Wase Ruasagavulukadua

Sa Dulaki i Cake na Liga i Jiova

Aisea 25:1–27:13

1. E mai taleitaki Jiova tu vakacava o Aisea?

E LOMANI Jiova dina o Aisea, e marau me vakacaucautaki koya. E kaya: “Kemuni Jiova, ko ni sa noqu Kalou; au na vakalevulevui kemuni, au na vakavinavinaka ki na yacamuni.” Mai taleitaki koya tu vakacava vaka oqo na Dauveibuli na parofita o Aisea? Dua na vuna levu baleta ni kilai Jiova kei na veika e vakayacora. Na vosa tarava i Aisea e vakavotuya na tikina oqo: “Ni kemuni sa cakava oti na ka mana; na nomuni lewa makawa sa dei ka dina ga.” (Aisea 25:1) Me vakataki Josua e bula e liu vua, e kila o Aisea ni o Jiova e dau yalodina qai dau vosa dina, ra qai dau yaco dina na nona “lewa” kece se na veika e nakita.​—Josua 23:14.

2. Na lewa cava i Jiova e cavuta oqo o Aisea, ia e tau tiko beka vei cei na lewa oqo?

² Na lewa i Jiova e wili kina na veika sa vakataulewataka oti me baleta na nodra rusa na kedra meca na Isireli. Cavuta sara o Aisea e dua na ka e sa vakataulewataka: “Ni kemuni sa vukica na koro me suva walega; na koro kaukauwa me koro rusa; na nodrai tikotiko vakaturaga na kai tani me kakua ni koro; ena sega sara ni tara tale.” (Aisea 25:2) O cei na koro e sega ni cavuti oqo na yacana? De dua, e tukuni Ari-Moapi tiko o Aisea​—o Moapi e kedra meca dede sara na tamata ni Kalou.a Ke sega, e rairai vakaibalebaletaka tiko e dua tale na koro e kaukaua cake​—o Papiloni.​—Aisea 15:1; Sefanaia 2:8, 9.

3. Ena sala cava era dokai Jiova kina na kena meca?

³ Na cava beka era na cakava na meca ni sa yaco dina na veika sa lewa o Jiova me baleta na nodra koro? “Era na dokai kemuni kina na mataqali kaukauwa, ena rerevaki kemuni na nodra koro na veimatanitu rerevaki.” (Aisea 25:3) Sa macala nira na rerevaki koya na Kalou kaukaua duadua na kena meca. Ia era na dokai koya ga vakacava? Era na vakanadakuya beka na veikalou lasu ra qai muria na sokalou savasava? Sega sara! Me vakataki Fero kei Nepukanesa, era na qai dokai Jiova ga nira sa vakasaurarataki mera raica na nona kaukaua levu.​—Lako Yani 10:16, 17; 12:30-​33; Taniela 4:37.

4. Na cava “na nodra koro na veimatanitu rerevaki” e tu nikua, ia ena mai dokai Jiova tale ga vakacava o koya?

⁴ “Na nodra koro na veimatanitu rerevaki” ena gauna edaidai na “koro levu ko ya, sa lewa vei ira na tui kei vuravura,” oqo “o Papiloni na Ka Levu,” na isoqosoqo ni lotu lasu kece kei vuravura. (Vakatakila 17:5, 18) Bau dua toka na iwasewase levu ni isoqosoqo oqo o lotu ni Veivanua vaKarisito. Era lai dokai Jiova sara mada vakacava na iliuliu ni lotu ni Veivanua vaKarisito? Era cakava oya ena nodra vakadinata ena yaloca na veika lagilagi sa vakayacora o koya ena vukudra na nona iVakadinadina. Vakabibi tiko ena 1919, “era sa rere ka ra sa vakarokoroko vua na Kalou ni lomalagi” o ira na iliuliu oqo baleta ni a vakabulabulataki ira tale nona tamata o Jiova mera gu vakalevu ena cakacaka nira sa sereki vakayalo mai vei Papiloni na Ka Levu.​—Vakatakila 11:13, VV.b

5. E veitaqomaki vakacava o Jiova vei ira era nuitaki koya vakaoti?

⁵ Dina ni vakadomobula o Jiova vei ira na kena meca, ia e idrodro ga vei ira na yalomalua kei na yalomalumalumu era via qaravi koya. De ra na saga na ka kece era rawata na iliuliu ca ni lotu kei na politiki mera tawayalodina o ira na sokalou dina, ia era na guce baleta ni sa dei tu na nodra vakanuinui o ira oqo vei Jiova. Ni sa yaco na kena gauna, e rawarawa sara vua me vagalui ira na kena meca, me vaka ga e vakamalumutaka na kata ni siga ena vanua dravuisiga ena nona ubia ena o, se tarova na cagi kaukaua ena baivatu.​—Wilika Aisea 25:4, 5.

