Kilai na Manumanu Kila kei na Kena iVakatakilakila

O DAU taleitaka mo kila na ibalebale ni vatavatairalago? Mo rawa ni kila, o na vakasamataka na veika e veisemati kaya mo kila kina na kena ibalebale. Ena nona Vosa uqeti na Kalou, e vakarautaka na veika me kilai kina na ibalebale ni matanifika na 666, na yaca se ivakatakilakila ni manumanu kila ena Vakatakila wase 13.

Ena ulutaga oqo, eda na raica kina e va na vakasama​—na veitikina me veisemati ena vakavotuya na ibalebale ni ivakatakilakila ni manumanu kila. Eda na dikeva (1) na yavu ni kena vakatokai e so na yaca ena iVolatabu, (2) o cei na manumanu kila, (3) na cava na kena ibalebale ni tukuni ni 666 e “[i]wiliwili ni tamata,” kei (4) na cava na ibalebale ni kena volai veitaravi na fika na 6, oya me 600 soqona kei na 60 qai soqoni kei na 6, me 666.​—Vakatakila 13:18.

Yaca Vakaivolatabu​—Era Vakaibalebale

E vuqa na yaca ena iVolatabu e dau vakaibalebale, vakauasivi ke soli vakalou. Kena ivakaraitaki, me vaka ni na yaco o Eparama me tamadra na veimatanitu, a veisautaka kina na Kalou na yaca ni peteriaki oqo me Eparaama, e kena ibalebale “tamadra na matanitu e vuqa.” (Vakatekivu 17:5) A tukuna na Kalou vei Josefa kei Meri me rau vakayacani luvedrau me o Jisu, e kena ibalebale, e “Veivakabulai o Jiova.” (Maciu 1:21, raica na ivakamacala e ra ni NW; Luke 1:31) Salavata gona kei na bibi ni yaca vakaibalebale oqo i Jisu, eda raica ena nona cakacaka vakaitalatala kei na nona mate vakaisoro, e vakarautaka tale kina vei keda o Jiova na isolisoli meda rawata na bula.—Joni 3:16.

E vakatale ga oya na 666, na fika se yaca e solia na Kalou—ena nona rai e vakatayaloyalotaka na itovo ni manumanu kila, e veiganiti gona me kena ivakatakilakila. Meda kila na veitovo oya, e dodonu meda kila mada na manumanu kila da qai vulica na ka e dau vakayacora.

Kilai na Manumanu Kila

Na ivola na Taniela e veivuke vakalevu ena kilai ni ibalebale ni manumanu kila ivakatakarakara oqo. Na wase 7 e vakamacalataka vakamatata “e va na manumanu lelevu”—na laione, na pera, na lepate, kei na manumanu vakarerevaki e aironi na batina. (Taniela 7:2-7) E tukuna o Taniela ni va na manumanu kila oqo e vakatayaloyalotaka na “tui,” se isoqosoqo vakapolitiki, e veitaravi na nodra liutaka na veimatanitu lelevu.—Taniela 7:17, 23.

Me baleta na manumanu kila ena Vakatakila 13:1, 2, e kaya kina na ivakamacala ni Interpreter’s Dictionary of the Bible “ni tiko kece vua na irairai ni va na manumanu kila ena raivotu i Taniela . . . Koya gona, na manumanu e tukuni [ena Vakatakila] e vakatayaloyalotaka na veiliutaki ni veisoqosoqo kece vakapolitiki e vuravura e saqata na Kalou.” Sa qai vakadeitaki oqo ena Vakatakila 13:7, e kaya me baleta na manumanu kila: “Sa soli vua me turaga vei ira na veimataqali kece, kei na veimatanitu kei na duivosavosa, kei na veivanua.”a

