iVola e Yaga ena Bula ni Gauna Oqo

E taleitaki sara ena vuravura edaidai na ivola e veivakasalataki. Ia era dau madra, sega ni dede sa na vinakati mera veisautaki se volai vou tale. Vakacava na iVolatabu? Se volai sara ena rauta na 2,000 na yabaki sa oti. Ia se sega ni veisau se vakavoui na lewena. E se tiko beka kina na ivakasala ena yaga ena noda gauna?

SEGA, era kaya e so. “Ena sega ni vakauqeta e dua me taurivaki nikua e koronivuli e dua na ivola ni chemistry ni 1924,” a vola o Vuniwai Eli S. Chesen ni tukuna na vuna e nanuma kina ni sa madra na iVolatabu.¹ E via dina toka nona vosa. Mai na veiyabaki ni volai oti na iVolatabu, sa levu sara na ka era qai mai kila na tamata me baleta na bula kei na itovo. E rawa vakacava gona me ganita tiko ga na bula ni gauna oqo e dua na ivola makawa vaka oqo?

iVakavuvuli e Sega ni Madra Rawa

Sa veisau dina na gauna, ia na ka era vinakata na tamata e tautauvata tiko ga. Ena veitabayabaki, era dau vinakata na veilomani kei na veikauaitaki. Era vinakata mera marau, me vakainaki nodra bula. Era vinakata na ivakasala mera vosota rawa kina na bula leqaleqa vakailavo, na sala me vinaka kina nodra vakawati, kei na nodra vakavulici na luvedra ena itovo kei na ivakavuvuli vinaka. E veivakasalataki na iVolatabu ena veika kece oqo.​—Dauvunau 3:12, 13; Roma 12:10; Kolosa 3:18-21; 1 Timoci 6:6-10.

E laurai ena kena ivakasala ni iVolatabu e kila vinaka na ivakarau ni tamata. Dikeva mada e so na ivakaraitaki ni ivakavuvuli matata qai sega ni madra ni iVolatabu e yaga ena bula ni gauna oqo.

iDusidusi Yaga Baleta na Vakawati

E kaya na UN Chronicle ni vuvale “e yavu ni bula vakatamata dede duadua; e kedra isema bibi duadua na veitabatamata.” Ia e leqataki vakalevu na kena sa luluqa tiko ga mai na “isema levu” oqo. E kaya na Chronicle, “ena vuravura nikua, era sotava e levu na vuvale na leqa dredre sara, e via vakaleqa sara ga na bula vakavuvale.”² Na ivakasala cava e tukuna na iVolatabu ena dei kina na vuvale?

Kena imatai, e levu na ka e kaya na iVolatabu me baleta na nodrau bula o tagane kei watina yalewa. Vei ira na tagane vakawati, e kaya kina na iVolatabu: “E kilikili kei ira na tagane me ra lomani ira vakakina na watidra, me vaka na yagodra dina. O koya sa lomana na watina sa lomani koya vakai koya. Ni sa sega e dua sa cata na yagona dina; ia sa vakania ka maroroya.” (Efeso 5:28, 29, neitou na matanivola kala.) Na yalewa vakawati e vakasalataki me “vakarokorokotaka na watina.” (Neitou na matanivola kala.)​—Efeso 5:33.

Vakasamataka na ka ena yaco ke muri na ivakasala ni iVolatabu oqori. Na tagane e lomani watina ‘me vaka na yagona dina’ ena sega ni sevaki yalewa se cakava vua na itovo voravora. Ena sega ni vacuki watina yalewa se vakalolomataki koya ena ka e kaya o tagane. E kena veibasai ga ni dau dokai koya vakataki koya o tagane, ena vaka oya tale ga nona dokai watina. (1 Pita 3:7) E kila kina o yalewa ni lomani, e dei tale ga nona vakawati. Oqo na sala e vakaraitaka kina o tagane vei iratou na gone na ivalavala dodonu me caka vei ira na marama. Ena yasana kadua, na yalewa e ‘vakarokorokotaki watina’ ena sega ni vakalewai tagane se beci koya. Ena nona dokai watina tagane, ena kila kina o tagane ni tamata nuitaki, e ciqomi, e dokai.