‘Na Magiti Vei Ira na Veimatanitu Kece Ga’

6, 7. (a) Na magiti vakacava e vakarautaka o Jiova, e vakarautaki ena vuku i cei? (b) E vakatayaloyalotaka na cava na magiti e parofisaitaka o Aisea?

⁶ Me vaka na tama dau loloma, o Jiova e dau taqomaki ira na luvena qai vakani ira, vakabibi ga ena veika vakayalo. Ni sa sereki ira nona tamata ena 1919, a sureti ira sara ina kana magiti ni qaqa, na magiti levu vakayalo: “Ia e na ulu-ni-vanua oqo ena cakava ko Jiova ni lewe vuqa vei ira na veimatanitu kecega, e dua na magiti e na ka e uro, na magiti ni waini makawa, e na ka e uro ka vakautona, e na waini makawa ka makare sara.”​—Aisea 25:6.

⁷ Na magiti oya e vakarautaki ena “ulu-ni-vanua” i Jiova. Na cava na ulunivanua? Oqo na “ulu-ni-vanua ni vale i Jiova” era na drodro yani kina na lewe ni veimatanitu “e na gauna maimuri.” Ena “ulu-ni-vanua tabu” oqo i Jiova, era sega ni vakacaca se veivakamatei kina o ira na sokalou vua ena yalodina. (Aisea 2:2; 11:9) Ena vanua cecere ni sokalou oqo, e vakarautaka kina o Jiova na magiti uro vei ira na nona tamata yalodina. Ia na veika talei vakayalo sa vakarautaki tu vakalevu nikua e vakatayaloyalotaka na veika talei vakayago ena qai soli mai ni sa matanitu duadua ga ni kawatamata na Matanitu ni Kalou. Sa na sega tale ni vakilai kina na waloloi. “Ena sa tu e vuravura e na dela ni veiulu-ni-vanua na sila e qumi rawarawa ga.”​—Same 72:8, 16.

8, 9. (a) Na cava na rua na meca levu ni kawatamata erau na kau tani? Vakamacalataka. (b) Na cava ena cakava na Kalou me kauta tani kina na nodra vakalialiai na nona tamata?

⁸ Totoka dina na veika sa waraki ira tu mai na vakayagataka tiko ena gauna oqo na magiti vakayalo e vakarautaka na Kalou. Rogoca mada na vosa tarava i Aisea. Ni tukuna tiko ni mate e vaka “nai tutuvi ni mata” se “pulou,” e kaya sara: “Ia e na ulu-ni-vanua oqo ena vakaotia ko koya nai tutuvi ni mata sa ubi kina na veimataqali kecega, kei na pulou sa tabonaki kina na veimatanitu kecega. Ena vakaotia sara na mate ko koya; ia na Turaga ko Jiova ena tavoya na wai ni mata mai na matadra na tamata kecega.”​—Aisea 25:7, 8a.

⁹ Io, sa na sega tale na ivalavala ca kei na mate! (Vakatakila 21:3, 4) Sega ni o koya wale ga oya, sa na bokoci tale ga vakadua na veika era dau vakalialiai kina na tamata i Jiova ena vica na udolu na yabaki sa oti. “Na nodra vakalialiai na nona tamata ena kauta tani ko koya mai na dela i vuravura taucoko: ni sa tukuna ko Jiova.” (Aisea 25:8b) Ena yaco vakacava oqo? O Jiova ena kauti koya tani e vu ni veivakalialiai, o Setani kei na nona kawa. (Vakatakila 20:1-3) Sa rauta mera na tukuna mai vu ni lomadra na tamata ni Kalou: “Raica, oqo na noda Kalou, eda a waraki koya, ena vakabulai keda ko koya: oqo ko Jiova, eda a waraki koya; eda na reki ka marau ni sa ia na veivakabulai ko koya.”​—Aisea 25:9.

