O Bau Kila?

E tokona vakacava na iVolatabu na ka e ceuti ena gauna makawa?

E TIKO ena Bible Lands Museum e Jerusalemi e dua na vatu ceuti mai na 700-600 B.G.V. Na vatu qori e kau mai na dua na ibulubulu qaravatu e Epironi e Isireli. E ceuti kina na yatuvosa qo: “Me cudruvi Hagaf na luvena tagane o Hagav o Yahweh Sabaot.” E tokona vakacava na iVolatabu na ka e ceuti qori? E vakaraitaka ni kilai levu ena gauna vakaivolatabu na yaca ni Kalou o Jiova, e vakayagataki tale ga ena bula ni veisiga, e volai qori ena matanivola YHWH ena matanivola vakaIperiu. E laurai mada ga ena ibulubulu qori eso tale na ceuceu, e kilai kina ni o ira na dau soqoni se vuni ena qaravatu qori, era dauvola vakalevu na yaca ni Kalou ena lalaga vatu kei na so tale na yaca ni tamata e tiko kina na yaca ni Kalou.

Ena nona ivakamacala me baleta na ceuceu qori, e kaya o Dr. Rachel Nabulsi mai na University of Georgia: “E dua na ka bibi eda vulica ena kena vakayagataki vakalevu na yaca YHWH. . . . Eda kila ena volavola kei na ceuceu qori, ni bibi na yaca YHWH ena nodra bula e Isireli kei Juta.” Qori e tokona gona na iVolatabu, e volai kina vakavica vata na udolu na yaca ni Kalou, YHWH ena matanivola vakaIperiu. E dau vakayagataki ena levu na yaca ni tamata na yaca ni Kalou.

Na yaca e ceuti ena vatu “Yahweh Sabaot,” e kena ibalebale “Jiova ni lewe vuqa.” E kena irairai gona nira dau vakayagataka vakalevu ena gauna vakaivolatabu na icavuti “Jiova ni lewe vuqa,” sega ni yaca ni Kalou ga. Qori e tokona na matavosa e volai ena iVolatabu “Jiova ni lewe vuqa,” e volai vaka283 ena iVolatabu vakaIperiu, e laurai vakalevu ena ivola i Aisea, Jeremaia kei Sakaraia.