Watchtower LAIBRI ENA INTERNET
Watchtower
LAIBRI ENA INTERNET
vakaViti
  • IVOLATABU
  • IVOLA
  • SOQONI
  • w14 9/1 t. 3-6
  • Ena Vakacacani Tiko ga na Vuravura?

Sega na kena vidio.

Vosota, sega ni laurai rawa na vidio.

  • Ena Vakacacani Tiko ga na Vuravura?
  • Na Vale ni Vakatawa Kacivaka na Matanitu i Jiova—2014
  • Ulutaga Lailai
  • iKuri ni Ulutaga
  • E RAWA NI VINAKA TALE?
  • CA TIKO GA NA ITUVAKI
  • INAKI NI DAUVEIBULI
  • NODA ITIKOTIKO TAWAMUDU NA VURAVURA
  • Yalataka na Kalou ni na Tudei na Vuravura
    Yadra!—2023
  • O Cei ena Taqomaka na Vuravura?
    Eso Tale na Ulutaga
  • Ena Vakarusai na Vuravura?
    Saumi na Taro Vakaivolatabu
  • Nona iSolisoli Tawamudu na Dauveibuli
    Na Vale ni Vakatawa Kacivaka na Matanitu i Jiova—2007
Raica Tale Eso
Na Vale ni Vakatawa Kacivaka na Matanitu i Jiova—2014
w14 9/1 t. 3-6
Rau duri tu e rua na gone ena vanua kei na wai e benuci vakalevu

ULUTAGA LEVU

Ena Vakacacani Tiko ga na Vuravura?

“Sa lako yani e dua nai tabatamata, ka sa lako mai e dua tani tale nai tabatamata: ia ko vuravura sa tu ga ka sega ni mudu.”​—TUI SOLOMONI, IKA11 NI SENITIURI B.G.V.a

E dikeva na dauvolaivolatabu makawa, ni duidui vakalevu na dede ni kena tu o vuravura kei na lekaleka ni noda bula na kawatamata. Io, sa dua na udolu na yabaki na nodra takali yani na veitabatamata, ia o vuravura e se tu ga, se rawa tu ga na bula me yacova mai qo.

Me tekivu mai na iKarua ni iValu Levu e laurai ni sa veisau tiko vakatotolo o vuravura. Ena loma ni vitusagavulu ga na yabaki, e vakatubuqoroqoro na torocake ni sala ni veitosoyaki, vakauitukutuku, buli ni iyaya vovou, kei na veisau ni bula ni tamata. Era marautaka e levu ni sa vinaka na nodra ivakarau ni bula ena gauna qo ni vakatauvatani kei na gauna sa oti. Nikua e voleka ni vakatolutaki na wiliwili ni tamata e vuravura.

Ia na veika kece e cakava na tamata e tiko na kena revurevu. Sa sega ni taucoko na italetale ni wai kei na veika tale eso e rawa tiko kina na bula. Eso mada ga na vuku era kaya ni sa donuya tu qo o vuravura e dua na gauna vakairogorogo, oya ni sa vakadinadinataki e vuravura na revurevu ni veika eda cakava na kawatamata.

E parofisaitaki ena iVolatabu ni dua na gauna ena ‘vakarusa na vuravura’ na tamata. (Vakatakila 11:18) Eso era lomatarotaro de dua eda sa bula donuya tiko na gauna qori. Vakacava ena levu tale na ka e vakacacani? E rawa ni vinaka tale o vuravura?

E RAWA NI VINAKA TALE?

Vakacava na vanua sa mua tiko kina o vuravura, ena rawa ni vinaka tale? Era kaya eso na saenitisi ni sega ni macala qori ena levu ni veiveisau e yaco tiko. Era leqataka ni veiveisau qori ena vakavuna me veisau vakasauri na draki qai vakavuleqa.

E dua na bea ena dela ni wai cevata sa waicala tiko

Kena ivakaraitaki, dikeva mada na Waicevata ena ra ni wasawasa na Antarctic. Era vakabauta e so ke katakata tiko ga o vuravura, dua na gauna ena waicala qai sega ni cevata rawa tale. Baleta ni cilava tiko na siga na waicevata, ena mamare qai katakata na wai e rukuna. Na katakata ni wai qori e vakavuna me waicala tale vakalevu na waicevata. E tubu kina na iyalayala ni wai qai vakaleqa e vica vata na drau na milioni na tamata.

CA TIKO GA NA ITUVAKI

E levu na sala e sagai me wali kina na ituvaki leqataki e vakamacalataki tiko mai cake. Dua e sa dau muri tiko mai oya na kena vakayagataki vakavuku na iyaubula kei vuravura me yaga vei ira na itabatamata se bera mai. Ia na cava sa laurai?