E se yaga beka na ivakasala oqori ena gauna oqo? E vakavure vakasama dina ni salavata vinaka na ivakasala oqori kei na ka era kaya e so era vakadikeva na bula vakavuvale ni gauna oqo. E kaya o koya e liutaka tiko e dua na porokaramu ni nodra vakasalataki na vuvale: “Ena ka au raica, na vuvale vinaka duadua na kena erau se veilomani kina na veiwatini. . . . Nodrau veiwekani voleka vaka oqo e vaka mera lomadei kina na luvedrau.”³

Ni toso na gauna, e laurai ni vinaka cake sara na ivakasala ni iVolatabu me baleta na vakawati mai na nodra ivakasala e levu na daunivakasala lomavinaka. Me yacova mai e dua na gauna sa oti, era dau vakatura e levu na kenadau ni iwali totolo qai iwali rawarawa ga ni vakawati e sega ni cici vinaka, oya na veisere. Ia nikua, era sa kaya tale e levu vei ira mera saga na veiwatini mera maroroya nodra bula vakawati ke rawa. Sa mai veisau nodra ivakasala, ia baleta ga nira sa raica na rarawa levu e kauta mai na nodra ivakasala cala.

E kena veibasai na iVolatabu, ni rawa ni nuitaki qai vuku na ka e vakasalataka me baleta na vakawati. E kaya ni rawa na veisere ena so na ituvaki dredre sara. (Maciu 19:9) Ia e vakacala ga na veisere vakaveitalia. (Malakai 2:14-16) E vakacala tale ga na veibutakoci. (Iperiu 13:4) E kaya ni na vinakati mo solia na yalomu taucoko ena nomu vakawati: “O koya oqo sa na biuta kina na tamana kei tinana na tagane, ka kabita na watina: a rau na lewe dua ga.”a (Neitou na matanivola kala.)​—Vakatekivu 2:24; Maciu 19:5, 6.

Na ivakasala ni iVolatabu me baleta na vakawati e se yaga tiko ga edaidai me vaka ga na kena yaga ena gauna se volai kina. Ke rau veilomani na veiwatini, rau veidokai, rau raica ni vakawati e ivau me baleti rau ga, ena qai rawa ni dei kina nodrau vakawati, dei tale ga nodrau vuvale.

iDusidusi Yaga Vei Ira na iTubutubu

Ena vicasagavulu na yabaki sa oti, era nanuma e levu na itubutubu​—ena nodra via muria na “vakasama vovou” ena nodra tuberi na gone​—ni “tabu mera vakatabui ena dua na ka” na gone.⁸ Era ririko de vakavuleqa tale qai ra cudru na gone ke yalani vei ira na ka. O ira na daunivakasala ena susu gone era weroka me kua ni kaukaua nodra veivakadodonutaki na itubutubu. Ia era sa vakasamataka tale tiko vakarua e levu na kenadau lomavinaka oqo na nodra nanuma me baleta na veivakadodonutaki. E levu tale ga na itubutubu era vinakata me tukuni yani vakamatata na ka mera cakava.

Ia, e matata qai vukutaki sara na ka e dau tukuna na iVolatabu me baleta nodra tuberi na gone. A kaya ena voleka ni 2,000 na yabaki sa oti: “Kemuni na tama, ni kakua ni vakacudrui ira na luvemuni, ni tuberi ira tiko ga ena veivakadodonutaki kei na ivakarau ni vakasama i Jiova.” (Efeso 6:4, NW) Na nauni vakirisi e vakadewataki me “veivakadodonutaki” e kena ibalebale na “veisusu, veivakavulici, veivakaroti.”⁹ E kaya na iVolatabu ni veivakadodonutaki, se veivakaroti vaka oqo, e vakaraitaka ni rau dauloloma na itubutubu. (Vosa Vakaibalebale 13:24) Era na toso vinaka na gone ke matata vei ira na ka e tara kei na ka e tabu, ra qai kila vinaka na ka e dodonu kei na ka e cala. Nira vakadodonutaki, era na kila na gone ni kauaitaki ira o nodra itubutubu ra qai vinakata mera vinaka mai muri.

Ia “a kuita ni veivakatavulici,” oya na nodra lewa na itubutubu, me kua vakadua ni vakayagataki vakatani.b (Vosa Vakaibalebale 22:15; 29:15) E vakaroti ira na itubutubu na iVolatabu: “Kua ni sivia tale nomu vakadodonutaki luvemu, de yalolailai.” (Kolosa 3:21, Phillips) E kaya tale ga ni kuita e sega ni sala vinaka duadua ni veivakavulici. E tukuna na Vosa Vakaibalebale 17:10: “Sa coba vakalevu na vunau vua na yalomatua, ka vakalailai ni tau vakadrau na kuita vua na lialia.” E tokona tale ga na iVolatabu na veivakadodonutaki ni bera ni yaco na leqa. Ena Vakarua 11:19, era uqeti na itubutubu mera tuberi luvedra ena itovo vinaka ena gauna cava ga era tiko vata kina.​—Raica tale ga na Vakarua 6:6, 7.

