Marau Tiko ga ni o Veiqaravi Tiko

1-2. Na cava na rai nei Jiova vei ira na qaravi ira na itabaqase kei na tauvimate? (Vosa Vakaibalebale 19:17) (Raica tale ga na iyaloyalo.)

E KAYA e dua na tacida tagane mai Korea o Jin-yeol: “Sa 32 na yabaki neirau bula vakawati. Ia ena lima na yabaki sa oti, au qaravi watiqu tiko. E tauvi koya na mate ni nave na Parkinson, sa dredre nona veitosoyaki. Au lomani watiqu, au mareqeti koya, au marautaka tale ga noqu qaravi koya tiko. Ena veibogi, e dau moce ena idavodavo ni valenibula e tiko e vale. Au na moce e yasana, keirau veitauriliga tale ga ni keirau moce.”

² O qarava tiko e dua o lomana, nomu itubutubu, o watimu, luvemu, se itokani? E macala ni o marautaka nomu veiqaravi ni o lomani koya vakalevu, e vakaraitaka tale ga nomu lomani Jiova. (1 Tim. 5:4, 8; Jeme. 1:27) Ia o sotava tiko eso na ituvaki era sega ni kila eso tale. Eso na gauna o na rairai nanuma ni o sotava duadua tiko qori. De dua o na matadredredre, ia ni o tiko taudua, o na sega ni tarova na wainimatamu. (Same 6:6) Era na rairai sega ni kila eso tale na kemu ituvaki, ia e kila vinaka o Jiova. (Vakatauvatana Lako Yani 3:7.) E mareqeta na wainimatamu kei na nomu vakuai iko. (Same 56:8; 126:5) E raica na ka kece o cakava ena nomu veiqaravi. E okata qori me nona dinau vei iko, e yalataka tale ga me na saumi iko.—Wilika Vosa Vakaibalebale 19:17.

3. Na cava e sega ni rawarawa kina vei Eparama kei Sera me rau qaravi Tira?

³ E tu ena iVolatabu na nodra ivakaraitaki e levu na tagane kei na yalewa era qaravi ira na itabaqase kei na tauvimate. Meda veivosakitaki Eparama mada kei Sera. Ni rau biubiu mai Uri, sa voleka ni yabaki 200 o Tira na tamadrau. Ia e tomani rau. Ratou muria e rauta ni 960 na kilomita me yaco i Karana. (Vkte. 11:31, 32) Rau lomani Tira o Eparama kei Sera, ia vakasamataka ni sega ni rawarawa na nona qaravi, vakabibi ena nodratou ilakolako qo. De dua eratou vodo kameli se asa, ena sega ni rawarawa qori vei Tira ni sa kenaturaga. E macala ga ni rau na oca ena so na gauna na veiwatini, rau wawale. Ia se cava ga e yaco, e vakaukauataki rau o Jiova. Ke sa tokoni Eparama kei Sera o Jiova, ena tokoni iko, ena vakaukauataki iko tale ga.—Same 55:22.

4. Na cava eda na vulica ena ulutaga qo?

⁴ Ena vosota o koya e veiqaravi tiko ke dau mamarau. (Vkai. 15:13) O koya e dau mamarau ena marau tiko ga ni dredre na ituvaki. (Jeme. 1:2, 3) O na bucina vakacava na marau qori? Dua na sala, ya nomu vakararavi vei Jiova ena masu qai kerei koya me vukei iko me donu tiko ga nomu rai. Eda na vulica ena ulutaga qo eso tale na ka mera cakava na veiqaravi mera marau tiko ga kina. Eda na vulica tale ga na sala meda veivuke kina na kena vo. Ia meda veivosakitaka mada qo na vuna mera marau tiko ga kina na veiqaravi, kei na so na ka ena vakaleqa nodra marau.

SALA ENA VAKALEQA KINA NOMU MARAU NA VEIQARAVI

5. Na cava mera mamarau tiko ga kina na veiqaravi?

⁵ Ke ra sega ni marau na veiqaravi, era na oca totolo. (Vkai. 24:10) Nira oca, era na sega ni veiqaravi ena yalovinaka, era na sega tale ga ni via veivuke. Na ituvaki cava ena rawa ni vakaleqa nodra marau?

