Na iVola vakaSiria na Peshitta Kune Eso na iVakadewa Taumada ni iVolatabu

NI BERA ni lesu i lomalagi o Jisu a lesi ratou na nona tisaipeli me ratou vunautaki koya e “ Jerusalemi, e Jutia, e Samaria, kei na veivanua yawa sara kei vuravura.” (Cakacaka 1:8) Ratou gumatua qai doudou ni cakava qori na tisaipeli. Ia eratou tusaqati vakaukaua ni ratou lai vunau e Jerusalemi, tini mate kina o Sitiveni. Era dro tale ga e levu na tisaipeli i Jisu i Anitioki, Siria, qo e dua na koro levu ena vanua qali vakaRoma, rauta ni 550 na kilomita ena vualiku kei Jerusalemi.—Cakacaka 11:19.

Era tomana na tisaipeli na nodra vunautaka na “itukutuku vinaka” me baleti Jisu e Anitioki, era mai vakabauta kina e levu era sega ni Jiu. (Cakacaka 11:20, 21) E vosataki vakalevu na vosa vaKirisi e Anitioki, ia ena taudaku ni kena bai kei na veiyasana era vosa ga vakaSiria.

VAKADEWATAKI VAKASIRIA NA ITUKUTUKU VINAKA

A vinakati me vakadewataki vakaSiria na itukutuku vinaka ni tubu tiko ga na kedra iwiliwili na lotu vaKarisito ena ikarua ni senitiuri era vosa vakaSiria. Na vosa gona vakaSiria e rairai imatai ni vosa era vakadewataki kina eso na ivola ena iVolatabu Vakirisi Vakarisito, sega ni vosa vakaLatina.

Rauta na 170 G.V., na dauvolaivola ni Siria o Tatian (bula ena rauta na 120 ina 173 G.V.) e kumuni ratou vata na va na kosipeli e uqeti vakalou qai vakadewataka ena ivola na Diatessaron ena vosa vaKirisi se vakaSiria. Na Diatessaron e vosa vaKirisi qai kena ibalebale, “mai na va [na] [Kosipeli].” E muri e qai vola tale ga o Ephraem, e kai Siria (e bula mai na 310 ina 373 G.V.) e dua na ivakamacala me baleta na Diatessaron, e vakadeitaki kina ni qori na ka era vakayagataka vakalevu na lotu vaKarisito era kai Siria.

E dodonu meda kauaitaka vakalevu nikua na ivola makawa na Diatessaron. Na vuna? Era kaya eso na vuku ena ika19 ni senitiuri nira qai volai sara tu na Kosipeli ena ikarua ni senitiuri, mai na 130 G.V. ina 170 G.V., era sega gona ni ivolatukutuku dina kei Jisu. Ia na ivolavivigi na Diatessaron e vakadinadinataka ni sa tu makawa ena veimama ni ikarua ni senitiuri na Kosipeli i Maciu, Marika, Luke, kei na Joni. Kena irairai nira se volai makawa tu. Ni biuta vata tale tiko ga na ivola na Diatessaron o Tatian a vakayagataka na va na kosipeli sa ciqomi tu, sega ni kosipeli buli era tu na gauna ya, e vakadinadinataka ni sega ni nuitaki se uqeti vakalou na kosipeli buli.

Me qai tekivu na ikalima ni senitiuri, sa vakayagataki raraba tu e dua na ivakadewa vakaSiria ni iVolatabu ena vualiku kei Mesopotemia. Rairai vakadewataki ena ikarua se ikatolu ni senitiuri G.V., era tiko kina na ivola kece ena iVolatabu vakavo ga na 2 Pita, 2 kei na 3 ni Joni, Juta kei na Vakatakila. E kilai na ivakadewa qo me Peshitta, e kena ibalebale “Rawarawa” se “Matata.” Na Peshitta e dua na ivakadewa makawa sara, e ivakadinadina levu tale ga ena kena vakadewataki taumada na iVolatabu.

E dua na ivolavivigi ni Peshitta e volai tiko kina na tikinisiga 459/460 G.V., e ivolavivigi makawa duadua e vakatikinisigataki. E vakavoutaki na Peshitta ena rauta na 508 G.V., sa biu tale ga kina na lima na ivola era a lutu tiko. E qai kilai me Philoxenian Version.

KUNE E LEVU TALE NA IVOLAVIVIGI VAKASIRIA

Me yacova na ika19 ni senitiuri, voleka ni ilavelave makawa kece ni iVolatabu vaKirisi Vakarisito a volai ena ikalima ni senitiuri se dua na gauna sara e muri. Qo na vuna era kauaitaka kina vakalevu na vuku ni iVolatabu na ivakadewa makawa e kilai me Latin Vulgate kei na ivola vakaSiria na Peshitta. Era nanuma eso ena gauna ya ni ivola na Peshitta e vakavoutaki ga mai na dua na ivola vakaSiria makawa. Ia a sega ni bau kune e dua na ivola makawa va qori. Ni a se volai sara na iVolatabu vakaSiria ena ikarua ni senitiuri, e rawa gona ni kilai kina na ivakadewa taumada ni iVolatabu, e yaga tale ga vei ira na vuku ni iVolatabu! Ia a bau dua na kena ilavelave vakaSiria? Ena kune rawa?