Na cava e vakayagataka kina na iVolatabu na manumanu kila me dusia na veiliutaki vakatamata? Meda taura mada ga e rua na vuna. Kena imatai, na levu ni vakadavedra vakamanumanu era kilai kina na veimatanitu ena veisenitiuri sa sivi. Erau vola na daunitukutuku makawa o Will kei Ariel Durant: “Na ivalu e dua vei ira na ka e yaco vakalevu ena ivolatukutuku ni gauna, e sega ni bau malumu sobu, dina ga ni sa dei tu oqo na ivakarau ni bula kei na veiliutaki vakademokarasi.” E dina sara, ni ‘gauna sa lewa kina na tamata vua na tamata tani sa ca kina’! (Dauvunau 8:9) Na ikarua ni vuna, oya ni “sa solia vua [na manumanu kila] na nona kaukauwa dina na gata levu [o Setani], kei na nonai tikotiko vakaturaga, me mai turaga levu.” (Vakatakila 12:9; 13:2) Kena ibalebale ni Tevoro sara ga e vakavuna tu na veiliutaki vakatamata, sa rauta me boroi tu ena roka ni bula vakamanumanu ni gata levu.​—Joni 8:44; Efeso 6:12.

Ia oqo e sega ni kena ibalebale nira liganicakacaka i Setani na iliuliu kece e vuravura. Ena dua tale na basogana, na matanitu vakatamata e vaka na “nona [i]talai na Kalou,” e vakataudeitaki ira na lewenivanua, ke sega sa na yaco tu ga na tiko yavavala. E so tale ga na iliuliu era taqomaka na dodonu ni tamata yadua, okati kina na galala ni sokalou dina—e dua na ka e cata sara o Setani. (Roma 13:3, 4; Esera 7:11-27; Cakacaka 13:7) Ia, ena vuku ni veivakamuai tiko na Tevoro, e sega kina ni dua na tamata se isoqosoqo vakatamata me kauta mai na vakacegu kei na veitaqomaki me tawamudu.b​—Joni 12:31.

“[i]Wiliwili ni Tamata”

Na ikatolu ni tikina me kilai kina na ibalebale ni 666 e tiko ena kena vakatokai me “[i]wiliwili ni tamata.” Na vosa oqo e sega ni rawa ni dusia e dua ga na tamata, ni o Setani—sega ni tamata—e lewa na manumanu kila. (Luke 4:5, 6; 1 Joni 5:19; Vakatakila 13:2, 18) Ni tiko vua na manumanu kila na “[i]wiliwili ni tamata,” se ivakatakilakila, e vakaraitaka ni tiko vua na roka ni bula ni kawatamata, e sega ni kabula vakayalo se timoni, e vakaraitaka gona e so na itovo ni tamata. Na itovo cava soti beka? E sauma na iVolatabu: “Ni sai valavala ca ko ira kecega na tamata, ka ra sega ni yacova na ka e vakarokorokotaki kina na Kalou.” (Roma 3:23) Na kena tiko gona na “[i]wiliwili ni tamata” vua na manumanu kila, e dusia nira na dau vakatakila na veimatanitu na malumalumu vakatamata, na ivakatakilakila ni ivalavala ca kei na tawataucoko.

E vakadinadinataka oqo na itukutuku ni veigauna. “Era tini karusa kece ga na ivakarau ni bula kece ni tamata,” e kaya na vunivola vakacegu ni matanitu o Mereke o Henry Kissinger. “E laurai ena noda bula na kawatamata ni sega ni dau vakavatukana na noda sasaga, dau qai tawayaga wale na noda lalawa . . . Niu dua na daunitukutuku makawa, au sa na ciqoma ga ni na yaco dina na leqa.” Na veika e kaya oqo o Kissinger e duavata kei na itukutuku dina oqo ena iVolatabu: “Sa sega ni vu mai vua na tamata na nona sala: sa sega ni vu mai vua na tamata sa lako tu me lewa na nonai lakolako.”​—Jeremaia 10:23.

Koya gona, nida sa kila na manumanu kei na sala e raica kina na Kalou, sa na rawa nida dikeva na iotioti ni ka meda kila—na matanifika na ono kei na vuna e volai veitaravi kina—oya me, 600 soqona kei na 60 qai soqoni kei na 6.

Volai Veitaravi na Ono—Cava na Vuna?