Era Vakalolovirataki na Viavialevu

10, 11. Ena totogitaki Moapi vakacava o Jiova?

¹⁰ O Jiova ena vakabulai ira ga na nona tamata era dau yalomalumalumu. Ia o Moapi, na matanitu e toka tikivi Isireli e matanitu dokadoka, na ivalavala e cata o Jiova. (Vosa Vakaibalebale 16:18) O Moapi gona sa lewai oti tu me na vakalolovirataki. “Ni na tiko ga na liga i Jiova e na ulu-ni-vanua oqo, ia ko Moapi ena buturaki sobu era, me vaka na co sa buturaki sobu e nai sovasova ni benu. Ia ena tevuka yani ko koya na ligana e na kedra maliwa, me vaka na tamata dauqalo ni sa tevuka na ligana me qalo: ia ena vakamalumalumutaka vata ko koya na nona viavialevu kei nai lawaki ni ligana. Ia na vale ni valu e cecere e na nomu bai vatu, ena talaraka sobu ko koya, ka vakabalea, ka biuta sobu ki na qele, io ki na kuvu-ni-soso.”​—Aisea 25:10-​12.

¹¹ Ena mai “tiko” na liga i Jiova ena ulunivanua i Moapi. Na cava ena yaco kina? Ena talaraki sobu qai buturaki na matanitu viavialevu o Moapi me vaka ga “nai sovasova ni benu.” Ni se bula o Aisea, e dau waki qai butubutuki vata na co kei na denimanumanu me ivakabulabula ni qele; e vaka sara ga oya na ka sa tukuna rawa tu o Aisea ni na yacovi Moapi, ena vakalolomataki e dina ni rairai kaukaua tu na nona bainikoro cecere.

12. Na cava e vosataki Moapi ga kina vakaukaua o Jiova?

¹² Na cava e vosataki Moapi ga kina vakaukaua vaka oqo o Jiova? Era kawa i Loti na Moapi. O Loti e vugo i Eparama, e sokaloutaki Jiova tale ga. Era sega gona ni tiko veivolekati ga kei ira na tamata era veiyalayalati kei na Kalou o ira na Moapi, era veiwekani tale ga kei ira. Ia e laurai nira sa lai sokaloutaka na kalou lasu ra qai dau sesevaki ira na Isireli. Sa rauti ira vinaka na kedra itotogi. Ena ka oqo, e vakataki ira sara ga kina na meca ni tamata i Jiova nikua o Moapi. Vakalevu ga, e ucui lotu ni Veivanua vaKarisito e kaya voli ni cadra mai na ivavakoso lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri, ia, me vaka eda sa raica oti mai, e dua na iwase levu ga kei Papiloni na Ka Levu o koya.

Na Sere ni Veivakabulai

13, 14. Na “koro kaukauwa” cava era tawana tu na tamata ni Kalou nikua, o cei ga era vakatarai mera curu kina?

¹³ Vakacava ga o ira na tamata ni Kalou? Ena levu ni nodra marautaka na veivakadonui i Jiova kei na nona veitaqomaki, era tabalaka kina na domodra ena sere. “E na siga ko ya ena seretaki na sere oqo e na vanua ko Juta; Sa dua na noda koro kaukauwa; ena lesia ko Koya na veivakabulai me bai kei na bai ni valu. Dou dolava na matamata-ni-koro, me curu kina na matanitu yalododonu sa taura tiko na dina.” (Aisea 26:1, 2) E dina ni sa yaco oti na vosa oqo ena gauna e liu, ia era vakayacori tale ga ena gauna edaidai. Na “matanitu yalododonu” i Jiova, o Isireli vakayalo, e dua tu na kena isoqosoqo e vaka na koro vakabai kaukaua. Sa vuna vinaka dina oqo me ia kina na sere ni marau!

