Vakarogoca na Nomu Lewaeloma

“[E]ra sa kitaka vakai ira ga na ka ni vunau [ni Kalou] ko ira na veimatanitu tani.”​—ROMA 2:​14.

1, 2. (a) Na cava era cakava e levu nira kauaitaki ira tale e so? (b) Na ivakaraitaki vakaivolatabu cava e vakaraitaka na veikauaitaki?

A MANUMANUSONI e dua na tagane yabaki 20 ni a waraka tiko me vodo ena sitimanivanua, mani lutu yani ena sala e cici kina na sitimanivanua. Ni raica oqo e dua na turaga, a biuti rau na luvenayalewa qai lade yani me vukei koya. E dreti koya ina dua na ikeli e tiko ena kedrau maliwa na kaukamea ena sala ni sitimanivanua, qai taqomaki koya mai na sitimanivanua e saga tiko me kele. So era na tukuna ni turaga qaqa, ia e kaya o koya: “Meda cakava na ka dodonu. Au cakava baleta niu a kauaitaki koya. Au sega ni via rogo se vakalagilagi kina.”

² O na rairai kila e dua a rawa sara ga ni vakaleqai nona bula ni a vukea tiko e so. Levu era cakava oqo ena iKarua ni iValu Levu, nira vunitaka e so era sega ni bau veikilai. Nanuma tale ga na ka a yaco vua na yapositolo o Paula kei ira na 275 era vodo tu ena waqa e kasa e Melita, voleka e Sicily. Era vakaraitaka na ‘loloma levu’ na itaukei nira lai vukei ira na vulagi oqo. (Cakacaka 27:27–​28:2) Vakacava na nona kauaitaka na goneyalewa ni Isireli a tiko vakavesu mai Siria na nona bula e dua na turaganivalu ni Siria, dina ga ni a sega ni vakaleqai sara kina nona bula? (2 Tui 5:​1-4) Vakasamataka tale ga na vosa vakatautauvata kilai levu i Jisu me baleta na kai Samaria dauloloma. E dua na bete kei na Livai erau a sega ni vukea e dua na Jiu sa voleka tu ni mate, ia a qai vukei koya e dua na kai Samaria me yacova sara ni sa bula vinaka. Na vosa vakatautauvata oqo e tara na lomadra na tamata era bula ena duidui na vanua ena veitabagauna kece.​—Luke 10:​29-​37.

3, 4. Na cava eda rawa ni kaya me baleta na ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa ni laurai vata kei na noda dau veinanumi na tamata?

³ Eda sa bula tu oqo ena “gauna cacamatua, lewalewai dredre,” e levu era “daucudrucudru,” ra qai “daucati ira na tamata vinaka.” (2 Timoci 3:​1, NW, 2, 3) Ia, vakacava eda dau raica beka nodra veikauaitaki e so, de dua e yaga sara ga vei keda? Era vakatoka e so me “ivakarau ga ni tamata” na noda dau vinakata meda vukei ira tale e so, dina nida na rawa ni vakaleqai kina.

⁴ E dau laurai na yalo ni veivuke vei ira kece na matatamata, e tiki tale ga ni ivalavala vakavanua, dina ga ni rawa ni sotavi kina na veika dredre. E cala kina na ivakavuvuli ni “bula ga na qaqa”​—oya ni dodonu mo qaravi iko mada ga e liu​—na ivakavuvuli e tokona na bula vakaidewadewa ni tamata. Kaya o Francis S. Collins, e dua e dau dikeva na gene, a liutaka na sasaga ni matanitu o Mereke me vakadeuca na DNA ni tamata: “Dau dredre vei ira na vakabauta na bula vakaidewadewa mera vakamacalataka se cava eda dau veinanumi kina na tamata. . . . E veicalati sara kei na nodra vakabauta ni tawaveinanumi na tikiniyago somidi (gene) eda a tekivu kina.” E kaya tale ga: “So era vukei ira na sega ni matatamata vata, era sega ni lotu vata, se vuvale vata, qai duidui vakalevu na ka era taleitaka. . . . E sega ni vakamacalataki rawa oqo ena ivakavuvuli i Darwin.”