E sega ni madra rawa na ivakasala matata vei ira na itubutubu ena iVolatabu. Ena vinakati mera vakadodonutaki na gone, ia me caka e veigauna ena loloma. Sa vakadinadinataki ni mana dina na kena ivakasala.c

Valuti na Ka e Vakavu Veisei

Edaidai, era veisei vaka­mata­ta­mata, vakamatanitu, kei na veisei vakayavusa na tamata. Oqo e dua vei ira na ka e vakavuna nodra labati na tamata ena ivalu e veiyasa i vuravura. Ni laurai na ka e yaco ena veigauna sa sivi, ena tukuni ga kina ni sa bau dredre dina me qai oti na veivakaduiduitaki vakamatatamata se vakamatanitu. E kaya e dua na iliuliu mai Aferika, “Na kena iwali e tiko ena loma ni tamata.”¹¹ Ia e sega ni rawarawa na veisautaka na loma ni tamata. Dikeva gona na ka e kaya na iVolatabu me uqeta na loma ni tamata, me kune kina na duavata.

Na ivakavuvuli ni iVolatabu ni “a bulia ko koya [na Kalou] na veimatatamata kece ga mai na dua ga na tamata” e cala kina na vakasama ni uasivi e dua na matatamata mai na dua tale. (Cakacaka 17:26, VV) E macala ni dua ga na matatamata—na kawatamata. E vakauqeti keda tale ga na iVolatabu meda “vakadamurimuria na Kalou.” E kaya gona “ni sega ni dau vakaduiduitaka na tamata na Kalou. Ia sa dau vinakati ira kece ga era dau vakarokorokotaki koya ka dau cakava na ka e dodonu, veitalia ga se mataqali kawa tamata cava era lewena.” (Efeso 5:1; Cakacaka 10:34, 35 VV) Vei ira na vakabauta dina na iVolatabu ra qai guta mera bulataka na kena ivakavuvuli, e vakaduavatataki ira na ka era mai kila oqo. E tara sara ga na vu ni lomadra, e kauta laivi kina na ivakavuvuli vakatamata ni uasivi e dua na matatamata mai na dua tale. Dikeva mada e dua na kena ivakaraitaki.

Ni valuti Urope o Itala, e dua ga na ilawalawa lotu Vakarisito​—na iVakadinadina i Jiova—e dei ena nodra bese ni vakaitavi ena vakadavedra. Era “sega ni lavei seleiwau” tale mera veivakamatei. Era cakava oqo ena nodra via vakamarautaka na nodra Kalou. (Aisea 2:3, 4; Maika 4:3, 5) Era vakabauta dina na ka e vakatavulica na iVolatabu​—ni sega ni dua na matanitu se matatamata e uasivia e dua tale. (Kalatia 3:28) Ena nodra bulataka na ivakavuvuli oqo na iVakadinadina i Jiova, era dua kina vei ira na bala e liu ena keba ni veivakararawataki.​—Roma 12:18.

Ia era sega ni cakava kece oqo o ira na kaya tiko nira vakabauta na iVolatabu. Ni oti toka ga na iKarua ni iValu Levu, a vola o Martin Niemöller, e dua na italatala ni lotu Vukitani e Jamani: “O koya e via bilitaka na Kalou ena vuku ni [ivalu] e sega ni kila, se sega ni via kila, na Vosa ni Kalou. . . . Ena veiyabaki, era makutu na veimatalotu Vakarisito ena nodra vakalougatataka na ivalu, na iyaragi, kei ira na mataivalu ra qai . . . masuta ena sala e sega ni vakarisito me ravuti mate na kedra meca. E bale vei keda oqo, e bale vei ira na noda qase, e sega ga ni bale vua na Kalou. Sa dodonu tale ga meda madua o keda na lotu Vakarisito edaidai ena vukudra na ilala na Gonevuli ni iVolatabu [iVakadinadina i Jiova], ena nodra kau vakayauyau ina keba ni veivakararawataki, era mate [sara] e so, ena nodra bese ni curu ena mataivalu, era bese ni tauri dakai mera veivana kina.”¹²

