Na Veilewai Vakairogorogo me Bau Caka

E VICA wale sara na kisi ni veilewai ena gauna makawa era kilailevu me vaka na kena eda na vakarau raica qo. Na va na Kosipeli ena iVolatabu e volatukutukutaka na nona vesu, veilewaitaki kei na nona vakamatei o Jisu Karisito. Na cava meda kauaitaka kina na veilewai qo? Ni tukuna o Jisu mera vakananuma na nona imuri na nona mate, e bibi kina me kilai na veilewai e lai tini sara ena nona vakamatei; dodonu meda kila e dina se lasu na ka e beitaki kina o Jisu; na nona cabora tale ga na nona bula me isoro ena yaga dina vei keda ena gauna qo kei na gauna se bera mai.—Luke 22:19; Joni 6:40.

A vakarurugi tu o Palesitaina vei Roma ena gauna a veilewaitaki kina o Jisu. A vakadonuya na matanitu o Roma mera tauca na iliuliu ni lotu vakaJiu na lewa e salavata ga kei na nodra lawa, ia e sega ga ni vakadonuya mera vakamatei ira na daubasulawa. Era vesuki Jisu na iliuliu ni lotu vakaJiu era kena meca ra qai vakamatei koya na kai Roma. A vakamaduataki ira na iliuliu ni lotu ena gauna oya na ka e vunautaka ra mani via vakamatei koya kina. Era saga me vakamatei o Jisu ena kena iwalewale e nanumi ni donu vakalawa. Ni laurai na sala era taurivaka mera rawata kina na nodra inaki, e vakatoka kina na ka e yaco qo e dua na parofesa ni lawa me “cala torosobu duadua ni ivolatukutuku ni mataveilewai.”a

Cala Vakalawa ni Veilewai

Na Lawa a tukuna o Mosese vei ira na Isireli e vakatokai me “lawa rarama duadua me bau virikotori.” Ia ena gauna i Jisu, o ira na rapai era dau bulia e levu na lawa, era kuria e levu na lawa sa tu rawa ena iVolatabu, na nodra lawa qori a volaitukutukutaki ena ivola na Talmud. (Raica na kato “Nodra Lawa na Jiu ena iMatai ni Senitiuri,” ena tabana e 20.) A raici vakacava na veilewai qo ena veika e tukuna na iVolatabu kei na ikuri ni lawa era bulia na rapai?

A vesu o Jisu ni rau vakadinadinataka e rua ena mataveilewai ni a cakava e dua na cala? Me donu vakalawa na nona vesu, e dodonu me vakakina. Ena imatai ni senitiuri mai Palesitaina, ena kauta na Jiu na nona kisi ena mataveilewai ke vakabauta ni beci na lawa. Ena sega ni tauca na lewa na mataveilewai me yacova ni sa vaqaqai vinaka mada na veibeitaki oya. Era na vakadinadina o ira era raica na cala e vakayacori. Ena tekivu na veilewai ni tautauvata na ka erau tukuna na rua na ivakadinadina. Na ka erau tukuna ena vakavuna na nona vesu e dua. Ena sega ni vakadonui ke dua ga na ivakadinadina. (Vakarua 19:15) Ia na kisi me baleti Jisu, era qara ga na liuliu vakaJiu na “sala” mera vakamatei koya kina. Era saga mera vesuki koya ena dua “na gauna vinaka,” ena bogi ra qai “kua ni kila na lewenivanua.”—Luke 22:2, 5, 6, 53.

Ena gauna a vesu kina o Jisu a sega ni dua na ka me beitaki kina. Era qai qara ga na ivakadinadina na bete kei na Sanadrini, na nodra mataveilewai levu na Jiu ena gauna sa vesu tu kina o Jisu. (Maciu 26:59) Era sega ni kunea e rua na ivakadinadina e tautauvata na ka erau tukuna. A sega ni itavi ni mataveilewai me vaqarai ira na ivakadinadina. “Ni veilewaitaki e dua, vakauasivi ke vauci kina nona bula, qai sega ni vaqaqai mada na cala e veilewaitaki kina, e ka vakalialia dina,” e tukuna na loya kei na dauvolaivola o A. Taylor Innes.

