Vukei Keda na Parofisai i Osea Meda Lako Vata kei na Kalou

“Era na muri Jiova.”​—OSEA 11:10.

1. Na drama vakaibalebale cava eda raica ena ivola na Osea?

O DAU marautaka beka na drama kei ira era matanataka, kei na italanoa talei e talanoataki kina? E vakamacalataki ena ivola na Osea, ena iVolatabu, e dua na drama vakaibalebale.a Na drama oqo e vakamacalataka na veika e baleta na nona vuvale na parofita ni Kalou o Osea qai vakaibalebaletaki tiko ena nona vakawati vakatakarakara o Jiova kei Isireli ena gauna makawa ena nodrau veiyalayalati ena Lawa e solia vei Mosese.

2. Na cava e kilai me baleti Osea?

² Na ivakamacala ni drama oqo e laurai ena Osea wase e 1. E rairai tiko o Osea ena nodra vanua na tini na yavusa o Isireli (dau vakatokai tale ga me Ifireimi, baleta ni kena yavusa kaukaua). A parofisai voli o Osea ena gauna ni nodratou veiliutaki na iotioti ni vitu na tui e Isireli kei na nodratou gauna ni veiliutaki na tui Juta o Usaia, Jocame, Easi, kei Esekaia. (Osea 1:1) E parofisai tiko o Osea me rauta ni 59 na yabaki. Dina ga ni cava na kena volai na ivola e vakayacani vua ni oti toka ga na 745 B.S.K., ia e se yaga tiko ga vei keda nikua baleta nida saga tale tiko ga e vica na milioni ena gauna oqo meda cakava na ka e parofisaitaki: “Era na muri Jiova.”​—Osea 11:10.

Na Lewe ni iVola

3, 4. Vakamacalataka vakalekaleka na veika e tukuni ena Osea wase e 1 ina 5.

³ Noda raica vakalekaleka na Osea wase 1 ina 5 ena vaqaqacotaka na noda nakita meda lako vata kei na Kalou ena noda cakacakataka na noda vakabauta kei na noda muria na sala e vakadonuya. Era veibutakoci vakayalo na lewe ni matanitu o Isireli, ia ena vosoti ira o Jiova ke ra veivutuni. E vakatauvatani oqo ena ka e cakava o Osea vei watina o Komera. Ni vakasucuma oti na luve i Osea, e rairai rua tale na luvena mai tuba. Ia e ciqomi koya tale o Osea, me vaka ga na nona tu vakarau o Jiova me ciqomi ira na Isireli era veivutuni.​—Osea 1:1–3:5.

⁴ E rawa ni veilewaitaki Isireli o Jiova baleta ni sa sega na dina, na yalololoma, qai sega ni muri na veika e vinakata o koya ena vanua oya. Oya na vuna ena cudruvi kina na matanitu dauqaravi matakau o Isireli kei na matanitu lakosese o Juta. Ia, nira “rarawa” na tamata ni Kalou, era vakasaqarai Jiova tale.​—Osea 4:1–5:15.

Tekivu Macala na iBalebale ni Drama

5, 6. (a) E vakacava na kena vakilai na veibutakoci ena yavusa e tini ni Matanitu o Isireli? (b) Na cava e yaga kina vei keda na ivakasala e soli vei ira na Isireli ena gauna makawa?

⁵ A vakaroti Osea na Kalou: “Mo la’ki kauta e dua na yalewa dautagane me watimu, kei iratou na luve ni butako me luvemu: ni sa dautagane vakalevu na lewe ni vanua, ka ni ra sa vuki tani vei Jiova.” (Osea 1:2) E vakacava na levu ni veibutakoci e yaco tiko e Isireli? E vakaraitaki vei keda: “Na yalo ni veibutakoci, ia na nodra dauyalewa, sa ra vuki tani kina [na lewe ni matanitu yavusa e tini] mai na lewa ni nodra Kalou. . . . Era na ia kina na dautagane ko ira na luvemudou yalewa, kei ira na vugomudou na veibutakoci. . . . Ni ra sa tawase dina [na tagane] vata kei ira na dautagane, ka ra cakai soro vata kei ira talega na dauveitau.”—Osea 4:12-14.

⁶ E vakilai levu e Isireli na veibutakoci vakayago kei na veibutakoci vakayalo. Oya na vuna e ‘cudruvi ira’ kina na Isireli o Jiova. (Osea 1:4; 4:9) E ivakasala yaga vei keda oqo baleta o Jiova ena cudruvi ira tale ga era itovo vakasisila qai dukadukali na nodra sokalou ena gauna oqo. Ia o ira na lako vata tiko kei na Kalou era na muria na nona ivakatagedegede ni sokalou savasava nira kila “ni sa sega sara ni dua na nona i votavota e na matanitu nei Karisito kei na Kalou, e dua na tamata e dauveibutakoci.”—Efeso 5:5, VV; Jemesa 1:27.