¹⁴ Era mataqali tamata vakacava era na curu ina “koro” oqo? Na kena isau e tiko ena qaqanisere: “Ko koya sa lomadei vei kemuni [na Kalou] ko ni na vakacegui koya dina sara: ka ni sa vakararavi vei kemuni. Dou vakararavi vei Jiova ka sega ni mudu, ni sa uluvatu e sega ni oti rawa na TURAGA ko JIOVA.” (Aisea 26:3, 4) Na “lomadei” e tabea cake o Jiova oya o ira e nodra gagadre mera talairawarawa ina nona ivakavuvuli dodonu ra qai nuitaki koya, sega ni o ira era nuitaka na bula yamekemeke vakailavo, vakapolitiki, vakalotu, ni vuravura oqo. E sega tale ni dua e rawa ni nuitaki, na Uluvatu duadua ga, na “Turaga ko Jiova.” O ira ga na nuitaki Jiova era na taqomaki, ena soli tale ga vei ira na ‘vakacegu dina sara.’​—Vosa Vakaibalebale 3:5, 6; Filipai 4:6, 7.

15. Sa vakalolovirataki vakacava nikua na “koro cecere,” ia e buturaki vakacava ena “yavadra na luveniyali kei na yavadra na dravudravua”?

¹⁵ Na kena veibasai ena yacovi ira na kedra meca na tamata ni Kalou! “Ni sa vakabalei ira sobu ko koya era a tiko ecake; sa biuta sobu na koro cecere; sa biuta sobu sara ki na qele; sa vakabalea ki na kuvu-ni-soso. Ena butuki sobu e na yavadra; io na yavadra na luveniyali kei na yavadra na dravudravua.” (Aisea 26:5, 6) De dua e se baci vakaibalebaletaka e ke o Aisea e dua na “koro cecere” e Moapi, se rairai vakaibalebaletaka e dua tani tale na koro, me vakataki Papiloni beka, e vakaceceretaki ena vuku ni viavialevu. Se mani o cei vei rau, sa yavala ga o Jiova me vakatoboicutaka na “koro cecere,” mera qai buturaka sobu o ira na nona ‘luveniyali kei na dravudravua.’ Nikua, e dusi Papiloni na Ka Levu vinaka na parofisai oqo, vakalevu ga o lotu ni Veivanua vaKarisito. A vakasaurarataki na “koro cecere” oqo ena 1919 me sereki ira na tamata i Jiova​—sa dua na ka vakamadua dina vua ni sa vakabalei vaka oqo​—sa ra qai vuki lesu na tamata ni Kalou mera butuki koya sobu a dau vesuki ira tu. (Vakatakila 14:8) E rawa vakacava oya? E rawa oqo ena nodra kacivaka yani ena matanalevu na siga ni veisausaumi i Jiova ena rusa kina o koya.​—Vakatakila 8:7-​12; 9:14-​19.

Gadrevi ni Yalododonu Kei na ‘Ka sa Nanumi’ Kina o Jiova

16. E ivakaraitaki vinaka vakacava vei keda o Aisea ena nona lomani koya na Kalou?

¹⁶ Ni sa laga oti na sere ni qaqa oqo, sa qai vakatakila o Aisea na levu ni nona lomani koya na Kalou kei na veika e vakalougatataki kina baleta ni sokalou ena yalododonu. (Wilika na Aisea 26:7-9.) E ivakaraitaki vakasakiti na parofita ni dua e dau ‘waraki Jiova,’ e gadreva me dei tu ga e lomana na ‘yaca’ i Jiova kei na kena ‘ivakananumi.’ Na cava na ivakananumi i Jiova? E kaya na Lako Yani 3:15: “Ko Jiova . . . na yacaqu ka tawamudu, ia oqo ka’u na nanumi kina e nai tabatamata kecega.” O Aisea e dau vakamareqeta na yaca i Jiova kei na kena ibalebale, wili kina na nona ivakatagedegede cecere kei na nona ivalavala dodonu. O ira tale ga era sasagataka mera lomani Jiova era na vakalougatataki.​—Same 5:8; 25:4, 5; 135:13; Osea 12:5.

17. Na cava soti era na sega ni vakalougatataki kina na tamata ca?

¹⁷ Ia e sega ni tamata kece era lomani Jiova kei na nona ivakatagedegede cecere. (Wilika na Aisea 26:10.) O ira na tamata ca, kevaka mada ga era sureti mera vulica na ivalavala dodonu era na cata mera lai bula ena “vanua daucaka dodonu,” na vanua era tawana na tamata vakayalo i Jiova e kilikili na nodra ivalavala. Ena vuku ni ka oqo, era na sega ni raica na tamata ca “na ka vakaturaga [se, “na lagilagi,” NW] i Jiova.” Era na sega ni bula mera marautaka na veivakalougatataki i Jiova ena tau vua na kawatamata ni sa vakacerecerei oti na yacana. Ena vuravura vou mada ga, ni sa veisau o vuravura kece me “vanua daucaka dodonu,” e so era na sega ga ni ciqoma na loloma i Jiova. Na yacadra o ira vaka oya ena sega ni volai ena ivola ni bula.​—Aisea 65:20; Vakatakila 20:12, 15.

