“Meda Veidutaitaka Mada na Veitikinivolatabu Eso”
E DUA na turaga e kunea e dua na ivolacebaceba ni lutu tu ena sitimanivanua e gole tiko ina korolevu o Niu Yoka. ‘E dau mate na yalo ni tamata,’ e volai toka ena ivolacebaceba oqori. E kauai kina na turaga oqo, e italatala, mani vakawilika sara. E kurabuitaka dina na ka e sa wilika oqo, baleta ni sega vakadua ni bau vakatitiqataka na ivakavuvuli ni tawamate na yalo. A se sega ni kila se o cei e vola na ivolacebaceba oya. Ia, e raica ni rawa ni vakabauti na ka e tukuni kina, e yavutaki tale ga vakaivolatabu, qai bibi me dikevi sara vakavinaka.
Na yaca ni italatala oqo o George Storrs. A yaco tiko na veika oqori ena 1837, na yabaki tale ga se qai vakavola kina o Charles Darwin na nona nanuma e qai kilai e muri me ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa. Ena gauna oya era se dau lotu e levu na tamata, levu tale ga era vakabauta na Kalou. Lewe levu era dau wilika na iVolatabu, ra qai doka.
A qai kila o Storrs ni a vola na ivolacebaceba oya o Henry Grew, e tiko mai Philadelphia, e Pennsylvania. E vakabauta dei o Grew ni “dau vakamacalataki . . . koya ga na iVolatabu.” Sa dau vulica tiko o Grew kei ira nona ilawalawa na iVolatabu, e nodra inaki mera na bulataka sara ga na kena ivakavuvuli. E vakavotui ena nodra vuli e so na ka dina vakaivolatabu e vakasakiti.
E uqeti Storrs na ka e vola o Grew, mani vakadeuca vinaka kina na ka e tukuna na iVolatabu me baleta na yalo qai veivosakitaka kei ira e so tale nona itokani italatala. Ni oti e lima na yabaki nona vulica tiko na iVolatabu sa qai vakatulewataka o Storrs me sa na vakatakila e matanalevu na ka dina vakaivolatabu e sa mai kila oqo. Taumada, e vakarautaka sara me na dua nona ivunau ena dua na Sigatabu ni yabaki 1842. Ia, e nanuma ni dodonu me vunau tale vakavica me rawa ni kovuti vinaka kina nona iulutaga. E vunau vakaono o Storrs e vakacala kina na vakabauta ni tawamate na yalo, e qai tabaka oqori ena ivola e yacana na Six Sermons. E veidutaitaka e so na veitikinivolatabu o Storrs me vakavotui kina na ka dina era sa vukica tu na lotu ni Veivanua Vakarisito ena nodra ivakavuvuli e beci kina na Kalou.
E Vakavulica Beka na iVolatabu ni Tawamate na Yalo?
E kaya na iVolatabu nira na bula tawamudu se ra tawamate na imuri lumuti i Jisu ena vuku ni nodra yalodina. (1 Korinica 15:50-56) Mani vakasamataka o Storrs, kevaka sa icocovi ni yalodina na bula tawamudu, ena sega ni bula tale tiko na yalodra na tamata ivalavala ca. Ia, e sega ni vatavatairalagotaka tiko ga na vakasama oqori o koya, e vakadikeva sara ga na ka e kaya na iVolatabu. E dikeva na Maciu 10:28, e kaya: “Dou rerevaki koya ga sa rawata me vakarusa na yalo kei na yago talega mai eli.” Koya gona e rawa ni vakarusai na yalo. E raica tale ga na ka e tukuni ena Isikeli 18:4: “Na yalo ga sai valavala ca ena mate.” E vakavotui na ka dina ni dikevi vakavinaka na ka e tukuni ena iVolatabu taucoko. “Kevaka sa donu na noqu vakabauta me baleta na ulutaga oqo,” e vola o Storrs, “sa na qai matata vinaka, makare, qai kilai na ibalebale ni levu na tikinivolatabu era dau tauri cala tu me baleta na tawamate ni yalo.”