6. Na cava era oca sivia kina eso era veiqaravi tiko?

⁶ E rawa nira oca sivia na veiqaravi. E kaya e dua na tacida o Leah: “Ke vinaka tu mada ga na ka kece, era na oca ga na veiqaravi. Ni cava e dua na siga, sa oti sara ga vei au. Eso na gauna e sega mada ga noqu kaukaua meu sauma e dua na itukutuku ena noqu talevoni.” Eso tale e dredre mera dau moce se mera vakacegu vinaka. E kaya e dua na tacida yalewa o Inés: “Au sega ni dau moce vinaka. Ena bogi, au dau yadra mai ena veiyarua na aua meu qaravi noqu Nei. Sa vica vata na yabaki qo keirau sega tu ni gade vakaveiwatini.” Eso era veiqaravi tiko sa ra sega ni lako ena so na veisureti se so mada ga na ilesilesi vakalou, mera qaravi ira na wekadra lomani era itabaqase se tauvimate. Qori na vuna era na galili se rarawa kina ena so na gauna.

7. Na cava era rarawa kina se ora na lomadra na veiqaravi tiko?

⁷ E rawa ni ora na lomadra se ra rarawa na veiqaravi. E kaya e dua na tacida o Jessica: “Au rarawataka ni vakaiyalayala ga na ka au rawa ni cakava. E dau ora na lomaqu keu vinakata meu vakacegu niu nanuma niu nanumi au tiko ga.” Eso tale e ora na lomadra nira rarawataka na kedra ituvaki. Era lomaleqataka eso ni sega ni vinaka sara nodra veiqaravi. Eso tale e ora na lomadra nira tukuna eso na ka mosimosi vei ira era qarava tiko nira cudru. (Jeme. 3:2) Era rarawataka eso ni sa torosobu tiko ga na nodra bula o ira era qarava tiko. E kaya e dua na tacida o Barbara: “Dua na ka mosimosi niu raica ni sa malumalumu tiko ga e veisiga o koya au lomana.”

8. Na cava era tukuna eso ni vakavinavinakataki nodra veiqaravi?

⁸ Era nanuma eso ni vakawaletaki nodra veiqaravi. Na vuna? Ni tu tu yadua mera vakavinavinakataki se vakacaucautaki ena nodra gumatua kei na nodra vakuai ira. Ke lekaleka mada ga na vosa ni vakavinavinaka, ena yaga vakalevu. (1 Ces. 5:18) E kaya e dua na tacida o Melissa: “Eso na gauna au luluvu niu yalolailai. Ia nira tukuna vei au o ira au qarava tiko ‘Vinaka vakalevu nomu qaravi au tiko,’ e uqeti au sara ga! Na vosa qori e vakavuna meu yadra tale ena dua na mataka qai tu vakarau meu qaravi ira.” E kaya e dua na tacida tagane o Ahmadu na yaga ni nona vakavinavinakataki. Rau qarava tiko vakaveiwatini e dua e wili me luvedrau, e dau manumanusoni. E kaya: “Ke sega mada ga ni kila o koya na levu ni neirau vakuai keirau me keirau qaravi koya vinaka, dua na ka noqu marau ni dau vakavinavinaka se ni dau saga me vola ‘Au lomani kemudrau.’”

KA MO CAKAVA MO MARAU TIKO GA

9. Ena vakaraitaka vakacava na yalomalumalumu o koya e veiqaravi?

⁹ Mo yalomalumalumu. (Vkai. 11:2) E lailai ga noda gauna kei na kaukaua. E vinakati gona mo yalana na ka o rawa ni cakava kei na ka o sega ni rawa ni cakava, mo vakasega tale ga ena so na gauna. E sega ni dua na kena leqa qori! O vakaraitaka tiko na yalomalumalumu. Ke ra via vukei iko eso, mo ciqoma ena marau. E kaya e dua na tacida tagane o Jay: “E tiko ga na ka eda rawa ni cakava ena dua na siga. Ni o kila nomu iyalayala o qai muria, o na marau tiko ga.”