‘Na Ka e Tukuna Noda Lewaeloma’

5. Na cava e dau noda ivakarau na tamata?

⁵ E dusia o Doketa Collins e dua na tikina me baleta na noda dau veikauaitaki: “E dau tukuna vei keda noda lewaeloma meda vukei ira e so tale, dina nida na sega ni rawata kina e dua na ka.”a Ni cavuta na “lewaeloma,” eda lai nanuma sara e dua na tikina a vakabibitaka na yapositolo o Paula: “Ni ra sa kitaka vakai ira ga na ka ni vunau ko ira na veimatanitu tani, sa sega vei ira na vunau, era sa qai nodra vunau vakai ira ga, ia sa dina sa sega vei ira na vunau: o ira era sa vakatakila sara ni sa volai e na yalodra nai valavala ni vunau, ka ni sa vakadinadina tiko na nodra lewa-eloma talega, ka ra sa dui lewa ni sa cala, se sa dodonu na nodrai valavala.”​—Roma 2:​14, 15.

6. Na cava eda na saumitaro kece kina vua na Dauveibuli?

⁶ Ena nona volavola vei ira mai Roma, e vakaraitaka kina o Paula ni na saumitaro na tamata vua na Kalou, baleta ni kilai nona bula dina tiko na Kalou kei na nona itovo ena ka e tu wavokiti keda. E laurai oqo “mai na gauna sa buli kina ko vuravura.” (Roma 1:​18-​20; Same 19:​1-4) E levu era sega ni via kilai koya na Dauveibuli, ra qai vakaliuca na ivakarau ni bula ca. Ia, e inaki ni Kalou mera vakadinata na tamata na nona yalododonu, ra qai veivutunitaka nodra ivalavala ca. (Roma 1:22–​2:6) A tiko na yavu vinaka mera cakava kina oya na Jiu​—baleta nira kila na Lawa ni Kalou a solia vei ira o Mosese. Ia, o ira mada ga na sega ni kila tu “na vosa ni Kalou” e dodonu mera liaca ni bula dina tiko na Kalou.​—Roma 2:​8-​13; 3:2.

7, 8. E kilai levu vakacava na ka e dodonu, na cava e dusia?

⁷ Na noda rawa ni liaca na ka e dodonu kei na ka e sega ni dodonu e dua na vuna vinaka meda vakadinata kece kina ni bula tiko na Kalou, meda na vakarorogo tale ga vua. Na noda dau cakava na ka dodonu e dusia ni tiko na noda lewaeloma. Raitayaloyalotaka mada na ituvaki oqo: Sa ra yatuni tu e so na gone mera vodoka na ililili. Suguraki koya ga yani e liu e dua na gone, e sega mada ga ni kauaitaki ira na wawa tiko. Levu era na kaya, ‘E cala oqori!’ Ia, tarogi iko mada, ‘Rawa vakacava mera kila e levu na gone oqori na ka e dodonu me caka?’ Na ka era tukuna e vakaraitaka ni cakacaka tiko nodra lewaeloma. A vola o Paula: “Ni ra sa kitaka vakai ira ga na ka ni vunau ko ira na veimatanitu tani, sa sega vei ira na vunau.” A sega ni kaya, “Kevaka,” me vaka e dusia ni sega ni dau yaco wasoma. A kaya ga o Paula “ni ra sa,” me dusia na ka e dau yaco. Oya na nodra dau “kitaka vakai ira ga na ka ni vunau,” e dusia ni uqeti ira nodra lewaeloma se nodra dau liaca na ka e dodonu kei na ka e sega ni dodonu mera cakava kina na ka e salasalavata kei na lawa volai ni Kalou.

⁸ E laurai ena levu na vanua na veiuqeti ni lewaeloma. Dua na parofesa mai Cambridge e dikeva nodra ivalavala mai Papiloni, Ijipita, kei ira mai Kirisi, vaka kina o ira na itaukei mai Ositerelia kei ira na itaukei e Mereke, e raica ni okati ena nodra ivalavala na “kena beci na veivakalolomataki, laba, veidabui kei na lasu, e tautauvata nodra ivakarau ni veinanumi vei ira na itabaqase, ira na gone, kei ira na malumalumu.” A vola o Doketa Collins: “Na ivakavuvuli ni ka e dodonu kei na ka e sega ni dodonu e kilai e vuravura raraba vei ira na matatamata kece.” Sega li ni o nanuma kina na ka e tukuni ena Roma 2:​14?

E Cakacaka Vakacava na Nomu Lewaeloma?