Ia, vakacava na tikinivolatabu me vaka na Juta 7? E tukuni kina: “Sa vakakina ko Sotoma kei Komora, kei na veikoro voleka era vakakina, ni ra sa soli ira me ra dauyalewa, a ra sa muria na lewe tani, era sa viritu kina mei vakarau, ni ra sa vakararawataki ni ra sa cudruvi tiko e na buka waqa tawa mudu.” Ni wiliki na tikinivolatabu oqo, era na rawa ni kaya e so nira vakararawataki me tawamudu ena bukawaqa o ira na vakamatei mai Sotoma kei Komora. “Meda veidutaitaka mada na veitikinivolatabu e so,” e kaya o Storrs. Sa qai cavuta na 2 Pita 2:5, 6, e kaya: “A sa sega talega ni lomani ira tiko na kai vuravura makawa, a sa vakabulai Noa . . . , ka sa luvuci ira na kai vuravura era sa sega ni lotu: a sa vakamai rau na koro ko Sotoma kei Komora me dravusa, ka sa vaqeavutaka ni sa cudruva, a sa qisia me kedrai vakarau na tawa lotu e na gauna emuri.” Io, a vaqeavutaki vakadua o Sotoma kei Komora me dravusa, a rusa na koro oqo kei ira na tiko kina.
“Sa qai vakamatatataka sara o Pita na ka e tukuna tiko o Juta,” e vakamacalataka o Storrs. “E matata ena ka erau tukuna ni dau vakavotui na ka e cata na Kalou ena ka e cakava vei ira na tamata ivalavala ca. . . . Na veivakarusai e vakayacori ena vuravura makawa, oya vei Sotoma kei Komora, a dede qai sega ni oti rawa, se veivunauci e ‘tawacava,’ e ivakasala se ‘ivakarau’ mera vuli kina na tamata kece era bula tiko e vuravura.” E vakamacalataka o Juta ni nodrau kama o Sotoma kei Komora erau rusa kina vakadua. E vakadinadinataka oqo ni dau mate na yalo ni tamata.
E sega ni dau vakamacalataka ga o Storrs na tikinivolatabu e tokona nona vakasama qai guilecavi ira na tikinivolatabu tale e so. E dau dikeva na veika e cauraki ena veitikina yavolita ni dua na tikinivolatabu, vaka kina na kena ibalebale ena iVolatabu. Ke raica ni dua na tikinivolatabu e veisaqasaqa kei na so tale na tikinivolatabu, ena vaqara na kena ivakamacala matata ena so tale na tikinivolatabu.
Vulica na iVolatabu o Russell
E maliwai ira na dau sosoqoni tiko kei na ilawalawa i George Storrs e dua tale ga na cauravou, o Charles Taze Russell, sa tuvanaka tiko e dua na iwasewase mera vulica na iVolatabu e Pittsburgh, mai Pennsylvania. A tabaki e dua vei ira nona ivakamacala taumada vakaivolatabu ena 1876, ena ivoladraudrau na Bible Examiner, a vakarautaka na kena taba o Storrs. E vakavinavinakataki ira na gonevuli ni vuli iVolatabu taumada o Russell nira uqeti koya sara ga vakalevu. Ni sa qai edita ni Zion’s Watch Tower, e marautaka nona dau vukei koya o Storrs, ena gauna erau veivosaki kina se veivolavolai.
Ni sa yabaki 18 o C. T. Russell, e tuvanaka e dua na kalasi ni vuli iVolatabu qai tauyavutaka e dua na ivakarau ni vuli mera muria. E vakamacalataka na iwalewale ni vuli oqo o A. H. Macmillan, e dua na gonevuli ni vuli iVolatabu e cakacaka vata kei Russell: “Ena tarogi e dua na taro. Sa na qai veivosakitaki. Era na dikeva na veitikinivolatabu kece era salavata kei na taro oqori, nira sa duavata kei na veitikinivolatabu kece, era na vakadeitaka na nodra nanuma, ra qai vola sara.”
