E Volai ena iVolatabu na iTukutuku Kece Baleti Jisu?

E nanumi ni a sega ni mate e Kolikoca o Jisu, me vaka e tukuna na iVolatabu, e dina beka qori? A vakawatitaki Meri Makitala beka qai vakaluveni vua? Se a rairai cata na veimaliwai kei na ka ni veivakamarautaki kece ena nona bula e vuravura? A vakatavulica beka na ivakavuvuli e duidui mai na iVolatabu?

NA MATAQALI nanuma va qori a tekivu basika tale ena dua ga na gauna lekaleka sa oti, e rairai vu vakalevu ena iyaloyalo kei na ivola ni talanoa kilai levu. Me ikuri ni vatavatairalago, e tiko tale eso na ivola kei na ivolatukutuku era tokona na vakasama sega ni uqeti vakalou ena ikarua kei na ikatolu ni senitiuri S.K., era kaya ni so na ka baleti Jisu e sega ni volai ena Kosipeli. E donu na ka era nanuma qori? E volai ena iVolatabu na itukutuku dina kece me baleti Jisu?

Me kilai na isaunitaro qori, ena vinaka meda raica mada e tolu na usutu qo. Kena imatai, e bibi meda kilai ira na vola na Kosipeli kei na gauna e volai kina; kena ikarua, meda kila tale ga se o cei a digia na lewe ni iVolatabu, kei na sala a caka kina qori; kena ikatolu, meda kila tale ga se a vu vakacava na ivola e sega ni uqeti vakalou, e duidui vakacava mai na ivola uqeti vakalou.a

Gauna Cava e Volai Kina na iVolatabu vaKirisi vaKarisito, o Cei a Vola?

Era kaya eso ni volai na Kosipeli i Maciu ni oti e walu na yabaki nona mate o Karisito, rairai ena 41 S.K. Era nanuma e levu na vuku ni volai ena dua tale na gauna e muri, ia e levu ra duavata ni a volai kece na ivola ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito ena imatai ni senitiuri S.K.

Era a bula tu ena gauna ya o ira era raica nona mate kei na nona vakaturi o Jisu, e rawa nira vakadeitaka na itukutuku ena Kosipeli. E rawa tale ga nira vakavotuya na itukutuku cala. E tukuna o Parofesa F. F. Bruce: “Ni dua na tikina a vinaka kina nodra vunau na yapositolo, ya na nodra vosa ena nuidei ena ka era sa kila tu na vakarorogo; era sega ni tukuna ga, ‘Keitou ivakadinadina ena ka kece qo,’ ra tukuna tale ga, ‘Me vaka dou kila’ (Cakacaka 2:22).”

O cei era vola na iVolatabu vaKirisi vaKarisito? Eratou a volavola tale ga eso na yapositolo i Jisu. O ratou qo kei na so tale me vakataki Jemesa, Juta, rairai o Marika tale ga ratou a tiko ena Penitiko 33 S.K., ena gauna e tauyavu kina na ivavakoso vaKarisito. O Paula kei ira na nona itokani era vola na iVolatabu, era cakacaka voleka sara kei na ilawalawa dauvakatulewa ena ivavakoso lotu vaKarisito taumada era lewena na yapositolo kei na qase e Jerusalemi.​—Cakacaka 15:​2, 6, 12-14, 22; Kalatia 2:​7-10.

A vakarota o Jisu me ratou tomana tiko ga na nona imuri na vunau kei na veivakavulici a tekivuna. (Maciu 28:​19, 20) E tukuna tale ga: “O koya e rogoci kemuni e rogoci au.” (Luke 10:16) E yalataka ni na vakaukauataki ira na yalo tabu, se igu tawarairai ni Kalou, mera cakava kina na cakacaka qo. Era raica gona na lotu vaKarisito taumada ni bibi me muri na ka era vola na yapositolo kei na nodra itokani ni vakadinadinataki ni dusimaki ira na yalo tabu ni Kalou.

Era vakadinadinataka eso na dauvola iVolatabu ni uqeti vakalou na ka era vola nodra itokani, e dodonu tale ga me muri. Kena ivakaraitaki, e cavuta o Pita na ivola i Paula qai tukuna ni veisemati kei na “vo ni iVolatabu.” (2 Pita 3:​15, 16) A kila o Paula nira uqeti tale ga vakalou na yapositolo kei ira na vo ni parofita lotu vaKarisito.​—Efeso 3:5.

E vakadinadinataki ni nuitaki qai dina na ivolatukutuku ena Kosipeli, era sega ni itukuni ga se italanoa buli. Era itukutuku maroroi ni veika e yaco ena gauna makawa, yavutaki ena ka era tukuna na bula ena gauna ya, era vola tale ga na tagane e uqeti ira na yalo tabu ni Kalou.

