E Rawa Beka Mo na Tiko e Parataisi?

“Au sa kila e dua na tamata o koya sa tu vata kei Karisito . . . sa kau cake ki Parataisi.”​​—2 KORINICA 12:​2-4.

1. Na parofisai cava ena iVolatabu era taleitaka e lewe levu?

PARATAISI. O se nanuma tiko na imatai ni gauna o rogoca kina na nona yalataka na Kalou e dua na parataisi e vuravura? Vakasamataka lesu nomu a vulica ni na ‘rai na matadra na mataboko, ka na rogo na daligadra na didivara, qai vure cake mai na lekutu’ na veikau totoka e sega ni wiliki rawa. Se na parofisai me baleta nodra tiko veimaliwai na wolifa kei na lami, na luvedra kei na lepate? O sega li ni marautaka na nomu wilika nira na vakaturi mai na mate na wekamu lomani qai rawa tale ga vei ira mera tiko dei ena Parataisi?​​—Aisea 11:6; 35:​5, 6; Joni 5:​28, 29.

2, 3. (a) Na cava e kainaki kina ni nomu inuinui e vu mai na iVolatabu e yavutaki vinaka? (b) Na cava tale e yavu ni noda inuinui?

² E yavutaki vinaka na nomu inuinui. E tiko na vuna vinaka mo vakabauta kina na vosa ni yalayala ena iVolatabu me baleta na Parataisi. Me kena ivakaraitaki, o nuitaka na vosa e tauca o Jisu vua na tamata caka ca erau rube vata toka: “Daru na tiko vata mai Parataisi.” (Luke 23:​43, VV) O vakadinata tale ga na vosa ni yalayala: “Me vaka na nona vosa ni yalayala, eda sa waraka na lomalagi vou kei na vuravura vou, sa tiko kina nai valavala dodonu.” O vakadinata tale ga na nona yalataka na Kalou ni na tavoya tani na wai ni matada; ena sega tale na mate, na rarawa, na tagi kei na vutugu. Kena ibalebale oqo ni na vakalesui mai na parataisi e vuravura!​​—2 Pita 3:​13; Vakatakila 21:​4, VV.

³ Na ka era lewena tu na lotu Vakarisito ena veiyasa i vuravura ena gauna oqo e yavu tale ga ni kena nuitaki na Parataisi. Na cava beka oya? Sa tauyavutaka na Kalou e dua na parataisi vakayalo mera lewena na nona tamata. Na vosa “parataisi vakayalo” e sega ni vatavatairalago ga se me dredre na kena kilai, baleta na parataisi oqori sa yalataki tu mai, sa tiko tale ga.

Raivotu me Baleti Parataisi

4. Na raivotu cava e tukuni ena 2 Korinica 12:​2-4, o cei e rairai raica?

⁴ Me baleta na parataisi vakayalo, raica na ka e vola na yapositolo o Paula: “Au sa kila e dua na tamata o koya sa tu vata kei Karisito . . . sa kau cake mada ko koya oqo ki nai katolu ni lomalagi . . . io, au sa kila na tamata sa vakaoqo, (se vakayago ga, se sega ni vakayago, au sa sega ni kila; sa kila na Kalou;) ni sa kau cake ki Parataisi, a sa rogoca na vosa sa sega ni tukuni rawa, sa sega ni tara me tukuna na tamata.” (2 Korinica 12:​2-4, neitou na matanivola kala.) E tauca na vosa oqo o Paula ni oti toka ga nona vakadinadinataki koya me yapositolo. E sega ni tukuna na iVolatabu ni bau dua tale e kau ina ikatolu ni lomalagi, ia o Paula ga e tukuna vei keda na ka e yaco oqori. E kena ibalebale ni rairai raica ga o Paula na raivotu oqo. Ni vakatara na Kalou me raica na raivotu, na “parataisi” cava e lako kina o Paula?​​—2 Korinica 11:​5, 23-​31.

5. Na cava e sega ni raica o Paula, e vakayago se vakayalo na “parataisi” e raica?

⁵ E sega ni vakaraitaka na veitikina e yavolita na vosa oya ni “[i]katolu ni lomalagi” oqo e vakaibalebaletaki ina noda maliwalala se dua na vuravura tani. E dau vakayagataka na iVolatabu na matanivika na tolu me kena ibalebale e dua na ka e vakabibitaki se dua na ka kaukaua. (Dauvunau 4:​12; Aisea 6:3; Maciu 26:​34, 75; Vakatakila 4:8) O koya gona, e cecere na ka e raica o Paula ena raivotu oqo. E ka vakayalo.

