E Bula na Vosa i Jiova

Veitikina Bibi Mai na iVola na Aisea​—I

“KO CEI me’u tala, ia ko cei ena lako e na [“vukudaru,” NW]?” Oqo na veisureti ni Kalou o Jiova, qai sauma o Aisea na luve i Emosi: “Koi au oqo; mo ni talai au.” (Aisea 1:1; 6:8) E keri tale ga sa lesi kina me dua na parofita. Na nona cakacaka vakaparofita o Aisea e volaitukutukutaki ena ivola e vakayacani vua.

A vola na parofita o Aisea na ivola oqo, qai kovuti kina na veika e yaco ena loma ni 46 na yabaki, rauta na 778 B.S.K. me yacova ni sa oti toka na 732 B.S.K. Dina ni cavuti tiko ena ivola oqo na itotogi e tau vei Juta, Isireli, kei ira na matanitu wavolita, ia e sega ni kena usutu bibi na veilewai. E baleta tiko ga nona ‘veivakabulai na Kalou o Jiova.’ (Aisea 25:9) Na yaca sara mada ga na Aisea e kena ibalebale “Na Veivakabulai i Jiova.” Ena veivosakitaki ena ulutaga oqo na veitikina bibi mai na Aisea 1:1–​35:10.

“ENA LESU MAI NA KENA VO”

(Aisea 1:1–​12:6)

E sega ni tukuni ena iVolatabu se a vakasavui na imatai ni lima na wase ni itukutuku vakaparofisai i Aisea ena gauna e se bera ni lesi kina me parofita se sa lesi oti. (Aisea 6:​6-9) Ia, na ka ga e matata oya ni o ira na lewe i Juta kei Isireli era sa tauvimate tu vakayalo ‘mai na qeteqete ni yavadra ka cava ina uludra.’ (Aisea 1:6) Sa tete vakalevu na qaravi matakau. Era ca na iliuliu. Ra viavialevu tale ga na kena yalewa. Sega ni ciqoma na Kalou dina na nodra sokalou. E lesi gona o Aisea me lai vosa “tikoga” vei ira na sega ni via kila se ra lecaika tu.

E leqataka o Juta na nodrau na ravuravu yani na mataivalu cokovata ni Isireli kei Siria. E vakayagataki Aisea kei rau na luvena o Jiova me ratou “[i]vakatakilakila kei na ka e veivakurabuitaki,” qai vakadeitaka vei Juta ni na sega ni qaqa na mataivalu cokovata ni Siria kei Isireli. (Aisea 8:​18) Ia, na veisaututaki e tawamudu ena qai rawati ga ena nona veiliutaki na “Tui ni Sautu.” (Aisea 9:​6, 7) O Jiova ena lewai Asiria tale ga, na matanitu a vakayagataka me ‘ititoko ni nona cudru.’ Ena kau vakavesu na matanitu o Juta, ia ‘era na lesu mai na kena vo.’ (Aisea 10:​5, 21, 22) Ena qai vakayacori ga na lewadodonu ni sa veiliutaki “na Coke” vakaivakatakarakara e tubu “mai na dulumi i Jese.”​​—Aisea 11:1.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

1:​8, 9​​—E “biu tu” vakacava na goneyalewa ni Saioni “me vaka na vale bola e na were-ni-vaini, me vaka nai cili e na loga ni kiukaba”? E vakaibalebaletaki tiko oqo ena gauna sa kabai Jerusalemi kina o Asiria. Ena malumalumu o Jerusalemi me vaka sara ga e dua na valebola ena werenivaini, se na icili e kasura rawarawa ena loga ni kiukaba. Ia, ena vukei Jerusalemi o Jiova qai sega ni vakatara me tautauvata kei Sotoma kei Komora.

1:​18​​—Na cava na ibalebale ni veivosa: “Dou mada mai, me tou veivosaki vata”? Oqo e sega ni veisureti me caka kina na veivosaki, mera veisoli vakasama me na vakadeitaki kina e dua na ka. Ia, e baleta tiko ga e dua na ituvatuva e vakarautaka na Turaganilewa yalododonu, o Jiova, vei ira na Isireli, mera veisau ra qai vakasavasavataki ira.

