E Bula na Vosa i Jiova

Veitikina Bibi Mai na iVola na iMatai ni Veigauna

SA OTI e rauta ni 77 na yabaki nodra tu vakavesu mai Papiloni na Jiu, sa ra qai suka ina nodra vanua. Sa yabaki 55 na valenisoro a qai tara tale o Kovana Serupapeli. Na vuna bibi era suka kina na Jiu, oya na kena vakasukai i Jerusalemi na sokalou dina. Ia, era sega ga ni gumatua na tamata ena sokalou savasava vei Jiova. Gadrevi vakalevu mera vakaukauataki, qai tukuni sara tu ga na veika oqori ena ivola vakaivolatabu oqo na iMatai ni Veigauna.

Me ikuri ni itukutuku makawa ni kawa era kune kina, na veika e vakamacalataki ena iMatai ni Veigauna e kovuta e rauta ni 40 na yabaki, mai na mate i Tui Saula ina mate i Tui Tevita. E vakabauti ni vola na ivola oqo na bete o Esera ena yabaki 460 B.S.K. E talei vei keda na iMatai ni Veigauna baleta nida kila kina na sokalou e dau vakayacori ena valenisoro, qai volaitukutukutaka na iyatukawa e basika kina na Mesaia. Ni tiki ni Vosa uqeti ni Kalou, e vakaukauataka noda vakabauta na itukutuku era tu kina, qai vakarabailevutaka na noda kila na iVolatabu.—Iperiu 4:12.

E BIBI NA VOLATUKUTUKUTAKI NI YACA

(1 Veigauna 1:1–9:44)

E tiko e tolu na vuna e vola kina o Esera na ituvatuva ni kawa: me vakadeitaka nira na vakaitavi ena cakacaka vakabete o ira ga na tagane era digitaki kina, me kilai na ivotavota ni yavusa, me maroroi tale ga na itukutuku ni iyatukawa e basika kina na Mesaia. Na itukutuku ni iyatukawa oqo e kilai kina na kedra volaitukutuku makawa na Jiu me yaco sara vua na imatai ni tamata. E tini na itabatamata mai vei Atama me yacovi Noa, qai tini tale na itabatamata me yacovi Eparama. Nira sa volatukutukutaki oti na luvetagane i Isimeli, na luvetagane i Eparama vei Ketura na watina lailai, kei ira na luvetagane i Iso, sa qai dewa vei ira na 12 na luvetagane i Isireli.—1 Veigauna 2:1.

Era vakamacalataki vakalevu na kawa i Juta ni na basika kina na iyatukawa i Tui Tevita. E 14 na itabatamata mai vei Eparama me yacovi Tevita, qai 14 tale na itabatamata me yacova nodra kau vakavesu i Papiloni. (1 Veigauna 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Maciu 1:17) Sa qai tuvana o Esera na iyatukawa ni yavusa ena tokalau kei Joritani, kei na nodra kawa na luvetagane i Livai. (1 Veigauna 5:1-24; 6:1) Sa qai volai vakalekaleka e so tale na yavusa ena ra ni uciwai na Joritani, e volai tale ga vakamatailalai na iyatukawa i Penijamini. (1 Veigauna 8:1) E tuvai tale ga na yacadra na tawani Jerusalemi e liu nira sa sereki mai Papiloni.—1 Veigauna 9:1-16.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

1:18—O cei na tama i Sela—o keinana se o Afakisati? (Luke 3:35, 36) O Afakisati na tama i Sela. (Vakatekivu 10:24; 11:12) Na vosa “Keinana” ena Luke 3:36 e rairai yaca era dau cavuti cala kina na kai “Kalitia.” Ke vaka kina, a rairai volai taumada vaka oqo na tikina oya “na luve i Afakisati na kai Kalitia.” Se na yaca Keinana kei na Afakisati, e tukuna tiko ga e dua na tamata. Me kua tale ga ni guilecavi ni matavosa “luve i Keinana” e sega ni kune ena so na ivola.—Luke 3:36.

2:15—A ikavitu beka ni luve i Jese o Tevita? E sega. A walu na luvetagane i Jese, e gone duadua o Tevita. (1 Samuela 16:10, 11; 17:12) E mate e dua na luvetagane i Jese ia a se sega ga ni vakaluveni. Me vaka ni a sega nona kawa na luvena oya, a sega ni volai koya kina o Esera ena ivolatukutuku ni kawa.

3:17—Na cava e cavuti kina ena Luke 3:27 ni o Salacieli na luve i Jekonaia, e luve i Niri? O Jekonaia na tama i Salacieli. Ia, a rairai solia na luvenayalewa o Niri me wati Salacieli. O Luke, e tukuni vugo i Niri tiko me luve i Niri, oqo e vakataki Josefa ga ni tukuni tiko me luve i Ili, na tama i Meri.—Luke 3:23.