10. Na cava e bibi kina mera yalomatua na veiqaravi? (Vosa Vakaibalebale 19:11)

¹⁰ Mo yalomatua. (Wilika Vosa Vakaibalebale 19:11.) Ni o yalomatua, o rawa ni tauri iko vinaka tu ga ni o vakacudrui. O koya e yalomatua ena kila na vuna ena duatani kina nona ivosavosa se nona itovo e dua. E macala ga ni tauvimate ena veisautaka nodra itovo eso. (Dauv. 7:7) Kena ivakaraitaki, ena rawa ni cudrucudru e dua e kilai ni dau vosa vakayalovinaka, se dau veinanumi. Se rawa ni vakayaco lomana, dau vakalelewa, e yalodredre. Ke o qarava tiko e dua e tauvimate bibi, ena vinaka mo vulica na kena mate. Ni o cakava qori, o na kila na vuna e veisau kina nona itovo kei na ivosavosa, e sega ni o koya dina ya.—Vkai. 14:29.

11. Na cava e dua na ka bibi sara mera cakava e veisiga o ira na veiqaravi? (Same 132:4, 5)

¹¹ Me tiko na gauna mo vaqaqacotaka kina nomu veiwekani kei Jiova. Eso na gauna, e vinakati mo vakuai iko ena so na ka mo rawa ni qarava na “veika era bibi sara.” (Fpai. 1:10) Dua vei ira, mo vaqaqacotaka nomu veiwekani kei Jiova. E bibi duadua vei Tui Tevita nona qaravi Jiova. (Wilika Same 132:4, 5.) E bibi tale ga me tiko na gauna e veisiga mo wilika kina na iVolatabu, mo masu. E kaya e dua na tacida yalewa o Elisha: “Au rawa ni marau tiko ga niu dau masu qai vakasamataka vakatitobu na same e dau veivakacegui. E vukei au tu ga vakalevu na masu. Au dau lomavakacegu niu masu vakavica vei Jiova ena dua na siga.”

12. Na cava mera kauaitaka kina nodra bula na veiqaravi?

¹² Me tiko na gauna mo kauaitaka kina nomu bula. Ena sega toka ni rawarawa vei ira era osooso me vakataki ira na veiqaravi mera kania na kakana bulabula, ni lailai na gauna mera volia kina ra qai vakasaqara. Mo bulabula vinaka, me bulabula tale ga nomu vakasama, e bibi mo kania na kakana bulabula, me tiko tale ga nomu ituvatuva ni vakaukauayago. Ke lailai mada ga nomu gauna, mo vakayagataka vinaka mo kania kina na kakana bulabula, mo vakaukauayago wasoma. (Efeso 5:15, 16) Saga tale ga mo dau moce vakalevu. (Dauv. 4:6) E tukuni ena dua na vakadidike nida moce e vaka ga e sava na noda mona. E kaya e dua na ulutaga me baleta na bula “How Sleep Can Affect Stress,” nida moce ena rawa ni vakalailaitaka na nuiqawaqawa, eda na kila tale ga na ka meda cakava nida oca. E bibi tale ga na gauna mo cakava kina eso na ka o taleitaka. (Dauv. 8:15) Qo na ka e cakava e dua na tacida yalewa me marautaka tiko nona veiqaravi, e kaya: “Ni draki vinaka, au dau lako i tuba meu vakacilavisiga. Au na lokuca tale ga e dua na siga e veivula, meu cakava kina na ka au taleitaka kei na noqu itokani.”

13. Na cava e vinaka kina mo dredre? (Vosa Vakaibalebale 17:22)

¹³ Mo dredrevaka eso na ka. (Wilika Vosa Vakaibalebale 17:22; Dauv. 3:1, 4) E bulabula na yagoda kei na noda vakasama nida dau dredre. Ni o qarava tiko e dua, ena rawa ni yaco eso na ka o sega ni namaka. Ia ke o dredrevaka mada ga qori, ena rawa ni vakamamadataka na icolacola. Ke drau veidredrevaki tale ga kei koya o qarava tiko, drau na veivolekati.

14. Ena yaga vakacava nomu vosa vua e dua na itokani nuitaki?

¹⁴ Veivosaki kei na dua nomu itokani nuitaki. Ke o saga mada ga mo marau tiko ga, eso na gauna o na nuiqawaqawa ga. Ena gauna qori, ena vinaka mo talaucaka na lomamu vua e dua na itokani vinaka, ena sega ni vakalewai iko se raicalataki iko. (Vkai. 17:17) De dua na ka sara ga o vinakata tu ena gauna qori mo marau kina, ya me rogoci iko vinaka, me vakacegui iko na ka e tukuna.—Vkai. 12:25.