Me vaka ga na kena sega ni wali rawa na leqa vakailavo e vuravura, e sega tale ga ni lewai rawa na vakayagataki vakasivia ni iyaubula. Sa lailai tiko ga mai na noda iyaubula ni sa rui totolo noda vakayagataka. Vakacava e dua na kena iwali? E kaya e dua e dau dikeva na iyaubula: “E laurai nida sega ni kila meda qarava vakacava na vuravura.” E tautauvata sara ga qori kei na ka e kaya na iVolatabu: “Sa sega ni vu mai vua na tamata sa lako tu me lewa na nonai lakolako.”—Jeremaia 10:23.

Ena yasana adua, e vakadeitaka na iVolatabu ni Kalou, o koya na Dauveibuli ena sega ni vakatara me vakacacani tiko ga na vuravura. Eda wilika ena Same 115:16: “Sa solia na vuravura ko koya [na Kalou] me nodra na luve ni tamata.” Io, na noda vuravura e nona “isolisoli uasivi” na Tamada vakalomalagi vei keda. (Jemesa 1:17) E sega gona ni lekaleka na yaga ni isolisoli e vakarautaka na Kalou se dua na tikinisiga e yalani kina. E vakadinadinataki qori ena sala e buli kina noda vuravura.

INAKI NI DAUVEIBULI

E volatukutukutaki vakamatata ena iVakatekivu na nona bulia vakamaqosa na Kalou na vuravura. Ni bera ni vakarautaki o vuravura, e tukuni ni a ‘lala tu qai butobuto na dela ni wasa titobu.’ Ia e matata ni a tu e vuravura na “wai” e rawa kina na bula. (Vakatekivu 1:2) E qai kaya na Kalou: “Me rarama mai.” (Vakatekivu 1:3) Sa qai cila mai lomalagi na matanisiga me rarama kina o vuravura ena imatai ni gauna. E tarava qori na buli ni qele mamaca kei na wasawasa. (Vakatekivu 1:9, 10) Oti e tubu mai na qele na “co sa vakasorena, e na kena mataqali, kei na kau sa vuataka na vuana.” (Vakatekivu 1:12) Tekivu yavala tale ga italetale kece e rawati kina na bula, me vaka na nona vakayagataka na vunikau na rarama ni siga me bula kina. Na cava na kedra inaki?

A vakamacalataka na parofita makawa o Aisea ni Kalou e “bulia na vuravura ka cakava; sa vakataudeitaka ko koya, a sa sega ni cakava me lala, sa bulia ga me tawa.” (Aisea 45:18) Koya gona, e matata vinaka ni nona inaki na Kalou mera tawana na vuravura na kawatamata me tawamudu.

Ka ni rarawa nira vakasabusabutaka na kawatamata na isolisoli talei ni Kalou. Ia se sega ni veisau na nona inaki na Dauveibuli. E tukuna e dua na turaga a bula ena gauna makawa: “[E] sega ni tamata na Kalou, me mai vosa lasu ko koya; se na luve ni tamata, me mai veivutuni: Sa kaya li ko koya, ka na sega ni cakava?” (Tiko Voli Mai na Lekutu 23:19) Ena sega ni vakacacani tiko ga na vuravura, sa voleka na gauna me “vakawabokotaki ira . . . na vakarusai vuravura tiko” na Kalou.​—Vakatakila 11:18.

NODA ITIKOTIKO TAWAMUDU NA VURAVURA

E kaya o Jisu ena nona ivunau rogo ena Ulunivanua: “Era marau na yalomalua, nira na taukena na vuravura.” (Maciu 5:5) A qai vakamacalataka tarava o Jisu na sala ena vakavinakataki kina o vuravura. A vakaroti ira na nona imuri mera masuta: “Me yaco mai na nomuni matanitu. Me caka na lomamuni e vuravura me vaka e caka tiko mai lomalagi.” Na Matanitu gona ni Kalou ena vakayacora na inaki ni Kalou e vuravura.—Maciu 6:10.

E kaya na Kalou me baleta na veiveisau vakatubuqoroqoro ena vakayacora na Matanitu qori: “Raica! Au sa vakavoutaka na ka kece.” (Vakatakila 21:5) Kena ibalebale qori ni na bulia na Kalou e dua na vuravura vou me isosomi ni kena eda tiko kina qo? Sega, ni a vinaka tu ga na noda vuravura. Na Kalou ga ena vaqeavutaki ira na “vakarusai vuravura tiko,” qori o ira na veiliutaki tiko vakatamata nikua. Ena sosomitaka ena “lomalagi vou kei na vuravura vou.” Na lomalagi vou e vakatayaloyalotaka na Matanitu ni Kalou me na liutaki ira na bula ena vuravura vou.—Vakatakila 21:1.

Na Kalou ena vakalevutaka tale na iyaubula eda vakacacana. E uqeti kina na daunisame me vola: ‘Oni na vakavuna me vuavuaivinaka vakalevu qai sautu.’ Koya gona, ena parataisi na vuravura, sautu na kakana, totoka na draki qai veivakalougatataki na Kalou.—Same 65:9-13.