Na ilala era vesuki Jisu era kauti koya ena vale nei Anasa na Bete Levu me vakatarogi kina. (Luke 22:54; Joni 18:12, 13) A vakalecalecava o Anasa na lawa ni dodonu me veilewaitaki ga ena siga e dua e totogimate, e sega ni dodonu me caka ena bogi. Na itukutuku kece e beitaki kina e dua e dodonu mera rogoca tale ga na lewenivanua. Ni kila e cala vakalawa na veivakatarogi i Anasa, a tukuna vua o Jisu: “Na cava o tarogi au kina? Tarogi ira ga era dau rogoca na noqu vosa. Era kila vinaka na ka au dau tukuna.” (Joni 18:21) A dodonu me tarogi ira na ivakadinadina o Anasa sega ni o koya e beitaki. Ke a rogoca e dua na turaga ni lewa vinaka na ka e tukuna o Jisu ena rairai muria na ituvatuva ni veilewai e dodonu vakalawa, ia a sega ni kauaitaka o Anasa na lewadodonu.

A sabaki Jisu e dua na yadra ena ka e tukuna—sega ni qori ga na ivalavala kaukaua a vakayacori vua ena bogi oya. (Luke 22:63; Joni 18:22) E tukuni ena lawa ena Tiko Voli Mai na Lekutu wase 35 me baleta na koro ni drodro, ni o koya e beitaki e dodonu me taqomaki mai na ivalavala kaukaua me yacova ni sa vakadinadinataki ni cala dina. E dodonu gona me caka qori vei Jisu.

Era kauti Jisu na vesuki koya ena vale i Kaiafa na Bete Levu me lai tomani kina na veilewai e cala vakalawa e caka ena bogi. (Luke 22:54; Joni 18:24) A saqata kina na bete na ivakavuvuli kece ni lewadodonu ni kauti ira mai “eso mera mai lasutaka nodra itukutuku me beitaki kina o Jisu, me rawa ni vakamatei,” ia erau sega ni bau duavata na ivakadinadina ena ka e tukuna o Jisu. (Maciu 26:59; Marika 14:56-59) A saga na bete levu me vakatarogi Jisu me rawa ni beitaki kina. “O sega ni sauma rawa ya?” a taroga. “Na cava o nanuma ena nodra veibeitaki?” (Marika 14:60) E cala na iwalewale oya. “Ni tarogi o koya e beitaki o qai vakayagataka na isaunitaro me veilewaitaki kina e cala vakalawa,” e tukuna o Innes sa cavuti oti.

Era mani kunea rawa e dua na ka me beitaki Jisu kina. Ni sauma na taro: “O iko na Karisito na Luvei koya na Yalosavasava?” E kaya o Jisu: “O yau dina qori, oni na raica na Luve ni tamata ni dabe toka ena ligaimatau i koya e kaukaua sara, ena lako tale ga mai ena o ni lomalagi.” Era nanuma kina na bete ni veibeci ra qai tukuna “kece ni dodonu ga me mate.”—Marika 14:61-64.b

Ena lawa a soli vei Mosese, e dodonu mera rogoca na lewenivanua na veilewai. (Vakarua 16:18; Ruci 4:1) Ia na veilewai qo a caka vuni. A sega ni dua e saga se vakadonui me vosa ena vuku i Jisu. E sega ni vaqaqai na nona tukuna o Jisu ni Mesaia. E sega ni dua na gauna me qara kina o Jisu me dua e ivakadinadina ena vukuna. E sega ni tuvanaki matau tale ga se lewai vinaka na ka era cakava na turaganilewa nira vakataulewa ena dua na kisi ni veilewai.

Lewai vei Pailato

Ni sega vei ira na Jiu na lewa me vakamatei o Jisu era kauti koya kina vei Ponitio Pailato na kovana ni Roma. Na imatai ni taro i Pailato: “Cava nona cala na tamata qo?” Nira kila na Jiu ni na sega ni dua na ka vei Pailato na nodra veibeitaki ni veibeci o Jisu, era saga me beitaki ga, me kua ni vaqaqai. Era kaya: “Ke sega ni dua na nona cala keimami na sega ni kauti koya mai vei kemuni.” (Joni 18:29, 30) A sega ni vakadonuya o Pailato na nodra veibeitaki, era mani vaqara na Jiu e dua tale na ka me beitaki kina. Era kaya: “Na tamata qo e vagolei ira tiko vakatani na lewenivanua, e tarova na soli ivakacavacava vei Sisa, e kaya tale ga ni o koya na Karisito na tui.” (Luke 23:2) Era veisautaka vaqaseqase na nodra veibeitaki nira tukuna ni via vuaviritaka na matanitu.