3:17-19—Eratou veiwekani vakacava o Serupapeli, Pitaia, kei Salacieli? O Serupapeli e luve i Pitaia, na taci Salacieli. Ia so na gauna ena iVolatabu e dau kacivi o Serupapeli me luve i Salacieli. (Maciu 1:12; Luke 3:27) Na vuna oya ni a sa rairai mate o Pitaia sa qai susugi Serupapeli o Salacieli. De dua ena gauna sa mate kina o Salacieli qai sega tu ni vakaluveni, mani vakayacora kina o Pitaia na vakawati vakaveiwekani ena nona vakawatitaki wati Salacieli, e ulumatua gona ni vakamau oya o Serupapeli.—Vakarua 25:5-10.

5:1, 2—Na cava na ibalebale ni nona ciqoma o Josefa na ivotavota ni ulumatua? E kena ibalebale vei Josefa ni sa na rua na nona ivotavota. (Vakarua 21:17) E mani tamadrau gona e rua na yavusa—o Ifireimi kei Manasa. O ira na vo ni luve i Isireli era yadua ga na yavusa.

Na Ka Eda Vulica:

1:1–9:44. Na ivakamacala ni kawa me baleti ira na tamata era a bula dina e vakadinadinataka ni yavutaki dina sara ga na ituvatuva kece ni sokalou dina, e sega ni itukuni wale ga.

4:9, 10. E sauma o Jiova na masu ni kerekere i Jepesi me vakarawarawataka vua na kena vakalevutaka na nona vanua, mera rawa ni vakarurugi kina e levu tale na tamata era dau rerevaka na Kalou. O keda tale ga me vu mai lomada na noda masuta me tubu na iwiliwili ni tamata era qarava na Kalou nida gumatua ena cakacaka ni veivakatisaipelitaki.

5:10, 18-22. Ena gauna e veiliutaki tiko kina o Tui Saula, o ira na yavusa era tiko ena tokalau kei Joritani era a vakavuai ira na Akari dina ga nira a lewe levu na Akari. Era qaqa na tagane kaukaua ena yavusa oqori nira nuitaki Jiova ra qai vakararavi ena nona veivuke. O keda tale ga meda vakararavi vakatabakidua vei Jiova nida vala tiko vakayalo kei na levu na ka dredre.—Efeso 6:10-17.

9:26, 27. E bibi na nodra itavi na Livai era ivakatawa ni matamata. E soli vei ira na ki ni icurucuru ina vanua tabu ni valenisoro. Era dau nuitaki sara ga ena kena dolavi na matamata ena veisiga. Eda nuitaki tale tu ga ena dua na itavi vaka oqori, oya na noda vakasaqarai ira na tamata ena noda yalava ra qai tuberi mera mai sokaloutaki Jiova. Vakacava eda nuitaki tale ga me vakataki ira na Livai era dau ivakatawa ni matamata?

VEILIUTAKI VAKATUI O TEVITA

(1 Veigauna 10:1–29:30)

Tekivu na italanoa oqo ena kena itukutuku o Tui Saula kei iratou na tolu na luvenatagane ni ratou sa voleka ni mate ena ulunivanua o Kilipoa ena nodratou a vala tiko kei ira na kai Filisitia. E buli o Tevita na luve i Jese me nodra tui na yavusa taucoko o Juta. Era lako i Epironi na tagane mai na veiyavusa kece mera buli Tevita me nodra tui kece na Isireli. (1 Veigauna 11:1-3) Sega ni dede sa vakavuai Jerusalemi o Tevita. Oti, sa ra qai kauta mai na Isireli na kato ni veiyalayalati i Jerusalemi “e na kaikaila, kei na domo ni koneti . . . kei na soliteri, kei na api.”—1 Veigauna 15:28.

E vakaraitaka o Tevita ni via tara na vale ni Kalou dina. Ia, na itavi dokai oqori a soli vei Solomoni, a veiyalayalati kei Tevita o Jiova me baleta e dua na Matanitu. E solia vei Tevita o Jiova e levu na qaqa ena nona vakavuai ira na meca ni Isireli. A tawadodonu nodra wiliki na lewenivanua ra qai tini mate kina e le 70,000. Ni vakaduria oti o Tevita e dua na icabocabonisoro vei Jiova me vaka a dusimaki koya kina e dua na agilosi, sa qai volia e dua na vanua vei Orinani na Jepusaiti. Sa qai “vakarautaka vakalevu” o Tevita na iyaya me “vakaiukuukutaki vakaidina” kina na vale i Jiova ena tara ena vanua oya. (1 Veigauna 22:5) E tuvanaka sara o Tevita nodra cakacaka na Livai, e vakamacalataki vakalevu duadua na kedra itukutuku ena ivola oqo ni iVolatabu. E lomasavu na Tui kei ira na lewenivanua ena nodra cau me tara kina na valenisoro. Ni oti e 40 na yabaki ni nona veiliutaki o Tevita, sa qai mate ni “sa qase vinaka mai, ka levu na nonai yau, kei na vakarokoroko: a sa tui ko Solomoni na luvena, me kenai sosomi.”—1 Veigauna 29:28.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

