena buto.

E iVunivuni na Neitou Vale

Ni se vakatabui tu ga na neimami cakacaka ena veiyabaki tale e muri, a qai vakayagataki na neitou vale e Lilongwe me ivunivuni. E dau kau vakavuni yani kina na ivola kei na ivoladraudrau mai na valenivolavola ni tabana e Zambia. Era vodo basikeli na tacida tagane mera kauta na ivola kei na ivoladraudrau oqori mai Zambia me kau ena veiyasana kece e Malawi. Era mamare Na Vale ni Vakatawa e veisoliyaki oqori baleta ni taba ena pepa e dau tabaki kina na iVolatabu. E rawa gona kina ni vakaruataki na iwiliwili ni ivoladraudrau era kau ni vakatauvatani kei na kena e taba ga ena kena pepa dina. Era veikauyaka tale ga Na Vale ni Vakatawa lalai se minimagazine, era lavetaki ga kina na ulutaga me vulici. E rawarawa sara ni vunitaki ena taga ni sote na ivoladraudrau oqori baleta ni dua ga na draunipepa.

O ira na dau veikauyaka na ivola oqori era bolea na mate kei na kena kautani na nodra galala ena gauna era vodo basikeli yani kina ena loma ni veikau, so mada ga na gauna era kauta ena bogi na ibinibini kateni ivola e vakatabui tu ena vanua oya. E dina nira sogo gaunisala na ovisa qai sotavi e so na leqa, ia era lakova tiko ga e drau vakacaca na kilomita ena duidui draki me kau kina na kedra kakana vakayalo na mataveitacini. Sa dua na ka na nodra doudou!

Kauaitaki Ira na Yada o Jiova

A tauvi stroke o Emmas ena Tiseba 1992, na gauna sara ga a vunau tiko kina ena nona sikova e dua na tabacakacaka. Oti oya sa galu tu. Se baci tauvi koya tale na stroke ena dua na gauna e muri, qai paralasi sara ga kina e dua taucoko na yasana. E dina ni rarawataka tu o koya na kena ituvaki, ia na nodra veitokoni vakayalololoma na lewe ni ivavakoso e seavu kina noqu yalolailai. Au a qaravi koya tiko ga e vale me yacova sara nona leqa ena Noveba 1994, ni sa yabaki 76. Sa 57 taucoko na yabaki ni neirau bula vakawati, a bau raica tale ga o Emmas na kena vakatarai tale na neimami cakacaka ni bera nona mate. Ia, au se lolositaka tiko ga na nona sa mai takali na noqu itokani yalodina oqo.

Sa qai bole tale ga o vugoqu tagane me qaravi au vata kei luvequ yalewa vaka kina o iratou na lima na luvedrau ena gauna au sa mai dawai tu kina. E ka ni rarawa ni a mai leqa na vugoqu oqo ena Okosita 2000 ni oti ga vakalailai e dua na nona tauvimate. Ena kunea beka vakacava na luvequ na kakana kei na vale me keitou na tiko kina? Au raica ni kauaitaki keitou o Jiova qai ‘tamadra dina na luveniyali, kei ira na yada.’ (Same 68:5) E vakayagataki ira gona na nona tamata e vuravura o Jiova mera tara e dua na neitou vale vou. E rawa vakacava? Nira raica na mataveitacini ena ivavakoso na keitou ituvaki vakaloloma era tara kina e dua na neitou vale vou ena loma ni lima ga na macawa! Era mai veivukei e so na mataveitacini era dau tuva buloko mai na so tale na ivavakoso. E tarai keitou sara ga na nodra yalololoma na iVakadinadina kece oqo baleta ni vale era tara e vinaka cake sara mai na nodra vale e levu vei ira. Na nodra loloma na ivavakoso oqori e ivakadinadina vinaka sara ga vei ira na tu wavoliti keitou. Niu sa moce ena bogi e vaka ga na tu mai Parataisi! O na raica ni tara toka na vale vou oqori ena buloko kei na lase ia me vaka era vakadinadinataka e levu, a tara dina ga ena dela ni loloma.​​—Kalatia 6:10.

Veikauaitaki Tiko ga o Jiova

E dina ni so na gauna au dau yalolailai sara ga, e kauaitaki au tiko ga o Jiova. Ratou se bula tiko e vitu vei iratou na ciwa na luve i keirau ia na lewe ni noqu vuvale taucoko sa 123. Au marautaka dina ni levu vei ira oqo era yalodina tiko ena qaravi Jiova!

Au sa yabaki 82 edaidai, qai vakamarautaki au niu raica na veivakalougatataki e sa rawata na yalo tabu i Jiova e Malawi. Ena va mada ga na yabaki sa oti au raica kina na kena tubucake na iwiliwili ni Kingdom Hall mai na dua ina sivia na 600. Sa dua tale ga na neimami valenivolavola ni tabana vou e Lilongwe, qai sega ni vakataotaki na kena drodro mai vei keimami na kakana vakayalo e dau veivakaukauataki. Au vakila na kena vakayacori na vosa ni yalayala ni Kalou e kune ena Aisea 54:​17, ni vakadeitaka vei keda: “Nai yaragi kecega sa caka me kemu ena sega ga ni yaco.” Ni oti e 50 na yabaki noqu qaravi Jiova voli mai, au vakadeitaka kina ni veivakatovolei cava ga eda na rairai sotava ena kauaitaki keda tiko ga o koya.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 24]

Na watiqu o Emmas, a papitaiso ena Epereli 1951

[iYaloyalo ena tabana e 26]

O ira na ilawalawa era yaloqaqa na veikauyaka na ivola

[iYaloyalo ena tabana e 28]

Na vale e tara ena dela ni loloma