O Cei e Digia na Lewe ni iVolatabu?

Era kaya eso na dauvolaivola ni a digia na lewe ni ivola ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito na lotu a veivakamuai vakalevu kina o Empara Constantine. Ia e sega ni dina na itukutuku qori.

Kena ivakaraitaki, vakasamataka mada na ka e tukuna na Parofesa ni Church History Oskar Skarsaune: “A sega ni lewa na matabose ni lotu se dua na tamata na ivola me curu ena Veiyalayalati Vou kei na ivola me kua ni volai.  . . E veiganiti na ivakatagedegede e gadrevi, sega tale ga ni sivia na ka e namaki: Era nuitaki na ivola e vakabauti nira vola na yapositolo kei ira na nodra itokani ena imatai ni senitiuri S.K. Ia a sega ni okati kina eso tale na ivola a volai e muri era nanumi ni ‘kosipeli’ . . . Na cakacaka qo a mai cava ni se bera sara o Constantine se na kena tauyavu na lotu a veivakamuai vakalevu kina. O koya gona, a sega ni vakavuna na lotu e veivakamuai kina e dua na veiliutaki na itukutuku e lewe ni Veiyalayalati vou, qo e nodra cakacaka ga na lotu vaKarisito era bolemate kina.”

O Ken Berding e dua na parofesa a dikeva tale ga na iVolatabu vaKirisi vaKarisito, a tukuna me baleta na digitaki ni ivola mera lewe ni iVolatabu: “A sega ni lewa se digia na lotu na ivola e lewe ni iVolatabu; me tukuni ga ni doka na lotu na ivola era okata na lotu vaKarisito me Vosa ni Kalou, e dodonu me muri.”

Era a digia beka na lotu vaKarisito yalomalumalumu ena imatai ni senitiuri na ivola era lewe ni iVolatabu? E tukuna na iVolatabu ni a veidusimaki kina e dua na ka e uasivi qai kaukaua.

E kaya na iVolatabu ni dua na isolisoli ni yalo tabu na kena ‘kilai na vosa uqeti vakalou’ ena itekivu ni ivavakoso vaKarisito taumada. (1 Korinica 12:​4, 10) Eso gona vei ira na lotu vaKarisito e soli vei ira na kaukaua e uasivia na kaukaua vakatamata, era vakaduiduitaka kina na vosa e uqeti vakalou kei na kena e sega. Era rawa ni nuitaka gona na lotu vaKarisito nikua ni uqeti dina vakalou na iVolatabu.

Se digitaki makawa sara na ivola era lewe ni iVolatabu ena veidusimaki ni yalo tabu. Era vakadeitaka na dina ni kena itukutuku eso na dauvolaivola ena icavacava ni ikarua ni senitiuri  S.K. O ira na dauvolaivola qo era sega ni lewa na ivola me lewe ni iVolatabu; era vakadinadinataka ga na ka sa vakadonuya na Kalou ena vukudra na nona mata era dusimaki ena yalona tabu.

E levu na ivakadinadina era tu ena ivolavivigi makawa e tokona na lewe ni iVolatabu sa vakayagataki tu nikua. E sivia na 5,000 na ivolavivigi ni iVolatabu vaKirisi era volai ena vosa taumada, okati tale ga kina eso ena ikarua kei na ikatolu ni senitiuri. A lavetaki qori qai veisoliyaki ena itekitekivu ni senitiuri S.K., ni dodonu me muri, sega ni ivola era sega ni uqeti vakalou.

Ia na ivakadinadina levu duadua, na lewe sara ga ni iVolatabu. Ni uqeti vakalou, e duavata kei na “ivakarau ni vosa dina” e kunei ena vo ni ivola ena iVolatabu. (2 Timoci 1:13) O ira na wilika era uqeti mera lomani Jiova, ra sokalou qai qaravi koya. Era vakasalataki tale ga mera qarauna na vakabauta butobuto, ka vakatevoro, kei na qaravi ni ivakatakarakara. E donu na itukutuku makawa e volai tu kina qai dina na kena parofisai. Era uqeti tale ga na wilika mera dauveilomani. Na iVolatabu vaKirisi vaKarisito e duatani sara ni vakatauvatani kei na ivola sega ni uqeti vakalou. Ena sala cava?

E Duidui Vakacava na iVola e Sega ni Uqeti Vakalou?

Na ivola era sega ni uqeti vakalou e duidui sara mai na ivola e lewe ni iVolatabu. Era volai na ivola sega ni uqeti vakalou ena rauta na 150 ina 300 S.K., qori ni oti e dua na gauna balavu na kena volai na ivola era lewe ni iVolatabu. Na ka era vola me baleti Jisu kei na ivakavuvuli vaKarisito e sega ni salavata kei na iVolatabu e uqeti vakalou.