9. Na cava na lewaeloma, e rawa ni vukei iko vakacava ni bera ni o cakava e dua na ka?

⁹ E kaya na iVolatabu ni noda lewaeloma e dau dikeva qai vakalewa na ka eda cakava. E vaka e dua na vosa e tukuna tiko mai na dodonu se cala ni ka eda cakava. A vakamacalataka vaka oqo o Paula: “Sa vakadinadina talega vei au na noqu lewa-e-loma e na Yalo Tabu.” (Roma 9:1) Kena ivakaraitaki, e rawa ni vosa mai ni o bera ni vakatulewa, ena gauna o se vakasamataka sara tiko ga kina na kena tini vinaka se ca na ka o cakava. Ena rawa ni vukei iko nomu lewaeloma mo vakalewa e dua na ka o via cakava tiko, qai tukuna tale ga na ivakarau ni lomamu ke o mani cakava.

10. Vakavuqa, e dau cakacaka na noda lewaeloma ena gauna cava?

¹⁰ E vakalevu ga me cakacaka na lewaeloma ni oti nomu cakava e dua na ka. Ena gauna e drotaki Tui Saula voli kina o Tevita, a yaco e dua na ituvaki, qai rawa sara ga vua me vakamadualaka na tui lumuti ni Kalou, io e qai cakava dina. E muri a “rarawa na loma i Tevita.” (1 Samuela 24:​1-5; Same 32:​3, 5) E sega ni cavuti na “lewaeloma” ena itukutuku oqo; ia oya sara ga na ka e vakila o Tevita​—ni a vakalewai koya nona lewaeloma. Eda dau sotava kece na ituvaki vaka oqo. Eda cakava e dua na ka, eda qai lomaleqataka, da ora tu kina. E so era sega ni sauma nodra ivakacavacava e vakaleqai ira nodra lewaeloma, ia e muri era sa qai sauma. So tale era lai vakatusa vei watidra nodra lasaituba. (Iperiu 13:4) Ia, ni dua e kauaitaka na ka e dusimaki koya kina nona lewaeloma, ena lomavakacegu sara ga kina.

11. Na cava e ririkotaki kina meda ‘ciqoma tu ga na veidusimaki ni noda lewaeloma’? Tukuna e dua na kena ivakaraitaki.

¹¹ O koya gona, e dodonu beka meda ‘ciqoma tu ga na veidusimaki ni noda lewaeloma’? E vinaka meda rogoca noda lewaeloma, ia e rawa tale ga ni veivakacalai. Io, e rawa ni vakacalai keda “na tamata eloma.” (2 Korinica 4:​16) Dikeva mada e dua na kena ivakaraitaki. Na iVolatabu e tukuni Sitiveni, e dua na imuri yalodina i Karisito e “sinai e na vakabauta kei na kaukauwa.” E so na Jiu era biuti koya ena ibili ni koro o Jerusalemi qai vakaviriki ena vatu me mate. O Saula (e muri qai yaco me yapositolo o Paula) a duri voleka tu qai “vinakata na nona mate” o Sitiveni. Kena irairai ni a dodonu sara tu ga vei ira na Jiu oya na ka era cakava ni a sega mada ga ni bau vakaleqai ira nodra lewaeloma. Kena irairai ni a vaka tale ga oya o Saula, baleta ni oti oya “a sega ni cegu . . . e na nona tauca tiko ga na vosa ni via veivakararawataki kei na veivakamatei vei ira na tisaipeli ni Turaga.” E macala gona ni a sega ni veidusimaki tiko vakadodonu ena gauna oya na nona lewaeloma.​—Cakacaka 6:8; 7:57–​8:1; 9:​1, VV.

12. Na sala cava beka e rairai uqeti kina noda lewaeloma?

¹² Na cava beka e uqeta na lewaeloma i Saula? Dua oya na nona veimaliwai voleka kei ira e so. Eda sa dau veivosaki beka ena talevoni kei na dua e via tautauvata vinaka na domona kei na irogorogo ni domo i tamana. Ena dua na yasana, e ucui tamana ga na rorogo ni domona, ia ena rairai vakamurimuria tale ga na ivakarau ni vosa i tamana. Ena sala vata ga oya, a rairai uqeti Saula tale ga na nona veimaliwai voleka kei ira na Jiu era cati Jisu, ra qai cata nona ivakavuvuli. (Joni 11:​47-​50; 18:14; Cakacaka 5:​27, 28, 33) Io, e rairai uqeta na lewaeloma i Saula na nona ilala.