18. Ena sala cava e lomadra ga kina e so ena gauna i Aisea mera mataboko, ni naica era na qai vakasaurarataki kina mera ‘raici’ Jiova?

¹⁸ “Kemuni Jiova, sa dulaki cake na ligamuni, a ra sa bese ni raica; ia era na raica ga na nomuni lomakatakata e na vukudra na nomuni tamata, ka madua; io, na bukawaqa ena kani ira na nomuni meca.” (Aisea 26:11) Ena gauna i Aisea, e laurai ni cecere na liga i Jiova baleta ni yavala me taqomaki ira na nona tamata mai vei ira na kedra meca. Ia e levu era sega ni via vakadinata na tikina oqo. O ira vaka oya, e lomadra ga mera mataboko tu vakayalo, era na qai vakasaurarataki mera “raica” se vakadinata ni bula o Jiova ni sa kani ira na nona lomakatakata waqawaqa. (Sefanaia 1:18) E muri, e kaya vei Isikeli na Kalou: “Ka ra na kila ni sai au ko Jiova.”​—Isikeli 38:23.

‘O Koya e Lomana o Jiova e Vakadodonutaka’

19, 20. Ena vuku ni cava, ena sala cava, e vakadodonutaki ira kina nona tamata o Jiova, ia o cei era sa raica na vinaka ni veivakadodonutaki vaka oya?

¹⁹ E kila o Aisea ni nodra bula vakacegu kei na nodra sautu levu na kainona ena vakatau tiko ga ena veivakalougatataki i Jiova. “Kemuni Jiova, ko ni na lewa me neimami na vakacegu: ni kemuni sa cakava kecega vei keimami na cakacaka me yaga vei keimami.” (Aisea 26:12) Dina nira kila vinaka na tikina oqo na tamata i Jiova qai yalataka tale ga vei ira o koya ni rawa ni yaco mera nona ‘matanitu bete kei na vanua tabu,’ ia e laurai ni veiveisau ga vakalevu na nodra ivalavala na lewe i Juta. (Lako Yani 19:6) Vakavica vata, era sokaloutaka na veikalou lasu na lewena. Oya na vuna era dau vakadodonutaki kina vakawasoma. Ia na veivakadodonutaki vaka oya e ivakaraitaki ni loloma i Jiova baleta ni “sa dau vakadodonutaki ira kece sa lomani ira” o Jiova.​—Iperiu 12:6, VV.

²⁰ So na gauna, e dau vakadodonutaki ira nona tamata ena nona vakatara mera vakamalumalumutaki ira na “turaga tani.” (Wilika na Aisea 26:13.) Ena 607 B.S.K., e vakatarai ira na kai Papiloni mera kauti ira vakavesu na nona tamata. E yaga beka vei ira oya? Na rarawa wale ga e sega ni dau yaga. Ia kevaka e vuli mai na ka e sotava o koya e rarawa, me veivutuni kina, qai sokaloutaki Jiova vakatabakidua, e kea ga e rawa ni tukuni kina ni sa yaga nona rarawa. (Vakarua 4:25-​31) Bau so beka na Jiu era vakaraitaka nira veivutuni dina? Io! E kaya o Aisea ena vosa e bale vakaparofisai: “E na vukumuni duaduaga keimami na vakacaucautaka na yacamuni.” Nira sa suka mai na nodra tu vakavesu ena 537 B.S.K. na Jiu, so tale na gauna a gadrevi kina mera vakadodonutaki ena vuku ni nodra ivalavala ca, ia sa sega tale nira qai bale ena sokalou vei ira na kalou vatu.