Ena iVolatabu, e so na matanifika era vakaibalebale. Da kaya mada na fika na vitu, e dau vakayagataki me dusia na ka e taucoko, se uasivi, ena mata ni Kalou. Kena ivakaraitaki, na dede ni nona bulibuli na Kalou e vitu na “siga,” se iwiliwili ni gauna balavu, a vakaoti taucoko kina nona bulia na vuravura. (Vakatekivu 1:3–2:3) Na “vosa” ni Kalou era vaka na siliva e “vakasavasavataki vakavitu,” e rawa gona ni tukuni ni uasivi. (Same 12:6; Vosa Vakaibalebale 30:5, 6) O Neamani na vukavuka a tukuni me sili vakavitu ena uciwai na Joritani, mani vakabulai kina vakadua.​—2 Tui 5:10, 14.

Na ono e lailai mai na vitu. Sega li ni fika oqo e ganita me dusia na ka e sega ni taucoko, se na ka e ca ena mata ni Kalou? E vaka dina kina! (1 Veigauna 20:6, 7) Kuria, ni volai veitaravi na ono, me 666, e vakaraitaka sara tu ga na kena torosobu. Na ka tale ga e vakadeitaka ni donu vinaka na rai oqo baleta na fika na 666 e “[i]wiliwili ni tamata,” me vaka eda sa dikeva mai. Na veika gona e vakayacora mai vakayauyau na manumanu, ni tiko vua na “[i]wiliwili ni tamata,” kei na veitaravi ni 666 e vakadeitaka e dua na ka—na torosobu kei na lekati ni veivakadonui i Jiova.

Na kena vakatakilai na ka e lekata na manumanu eda nanuma lesu kina na veika a tukuni me baleti Tui Pelisasari e Papiloni makawa. Ena vuku i Jiova, a kaya o Taniela vua na iliuliu oqo: “Ko ni sa vakatovolei e nai vakarau ni bibi, ka ko ni sa kune mo ka mamada.” Ena bogi tiko ga oya a vakamatei kina o Pelisasari, qai vakavuai na matanitu qaqa o Papiloni. (Taniela 5:27, 30) Ena vakatale ga oya na itotogi ni Kalou ina veika vakapolitiki e vaka na manumanu kei ira era vakatakilakilataki ena yacana, sa na vakarusai vakadua kina na manumanu kei ira era tokona. Ena gauna oya, na Kalou ena sega wale ga ni vakarusa e dua na isoqosoqo vakapolitiki ia na veibasoga kece ni veiliutaki vakatamata. (Taniela 2:44; Vakatakila 19:19, 20) E bibi kina me kua ni tiko vei keda na ivakatakilakila ni manumanu!

Kilai na iVakatakilakila

Ni oti ga na vakatakilai ni fika na 666, na ivola na Vakatakila e tukuni ira sara na le 144,000 na imuri ni Lami, o Jisu Karisito, e volai e yadredra na yacana kei na yaca i Tamana o Jiova. Na yaca oqo e tukuna nira wili vei Jiova kei na Luvena, ra qai sakitaka na nodra dau vakadinadinataki rau. E vaka kina o ira e tiko vei ira na ivakatakilakila ni manumanu, e vakaraitaka nodra bobula tu ina manumanu. O koya gona, ke dua e tiko e ligana imatau se e yadrena na ivakatakilakila, e dusia ni sokaloutaka tiko na isoqosoqo vakapolitiki e vuravura e vaka na manumanu. O ira e tiko vei ira na ivakatakilakila oqo era solia vei “Sisa” na ka e dodonu me nona na Kalou. (Luke 20:25; Vakatakila 13:4, 8; 14:1) Ena sala cava? Ena nodra sokaloutaka na matanitu vakapolitiki, na kena ivakatakarakara, kena mataivalu, o koya era vakanuinui kina ni na vakabulai ira. E ka vakarairai ga nodra kaya nira sokaloutaka na Kalou dina.

Kena veibasai, e uqeti keda na iVolatabu: “Dou kakua ni vakararavi vei ira na turaga, se vua na luve ni tamata, ni sa sega vua na ka mo dou bula kina. Sa lako tani na nonai cegu, a sa suka ko koya ki na kena qele; e na siga dina ko ya sa oti na ka e vakanananu kina.” (Same 146:3, 4) O ira na muria na ivakasala vuku oya era sega ni yalolailai ni sega ni vakayacora na matanitu na veika e yalataka se lutu mai nona itutu ni veiliutaki e dua na iliuliu rogo.​—Vosa Vakaibalebale 1:33.