Era kila vinaka na dauveibeitaki ni lasu na nodra tukuna ni “tarova na soli ivakacavacava vei Sisa” o Jisu. E veicalati sara ga kei na ka e vakavuvulitaka. (Maciu 22:15-22) Ena nodra veibeitaki ni tukuna o Jisu ni tui, a raica o Pailato ni o koya e kau mai me veilewaitaka e sega ni vakavuleqa e Roma. E tukuna: E “sega sara ga ni dua na cala au raica vua.” (Joni 18:38) Ena gauna ni veilewai qori a sega ni veisau na rai i Pailato.

A saga o Pailato ena imatai ni gauna me sereki Jisu ena siga ni Lakosivia ni dau kena ivakarau me sereki e dua na kaivesu. Ia a sega ni yaco qori, a qai sereki ga o Parapa e dua a saqata na matanitu, a laba tale ga.—Luke 23:18, 19; Joni 18:39, 40.

Na nona sasaga tarava na kovana ni Roma me sereki Jisu a nanumi nira na vakasuka kina na Jiu. E vakarota me mokulaki o Jisu, vakaisulutaki ena isulu lokaloka kei na isala wa vakavotona, qai vakalialiai. Ia e tukuna tiko ga ni sega ni cala o Jisu. E vaka ga e kaya tiko o Pailato: ‘Sa sega ni rauti kemudou na bete?’ De rairai nanuma ni na veisau na nodra rai ra qai lomavakacegu na bete ke duri tu e matadra e dua e warolaki vei ira na kai Roma. (Luke 23:22) Ia a sega ni yaco na ka e nanuma.

“Sa mani saga voli o Pailato e dua na sala me sereki koya [Jisu] kina. Ia era kailavaka yani na Jiu: ‘Ke oni sereka na tamata qo, oni sega ni tokoni Sisa. O koya yadua e kaya ni tui, e saqati Sisa.’ ” (Joni 19:12) A Sisa tiko ena gauna oya o Tiperiu, na empara e kilai ni dauvakamatei ira era tawayalodina—o ira sara mada ga na vakaitutu torocake. Koya gona ni sa vakacudrui ira na Jiu o Pailato ena ka e cakava e liu, ena sega ni via cakava e dua tale na ka ena vakavuna na duiyaloyalo, qai yawa sara na veibeitaki ni tawayalodina. Na ka era tukuna na Jiu e tini sara ena veivakarerei e caka vakavuni—e rere sara ga kina o Pailato. A rogoca na ka era tukuna qai soli Jisu me lauvako dina ga ni sega ni cala.—Joni 19:16.

Lesuvi na iVakadinadina

E levu na dauvakamacala ena ka vakalawa era vakadikeva na itukutuku ena Kosipeli me baleta na nona veilewaitaki o Jisu. Era tukuna ni sega sara ga kina na lewadodonu. A vola e dua na loya: “A tekivu qai oti na veilewai, tau tale ga na itotogi ena maliwa ni bogilevu tutu kei na mataka, qori e veisaqasaqa kei na nodra lawa virikotori na Iperiu vaka kina na ivakavuvuli ni lewadodonu.” E dua na parofesa ni lawa e tukuna: “E laurai ni cala vakalawa, e caka tale ga vakatawadodonu na nona veilewaitaki o Jisu. Era beitaki gona na lewe ni mataveilewai nira labati koya.”

A sega ni cala o Jisu. Ia a kila na nona mate era na vakabulai kina na kawatamata talairawarawa. (Maciu 20:28) Dua na ka na nona taleitaka na ka dodonu ni vakamalumalumu ena vakataulewa torosobu duadua a bau caka. E cakava qori o Jisu ena vukuda na ivalavala ca. Meda kua sara ni guilecava qori.