21. Na cava ena yacovi ira na dau vakararawataki ira na tamata ni Kalou?

²¹ Vakaevei ga o ira na vakabobulataki Juta? “Era sa ciba, era na sega ni bula; Era sa mate, era na sega ni tu cake tale: O koya kemuni sa talevi ira ka vakarusai ira, ka vakaotia na ka kece era sa nanumi kina.” (Aisea 26:14) Ena totogitaki o Papiloni ni a vakararawataki ira na matatamata digitaki i Jiova. O Jiova ena vakayagataki ira na kai Mitia kei Perisia mera vakatoboicutaka na matanitu dokadoka o Papiloni, mera sereki ira tale ga nona tamata era tu vakavesu. Sa na tawayaga na koro qaqa oya, e vaka ga ni sa mate. Ena toso ni gauna, e sa na kawaboko mai na dela i vuravura.

22. Era vakalougatataki vakacava na tamata ni Kalou ena gauna oqo?

²² E vakayacori ena gauna oqo na parofisai ena nodra sereki mai vei Papiloni na Ka Levu e dua na kena vo ni Isireli vakayalo sa ra vakadodonutaki, ra qai vakalesui tale ena 1919 mera sokaloutaki Jiova. Nira sa bulabula tale mai na lotu vaKarisito lumuti, era sa qai gu ga vakalevu ena cakacaka vakavunau. (Maciu 24:14) Mai vakalougatataki ira kina o Jiova mera tubu mera le levu, e bau vakayarayarataka mai e dua na isoqosoqo ni ‘so tani tale na sipi’ mera mai veiqaravi vata kei ira. (Joni 10:16) “Ko ni sa vakalewevuqataka na matanitu, Jiova; ko ni sa vakalewevuqataka na matanitu; ko ni sa dokai: ko ni sa vakarabailevutaka nai yalayala kecega ni vanua. Kemuni Jiova, ni ra sa rarawa, era sa qai qarai kemuni; era sa sova na masu vuni ni kemuni sa cudruvi ira.”​—Aisea 26:15, 16.

“Era na Tu Cake Tale”

23. (a) Na ivakaraitaki vakasakiti cava ni kaukaua i Jiova e yaco ena 537 B.S.K.? (b) Se baci vakaraitaki vakacava na kaukaua oya ena 1919 S.K.?

²³ E lesuva tale o Aisea na ituvaki e tu kina o Juta ni se tauri tu vakavesu vei Papiloni. E vakatautauvatataka na matanitu oya ina dua na yalewa sa taratara ia ena sega ni vakasucu rawa ke sega ni vukei. (Wilika na Aisea 26:17, 18.) Na veivuke oya e yaco vua ena 537 B.S.K., era suka na tamata i Jiova ina nodra vanua, qai gu na yalodra mera tara tale na valenisoro me vakabulabulataki kina na sokalou dina. Ena ka e yaco oya, e vaka sara ga ni sa vakaturi mai na mate na matanitu. “Ena bula ko ira na nomu mate, ia ko ira na noqu mate era na tu cake tale. Dou yadra ka sere, koi kemudou ka tiko e na kuvu-ni-soso, ni sa vaka na tegu e na co na nomu tegu, ia na qele ena biuti ira tani na mate.” (Aisea 26:19) Sa ivakaraitaki vakasakiti dina ni kaukaua i Jiova! Ia e baci vakaraitaka tale oya ni sa vakayacori vakayalo na vosa oqo ena 1919! (Vakatakila 11:7-​11) Qai dua na ka na noda vakanamata ina gauna me sa na vakayacori kina na vosa oqo ena vuravura vou, nira sa na ‘rogoca na domo’ i Jisu o ira na mate tu ra qai ‘lako mai’ na ibulubulu!​—Joni 5:28, 29.

24, 25. (a) Era talairawarawa beka vakacava na Jiu ena 539 B.S.K. ina ivakaro i Jiova mera lai vunitaki ira? (b) Ena noda gauna oqo, na cava beka na “yasana vuni,” ia me vakacava na noda raici ira?