Kena ivakaraitaki, na ivola sega ni uqeti vakalou na Gospel of Thomas e tukuna eso na ivakavuvuli veicalati me baleti Jisu, me vaka na nona vukici Meri me dua na tagane me rawa ni curu ena Matanitu vakalomalagi. E tukuna tale ga na Infancy Gospel of Thomas ni o Jisu a dua na gone yaloca e vakavuna nona mate e dua tale na gone. Na ivakavuvuli sega ni uqeti vakalou me baleta na Cakacaka i Paula kei Pita, e vakabibitaki kina ni tabu na veiyacovi, era vola tale ga nira uqeti ira na yalewa na yapositolo mera biuti watidra. Na Gospel of Judas e tukuni kina ni a dredrevaki ira nona tisaipeli o Jisu nira masu tiko ena dua na gauna ni bera na kana. E duidui sara ga na ivakavuvuli qori kei na ka e volai tu ena ivola era lewe ni iVolatabu.​—Marika 14:22; 1 Korinica 7:​3-5; Kalatia 3:28; Iperiu 7:26.

E levu na ivola sega ni uqeti vakalou e duavata kei na nodra vakabauta na Lotu Ribatani, era tukuna ni o Jiova na Dauveibuli e sega ni Kalou vinaka. Era sega ni vakabauta na veivakaturi, era okata me ca na ka vakayago kece, ra tukuna tale ga ni vakavuna o Setani na vakawati kei na vakatubukawa.

So era lasutaka nira vola na ivola sega ni uqeti vakalou eso era volai ena iVolatabu. A lawakitaki beka na kena sega ni wili ena iVolatabu na ivola sega ni uqeti vakalou? E tukuna e dua na dau dikeva na ivola era sega ni uqeti vakalou, o M. R. James: “E sega ni dua e vakavuna na kena sega ni wili ena Veiyalayalati Vou, na lewena ga e vakavuna na kena sega ni volai ena iVolatabu.”

Veivakaroti na Dauvola iVolatabu me Baleta na Vukitani

E volai eso na ivakaro ena ivola uqeti vakalou nira na basika na vukitani, era na vakadukadukalitaka tale ga na ivavakoso vaKarisito. A tekivu basika ena imatai ni senitiuri na vukitani qo, ra mani yavala totolo na yapositolo mera tarova na kena tete. (Cakacaka 20:30; 2 Cesalonaika 2:​3, 6, 7; 1 Timoci 4:​1-3; 2 Pita 2:1; 1 Joni 2:​18, 19; 4:​1-3) E laurai na dina ni ivakaro qori nira mate oti ga na yapositolo, ya na kena basika sara na ivola eso era veicoqacoqa kei na ivakavuvuli i Jisu.

Ia era rokova eso na daunitukutuku makawa kei na daunivakadidike baleta ni sa ivola makawa. Kaya mada: Ke ra maroroya eso na daunivakadidike na itukutuku wale era tabaki ena so na ivola nikua, era kauta beka mai ena so na mekesini e dau tukuni kina na kedra italanoa lasu eso tale kei na ivola ni veimatalotu tale eso, oti mani maroroi sara ena dua na rumu. E rawa beka nida vakadeitaka ni dina qai nuitaki na ka e volai tu kina ni maroroi tu mai vakadede? Ni oti e 1,700 na yabaki, sa na dina na itukutuku lasu kei na itukutuku wale baleta ga ni sa maroroi tu vakadede?

E sega ni vakakina! Qori e tautauvata tale ga kei na itukutuku e volai baleti Jisu ni vakawatitaki Meri Makitala kei na so tale na ivakamacala lasu era volai tu ena ivola sega ni uqeti vakalou. Na cava meda lai vakabauta tu kina na itukutuku lasu qori ni tu vakarawarawa na itukutuku dina meda vakabauta? E vakaraitaka na iVolatabu na ka kece e vinakata na Kalou me kilai baleti Luvena​—qori na ivolatukutuku nuitaki.

[iVakamacala e ra]

[Diagram/​iYaloyalo ena tabana e 26]

(Raica tale na ivola)

Na bula i Jisu volai na iVolatabu vaKirisi Volai ni iVola E Sega ni Uqeti vaKalou

2 B.S.K. 33 S.K. 41 98 130 300

[Credit Line]

Kenneth Garrett/​National Geographic Image Collection

[iYaloyalo ena tabana 28]

A dau cakamana na yapositolo o Paula, a veivakaturi tale ga. Qo e ivakadinadina matata ni dusimaki koya kei na ka e vola na yalo ni Kalou