11:11—Na cava e 300 kina na kedra iwiliwili na vakamatei qai sega ni 800 me tautauvata kei na iwiliwili ena 2 Samuela 23:8? A nodratou iliuliu na tolu na tamata qaqa i Tevita o Jasopiami, se o koya na Takimonaiti. E rua tale na tamata qaqa o Eliesa kei Sama. (2 Samuela 23:8-11) E rairai vu ni kena duidui na rua na iwiliwili oqori baleta ni volaitukutukutaki tiko kina e vica na ka a cakava e dua ga na tamata.

11:20, 21—Na cava na itutu i Apisai ni vakatauvatani kei iratou na tolu na tamata qaqa i Tevita? A sega ni dua vei ratou na tolu na tamata qaqa a veiqaravi vei Tevita o Apisai. Ia, me vaka e tukuni ena 2 Samuela 23:18, 19, a nodra iliuliu e 30 na dauvala qai duatani duadua o koya. E tautauvata toka na nona kaukaua o Apisai kei iratou na le tolu na tamata qaqa baleta ni a kitaka e dua na cakacaka kaukaua e tautauvata kei na ka a cakava o Jasopiami.

12:8—Cava e vaka kina na “mata ni laioni na matadra” na dauvala i Kata? Era a tiko ga na tamata qaqa oqo ena yasa i Tevita e veikau. Yaco tale ga me sa balavu sara na drauniuludra. Ni rairai vutivutia gona vaka oqori na yagodra, e rerevaki kina na matadra me vaka sara ga na irairai ni laione.

13:5—Na cava na “Siori mai Ijipita”? Na ibalebale ni vosa vakaiperiu ni “Siori” na “uciwai” qai so era nanuma ni vakaibalebaletaki tiko ina dua na isema ni uciwai na Naile. “Na uciwai ni Ijipita” e tukuni tiko ena Tiko Voli Mai na Lekutu 34:5, e vakaibalebaletaki tale tiko ga ena “uciwai” vata ga oqori. Ia, e duatani na vosa vakaiperiu e vakayagataki e keri, e vakadewataki me “buca.” O koya gona, e dau nanumi tu vakalevu na vosa “Siori mai Ijipita” me “buca mai Ijipita”—e dua na vanua bucabuca e vakaraitaka tiko na iyala ni cevaira ni Vanua Yalataki.—Tiko Voli Mai na Lekutu 34:2, 5; Vakatekivu 15:18.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Na ituvatuva ni sokalou cava a se caka tiko ga e Isireli ena gauna e kau mai kina i Jerusalemi na Kato me yacova ni tara na valenisoro? Ni kauta mai na Kato o Tevita i Jerusalemi, a biuta ena dua na valelaca a tara ga o koya, qai vica vata na yabaki na kena sega tu ni biu ena valeniveitavaki. Na gauna tale ga a tokitaki mai kina na Kato oqori a biu tu ga ena valelaca oya e Jerusalemi. Ia, a tiko ga mai Kipioni na valeniveitavaki, qai dau vakacabora tiko kina o Setoki na bete levu kei iratou na tacina na isoro me vaka e vakaroti ena Lawa. A vakamuri tiko na ituvatuva oqo me yacova sara ni sa tara oti na valenisoro e Jerusalemi. Ni sa vakarautaki tu na valenisoro, sa qai tokitaki na valeniveitavaki mai Kipioni i Jerusalemi, qai biu na Kato ena tikina Tabu Sara ena valenisoro.—1 Tui 8:4, 6.

Na Ka Eda Vulica:

13:11. Meda kua ni cudruvi Jiova se beitaki koya ni sega ni yaco na noda sasaga, meda dau dikeva tale mada na keda ituvaki qai saga meda raica se cava e vu ni leqa. Sega ni vakabekataki ni a cakava sara ga oqori o Tevita. A vuli mai na nona cala, e muria na ituvatuva dodonu sa qai kauta kina vakavinaka i Jerusalemi na Kato.a

14:10, 13-16; 22:17-19. Meda dau torovi Jiova ena masu da qai kerea nona veidusimaki ena veigauna taucoko eda saga tiko kina e dua na ka ena tara na noda bula vakayalo.