[iVakamacala e ra]

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 20]

Nodra Lawa na Jiu ena iMatai ni Senitiuri

Na lawa era bulia ga na Jiu a volai ena itekitekivu ni senitiuri S.K., e nanumi ni sa makawa sara qai wili kina na lawa era toka qo e ra:

▪ Ena kisi ni totogimate, ena rogoci e liu na ivakamacala me talaci kina na kisi

▪ O ira na turaganilewa mera saga me sereki o koya e beitaki

▪ Era rawa ni vosa na turaganilewa ena vukuna e beitaki ia era na sega ni tukuna na ka me saqati kina

▪ Era vakaroti na ivakadinadina ena bibi ni nodra itavi

▪ Ni vakatarogi e dua na ivakadinadina era na sega ni tiko na vo ni ivakadinadina

▪ Na ka era tukuna na ivakadinadina me tautauvata ena ka bibi qo—na tikinisiga, vanua, na gauna e vakayacori kina na cala, kei na so tale

▪ Ena kisi ni totogimate, me caka na veilewai ena siga me oti tale ga ena siga oya

▪ Ena sega ni caka na kisi ni veilewai ni totogimate ena yakavi ni bera na Siga ni Vakacecegu se dua na solevu

▪ Ke na talaci na kisi, e rawa ni tekivu qai oti tiko ga ena dua na siga na nona veilewaitaki e dua e totogimate, ke sega ni talaci e rawa ni qai vakaoti na veilewai ena siga tarava, me rogoci kina na lewa me tau tale ga na itotogi

▪ Era na rogoca na veilewai ni totogimate e rauta ni 23 na turaganilewa

▪ Ena soli na gauna vei ira na turaganilewa mera vakataulewa me talaci na kisi se totogitaki o koya e beitaki, dau tekivu sara ga vua na turaganilewa gone duadua, era na vola na vunivola na ka era tukuna na turaganilewa era duavata me talaci na kisi kei ira era duavata me tau na itotogi

▪ O ira na turaganilewa era vakadonuya me talaci na kisi me levu cake ena dua na kedra iwiliwili, o ira era vakadonuya me tau na itotogi me levu cake ena rua, ia ke levu ga ena dua na kedra iwiliwili o ira era tokona me tau na itotogi ena kau tale mai e rua na turaganilewa, ena caka tiko qo me yacova sara ni sa tau e dua na lewa

▪ Ke sa tau na lewa me totogitaki o koya e beitaki qai sega ni dua na turaganilewa e bau vosa ena vukuna, ena sega ni vakabau na lewa oya; ke ra duavata kece na turaganilewa me totogitaki o koya e beitaki, “e okati oya me bukivere”

Cala Vakalawa na Nona Veilewaitaki o Jisu

▪ A sega ni rogoci ena mataveilewai na ivakamacala se ivakadinadina me talaci kina na kisi

▪ Era sega ni bau saga na turaganilewa mera sereki Jisu; nira kena meca

▪ O ira na bete era vaqara ivakadinadina lasu me totogimate kina o Jisu

▪ A rogoci na kisi ni veilewai ena bogi qai caka lo ena dua na vale

▪ A tekivu qai oti na veilewai ena dua tiko ga na siga, ia ena yakavi ni bera na siga ni solevu

▪ Sega ni dua na ka e beitaki kina o Jisu ni bera nona vesu

▪ Nona tukuna o Jisu ni Mesaia e okati me “veibeci,” ia a sega ni tarogi qori ena gauna ni veilewai

▪ A veisau na veibeitaki ni lai rogoca na kisi ni veilewai o Pailato

▪ E lasu na veibeitaki

▪ Kila o Pailato ni sega ni cala o Jisu, ia e soli koya ga me vakamatei

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 22]

Ena Saumitaro o Koya e Vakadinadina

Ni vakarau vakadinadina e dua ena veilewai me baleta na kisi ni totogimate, e dau vakasalataki koya e vakadinadina na nodra mataveilewai na Jiu me baleta na bibi ni bula:

“De dua o via tukuna na ka e yavutaki ena ka ga e nanumi se rogoci, se na ka e tukuna e dua tale na ivakadinadina, se o rairai vakasamataka ‘ni tukuna e dua e nuitaki.’ Rairai o sega ni kila ni keitou na qai vakatarogi iko vinaka tale e muri. Mo kila tiko ni duidui na lawa ni veilewai me baleta na ka e taukeni kei na veilewai ni cala ena totogimate kina e dua. Ena kisi ni veilewai me baleta na ka e taukena e dua, ena sauma e dua na uma ilavo, qai vosoti kina. Ia ena veilewai ni cala bibi, na nona dra [o koya e beitaki vakailasu] kei ira kece na nona kawa era na muri mai ena saumitaro kina [na ivakadinadina lasu].”—Babylonian Talmud, Sanhedrin, 37a.

Ke cala dina o koya e beitaki, o ira na ivakadinadina era na liutaka na veivakamatei.—Vunau ni Soro 24:14; Vakarua 17:6, 7.