15. O na marau vakacava ni o vakasamataka nomu inuinui?

¹⁵ Raitayaloyalotaka ni drau sa tu e Parataisi. Mo nanuma tiko ni na lekaleka ga nomu itavi ni veiqaravi, e sega tale ga ni inaki i Jiova mo veiqaravi tu va qori. (2 Kor. 4:16-18) E se bera tiko mai “na bula dina.” (1 Tim. 6:19) De dua o na marautaka mo tukuna vei koya o qarava tiko na ka drau na cakava vata e Parataisi. (Aisea 33:24; 65:21) E kaya e dua na tacida yalewa o Heather: “Au dau kaya vei ira au qarava tiko ni sa voleka na gauna me keimami culacula vata, veiciciyaki, vodo basikeli vata tale ga. Keimami na buli madrai, keimami vakasaqa tale ga vei ira na weka era na vakaturi mai. Keimami na vakavinavinakataki Jiova vata ena neimami inuinui.”

SALA MEDA VEIVUKE KINA

16. Eda na veivuke vakacava na lewe ni ivavakoso? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹⁶ Vukei ira na veiqaravi mera vakacegu. Eda rawa ni veivuke na lewe ni ivavakoso nida vakaliuliu meda vukei ira na qaravi tiko. Nida cakava qori, ena galala nodra vakasama na veiqaravi tiko, rawa tale ga nira cakava eso tale na ka me baleti ira. (Kala. 6:2) Era tuvanaka eso na dautukutuku mera cakava qori e veimacawa. E kaya e dua na tacida yalewa o Natalya, e qaravi watina sa paralasi tu: “E dau gade mai vei watiqu vakadua se vakarua e veimacawa e dua na tacida tagane ena ivavakoso. Rau dau mai vunau vata, veitalanoa, rau sara iyaloyalo mada ga. Qori e dua na gauna marautaki dina vei watiqu, au rawa ni cakava kina eso na ka, me vaka noqu taubale.” Eso na gauna, o rawa mada ga ni lai yadravi koya ena bogi, me bau moce vinaka o koya e veiqaravi tiko.

17. Eda na vukei ira vakacava na veiqaravi ena gauna ni soqoni?

¹⁷ Vukei ira na veiqaravi ena gauna ni soqoni. Era na rairai sega ni vakarorogo vinaka o ira na veiqaravi ena soqoni ni ivavakoso, soqo ni tabacakacaka, kei na soqo ni veiwasewase nira ogaoga tiko ena veiqaravi. Eda rawa ni veivuke na lewe ni ivavakoso meda dabe vata kei ira na qaravi tiko ena so na soqoni qori, se dua mada ga na iwase ni soqoni. Ke sa tu ga vakadua e vale, o rawa ni vakaliuliu mo gole i nona vale, drau qai sema ina soqoni me rawa ni lai soqoni o koya e veiqaravi tiko.

18. Na cava tale meda cakava vei ira na veiqaravi?

¹⁸ Meda vakavinavinakataki ira na veiqaravi, meda masulaki ira. E vinakati vei ira na qase ni ivavakoso mera vakatawani ira wasoma na veiqaravi. (Vkai. 27:23) Se ituvaki cava eda tu kina, e noda itavi kece na lewe ni ivavakoso meda vakavinavinakataki ira wasoma na veiqaravi mai vu ni lomada. Meda masuti Jiova tale ga me vakaukauataki ira tiko ga qai vukei ira mera marau tiko.—2 Kor. 1:11.

19. Na cava eda vakanamata tu kina?

¹⁹ Sa vakarau qusia tani o Jiova na wainimata kece mai na matada. Sa na sega tale na tauvimate kei na mate. (Vkta. 21:3, 4) “Ena ladelade na lokiloki me vaka na dia.” (Aisea 35:5, 6) Na nodra mosi na itabaqase kei na nodra rarawa na qaravi ira na tauvimate, e dua vei ira na “ka makawa” ena “sega tale ni nanumi.” (Aisea 65:17) Ia nida waraka tiko me vakayacori na noda inuinui, ena sega sara ni biuti keda o Jiova. Ke da vakararavi tiko ga vua me vakaukauataki keda, ena vukei keda meda “vosota . . . na ka kece ena vosovoso kei na marau.”—Kolo. 1:11.