6. Na cava e yaco e vukea na kena kilai na raivotu i Paula?

⁶ E vakamatatataka tale ga na tikina oqo na veiparofisai e volai e liu ena iVolatabu. Nira sega ni yalodina vua na nona tamata, a vakatarai Papiloni na Kalou me mai valuti Juta kei Jerusalemi. E vakaraitaka na ituvatuva ni gauna vakaivolatabu ni a cava na veivakarusai oqori ena 607 B.S.K. E vakaraitaka na parofisai ni na lala tu na vanua me 70 na yabaki; oti oya ena qai vakatarai ira na Jiu era veivutuni na Kalou mera lai tekivutaka tale na sokalou dina. E yaco oqori ena 537 B.S.K. (Vakarua 28:​15, 62-​68; 2 Tui 21:​10-​15; 24:​12-​16; 25:​1-4; Jeremaia 29:​10-​14) Ia, vakacava na qele ni vanua oya? Ena loma ni 70 na yabaki oya e yaco na vanua me lekutu qai nodra itikotiko na koli ni veikau. (Jeremaia 4:​26; 10:​22, NW) Ia, e se tu ga na vosa ni yalayala: “Ni na vakacegui Saioni ko Jiova; ena vakaceguya na nona veiyasana lala; ena cakava na nona talasiga me tautauvata kei Iteni, kei na nona veikau me tautauvata kei na were [se Parataisi, Septuagint] i Jiova.”​​—Aisea 51:3.

7. Na cava ena yaco ni oti na kena lala tu na vanua ena 70 na yabaki?

⁷ E yaco oqori ni sa cava na 70 na yabaki. Ena veivakalougatataki ni Kalou, e veisau me vinaka na veika ena yaco. Raitayaloyalotaka mada na veika oqo: “Ena reki e na vuku ni ka oqo na lekutu kei na vanua dravuisiga; ia na vanua liwa lala ena marau, ka se me vaka na rose, Ena se ka beta, ena reki talega, ka na marau ka ia na sere: . . . Ena qai ladelade na lokiloki me vaka na me kila, ka sere na yamedra na galu: ni na vure cake mai na wai e na lekutu kei na uciwai e na vanua dravuisiga. Ia na nuku kata ena yaco me drano, kei na qele mamaca mei vurevure ni wai: na nodra tikina na wolifa, era daukoto kina, ena vanua veigasau ka veikuta.”​​—Aisea 35:​1-7.

Ra Veisau na Tamata era Vakatikori Lesu

8. Eda kila vakacava ni tukuni ira tiko na tamata na Aisea wase 35?

⁸ Sa bau dua dina na veisau levu! Mai na laladidi ina parataisi. Ia, e vakaraitaka tale ga na parofisai oqori nira na veisau tale ga na tamata, me vaka ga na kena veisau e dua na vanua dravuisiga me vuavuaivinaka. Eda vakadeitaka vakacava? E cavuti ira o Aisea o “ira sa vakabula ko Jiova,” o ira na suka ina nodra vanua era “sere lako” kei ira “era na taukena na reki kei na marau.” (Aisea 35:10) E vakayacori na vosa oqori vua na tamata, sega ni qele. E parofisaitaka tale ga o Aisea me baleti ira na tamata era na suka i Saioni: “Ka ra na vakatokai na kau dauvuataka nai valavala dodonu, ka tea ko Jiova . . . Me vaka na qele sa tubura na kena buroro, . . . ena vakatubura vakakina ko koya na Turaga ko Jiova, nai valavala dodonu kei na vakavinavinaka, e na matadra na veimatanitu kecega.” E kaya tale ga o Aisea me baleti ira na tamata ni Kalou: “Ko Jiova ena tuberi iko tikoga . . . ka vakaukauwataka na suimu; ia ko na vaka na were sa vakasuasuataki.” (Aisea 58:11; 61:​3, 11; Jeremaia 31:​10-​12) Io, me vaka ga na kena veisautaki me vinaka cake na qele, era na veisau tale ga na Jiu era vakatikori lesu.