E vakadeitaka o Russell ni gauna e dikevi kina na iVolatabu taucoko, e dodonu me kunei nira duavata na itukutuku era lewena qai sega ni veiveisau, me vaka ga na itovo i koya e vola na iVolatabu, na Kalou. Ni dredre me kilai na ibalebale ni dua na tikinivolatabu, e vakabauta o Russell ni rawa ni vakamatatataki qai vakamacalataki ena gauna e dikevi kina e so tale na tikinivolatabu.
iVakarau Makawa na Veidutaitaki ni Veitikinivolatabu
Eratou sega ni qai tekivuna ga na cakacaka oqo o Russell, o Storrs, se o Grew. A tekivuna sara ga na ivakarau ni kena dau veidutaitaki vaka oqori na veitikinivolatabu o Jisu Karisito, o koya a tauyavutaka na lotu Vakarisito. A vakayagataka e vica na tikinivolatabu me vakamatatataka kina na ibalebale dina ni dua na tikinivolatabu. Kena ivakaraitaki, nodra a cudruvi ira na tisaipeli na Farisi nira doloka na veisola ni sila ena Siga ni Vakacecegu, qai vakaraitaka o Jisu na ka e tukuni ena 1 Samuela 21:6 me vakamatatataka kina na ka e vauca na lawa ni Siga ni Vakacecegu. Era kila vinaka tu na iliuliu ni lotu na ka a tukuni ena tikinivolatabu oqori, oya nona kania o Tevita kei ira na nona tamata na madrai tabu. Sa qai vakaraitaka o Jisu na tikina ena lawa e tukuni kina ni o ira ga na bete era kawa i Eroni e dodonu mera kania na madrai tabu. (Lako Yani 29:32, 33; Vunau ni Soro 24:9) Ia, a tukuni vei Tevita me kania na madrai. Sa qai tinia o Jisu na nona ile vakavure vakasama ni cavuqaqataka e dua na tikina mai na ivola na Osea: “Kevaka dou a kila na kenai balebale ni vosa oqo, Au sa vinakata na yalololoma, ka segai nai soro, dou a sega ni beitaki ira era sa sega ni cala.” (Maciu 12:1-8) E ivakaraitaki vinaka dina oqo nira veidutaitaki na veitikinivolatabu e so me matata kina na kena ibalebale!
Era dau veidutaitaka tale ga vaka oqori na imuri i Jisu na veitikinivolatabu mera rawa ni vakamatatataka kina e dua na tikinivolatabu. Ni vakavulici ira na tiko mai Cesalonaika o Paula, “a vakamacala vei ira mai na i Vola Tabu. E a serelaka vei ira na lewena ka vakadinadinataka mai kina ni a sa dodonu ga me vakararawataki, na Karisito ka me qai vakaturi cake tale mai na mate.” (Cakacaka 17:2, 3, VV) Ena nona ivola tale ga e uqeti vakalou, e vakalaiva na iVolatabu o Paula me vakamacalataka na veitikina era tu kina. Kena ivakaraitaki na nona volavola vei ira na kai Iperiu, e vola vei ira e levu na tikinivolatabu me vakadinadinataka kina ni Lawa e ivakatakarakara wale ga ni veika vinaka ena qai yaco e muri.—Iperiu 10:1-18.
Io, na ivakarau sara ga era a vakayagataka na lotu Vakarisito oqori, era saga tale ga na gonevuli yalodina ni iVolatabu ena ika19 kei na ika20 ni senitiuri mera vakatotomuria. Na ivakarau gona ni kena dau veidutaitaki vaka oqori na veitikinivolatabu e se muri tiko ga oqo ena ivoladraudrau Na Vale ni Vakatawa. (2 Cesalonaika 2:15) Era muria tale ga na ivakarau oqori na iVakadinadina i Jiova nira vakadikeva tiko e dua na tikinivolatabu.