6:8a​​—Na cava e vakayagataki kina na vosa “meu” kei na “vukudaru” ena tikinivolatabu oqo? Na vosa “meu” e vakaibalebaletaki vua na Kalou o Jiova. Ia, na vosa “vukudaru” e dusia ni a dua tale e tiko kei Jiova. Oqori sara ga na “Luvena e dua bauga sa vakatubura.”​​—Joni 1:​14; 3:​16.

6:​11​​—Na cava e vakaibalebaletaka tiko o Aisea ena nona taroga: “Kemuni na Turaga [Jiova], Me cava na kena dede?” A sega ni taroga tiko o Aisea se na vakacava na dede ni nona vakasavuya tiko na itukutuku i Jiova vei ira na tamata talaidredre. Ia, e via kila na dede ni nodra na valavala ca tiko na tamata era beca voli na yaca ni Kalou.

7:​3, 4​​—Na cava na vuna e taqomaka kina o Jiova na tui ca o Easi? Rau lalawataka tiko o tui Siria kei tui Isireli me rau vuaviritaki Tui Easi, e Juta, me qai kena isosomi e dua na iliuliu me rau na qai vakatulewa tiko yani vua, oqo na luve i Tapeli​​—e sega sara ga ni kawa i Tevita. Na ilawaki oqo ena vakataotaka ga na veiyalayalati a vakayacori vei Tevita me baleta e dua na Matanitu. A taqomaki Easi gona o Jiova me vakabulai kina na iyatukawa ena basika kina na “Tui ni Sautu” a sa yalataki tu.​​—Aisea 9:6.

7:8​​—E “vakabalei sobu” vakacava o Ifireimi ena loma ni 65 na yabaki? Na nodra kau vakavesu e so na lewe ni matanitu yavusa e tini kei na nodra tawana tale na vanua na vulagi a tekivu “e na gauna i Peka na tui Isireli,” ni oti toka ga vakalailai nona parofisaitaka oqo o Aisea. (2 Tui 15:29) E lai yacova sara yani na gauna e veiliutaki kina o Esa-atoni na tui Asiria, e dua na luve i Senakaripi, a sosomitaki koya tale ga. (2 Tui 17:6; Esera 4:​1, 2; Aisea 37:​37, 38) Na 65 gona na yabaki e cavuti ena Aisea 7:​8, e baleta na nodra veitosoyaki tiko e Samaria na kai Asiria.

11:​1, 10​​—E rawa vakacava ni “dua na Coke mai na dulumi i Jese” o Jisu Karisito, qai “waka i Jese”? (Roma 15:12) E “coke mai na dulumi i Jese” o Jisu ena ituvatuva ni nona iyatukawa. E kawa mai vei Jese ena vuku i luvena o Tevita. (Maciu 1:​1-6; Luke 3:​23-​32) Ia, ni sa soli vei Jisu na kaukaua vakatui, e tara sara ga na nona veiwekani kei ira na tubuna. Ni sa soli vua na kaukaua kei na lewa me vakalougatataki ira na tamata talairawarawa mera bula tawamudu e vuravura, e yaco kina o Jisu me “Tama ni gauna tawa mudu” vei ira. (Aisea 9:6) Koya gona, e ‘wakadra’ tale ga na tubuna, okati kina o Jese.

Na Ka Eda Vulica:

1:3. Ena levu cake na ka era kila vei keda na bulumakau kei na asa kevaka eda cata na cakava na loma i koya na Dauveibuli. Ena yasana kadua, noda vakavinavinakataka na ka kece e cakava o Jiova ena vukuda, eda na sega kina ni cakava na ka ena lecaika da qai biuti koya.

1:​11-​13. E sega ni yaga vei Jiova na soqo ni lotu e caka ena veivakaisini kei na masu e cabori tu ga me rawa. Me dau vinaka tu ga na inaki ni lomada ena ka eda cakava vaka kina ena noda masu.

1:​25-​27; 2:2; 4:​2, 3. Sa na qai oti vakadua nodra tu vakabobula na Isireli kei na kena laladidi tu o Juta nira sa suka i Jerusalemi na kena vo era veivutuni, ra vakalesuya tale ga mai na sokalou dina. E dau yalololoma o Jiova vei ira na cakacala era veivutuni dina.

2:​2-4. Noda gumatua ni vunautaka na Matanitu ni Kalou kei na noda veivakatisaipelitaki eda sa vukei ira sara tiko ga kina e levu mai na veivanua mera dau veimaliwai vinaka ra qai bula veiyaloni.