9. Na “parataisi” cava e raica o Paula, e vakilai se vakayacori ena gauna cava?

⁹ Na ivakaraitaki oqori e vukea na noda kila na ka e raica o Paula ena raivotu. E okati kina na ivavakoso vakarisito, na ka e vakatoka o Paula me “were ni Kalou” ena yaco me vuavuaivinaka. (1 Korinica 3:9) Ena vakayacori ena gauna cava na raivotu oqori? E vakatoka o Paula na ka e raica oya me ‘raivotu,’ e dua na ka e se bera ni yaco. E kila tale ga ni na yaco na vukitani ena gauna sa mate kina. (2 Korinica 12:1; Cakacaka 20:​29, 30; 2 Cesalonaika 2:​3, 7) Ena gauna ena kaukaua tiko kina na vukitani, era na sega sara ga ni vaka na were vuavuaivinaka na lotu Vakarisito dina. Ia, ena yaco na gauna me vakacerecerei tale kina na sokalou dina. Era na vakatikori lesu na tamata ni Kalou me rawa kina nira “serau na tamata yalododonu, me vaka na siga, e na matanitu nei Tamadra.” (Maciu 13:​24-​30, 36-​43) E yaco dina oqori ni oti toka ga e vica na yabaki mai na kena tauyavutaki na Matanitu ni Kalou mai lomalagi. Me tekivu mai na gauna oqori, sa vakilai tiko na nodra tiko ena dua na parataisi vakayalo na tamata ni Kalou, na ka e raica o Paula ena raivotu.

10, 11. Na cava eda kaya kina nida tiko ena parataisi vakayalo, dina nida sega ni uasivi?

¹⁰ Me vaka nida tamata ivalavala ca, meda namaka nida na sotava na veika dredre ena so na gauna, me vaka e yaco vei ira na lotu Vakarisito ena gauna i Paula. (1 Korinica 1:​10-​13; Filipai 4:​2, 3; 2 Cesalonaika 3:​6-​14) Ia, vakasamataka mada na parataisi vakayalo eda tiko kina ena gauna oqo. Eda sa vakabulai mai na tauvimate vakayalo a bikai keda tu. Vakatauvatana mada na noda walokai tu vakayalo e liu kei na noda sa vakani vinaka tiko ena kakana vakayalo ena gauna oqo. Me isosomi ni kena vaka era oca tu ena vanua dravuisiga vakayalo, sa vakadonui ira na nona tamata na Kalou qai vakalougatataki ira tale ga. (Aisea 35:​1, 7) Eda sega ni vakamatabokotaki me vaka beka eda tiko ena dua na qara butobuto, eda kalougata ga nida rawa ni raica na rarama vakayalo kei na sala me vakadonui keda kina na Kalou. E levu era vaka era a didivara tu mera sega ni rogoca na parofisai vakaivolatabu era sa rogoca ra qai kila na ka e kaya na iVolatabu. (Aisea 35:5) Me kena ivakaraitaki, e vica na milioni na iVakadinadina i Jiova ena veiyasa i vuravura era sa vulica na veitikina yadua ni parofisai i Taniela. Era qai vulica tale ga vakavinaka na veiwase ni ivola i Aisea ena iVolatabu. E sega beka ni vakadeitaka oya na levu ni kakana vakayalo ena noda parataisi vakayalo?

¹¹ Vakasamataka tale ga na veisau ni nodra itovo na duidui tamata nira sa mai kila ra qai muria na Vosa ni Kalou. Era saga vakaukaua mera biuta laivi na itovo vakamanumanu era dau kilai kina. O sa rairai veisautaka tale ga na nomu itovo, me vakataki ira na tacimu kei na ganemu vakayalo. (Kolosa 3:​8-​14) Koya gona, ni o veimaliwai kei na ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova, o sa veimaliwai tiko kei ira era dau veisaututaki ra qai yalovinaka. Era sega ni uasivi, ia e dredre mera vakatokai mera laione rerevaki se manumanu daukata. (Aisea 35:9) Na cava e vakatakila na veimaliwai vakayalo vaka oqo e kune kina na vakacegu kei na sautu? E macala e ke nida tiko ena ituvaki vakayalo eda vakatoka me parataisi vakayalo. Noda parataisi vakayalo oqo e ivakatakarakara ni parataisi e vuravura eda na bula kina ke da yalodina tiko vua na Kalou.

12, 13. Na cava meda cakava meda dei tiko ga kina ena parataisi vakayalo?