Me Dikevi na Veitikina Yavolita
Nida wilika tiko na iVolatabu, eda na vakatotomuria vakacava na ivakaraitaki vinaka i Jisu kei ira na nona imuri yalodina? Taumada, eda rawa ni dikeva na veitikina yavolita na tikinivolatabu e veivosakitaki tiko. Ena vukei keda vakacava na veitikina yavolita meda kila na kena ibalebale? Me kena ivakaraitaki, dikeva mada na vosa i Jisu ena Maciu 16:28: “Au sa kaya vakaidina vei kemudou, Sa tu eke eso, era na sega dina ni mate, era na raica mada na Luve ni tamata ni sa lako mai e na nona matanitu.” Era na rairai nanuma e so ni a sega ni yaco na veivosa oqori i Jisu baleta nira a sa mate kece na nona tisaipeli ni se bera mada ga ni tauyavutaki na Matanitu ni Kalou mai lomalagi. E tukuna na Interpreter’s Bible me baleta na tikina oqo: “A sega ni vakayacori na ka e tukuni oqori, era sa qai vakamacalataka ga na lotu Vakarisito e muri ni a vosa ga vakaivakatakarakara.”
Ia, na veitikina yavolita, vaka kina na ka erau kaya o Marika kei Luke, ena vukei keda meda kila na kena ibalebale. Na cava e kaya o Maciu ni oti toka ga nona vosa oya o Jisu? E vola: “Sa bogi ono sa qai kauti Pita kei Jemesa, kei Joni na tacina, ko Jisu, a sa kauti iratou vakatikitiki ki na dua na ulu-ni-vanua cecere. A sa matalia na yagona e matadratou.” (Maciu 17:1, 2) Erau sema o Marika kei Luke na ka e tukuna o Jisu me baleta na Matanitu ena veivakamataliataki oqori. (Marika 9:1-8; Luke 9:27-36) Ena matalia i Jisu oqori a rairai kina vei iratou na tolu na yapositolo ena nona iukuuku, qai vakaraitaka tiko ga na nona sa na mai veiliutaki ena Matanitu ni Kalou. E vakadinadinataka na ibalebale ni ka oqo o Pita ni tukuna na “nona kaukauwa kei na nona lako mai na noda Turaga ko Jisu Karisito,” ni a raica sara ga na matalia i Jisu.—2 Pita 1:16-18.
O Dau Laiva me Vakamacalataki Koya ga na iVolatabu?
Vakacava ke o sega ni kila na ibalebale ni dua na tikinivolatabu kevaka mada ga o sa dikeva oti na veitikina yavolita? O na rawa ni kila ni o veidutaitaka kei na so tale na tikinivolatabu, mo qai nanuma tiko na usutu ni iVolatabu. Dua na ivukevuke vinaka na New World Translation of the Holy Scriptures, sa tabaki vakatikina se taucoko ena 57 na vosa. E tiko ena iVolatabu oqo na idusidusi na marginal reference, se cross-reference, e tiko ena lomadonu ni tabaniveva. O rawa ni raica e sivia na 125,000 na idusidusi vaka oqori ena New World Translation of the Holy Scriptures—With References. E vakamacalataka na “iKau” ni iVolatabu oqori: “Ni veidutaitaki na idusidusi qai dikevi vata kei na so na ivakamacala e ra, e laurai nira veisemati vinaka na 66 na ivola ena iVolatabu, qai vakadinadinataka nira lewe taucoko ni dua ga na ivola e uqeti vakalou.”