²⁴ Ia ke ra vinakata o ira na yalodina me nodra na veivakalougatataki vakayalo e yalataki tu, sa dodonu mera muria na ivakaro i Jiova e tau ena gusu i Aisea: “Koi kemudou na noqu tamata, dou lako mai ka curuma na nomudou yasana vuni, ka sogota na nomudou katuba; dou vunitaki kemudou vakalailai ga me takali mada na veicudruvi. Ia dou raica, sa lako mai ko Jiova mai na nona yasana me cudruvi ira na kai vuravura e na vuku ni nodrai valavala ca; ia ko vuravura ena vakaraitaka na kena dra, ka sega ni ubi ira tiko na nona moku mate.” (Aisea 26:20, 21; vakatauvatana Sefanaia 1:14.) De dua e vakayacori taumada na tikina oqo nira sa vakavuai Papiloni na kai Mitia kei Perisia ni liutaki ira yani o Tui Sairusi ena 539 B.S.K. E kaya na daunitukutuku makawa mai Kirisi o Xenophon ni a vakaroti ira na lewe i Papiloni o Sairusi mera tiko ga ena loma ni nodra vale baleta nira sa vakaroti na nona matasotia dau vodo ose mera “vakamatea na tamata kece ga era kune e tautuba.” Na “yasana vuni” nikua e rawa ni dusia na vica vata na udolu na ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova e veiyasa i vuravura. Na ivavakoso oqo ena bibi tiko ga ena noda bula, vakauasivi ena gauna ni “veivakararawataki levu.” (Vakatakila 7:14) Sa dodonu kina meda kua ni raica vakamamada na ivavakoso, me kua ni cegu na noda dau lai sosoqoni kina!​—Iperiu 10:24, 25.

²⁵ Sa voleka na icavacava ni vuravura i Setani. Se na taqomaki ira vakacava nona tamata o Jiova ena gauna rerevaki oya, oqori eda se sega ni kila. (Sefanaia 2:3) Eda kila ga ni noda bula ena vakatau tiko ena noda vakabauti Jiova, noda yalodina, kei na noda talairawarawa vua.

26. O cei o “Livaiacani” ena gauna i Aisea kei na noda gauna, ia na cava e yacova “na gata levu ka tiko mai na wasawasa”?

²⁶ Ni rai vakanamata tiko ina gauna oya, e parofisaitaka o Aisea: “E na siga ko ya, ena vakayacora na cudru ko Jiova e na nonai seleiwau gata ka levu ka kaukauwa vei Livaiacani na gata totolo, io vei Livaiacani na gata sa cibini; ia ena vakamatea ko koya na gata levu ka tiko mai na wasawasa.” (Aisea 27:1) Ni se vakayacori taumada na parofisai, o “Livaiacani” e dusia na veimatanitu era talabusese kina na Isireli me vakataki Papiloni, Ijipita, kei Asiria. Era na sega ni tarova rawa na veimatanitu oqo na nodra suka tale na tamata i Jiova ina nodra vanua ena kena gauna donu. Ia o cei o Livaiacani ena noda gauna oqo? Kena irairai ni o Setani​—“na gata makawa”​—kei na nona ivakarau ni veika ca e vuravura, e nona iyaragi mera valuti kina na Isireli vakayalo. (Vakatakila 12:9, 10; 13:14, 16, 17; 18:24) Sa mai oti ena 1919 na kaukaua i “Livaiacani” vei ira na tamata ni Kalou, sa voleka me na takali vakadua ni na ‘vakamatea o Jiova na gata levu e tiko mai wasawasa.’ Ia ena gauna oqo, ena guce wale na sasaga kece i “Livaiacani” vei ira na tamata i Jiova.​—Aisea 54:17.

“Na Werenivaini sa Vuso na Kena Waini”

27, 28. (a) Era vakasinaiti vuravura ena cava na werenivaini i Jiova? (b) E taqomaka vakacava na nona werenivaini o Jiova?

²⁷ Se baci seretaka vakarogorogovinaka oqo o Aisea na nodra bulabula vinaka na tamata i Jiova era sa sereki: “E na siga ko ya dou seretaka na were-ni-vaini [se, “werenivaini sa vuso na kena waini,” NW]. Koi au ko Jiova ka’u sa kenai vakatawa; ka’u na vakasuasuataka tikoga; de dua sa vakacacana, ka’u na vakatawa e na siga kei na bogi.” (Aisea 27:2, 3) Era vakasinaiti vuravura dina ena vua ni nodra cakacaka vakayalo o ira na vo ni Isireli vakayalo kei na nodra itokani dau cakacaka vagumatua. Sa tu tu na gauna marautaki​—e gauna ni seresere! Me vakavinavinakataki ga kina o Jiova, o koya e qarava vakayalololoma na nona werenivaini.​—Vakatauvatana Joni 15:1-8.