Me yacova mai edaidai, era kilai na iVakadinadina i Jiova ena nodra veilomani me vaka e dua na mataveitacini, era duavata kina na Arapea kei na Jiu, o ira mai Croatia kei ira mai Serbia, na Hutu kei ira na Tutsi. Ia era tukuna vakamatata na iVakadinadina ni sega ni rawa na duavata oqori baleta nira uasivi vei ira na kena vo. E rawa ga ena nodra uqeti ena kaukaua ni itukutuku ena iVolatabu.​—1 Cesalonaika 2:13.

iDusidusi Yaga e Tokona na Bula Vinaka ni Vakasama

Na nona bulabula e dua ena dau vakatau ena ivakarau ni nona vakasama kei na yalona. Me kena ivakaraitaki, era vakadinadinataka na saenitisi ni rawa ni vakavuleqa na cudrucudru. “E kilai ni o ira na daucudrucudru totolo e rawa ni tauvi ira na mateniuto (kei na so tale na mate) ena vuku ni levu na ka. Oqo na ka me vaka na lailai ni itokani me tokoni ira, vakaleqai na yagodra ena levu ni cudru, kei na nodra dau cakava na ka e rawa ni vakaleqai ira tale,” e kaya o Vuniwai Redford Williams, na Dairekita ni Tabana e Vakadikeva na iTovo ena Duke University Medical Centre, kei na watina, o Vir­gin­ia Williams, ena nodrau ivola na Anger Kills (Veivakamatei na Daucudrucudru).¹³

Ni vo e vica na udolu na yabaki mera qai kila oqori na saenitisi, e tukuna tu na iVolatabu ena sala e matata qai rawarawa ni rau lako vata na bulabula ni yago kei na ivakarau ni yalo: “Ni sa vakabulai na yalo, sa bula talega kina na yago: ia sai vakavuca ga ni sui na vuvu.” (Vosa Vakaibalebale 14:30; 17:22) E ka vukutaki kina na ivakasala ni iVolatabu: “Kakua so ni cudru, biuta ga na daulesavi,” kei na “Me kakua ni kusarawa na yalomu me cudru.”​—Same 37:8; Dauvunau 7:9.

E tiko tale ga ena iVolatabu na ivakasala vuku me valuti kina na daucudru. Me kena ivakaraitaki, e kaya na Vosa Vakaibalebale 19:11: “A nona yalomatua na tamata sa vakaberabera kina na nona cudru; ka sa ka e rogo vinaka kina ni sa sega ni cudruvaka na cala.” Na vosa vakaiperiu ni “yalomatua” e vu mai na vosa e tiko kina na vakasama ni “kena kilai na vuna” e caka kina e dua na ka.¹⁴ E ivakasala vuku gona: “Vakasamataka na ka ni bera ni o cakava.” Ke da saga meda kila na vuna era vosa se cakava kina e dua na ka, ena rawarawa nida veivosoti, da qai sega ni daucudrucudru totolo.​—Vosa Vakaibalebale 14:29.

E dua tale na ivakasala yaga e tiko ena Kolosa 3:13, ni kaya: “Dou veivosoti vakai kemudou, ka kakua ni veicudruvi.” E ivakarau ga ni bula me dau votivoti vei keda e so na ka. Na “kakua ni veicudruvi” e kena ibalebale meda vosota na nodra itovo e so e dau votivoti vei keda. Na “veivosoti” oya meda kua ni lomaca tale tiko. De dua ena vinaka ke da kua ni lomaca tiko ga; ena vakavuleqa tale ke da kubuta voli noda cudru.​—Raica na kato “iVakasala Yaga me Baleta na Noda Veiwekani.”

Edaidai, sa levu tu na vanua eda rai kina meda vakasalataki, meda dusimaki kina. Ia e duatani vakadua na iVolatabu. Na ivakasala e lewena e sega ni ka me vatavatairalagotaki tu ga, se me ka e bau vakatubuleqa vakadua vei keda. Me kena veibasai ga, e vakabauti ‘dina’ na ivakasala e tiko kina. (Same 93:5) Kena ikuri, e sega ni madra rawa na ivakasala ni iVolatabu. Se oti sara na kena volai voleka ni 2,000 na yabaki sa oti, ia se mana tiko ga na ka e kaya. E mana tale ga na ka e kaya veitalia ga na matanitu eda cavutu mai kina se na matatamata eda kawa mai kina. E kaukaua tale ga na vosa ni iVolatabu, oya na kaukaua e veisautaka na nodra bula na tamata me vinaka. (Iperiu 4:12) O koya gona, nomu wilika na ivola oya kei na nomu bulataka na kena ivakavuvuli ena rawa ni vakavinakataka nomu bula.