13. Ena uqeta vakacava noda lewaeloma na vanua eda vakaitikotiko kina?

¹³ E rawa tale ga ni uqeta na noda lewaeloma na ivalavala vakavanua se na vanua eda vakaitikotiko kina, me vaka ga na kena uqeta na ivakarau ni nona vosa e dua na tamata na vanua e tiko kina. (Maciu 26:73) Kena irairai ni a yaco oqo vei ira na kai Asiria makawa. E kilai na nodra mataivalu qaqa, qai ceuti tu na ivakatakarakara ni nodra vakararawataki ira na kai vesu. (Neumi 2:​11, 12; 3:1) E tukuni nira sega ni kila “rawa na ligadra i matau mai na ligadra i mawi” na kai Ninive ena gauna i Jona. Kena ibalebale ni a sega na nodra ivakatagedegede dei mera kila kina na ka e dodonu se cala ena rai ni Kalou. Vakasamataka mada na kena uqeta na nona lewaeloma e dua na nona susugi e Ninive! (Jona 3:​4, 5; 4:​11) E vaka tale ga kina nikua, e rawa ni uqeta na noda lewaeloma o ira eda veimaliwai vata.

Eda na Vakavinakataka Vakacava na Noda Lewaeloma?

14. E vakaraitaka vakacava na noda lewaeloma na ka e tukuni ena Vakatekivu 1:​27?

¹⁴ E vakarautaka na isolisoli ni lewaeloma o Jiova vei Atama kei Ivi, e tiko tale ga vei keda na isolisoli oqori. E kaya na Vakatekivu 1:​27 nida buli na tamata meda ucuya na Kalou. Sega ni kena ibalebale oqo ni na vaka na Kalou na keda ibulibuli, ni ka bula vakayalo o koya da qai ka bula vakayago. E kena ibalebale ni rawa nida vakaitovotaka na itovo vakalou, okati tale ga kina na noda rawa ni vakaduiduitaka na vinaka mai na ca ena veidusimaki ni noda lewaeloma. Na tikina oqo e dusia e dua na sala eda rawa kina ni vakavinakataka noda lewaeloma, me rawa ni nuitaki. Oya, meda kila e levu tale na ka me baleti koya na Dauveibuli, da qai toro voleka vua.

15. Na cava e vinaka kina noda mai kilai Tamada?

¹⁵ E vakaraitaka na iVolatabu ni o Jiova e solia vei keda na bula, o koya ga na Tamada kece na tamata. (Aisea 64:8) O ira na lotu Vakarisito era na lai bula e lomalagi se ena parataisi e vuravura, e rawa nira kaya vua na Kalou “Tama i keimami.” (Maciu 6:9) Me noda inakinaki mada ga meda toro voleka vua na Tamada, me rawa nida kila na nona rai kei na nona ivakatagedegede. (Jemesa 4:8) Levu era sega ni via cakava oqo. Era vakataki ira na Jiu a kaya vei ira o Jisu: “Ko ni sa sega mada ni bau rogoca na domona se raica na matana; e sega tale ga ni tiko e na lomamuni na nona vosa.” (Joni 5:​37, 38, VV) Eda sega ni bau rogoca me vosa sara ga na Kalou, ia sa tiko vei keda na nona Vosa meda rawa kina ni vakatotomuri koya qai tiko tale ga vei keda na nona rai.

16. Na italanoa i Josefa e dusia na cava me baleta na bibi ni kena vakavulici na lewaeloma kei na noda muria?

¹⁶ E laurai oqori ena italanoa i Josefa ena vale i Potifa. A temaki Josefa na wati Potifa. Dina ga ni a bula ena gauna e se bera mada ga ni volai kina e dua na ivola ena iVolatabu, a se bera tale ga ni soli na iVunau e Tini, a kaya vua o Josefa: “Au na qai cakava rawa vakaevei na ka ca vakaidina oqo, kai valavala ca vua na Kalou?” (Vakatekivu 39:9) A sega ni tukuna oqo baleta ni via vakamarautaki ratou nona vuvale; ni ratou tiko sara vakayawa. A bibi ga vua me vakamarautaka na Kalou. A kila o Josefa na ivakatagedegede ni Kalou me baleta na vakawati​—dua na tagane me vakawatitaka e dua ga na yalewa, erau na “lewe dua ga.” De dua a kila na rai i Apimeleki ena gauna e tukuni kina vua ni sa vakawati tu o Repeka​—oya ni cala ke tauri koya me watina, ra qai vakaleqai kina na nona tamata. Io, a vakalougatataka o Jiova na ka e qai yaco ena ituvaki oya, e vakaraitaka oqo na nona rai me baleta na veibutakoci. Nona kila o Josefa na veika oqo a rairai vakadeitaka na ka e tukuna tiko nona lewaeloma, e uqeti koya kina me drotaka na ivalavala tawakilikili.​—Vakatekivu 2:​24; 12:​17-​19; 20:​1-​18; 26:​7-​14.