Meda raica mada se dau vukei keda vakacava na idusidusi meda kila na ibalebale ni dua na tikinivolatabu.Taura mada na ivakaraitaki ni ivolatukutuku makawa kei Eparama, se o Eparaama. Mo qai dikeva vata na taro oqo: O cei a liutaka tiko na ilakolako ni sa biuti Uri o Eparama kei na nona vuvale? E kaya na Vakatekivu 11:31: “Sa kauti Eparama na luvena ko Tira kei Loti . . . kei Serai na vugona, . . . a ratou a lako tani vata mai Uri mai Kalitia, ka me ratou lako ki na vanua ko Kenani: a ratou a yaco ki Karana, a ratou a tiko kina.” Ni wiliki na tikinivolatabu oqo, e rawa sara ga ni kaya e dua ni liutaki iratou tiko o Tira na tama i Eparama. Ia, e kune ena New World Translation e 11 na idusidusi me baleta na tikinivolatabu oqo. Na kena iotioti e kune ena Cakacaka 7:2, ni veivakasalataki tiko o Sitiveni vei ira na Jiu ena imatai ni senitiuri: “A Kalou vakaiukuuku sa rairai eliu vua na noda qase ko Eparaama, ni sa tiko mai Mesopotemia, sa tiko emuri mai Karana, a sa kaya vua, Lako tani e na nomu vanua, ka maivei ira na wekamu, ka lako ki na vanua ka’u na vakatakila vei iko.” (Cakacaka 7:2, 3) E veicalati beka na ka e tukuna e ke o Sitiveni me baleta nona sa biuti Karana o Eparama? E sega, baleta ni oqo e tiki ni Vosa uqeti ni Kalou.—Vakatekivu 12:1-3.
Na cava ga e qai tukuni kina ena Vakatekivu 11:31 ni “kauti Eparama na luvena ko Tira” kei na so tale na lewe ni nona vuvale ni ratou sa biuti Uri? A peteriaki o Tira qai iliuliu ena gauna oya. E vakadonuya tale ga o koya me lako kei Eparama, mani tukuni kina ni a tokitaka nona vuvale i Karana. Nida veidutaitaka gona da qai vakasotari rau vata na tikinivolatabu oqo, eda rawa sara ga ni kila na ibalebale ni ka e tukuni tiko kina. Ena veidokai a uqeti tamana o Eparama me biuti Uri, me vaka e vakarota na Kalou.
Nida wilika na iVolatabu, e dodonu meda raica tale ga na tikina wavolita kei na usutu taucoko ni iVolatabu. Era vakaroti na lotu Vakarisito: “Eda sa sega ni rawata na yalo ni vuravura, na Yalo ga sa mai vua na Kalou; me da kila kina na veika sa solia walega mai vei keda na Kalou. A veika oqori keitou sa tukuna talega, ia ka sa sega ga e na vosa sa vakatavulica na vuku ni tamata, o koya ga sa vakatavulica na Yalo Tabu; ni keitou sa vakatautauvatataka na veika vakayalo kei na veika vakayalo.” (1 Korinica 2:11-13) E dodonu meda kerei Jiova me vukei keda meda kila na ibalebale ni nona Vosa, da qai saga ni “vakatautauvatataka na veika vakayalo kei na veika vakayalo” nida dikeva na veitikina yavolita na tikinivolatabu eda via kila tiko, da raica tale ga e so na tikinivolatabu era veisemati. Meda qai dau vulica wasoma tiko ga na Vosa ni Kalou me rawa ni levu tale na ka dina eda kila.
[iYaloyalo ena tabana e 12]
Ira na gonevuli ni iVolatabu ena ika19 ni senitiuri era dau veidutaitaka na veitikinivolatabu e so: o George Storrs, o Henry Grew, o Charles Taze Russell, kei A. H. Macmillan
[Credit Line]
E cake: SIX SERMONS, by George Storrs (1855); ikarua e cake: Collection of The New-York Historical Society/69288
[iYaloyalo ena tabana e 15]
E dau vakayagataka na iVolatabu na yapositolo o Paula me vakadinadinataka kina na ka e kaya