E tukuna o Pyarelal na vunivola nei Mohandas Gandhi, na iliuliu ni lotu e Idia ni vakarautaka o vuravura na ka kece eda rawa ni lomavakacegu kina, ia eda sa rui kocokoco. Ena walia na Matanitu ni Kalou na ka sara ga e vakavuna tiko na leqa e vuravura ni veisautaki na ivakarau ni lomadra na tamata. A parofisaitaka na parofita o Aisea ni gauna ena veiliutaki kina na Matanitu ni Kalou, era na ‘sega ni veivakaleqai se veivakarusai’ na tamata se ra vakaleqa na vuravura. (Aisea 11:9) E le milioni na veimatamata era sa vulica tiko na ivakatagedegede savasava ni Kalou. Era vulica mera lomana na Kalou kei na wekadra, mera dau vakavinavinaka, mera qarava vinaka na itikotiko, vakayagataka vakavuku na iyaubula, na nodra bula tale ga me salavata kei na nona inaki na Dauveibuli. E vakarautaki ira na ka kece qori mera bula kina ena parataisi e vuravura.—Dauvunau 12:13; Maciu 22:37-39; Kolosa 3:15.

Na vuravura

Sa rui totoka vakaoti na vuravura qo, ena sega gona ni vakacacani tiko ga

E mai cava na itukutuku ni bulibuli ena Vakatekivu ena vosa qo: “A sa vakaraica na Kalou na ka kecega sa bulia ko koya, ka raica, sa ka vinaka sara.” (Vakatekivu 1:31) Sa rui totoka vakaoti na vuravura qo, ena sega gona ni vakacacani tiko ga. Eda lomavakacegu ni veika ena yaco e vuravura ena gauna se bera mai e koto ena qeteqete ni liga i koya na Dauveibuli dauloloma, na Kalou o Jiova. E yalataka: “Era na taukena na [vuravura] ko ira na yalododonu, ka tiko kina ka sega ni mudu.” (Same 37:29) Mo dua mada ga vei ira “na yalododonu,” me na vakatoka na vuravura me nodra itikotiko tawamudu. ▪

a Yavutaki ena Dauvunau 1:4.

Nodra Vakacacana na Vuravura na Tamata

  • Macawa. “E vakadinadinataki ni tubu tiko na ivakarau ni katakata ena noda maliwalala, wasawasa, kei na veivanua . . . Me tekivu mai na veiyabaki ni 1950 e laurai nira vakavuna sara tiko ga vakalevu qori na tamata.”—Vola na isoqosoqo e qarava na tabana ni draki na American Meteorological Society ena 2012.

  • Vanua. “E voleka ni 50 na pasede ni qele e vuravura e vakacacana na tamata, qai vakilai na kena revurevu ena veikabula, ena italetale e dau vakabulabulataka na qele, . . . kei na draki.”—Na ivola na Global Change and the Earth System.

  • Wasawasa. “E rauta ni 85 na pasede ni iqoliqoli sa vakacacani vakalevu, e lailai kina na ika, e drava se vakatabui tu me rawa ni levu tale na ika.”—Tabaka na siteseni ena retioyaloyalo na BBC, ena Seviteba 2012.

  • Veikabula. “Era nanuma na saenitisi . . . ke laurai ni kawaboko e dua na iwiliwili levu ni veika bula, rairai na kena e totolo duadua e bau volaitukutukutaki, mera na beitaki ga kina na tamata.”—Mai na website na science.nationalgeographic.com.

Na iYala ni Bula

Ka e cakava na tamata e vuravura, waitui kei na maliwalala

Na cava na “iyala ni bula?” E vaka macalataka va qo na NASA, na isoqosoqo e dau dikeva na maliwalala ni “qo na iyala ni vanua kei na maliwalala eda bula rawa kina.” E vaka na veitaqomaki ni qaniyaloka, na iyala ni bula e mamare, qai wavokita na noda vuravura.

Era tiko ena loma ni iyala kei vuravura na veikabula, okati kina na noda macawa, vanua kei na wasawasa—era vakarautaka na kaukaua kei na veika bulabula e vinakati me rawa kina na bula. Kena ivakaraitaki, era vakayagataka na vunikau na rarama ni matanisiga me veisautaka na cagi eda biuta tani mai na carbon dioxide, wai kei na ka bulabula ena qele ina cagi bulabula na oxygen kei na kakana. Na manumanu kei na tamata e vakayagataka na cagi bulabula qori kei na kakana ra qai kaburaka na cagi na carbon dioxide kei na so tale na ka. E sega kina ni mudu na italetale ni bula. Na iyala ni bula gona qo eda rawa ni bula tiko kina vakadede.

Sa rauta me tukuni ni Kalou e “vakataudeitaki vuravura e na nona vuku.” (Jeremaia 10:12) Me vaka e tukuna e dua na vuku vakaivolatabu, “e veirauti vinaka na vanua e vakarautaki e vuravura me rawa nira bula qai cakacaka kina na tamata.”

    iVola vakaViti (1982-2026)
    Sogota
    Dolava
    • vakaViti
    • Vakauta
    • Digia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • iVakavakayagataki
    • Kemu iTukutuku
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Dolava
    Vakauta