²⁸ Sa dina sara, sa oti na cudru i Jiova, sa kena isosomi oqo na reki! “Sa sega vei au na cudru waqawaqa: ko cei me na via tuva na soni kei na kau vakavotona me ia nai valu vei au? ka’u na sa curu basikataki ira, ka’u na sa vakama vata. Ke sega, me qai taura mada ko koya na noqu kaukauwa, me ia na veivinakati kei au; ena qai ia kina na veivinakati kei au.” (Aisea 27:4, 5) E buturaka sobu qai vakama ena bukawaqa o Jiova na veika e vaka na kau vakavotona e rawa ni vakacacana nona werenivaini me kua kina ni “vuso na kena waini.” Me kua gona ni dua e vakaleqa na tiko vinaka ena loma ni ivavakoso vakarisito! Ia mera ‘taura kece na kaukaua i Jiova,’ mera qara na nona veivakadonui kei na nona veitaqomaki. Nira vakayacora oqo, era na veivinakati tiko ga kina kei na Kalou​—na ka e rui bibi ni a cavuta vakarua o Aisea. Na cava na kena itinitini? “E na gauna maimuri ena tei sobu ko Jekope; ena se ka beta ko Isireli, ia era na robota na dela i vuravura e na vuadra.” (Aisea 27:6)c Sa ivakaraitaki vakasakiti dina ni kaukaua i Jiova na veika e sereka toka na tikinivolatabu oqo! Mai na 1919 sara, era sa vakasinaiti vuravura na lotu vaKarisito lumuti ena “vuadra,” na kakana bulabula vakayalo. Ra mai tini tomani ira kina e vica na milioni na so tani tale na sipi yalodina, era duavata kei ira ena nodra “qaravi koya [na Kalou] e na siga kei na bogi.” (Vakatakila 7:15) Ena yalomarau, era muria tiko ga o ira oqo na ivakatagedegede cecere i Jiova ena kedra maliwa na tamata ca. Qai vakalougatataki ira tiko o Jiova me vuavuaivinaka na nodra cakacaka. Meda raica dei toka mada ga na kena rui talei na noda vakayagataka na ‘vuanivaini’ kei na noda veivotayaka oqori ena noda kacivaka yani!

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 285]

“Uvu na Davui Levu” ni Veisereki

Sa qai toso cake ga ena 607 B.S.K. na rarawa i Juta ni sa yavita na nona matanitu lakosese o Jiova me kau vakavesu. (Wilika na Aisea 27:7-11.) Sa rui sivia na cala ni matanitu, ena sega ni rauta na isoro manumanu me kena isoro. E cemuri Isireli gona mai na nona vanua o Jiova me vaka ga e dua e ‘cudruva’ na qelenisipi se qelenime ra qai dui se, se ‘kauta tani’ na draunikau ena cagi kaukaua. Ni oti oya, sa rawa nira butakoca na ka era vo tu ena vanua o ira na tamata malumalumu, era vakatakarakarataki e ke mera yalewa.

Ia sa yaco mai na gauna me sereki ira kina na nona tamata o Jiova. E sereki ira me vaka ga nona sereki ira na vuaniolive na dauteitei e vaka ga nira vesuki tu ena taba ni vuniolive. “Ia ena yaco e na siga ko ya, ena tauca ko Jiova na nona vuata mai na dreke ni Uciwai [na Uferetisi] ka yacova na uciwai ni Ijipita, ia dou na soqoni yadua mai, koi kemudou na Isireli. Ia ena yaco e na siga ko ya, ena uvu na davui levu, ka ra na lako mai na vanua ko Asiria ko ira era voleka ni rusa, kei ira era tiko se mai na vanua ko Ijipita, a ra na mai cuva vei Jiova e na ulu-ni-vanua tabu mai Jerusalemi.” (Aisea 27:12, 13) Ni sa oti nona ravuravu ena 539 B.S.K., sa qai vakarota o Sairusi mera sereki na Jiu kece ena nona matanitu, wili kina o ira mai Asiria kei Ijipita. (Esera 1:1-4) E vaka ga ni sa “uvu na davui levu” qai voqa yani na sere ni bula galala me baleti ira na tamata ni Kalou.

[iYaloyalo ena tabana e 275]

“Na magiti ena ka e uro”

[iYaloyalo ena tabana e 277]

Era buturaki Papiloni e yavadra o ira era a kaivesu tu kina

[iYaloyalo ena tabana e 278]

“Dou lako mai ka curuma na nomudou yasana vuni”