16:23-29. Meda dau vakaliuca ena noda bula na sokaloutaki Jiova.

18:3. O Jiova e Dauvakayacora nona vosa ni yalayala. Ena vuku i Tevita, e vakayacora kina na nona vosa ni yalayala, ni na solia na vanua taucoko o Kenani vua na kawa i Eparama, mai na “uciwai ni Ijipita ka yacova na uciwai levu, na uciwai ko Uferetisi.”—Vakatekivu 15:18; 1 Veigauna 13:5.

21:13-15. A vakarota o Jiova me sa rauta nona veivakarusai na agilosi baleta ni vakila nodra rarawa na nona tamata. Io, “ni sa levu sara na nona loloma.”b

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Dina ni sega ni lesi me tara na valenisoro i Jiova o Tevita, ia a vakaraitaka ga nona lomasoli. Baleta? E vakavinavinakataka o koya ni ka taucoko e rawata e vu ga ena yalololoma i Jiova. Na yalo tale ga ni vakavinavinaka vaka oqori e dodonu me uqeti keda meda dau lomasoli.

24:7-18. A se muri tiko na ituvatuva ni nodra veiqaravi na 24 na iwasewase ni matabete a tuvanaka o Tevita ena gauna a rairai kina na agilosi i Jiova vei Sakaraia, na tama i Joni na Dauveipapitaisotaki, me vakasavuya na itukutuku ni nona sucu o Joni. E lewe ni “matabete i Epaia” o Sakaraia qai veiqaravi sara tiko ga ena valenisoro ena gauna oya. (Luke 1:5,8, 9) O koya gona na sokalou dina e okati tu ena itukutuku makawa e baleti ira na tamata era a bula dina—era sega ni itukuni wale ga. E dau yaga vakalevu nida yalodina ena noda duavata kei na “dauveiqaravi yalo dina ka vuku” ena kena tuvanaki vakamatau na noda sokaloutaki Jiova nikua.—Maciu 24:45, VV.

Qaravi Jiova ena “Loma e Marautaka”

Na iMatai ni Veigauna e sega ni baleta wale ga na itukutuku ni kawa. E volai tale tu ga kina na italanoa ni nona kauta o Tevita na kato ni veiyalayalati i Jerusalemi, vaka kina na nona dau qaqa vakalevu ena ivalu, kena vakarautaki na tara ni valenisoro, kei na nodra wasei na Livai ena veiqaravi vakabete. Na veika kece e vola oqo o Esera ena iMatai ni Veigauna e yaga sara ga vei ira na Isireli, e vukei ira mera vakabulabulataka tale na nodra sokaloutaki Jiova ena valenisoro.

Sa dua dina na ivakaraitaki vinaka o Tevita ni vakaliuca ena nona bula na sokaloutaki Jiova! E sega ni vinakata na veika me dokai kina, ia e via cakava ga na loma ni Kalou. Eda uqeti gona meda muria na nona ivakasala, meda qaravi Jiova “e na yalo dina, kei na loma e marautaka.”—1 Veigauna 28:9.

[iVakamacala e ra]

[Chart/iYaloyalo ena tabana e 8-11]

(Raica tale na ivola)

4026 B.S.K. Atama Na itabatamata mai vei Atama

me yacovi Noa(1,056 na yabaki)

130 na yabaki ⇩

Seci

105 ⇩

Inosi

90 ⇩

Keinana

70 ⇩

Mahalalel

65 ⇩

Jereti

162 ⇩

Inoki

65 ⇩

Mecusela

187 ⇩

Lemeki

182 ⇩

2970 B.S.K. Noa 2970 B.S.K. sucu o NOA

Na itabatamata mai vei Noa me yacovi

502 na yabaki ⇩ Eparama (952 na yabaki)

Semi

NA WALUVU 2370 B.S.K.

100 ⇩

Afakisati

35 ⇩

Sela

30 ⇩

Iperi

34 ⇩

Peleki

30 ⇩

Riu

32 ⇩

Seruke

30 ⇩

Neori

29 ⇩

Tera

130 ⇩

2018 B.S.K. Eparama 2018 B.S.K. sucu o EPARAMA

Mai vei Eparama me yacovi Tevita: 14 na itabatamata (911 na yabaki)

100 na yabaki

Aisake

60 ⇩

Jekope

r.88 ⇩

Juta

⇩

Feresi

⇩

Esironi

⇩

Rami

⇩

Aminatapi

⇩

Nasoni

⇩

Salimoni

⇩

Poasa

⇩

Opeti

⇩

Jese

⇩

1107 B.S.K. sucu o TEVITA