4:4. Ena kauta laivi se vakaotia na itovo dukadukali kei na vakadavedra o Jiova.

5:​11-​13. Ni dua e sega ni vakatulewa vinaka qai sega ni veiraurautaka nona digia na ka ni veivakamarautaki, e sa cata sara tiko ga me vakatulewa vakavuku.​​—Roma 13:13.

5:​21-​23. Mera kua ni “nanumi ira ni ra vuku” na qase ni ivavakoso se o ira na ivakatawa lotu Vakarisito. Me vakarauta tale ga na nodra dau “gunu waini” ra qai kua ni veitovaki.

11:3a. Na ivakaraitaki kei na ivakavuvuli i Jisu e vakavotuya ni ka rekitaki na rerevaki Jiova.

“NI NA LOMANI IRA NA JEKOPE KO JIOVA”

(Aisea 13:1–​35:10)

Na wase 13 ina 23 e baleta tiko nodra cudruvi na veimatanitu. Ia ena “lomani ira na Jekope ko Jiova” ena nona vakatarai ira kece na yavusa ni Isireli mera lesu ina nodra vanua. (Aisea 14:1) Na itukutuku ni kena vakalalai o Juta ena wase 24 ina 27 e salamuria na yalayala ni na vakatikori ira tale. E cudruvaka o Jiova nona ‘daumateni o Ifireimi [Isireli]’ ni veidinadinati kei Asiria, cudruvi ira tale ga na “bete kei na parofita” e Juta ena nodra saga mera veidinadinati kei Asiria. (Aisea 28:​1, 7) Ena kalouca o “Erieli [Jerusalemi]” ni “lako sobu ki Ijipita” me taqomaki kina. (Aisea 29:1; 30:​1, 2) Ia, sa tukuni oti tu ni o koya e vakabauti Jiova ena vakabulai.

Me vaka “na luve ni laioni sa kudruva na kena e taura,” ena taqomaka o Jiova na ‘ulunivanua o Saioni.’ (Aisea 31:4) E yalataki tale ga: “Raica, ena buli e dua na tui me ia na lewa dodonu.” (Aisea 32:1) Na nodra veivakarerei na kai Asiria e vakavuna mera tagi vakalevu “ko ira na mata ni sautu,” ia e yalataka o Jiova nira na vakabulai na nona tamata, “ena sa bokoci na nodrai valavala ca.” (Aisea 33:​7, 22-​24) “Sa cudru sara ko Jiova vei ira kecega na veimatanitu, a sa lesavi ira na nodra mataivalu kecega.” (Aisea 34:2) Ena sega ni laladidi tu ga o Juta. “Ena reki e na vuku ni ka oqo na lekutu kei na vanua dravuisiga; ia na vanua liwa lala ena marau, ka se me vaka na rose.”​​—Aisea 35:1.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

13:17​​—Sala cava era sega kina ni nanuma na kai Mitia na siliva, ra sega tale ga ni marautaka na koula? E sega ni bibi vei ira na kai Mitia kei ira na kai Perisia na itokinivalu, ia era kauaitaka ga vakalevu na nodra qaqa ena kabakoro. E vakadinadinataki oqo ena ka e cakava o Sairusi, ni solia vei ira na Jiu era sa sereki na iyaya koula kei na siliva a butakoca o Nepukanesa mai na valenisoro i Jiova.

14:​1, 2​​—Era yaco vakacava na tamata i Jiova mera ‘tauri ira me nodra bobula na tamata era vakabobulataki ira e liu’ ra qai ‘lewai ira era a vakasaurarataki ira’? A yaco dina na veika oqori vei ira e so me vakataki Taniela, a vakaitutu levu e Papiloni donuya nodra veiliutaki na kai Mitia kei Perisia; vaka kina o Esiteri, a qai yaco me ranadi ni Perisia; kei Moatekai, a lesi me paraiminisita ena matanitu o Perisia.

21:1​​—Na yasayasa cava e vakatokai me “lekutu ni waitui”? Dina ni sega ni bau voleka o Papiloni ina dua na waitui, ia e cavuti vaka kina ena tikina oqori. E baleta tiko ga na kena dau luvuci na vanua oqo ni dave yani kina na wai mai na uciwai na Uferetisi kei na Taikirisi, mani yaco kina na vanua lolobo oqo me vaka na “waitui.”

