ULUTAGA LEVU | IVOLATABU KEI NA VEIKA VAKASAENISI

Vakaiyalayala na Veika Vakasaenisi

Ena dua na gauna tiko ga qo, e tabaki qai veisoliyaki e vica na ivola me baleta nodra rai na sega ni vakabauta na Kalou. Levu era kauai kina, e vu tale ga ni veivosaki kei na veileti. E vola kina o David Eagleman, e saenitisi ni mona: “So era wilika era sega ni kauai kina . . . ra nanuma nira sa kila na ka kece na saenitisi.” E tomana: “Ia o ira na saenitisi vinaka e sega ni dau qiqo nodra rai, ra dau kunea e levu tale na ka vovou, qai sega ni namaki.”

Vakayagataka tiko e dua e dau dikeva na maliwalala na ivakadodorairai

Ena veiyabaki sa sivi era dau kunea eso na saenitisi gugumatua e levu na ka veivakurabuitaki nira vakadidike tiko me kilai kina eso na ka vereverea me baleta noda veika bula. Ia eso tale e dau veicalati vakalevu nodra vakadidike. Dua na saenitisi kilai levu o Isaac Newton. E vakaraitaka o koya na kaukaua ni idre e tauri ira vata tu na vuravura era veiciriyaki tu e lomalagi. E bulia e dua na ivakavakayagataki ni fika na calculus, e yaga ina buli ni kompiuta, vuka i maliwalala, kei na vulici ni atomi vakaniukilia. Ia e vakayagataka e dua na iwalewale vakasaenisi e okati kina na dauraikalokalo kei na cakaiba ena nona sasaga me vukica na kaukamea me koula.

Ena 1,500 na yabaki sa sivi ni se bera o Newton, a vakadikeva na lomalagi o Ptolemy, e turaga ni Kirisi. Sega mada ga ni bau vakayagataka e dua na iyaya, e nuitaka ga na ka sara ga e raica na matana. E vakamuria na vuravura era tu e lomalagi ena cila ni vula ena bogi, nona mesamesa tale ga na droinitaki ni mape. E vakabauta ni tiko sara ga ena lomadonu ni maliwalala na noda vuravura. E vola me baleti Ptolemy o Carl Sagan, e dau dikeva na kalokalo kei na so tale na ibulibuli era tu e maliwalala: “E 1,500 na yabaki na kena vakabauti tu na nona ile ni tiko e lomadonu ni maliwalala na noda vuravura, matata kina ni rawa ni veicalati eso na nodra ile na vuku.”

Ra sotava tale ga na veika qori na saenitisi nikua ena nodra sasaga. Vakacava era na kunea na isaunitaro kece me baleta na vuravura kei na lomalagi? E vinaka noda marautaka na veika sa rawati ena buturara ni veika vakasaenisi kei na kedra yaga, ia e bibi me nanumi ni dau vakaiyalayala ga. E kaya o Paul Davies e dua na saenitisi: “E matewale na kena sagai me vakamacalataki na veika me baleta na noda vuravura kei na lomalagi me rawa ni dua e kila se raica na kena isema.” Na vosa qori e vakadinadinataki kina na tikina qo: Nida na sega ga ni kila taucoko na veika me baleta na bula e vuravura se i lomalagi. Ni dua gona na ivakamacala vakasaenisi me baleta na veika bula, de vinaka meda kua ni vakabauta kece sara.

Matata kina ni iVolatabu ga e rawa ni vakarautaka vei keda na ka e sega ni rawata na veika vakasaenisi

Tukuni ena iVolatabu na talei ni veika bula: “Raica! Qo e tiki lailai ga ni nona ivalavala [na Kalou], na ka e rogoci me baleti koya e vakasolokakana lailai sara!” (Jope 26:14) Levu sara na veika vereverea nikua e sega ni katumi rawa ena vuku kei na kilaka vakatamata. Dina kina na vosa ni yapositolo o Paula, a volai ena rauta na 2,000 na yabaki sa oti: “Sa titobu dina na veivakalougatataki ni Kalou, na nona vuku kei na nona kilaka! E sega ni katumi rawa na titobu ni ka e vakananuma, e dredre tale ga ni kilai na nona sala kece!”—Roma 11:33.

iDusidusi e Sega ni Vakarautaki Rawa ena Veika Vakasaenisi

Eda kila na veika bula me baleta na noda vuravura ena vakadidike vakasaenisi, ia na iVolatabu e vakarautaka na idusidusi kei na ivakavuvuli vakaivolatabu meda bula veiyaloni kina, meda marau, me vakainaki tale ga na bula. Vakasamataka mada e vica na ivakaraitaki qo.

Tarovi ni Basulawa

Dokai ni bula

“Mo kua ni laba.”—Lako Yani 20:13.

“O ira kece era cata na tacidra era daulaba.”—1 Joni 3:15.

Bula veiyaloni

“Gole tani mai na ka ca qai cakava na ka vinaka, qara na veiyaloni qai gumatua sara kina.”—Same 34:14.

“Na vua ni yalododonu e kaburaki ena gauna ni vakacegu vei ira na dau veiyaloni.”—Jemesa 3:18.

Tinia na ivalavala voravora

“O Jiova e vakadikevi koya e yalododonu kei koya e daucaka ca, e cati ira kece era taleitaka na itovo kaukaua.”—Same 11:5.

“Mo kua ni vuvutaka na tamata voravora se muria na nona ivalavala, ni sevaka o Jiova na tamata lawakica.”—Vosa Vakaibalebale 3:31, 32.
Marau Vakavuvale

Talairawarawa vei rau nomu itubutubu

“Kemuni na gone, ni talairawarawa vei ira nomuni itubutubu me vaka na loma ni Kalou, ni dodonu qo. ‘Mo rokovi tamamu kei tinamu’ qo na imatai ni ivakaro e salavata kei na vosa ni yalayala: ‘O na vinaka kina, o na bula balavu tale ga e vuravura.’”—Efeso 6:1-3.

Vakavulici ira vinaka na luvemu

“Ni kua ni dau vakacudrui ira na luvemuni, ni tuberi ira tiko ga ena ivakavuvuli kei na ivakasala i Jiova.”—Efeso 6:4.

“Ni kua ni vakacudrui ira na luvemuni, de ra yalolailai kina.”—Kolosa 3:21.

Lomani watimu, dokai koya tale ga

“Kemuni na tagane moni lomana tale ga na dui watimuni me vaka ga nomuni lomani kemuni, ia na yalewa me dokai watina vakalevu.”—Efeso 5:33.
Taqomaka na veika bula e vuravura

E kaya na iVolatabu baleti ira na dau benu ca e Isireli makawa: “Era benuca na vanua na lewena . . . Era cala na tiko kina.” (Aisea 24:5, 6) Na Kalou ena tarogi ira na dau benuca noda vuravura. Ena “vakawabokotaki ira tale ga na vakarusai vuravura tiko.” (Vakatakila 11:18) Era na sega ni drotaka rawa na cala era cakava.