Io! E kune e rua na ivolavivigi talei vakaSiria. Na kena imatai se volai sara ena ikalima ni senitiuri. E kune mai na dua na valenilotu e tiko ena vanua talasiga e Nitria, mai Ijipita, qai volia ena 1842 na vale ni iyaya maroroi mai Igiladi. E vakatokai me Curetonian Syriac ni a kunea qai tabaka o William Cureton, na ivukevuke ni dau maroroi ivolavivigi ena vale ni iyaya maroroi. E tiko kina na va na Kosipeli o Maciu, Marika, Joni kei Luke.

Na ikarua ni ivolavivigi e tiko me yacova mai nikua e kilai me Sinaitic Syriac. A kunea e dua vei rau na drua e vakamacalataki ena itekitekivu ni ulutaga qo. E sega ni vakaivola mai na univesiti o Agnes, ia e vulica e walu na vosa, dua gona vei ira na vosa vakaSiria. A kunea o Agnes ena 1892 e dua na iyau talei ena valenilotu na St. Catherine e Ijipita.

E kunea ena dua na rumu buto na ivolavivigi vakaSiria qo. E kaya ni “rairai ca, ni duka qai dredre na cega ni sega ni vakayagataki tu” ena vica vata na senitiuri. Na ivolavivigi qo e vakatokai me palimpsest,a ni a kari tani na kena e volai taumada kina qai volai yani e cake ena vosa vakaSiria na veika me baleti ira na sanito yalewa. Ia e raica rawa o Agnes eso na matavosa ena ivola i “Maciu,” “Marika,” se “Luke” era toka ena ruku ni vosa sa lavetaki vou yani. Sa taura sara tu ga e ligana na ivakadewa taumada ni va na Kosipeli ena vosa vakaSiria! Era nanuma na vuku ni volai na ivakadewa makawa qo ena icavacava ni ikava ni senitiuri.

Na ivola vakaSiria na Sinaitic Syriac e dua na ivolavivigi vakaivolatabu bibi me bau kune, me vaka ga na ivolavivigi vaKirisi na Codex Sinaiticus kei na Codex Vaticanus. E nanumi nikua ni ivolavivigi na Curetonian kei na Sinaitic, erau ilavelave makawa ruarua ni Kosipeli vakaSiria e kune ena icavacava ni ikarua ni senitiuri se na itekitekivu ni ikatolu ni senitiuri.

“NA VOSA I JIOVA ENA TU GA ME TAWAMUDU”

Ena rawa ni yaga na ivolavivigi qo vei ira na gonevuli ni iVolatabu nikua? Io! Kena ivakaraitaki na itinitini balavu ni Kosipeli i Marika, era muria eso na iVolatabu ena Marika 16:8. E tiko ena ivakadewa taumada vaKirisi na Codex Alexandrinus mai na ikalima ni senitiuri, na Latin Vulgate, kei na so tale na vanua. Ia, o rau na ivolavivigi vaKirisi makawa duadua mai na ikava ni senitiuri—na Codex Sinaiticus kei na Codex Vaticanus—erau tini ga ena Marika 16:8. Sega tale ga ni tiko ena Sinaitic Syriac e dua na itinitini balavu, vakadinadinataki kina ni itinitini balavu qori e qai vakacurumi vou, a sega ni tiko ena Kosipeli nei Marika.

Dua tale na kena ivakaraitaki qo. Ena ika19 ni senitiuri, voleka ni o ira kece na daunivakadewa iVolatabu era biuta ena 1 Joni 5:7 na Letoluvakalou. Ia e sega ni kune ena ivolavivigi makawa duadua vaKirisi. E sega tale ga ni tiko ena Peshitta, e vakadinadinataka ga ni kena vakuri na vakasama qori ena 1 Joni 5:7 e sa vakacala tiko na tikinivolatabu.

E laurai kina ni o Jiova e maroroya dina na nona Vosa me vaka ga a yalataka. E vakadeitaki vei keda ena nona vosa: “Sa daumalai na co, a sa daumira na sena, ia na vosa ni noda Kalou ena tu dei ka tawamudu.” (Aisea 40:8; 1 Pita 1:25) Na ilavelave gona ni ivola na Peshitta e vakadewataki kina vakadodonu na itukutuku ni iVolatabu vei ira kece na tamata. ▪