E sega ni kena ibalebale oqo ni o ira na lotu Vakarisito dina era na sega ni cakava e dua na ka se weletaka na leqa e sotava na kawatamata. Kena veibasai, era kacivaka tiko ga na matanitu ena walia na leqa ni kawatamata—na Matanitu ni Kalou, na matanitu era matataka.​—Maciu 24:14.

Matanitu ni Kalou —iNuinui Duadua ga ni Kawatamata

Ni se bula e vuravura o Jisu, e dau usutu ni nona cakacaka vakavunau na Matanitu ni Kalou. (Luke 4:43) Ena masu a vakavulica, e dau vakatokai ena so na gauna me Masu ni Turaga, a vakavulici ira kina nona imuri o Jisu mera masuta me yaco mai na Matanitu ni Kalou kei na vakayacori ni loma ni Kalou e vuravura. (Maciu 6:9, 10, VV) Na Matanitu oqo ena liutaka na vuravura kece, e sega ni tiko e vuravura, ia mai lomalagi ga. Sa rauta me vakatoka o Jisu me “matanitu vakalomalagi.”​—Maciu 11:12.

E sega tale ni dua e ganita me Tui ni Matanitu ni Kalou me vakataki Jisu Karisito, a mate ena vukudra era na qai liutaki vua. (Aisea 9:6, 7; Joni 3:16) Sega ni dede, na iLiuliu uasivi oqo, sa bula tiko vakayalo ena gauna oqo, ena biuta na manumanu, na kena tui, kei na kena mataivalu ina “drano buka waqa sa caudre e na sulifure,” e kena ibalebale na mate tawamudu. Ia sega ni koya ga oya. Sa na qai vakarusai Setani vakadua o Jisu, na ka e sega ni rawata e dua na tamata.​—Vakatakila 11:15; 19:16, 19-21; 20:2, 10.

Na Matanitu ni Kalou sa na qai kauta mai na vakacegu vei ira kece era talairawarawa ina kena veiliutaki. (Same 37:11, 29; 46:8, 9) Sa na sega mada ga na rarawa, mosi, kei na mate. Sa dua na ka lagilagi vei ira na sega ni vakatakilakilataki ena ivakatakilakila ni manumanu!​—Vakatakila 21:3, 4.

[iVakamacala e ra]

[Katona ena tabana e 5]

Sala e Kilai Kina na iBalebale ni 666

1. Na yaca ena iVolatabu e vakavuqa me dau vakaibalebale, me tukuna nona itovo se ivakarau ni bula e dua, me vaka na yaca i Eparama, Jisu, kei na so tale. E vakatale ga oya na iwiliwili se yaca ni manumanu, e dusia na nona itovo.

2. Ena ivola i Taniela, na veimataqali manumanu e dusia na veitaravi ni veiliutaki vakatamata se matanitu lelevu. Na manumanu ena Vakatakila 13:1, 2 e dusia na isoqosoqo vakapolitiki e vuravura, e tokona qai lewa o Setani.

3. Na kena tukuni ni tiko vua na manumanu na “[i]wiliwili ni tamata,” e vakaraitaka ni oqo e ka vakatamata, sega ni timoni. Koya gona, e dusia na malumalumu vakatamata e vu mai na ivalavala ca kei na tawataucoko.

4. Na iVolatabu e vakayagataka na fika na vitu me dusia na ka e taucoko se uasivi. Ena mata ni Kalou, na fika na ono, e lailai mai na vitu, e dusia gona ni lekata na taucoko vakaivolatabu, oya ni sega ni uasivi. Ni veitaravitaki gona na matanifika na 666 e vakaraitaka na kena torosobu.

[iYaloyalo ena tabana e 6]

Sa vakadinadinataki ni veiliutaki vakatamata e lekata e levu na ka, e vakatayaloyalotaki vinaka ena fika na 666

[Credit Line]

Gone waloloi: UNITED NATIONS/Photo by F. GRIFFING

[iYaloyalo ena tabana e 7]

O Jisu Karisito sa na qai liutaka vinaka na vuravura