24:​13-​16​​—Era yaco vakacava na Jiu “e na kedra maliwa na veimatanitu, ena vaka ni sa kurei na olive, ka vaka ni sa tomitomiki na vua ni vaini ni sa oti na vula i vaini”? Me vaka ga na kena dau vo tu e so na vuata ena vunikau ni sa oti na tatamusuki, era na vakabulai tale ga e so ena gauna sa vakarusai kina o Jerusalemi kei Juta. O ira na vakabulai oqori era na vakavinavinakataki Jiova tiko ga, veitalia sara na vanua era kau kina, se “mai na tu-i-cake [ena Tokalau kei Papiloni]” se “e na veiyanuyanu ni wasawasa [na Mediterranean].”

24:21​​—O cei o ira “nai vavakoso cecere” kei na tui kei vuravura”? “Nai vavakoso cecere” e rawa ni vakaibalebaletaki vei ira na yalo velavela. “Na tui kei vuravura,” e tukuni ira na veiliutaki tiko e vuravura, e uqeti ira tiko na timoni.​​—1 Joni 5:​19.

25:7​​—Na cava “nai tutuvi ni mata sa ubi kina na veimataqali kecega, kei na pulou sa tabonaki kina na veimatanitu kecega”? Na ivakatautauvata oqo e dusia tiko e rua na meca levu ni kawatamata​​—na ivalavala ca kei na mate.

Na Ka Eda Vulica:

13:​20-​22; 14:​22, 23; 21:​1-9. Dau yaco dina na vosa ni parofisai i Jiova, me vaka ga a yaco vei Papiloni.

17:​7, 8. Dina nira sega ni vakarorogo e levu na Isireli, ia e so era nuitaki Jiova. E vakatale ga oqori nikua, e so vei ira na lewe ni lotu ni Veivanua Vakarisito era taleitaka na itukutuku ni Matanitu ni Kalou.

28:​1-6. Ena vakamalumalumutaki Isireli dina ga o Asiria, ia ena raica na Kalou mera vakabulai o ira yadudua era yalodina. E tiko na nodra inuinui na yalododonu ena lewa i Jiova.

28:​23-​29. E dau vukei ira na tamata lomadina o Jiova me veiganiti ga kei na ka era gadreva vaka kina na kedra ituvaki.

30:15. Na veivakabulai i Jiova e okati kina na noda vakaraitaka noda vakabauta nida “tiko malua,” se da na sega ni qara na sala ni veivakabulai ena noda vakararavi vei ira na tamata. Na noda bula “vakacegu” vaka kina noda sega ni rere eda sa vakaraitaka tiko kina nida dau nuitaki Jiova me taqomaki keda.

30:​20, 21. Eda “raici” Jiova da qai “rogoca” na domo ni nona veivakabulai ena nona Vosa na iVolatabu, kei na nona vakayagataka na “dauveiqaravi yalo dina ka vuku.”​​—Maciu 24:​45, VV.

Na Parofisai i Aisea e Vakaukauataka Noda Nuitaka na Vosa ni Kalou

Eda vakavinavinakataka dina na itukutuku ni Kalou ena ivola na Aisea! Na parofisai era sa vakayacori oti e vakaukauataka na noda nuitaka ni ‘vosa kece i Jiova ena sega ni lesu wale vua.’​​—Aisea 55:11.

Vakacava ga na parofisai e baleta na Mesaia, me vaka na kena ena Aisea 9:7 kei na 11:​1-5, 10? Sega li ni vakaukauataka na noda vakabauta na veika e vakarautaka o Jiova meda vakabulai kina? Na ivola oqo era tiko tale ga kina na parofisai era sa vakayacori sara tiko ga nikua, se na kena ena qai yaco malua. (Aisea 2:​2-4; 11:​6-9; 25:​6-8; 32:​1, 2) Sega ni vakabekataki ni ivola na Aisea e ikuri ni ivakadinadina ni “bula na vosa ni Kalou”!​​—Iperiu 4:​12.

[iYaloyalo ena tabana e 8]

Ratou “[i]vakatakilakila kei na ka e veivakurabuitaki vei ira na Isireli” o Aisea kei rau na luvena

[iYaloyalo ena tabana e 9]

O Jerusalemi ena vaka “na vale bola e na were-ni-vaini”

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Era vukei vakacava na lewe ni veimatanitu mera “tukitukia na nodrai seleiwau mei bati ni siviyara”?