¹² Ia, e tiko tale e dua na ka meda kua ni guilecava. A kaya na Kalou vei ira na Isireli: “Mo ni muria kina na vunau kece ka’u sa vakarota vei kemuni e na siga oqo, mo ni kaukauwa kina, ka lako me taukena na vanua.” (Vakarua 11:8) Ena Vunau ni Soro 20:​22, 24, e tukuni kina na vanua vata ga oqori: “Ia dou muria na noqu vunau kecega, kei na noqu lewa kecega, ka cakava: me kakua ni luaraki kemudou kina na vanua ka’u sa kauti kemudou kina mo dou tiko kina. Ia ka’u a kaya vei kemudou, Dou na taukena na nodra vanua, ia ka’u na solia vei kemudou mo dou taukena, a vanua sa dave kina na wai-ni-sucu kei na oni.” Io, na taukeni ni Vanua Yalataki a vakatau ena vinaka ni veiwekani kei na Kalou o Jiova. Nira talaidredre na Isireli a vakatarai ira kina na kai Papiloni na Kalou mera ravuti na Isireli ra qai kau laivi mai na vanua era tiko kina.

¹³ Ena rairai vuqa na ka eda taleitaka me baleta na parataisi vakayalo. E totoka qai veivakacegui na noda veimaliwai. Eda veimaliwai vinaka kei ira na tacida lotu Vakarisito sa ra veisau mai na nodra itovo vakamanumanu. Era saga tale tiko ga mera yalololoma ra qai dau veivuke. Ia, e sega ni vakatau ga noda tiko ena parataisi vakayalo ena noda veiwekani vinaka kei ira oqo. E vinakati me vinaka tale ga noda veiwekani kei Jiova da qai cakava na lomana. (Maika 6:8) Eda bole meda lewe ni parataisi vakayalo oqo, ia e rawa nida ciri tani mai kina se biu laivi ke da sega ni saga meda veiwekani tiko ga kei na Kalou.

14. Na cava ena vukei keda meda dei tiko ga ena parataisi vakayalo?

¹⁴ Na ka bibi ena vukei keda oya na noda vakaukauataki ena Vosa ni Kalou. Dikeva mada na vosa e cavuti ena Same 1:​1-3: “Sa kalougata na tamata sa sega ni muria tiko na nodrai vakavuvuli na tamata ca . . . Ia ka sa marau tiko e na vunau i Jiova; a sa vakananuma tiko na nona vunau e na siga kei na bogi. Ena tautauvata kei na kau sa tei e na bati ni uciwai, sa vuataka na vuana e na kena gauna, a drauna talega ena sega ni malai; ia na ka kecega sa cakava ko koya ena yaco.” E kena ikuri na ivola vakaivolatabu e tabaka na dauveiqaravi yalodina ka vuku e vakarautaki me kakana vakayalo ni parataisi vakayalo.​​—Maciu 24:​45-​47, VV.

Vaqaqacotaka Nomu Raica na Parataisi

15. Na cava a sega ni liutaki ira kina na Isireli o Mosese ina Vanua Yalataki, ia na cava ga a raica?

¹⁵ Dikeva tale mada e dua na basoga ni bula ena Parataisi. Ni oti e 40 na yabaki nodra veilakoyaki voli na Isireli ena vanualiwa, sa qai liutaki ira o Mosese ina Buca o Moapi, ena tokalau ni uciwai na Joritani. Ia ena vuku ni nona malumalumu o Mosese, a sega ni vakatara o Jiova me liutaki ira na Isireli o koya nira kosova na Joritani. (Tiko Voli mai na Lekutu 20:​7-​12; 27:​12, 13) Sa qai vakamasuta na Kalou o Mosese: “Me’u lako mada, ka raica na vanua vinaka, mai na tai kadua ni Joritani.” Dina ni a sega ni curuma na vanua oya, ia ni cabe mada ga ena Ulu i Pisika me raica na vanua, e vakadeitaka o koya ni vanua oya e “vanua vinaka” dina. Cava beka nomu rai me baleta na irairai ni vanua oya?​​—Vakarua 3:​25-​27.

16, 17. (a) E duidui vakacava na Vanua Yalataki ena gauna makawa kei na vanua vata ga oya nikua? (b) Eda rawa ni vakabauta vakacava ni a vaka tu na parataisi na Vanua Yalataki?