[iVakamacala e ra]

[Tikina bibi ena tabana e 24]

E matata qai vukutaki na ivakasala ni iVolatabu me baleta na vuvale

[Kato ena tabana e 23]

Na iVakarau ni Bula ena Vuvale Vinaka

Ena vica na yabaki sa oti, erau a vakatataro kina e dua na dauveivakavulici kei na dua e kenadau ena ka e baleta na vuvale. Erau vakatarogi ira e 500 vakacaca na dauvakasalataki ira na vuvale ena veika era raica vei ira na vuvale “vinaka.” E veilauti dina ni levu na ka era kaya e se vakatura makawa sara tu na iVolatabu.

E liu duadua na vinaka ni nodra veivosaki, wili kina nodra kila na sala me wali kina na duidui e basika. E kaya o koya a vola na ivolatukutuku ni vakatataro oya ni dua na idusidusi e laurai ena levu na vuvale vinaka oya “me oti na veicudruvi ena gauna ni moce.”⁶ Ia ena 1,900 vakacaca na yabaki sa oti, a vakasalataka na iVolatabu: “Ni dou sa cudru, kakua ni dou cala kina; me kakua ni dromu na mata-ni-siga ni dou sa cudru tiko.” (Efeso 4:26) Ena gauna vakaivolatabu, e tekivu e dua na siga mai na dromu ni matanisiga. Ni bera gona nira mai vulica na vuvale o ira na kenadau ni gauna oqo, sa tukuna oti tu mai na iVolatabu: Walia totolo na leqa​—ni bera ni oti e dua na siga me tekivu tale e dua.

O ira na vuvale vinaka “era sega ni dau veivosakitaka na itukutuku e rawa ni vakavu veiba nira vakarau lako sara tu ga se nira vakarau moce,” e kaya o koya a vola na ivolatukutuku. “Au rogoca vakalevu na vosa ‘ena gauna donu.’ ”⁷ De sega ni nakiti, ia era cavuta sara tiko ga o ira na vuvale oqo na vosa vakaibalebale ena iVolatabu se volai ena rauta na 2,700 na yabaki sa oti: “A ka sa vosataki taudonu sa vaka na moli koula e na kato siliva.” (Vosa Vakaibalebale 15:23, NW; 25:11, neitou na matanivola kala.) E vakatauvatani tiko beka na iyaya koula e vaka tu na moli ra qai biu toka ena loma ni kato siliva​—dau iloloma talei sara ena gauna vakaivolatabu. E tukuna tiko ga na totoka kei na yaga ni vosa e cavuti ena gauna taudonu. Ena gauna ni lomaleqa, e rui talei na vosa e tukuni donu ena gauna donu.​—Vosa Vakaibalebale 10:19.

[Kato ena tabana e 26]

iVakasala Yaga me Baleta na Noda Veiwekani

“Dou rere ga, kakua ni valavala ca: veivosaki kei na yalomudou e na nomudoui mocemoce, ka tiko lo.” (Same 4:4) Ni votivoti e so na ka, de na vinaka mo vagaluya, me kua kina na veiba.

“Sa dua sa vosa me vaka sa suaka e nai seleiwau: ia na yamedra na vuku sa ia na veivakabulai.” (Vosa Vakaibalebale 12:18) Vakasamataka na ka ni o bera ni vosa. Na vosa vakalialia e rawa ni veivakamavoataki, me tagutuva tale ga na veitokani.

“A vosa vakayalovinaka sai vakamalumu ni cudru: ia na vosa vakararawa sa vakatubura na cudru.” (Vosa Vakaibalebale 15:1) Eda na vosa vakayalovinaka ke da lewai keda vinaka, e kauta tani na veileqaleqati, tokona na bula veiyaloni.

“Sa vaka ni dola wai e dua nai vakatekivu ni veileti; ia ni sa bera ni tubu cake na veileti, mo kua [ni tiko] kina.” (Vosa Vakaibalebale 17:14) Ke o tiko ena dua na vanua qai via tubu mai nomu cudru, ena vinaka mo biubiu ni o se bera ni cudru sara.

“Me kakua ni kusarawa na yalomu me cudru: ni sa tiko ga na cudru e lomadra na lialia.” (Dauvunau 7:9) Ni bera nida cakava e dua na ka, eda vakila mada e lomada. O koya e dau cudrucudru totolo e lialia, ni rawa ni lai tukuna se cakava sara kina e so na ka lialia.

[iYaloyalo ena tabana e 25]

Era dua vei ira na bala e liu ena keba ni veivakararawataki na iVakadinadina i Jiova