17. Ena noda saga meda vakataki Tamada, na cava e vinaka kina na keda ituvaki ni vakatauvatani kei na gauna i Josefa?

¹⁷ Sa vinaka sara na keda ituvaki ena gauna oqo. Sa tiko na ivola kece ni iVolatabu eda rawa ni vulica kina na ivakarau ni vakasama i Tamada, vaka kina na ka e vakadonuya kei na ka e sega ni vakadonuya. Na levu ga ni noda kila vinaka na iVolatabu, na levu ni noda volekata na Kalou kei na noda vakatotomuri koya. Noda cakava oqo, sa na qai salasalavata tiko ga na noda lewaeloma kei na ivakarau ni vakasama i Tamada. Lakolako ena vakamuria voleka na lomana. ​—Efeso 5:​1-5.

18. Dina ni rairai uqeta na noda lewaeloma na ka eda sa sotava oti, ia na cava meda cakava meda nuitaka kina vakalevu na noda lewaeloma?

¹⁸ Ia, e uqeta vakacava na noda lewaeloma na vanua eda vakaitikotiko kina? De dua e dau uqeti keda na nodra ivakarau ni vakasama kei na ka era dau cakava na wekada, vaka kina na vanua eda susugi kina. O koya gona, e rairai vakaleqai se moici vakatani na noda lewaeloma. E vaka me vakatotomuria na “ivakarau ni vosa” ni nodra lewaeloma o ira eda veimaliwai kaya. Eda sega ni veisautaka rawa na ka eda sa cakava oti; ia eda rawa ni digia na noda ilala kei na vanua me moici vinaka kina na noda lewaeloma. Dua na sala bibi oya mo veimaliwai vakalevu kei ira na lotu Vakarisito yalodina era dau saga voli mera vakatotomuri Tamadra. Eda rawa ni cakava oqo ena gauna ni soqoni vakaivavakoso, okati kina na noda veimaliwai ni bera na soqoni vaka kina ni sa oti. E rawa nida vuli ena nodra ivakarau ni vakasama e yavutaki vakaivolatabu kei na ka era dau cakava, okati kina nodra tu vakarau na vakarogoca na nodra lewaeloma e vakavulici ena rai kei na ivalavala ni Kalou. Toso na gauna, ena uqeti keda na nodra ivakaraitaki me salasalavata na noda lewaeloma kei na ivakavuvuli vakaivolatabu, meda ucui koya vakavoleka na Kalou. Nida vakavulica noda lewaeloma me muria na ivakavuvuli ni Tamada, me vuli ena nodra ivakaraitaki vinaka na mataveitacini, ena qai nuitaki sara na noda lewaeloma, eda na dau kauaitaka tale ga.​—Aisea 30:21.

19. Na cava e so tale na ka me baleta na lewaeloma e bibi meda dikeva?

¹⁹ Ia, e so e dau dredre mera kauaitaka e veisiga na veidusimaki ni nodra lewaeloma. Na ulutaga tarava ena dikevi kina e so na ituvaki era sa sotava oti na lotu Vakarisito. Noda dikeva na ituvaki vaka oqo, ena matata kina vei keda na itavi ni lewaeloma, na vuna e duidui kina na lewaeloma, kei na sala meda kauaitaka kina vakalevu na ka e tukuna.​—Iperiu 6:​11, 12.

[iVakamacala e ra]

Na Cava o Vulica?

• Na cava e kune kina vei ira na tamata ena duidui vanua na lewaeloma, se na noda kila na ka vinaka kei na ka ca?

• Na cava e ririkotaki kina noda ciqoma tu ga na veidusimaki ni noda lewaeloma?

• Eda rawa ni vakavinakataka vakacava na noda lewaeloma?

[iYaloyalo ena tabana e 23]

E beitaki Tevita nona lewaeloma  . . .

[iYaloyalo ena tabana e 23]

ia a sega ni yaco oqori vei Saula mai Tarisu

[iYaloyalo ena tabana e 24]

Eda rawa ni vakavulica na noda lewaeloma

Na Cava O Vulica?

• Na cava e kune kina vei ira na tamata ena duidui vanua na lewaeloma, se na noda kila na ka vinaka kei na ka ca?

• Na cava e ririkotaki kina noda ciqoma tu ga na veidusimaki ni noda lewaeloma?

• Eda rawa ni vakavinakataka vakacava na noda lewaeloma?