¹⁶ Ke o raica na vanua oya ena kena ituvaki ena gauna oqo, o na rairai vakasamataka me dua na vanua dravuisiga, veinuku, vanua lala e veivatu, qai vanua katakata. Ia e tiko na vuna me vakabauti kina ni a duidui vakalevu na ituvaki ni vanua oqo ena gauna vakaivolatabu. Ena ivola na Scientific American, e vakamacalataka kina o Doketa Walter C. Lowdermilk e dau vakadikeva na wai kei na qele, ni veisau na vanua oya ena “kena vakacacani tiko me duanaudolu na yabaki.” E vola: “E sega ni veisau ga vakataki koya, e vakavuna ga na tamata na veisau ni vanua bulabula oqo me ‘vanua lala.’ ” E vakaraitaka ga na nona vakadidike ni “vanua oqo a nodra parataisi tu na daususu manumanu.” E macala ni a qai vakacacana ga na tamata na nodra “parataisi na daususu manumanu” oya.a

¹⁷ Ni o vakasamataka na veika o wilika ena iVolatabu, o na raica ni a vaka sara ga na parataisi na Vanua Yalataki. Nanuma lesu na veika a vakadeitaka o Jiova vei ira nona tamata ena gusu i Mosese: “Na vanua kemuni sa lako kina mo ni taukena, sa vanua vakaulu-ni-vanua, ka vakakikilo, ka sa dautau kina na uca mai lomalagi: e dua na vanua sa vakaraica tiko ko Jiova na nomuni Kalou.”​​—Vakarua 11:​8-​12.

18. E dusia vakacava vei ira na Isireli era vesu tu na Aisea 35:2 na irairai ni Vanua Yalataki?

¹⁸ Dua na ka na totoka kei na kena bulabula vinaka na Vanua Yalataki. Ni cavuti mada ga e dua na yasa ni vanua oya, eda nanuma kina na ituvaki e vaka na parataisi. E matata oqo mai na parofisai ena Aisea wase 35, a vakayacori taumada nira lesu mai Papiloni na Isireli. E parofisaitaka o Aisea: “Ena se ka beta, ena reki talega, ka na marau ka ia na sere: ena soli kina nai ukuuku vaka-Lepanoni, ka na lagilagi vakataki Kameli ka vakataki Seroni: era na raica nai ukuuku i Jiova, kei na kena vinaka sara ni noda Kalou.” (Aisea 35:2) Na kena cavuti o Lepanoni, Kameli, kei Seroni e rairai solia vei ira na Isireli na vakasama ni ka e veivakacegui qai rairai totoka.

19, 20. (a) Vakamacalataki Seroni makawa. (b) Na cava e dua na sala eda na vaqaqacotaka kina noda nuitaka na Parataisi?

¹⁹ Vakasamataki Seroni mada, na buca e koto ena kedrau maliwa na veidelana e Samaria kei na Wasa Levu, se na Mediterranean. (Raica na iyaloyalo ena tabana e 10.) E kilai o Seroni ena kena totoka qai bulabula. Ni vanua suasua, e ganita vinaka na susu manumanu baleta ni veico vinaka, qai robota na kena veikau na veiloga ni oki e koto ena vualiku. (1 Veigauna 27:29; Sere i Solomoni 2:1; Aisea 65:10) E parofisaitaka tiko na Aisea 35:2 na vakatikori lesu kei na vanua e serau ena lagilagi, me vaka na parataisi. Na parofisai oqo e dusia tale ga na parataisi totoka vakayalo e raica o Paula ena raivotu. Na parofisai tale ga oqo kei na so tale na parofisai e vaqaqacotaka noda nuitaka na kawatamata meda na bula ena parataisi e vuravura.

²⁰ Nida tiko ena noda parataisi vakayalo, e rawa nida vakavinavinakataka da qai vaqaqacotaka noda nuitaka na Parataisi e vuravura. Ena sala cava? Ena noda toroya cake na noda kila na veika eda wilika ena iVolatabu. Na itukutuku ena iVolatabu kei na parofisai era dau vakamacalataka na vanua e so. O via kila vinaka na veivanua oqo kei na sala era veiwekani kina kei na so tale na vanua? Ena ulutaga e tarava, eda na raica kina se rawa vakacava mo cakava oya me yaga vei iko.

[iVakamacala e ra]

O se Nanuma?

• Na “parataisi” cava a raivotutaka na yapositolo o Paula?

• A vakayacori taumada vakacava na Aisea wase 35, qai veisemati vakacava kei na raivotu i Paula?

• Eda na vaqaqacotaka vakacava noda vakavinavinakataka na parataisi vakayalo kei na noda nuitaka na parataisi e vuravura?

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Na Buca o Seroni, na vanua bulabula ena Vanua Yalataki

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[iYaloyalo ena tabana e 12]

E vakadeitaka o Mosese ni “vanua vinaka” dina