7. Na cava e vakatakarakarataka na nona vakawatitaki Komera o Osea?

⁷ E vaka e se goneyalewa o Komera ena gauna e vakawatitaki koya kina o Osea, e yalodina voli ga vei watina o Komera ni “vakasucuma e dua na luvena tagane.” (Osea 1:3) Me vaka ga ena drama vakatakarakara oqo, e veidinadinati tale ga na Kalou kei Isireli me vaka nodrau veidinadinati e dua na veiwatini, ni oti toka ga na nona sereki koya mai na bobula e Ijipita ena 1513 B.S.K. Ni vakadonuya na veiyalayalati oqori, sa yalataka kina o Isireli ni na yalodina tiko ga vei ‘watina.’ (Aisea 54:5) Io, e vakatakarakarataka na nona vaka e vakawati o Jiova kei Isireli na nona vakawatitaki Komera o Osea. Ia e qai yaco e dua na veisau levu!

8. E tauyavu vakacava na matanitu yavusa e tini o Isireli, na cava o rawa ni kaya me baleta na nodra sokalou?

⁸ E ‘kunekune tale o wati Osea qai vakasucuma e dua na luvena yalewa.’ Na gone oya kei na dua tale na luvena e muri erau rairai kunekunetaki ena gauna e veibutakoci voli kina o Komera. (Osea 1:6, 8) Ni vakatakarakarataki Isireli o Komera, eda na rairai taroga, ‘E veibutakoci vakacava o Isireli?’ Ena 997 B.S.K., era tawasei ira kina e tini na yavusa e Isireli mai vei rau na rua na yavusa ena ceva o Juta kei Penijamini. A tekivu qaravi na kalou bulumakau ena matanitu yavusa e tini o Isireli mera kua kina ni lako e Juta na tamata mera lai qaravi Jiova ena nona valenisoro e Jerusalemi. Yaco me dei sara e Isireli na qaravi ni kalou lasu o Peali kei na ivalavala vakasisila ni veiyacovi e dau vakayacori kina.

9. Na cava e yaco vei Isireli me vaka e parofisaitaki ena Osea 1:6?

⁹ Ni sucu na ikarua ni luve i Komera e nanumi ni luvena mai tuba, a tukuna na Kalou vei Osea: “Mo vakayacani koya ko Lo-ruama [kena ibalebale “E Sega ni Vosoti”], ni’u na sega ni lomani ira tale na mataqali i Isireli; au na kauti ira laivi sara ga.” (Osea 1:6) E “kauti ira laivi” o Jiova ena gauna era mai kauti ira kina vakavesu na Isireli o ira na kai Asiria ena 740 B.S.K. Ia, na Kalou e lomani rau se vosoti rau na yavusa e rua ni matanitu o Juta ena nona vakabulai rau, sega ena dakaititi se ena iseleiwau, se na ivalu, se ose, se ena nona vakayagataki ira na dauvodo ose. (Osea 1:7) Ena dua ga na bogi ena 732 B.S.K., e dua wale ga na agilosi e vakamatei ira e 185,000 na sotia ni Asiria era via vakarusai Jerusalemi, na koroturaga kei Juta.—2 Tui 19:35.

Veilewaitaki Isireli o Jiova

10. Na cava e vakatakarakarataka na nona veibutakoci o Komera?

¹⁰ A biuti Osea o Komera me lai “dautagane,” erau lai tiko vata kei na duatani na tagane. E vakatakarakarataka oqo na nona yaco na matanitu o Isireli me veidinadinati kei ira na matanitu era qaravi matakau qai vakararavi tale ga vei ira. Sa sega ni vakavinavinakataki Jiova ena vuku ni nona vutuniyau vakayago, e vakavinavinakataki ira ga na nodra kalou na veimatanitu e sa lai qarava, oqo e vakavuna me sega kina ni dina ina veidinadinati e cakava kei na Kalou. Sa rauta me veilewaitaka na matanitu sa veibutakoci vakayalo oqo o Jiova!—Osea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Na cava e macala me baleta na veiyalayalati ni Lawa ena gauna e vakatara kina o Jiova me rau kau vakavesu o Isireli kei Juta?

¹¹ Na cava e kena itotogi o Isireli ni biuti watina? A vakavuna na Kalou me lako “ki na veikau” kei Papiloni, na matanitu e vakamalumalumutaki Asiria, era bobula tu kina na Isireli me tekivu mai na 740 B.S.K. (Osea 2:14) Ena gauna e bokoca kina o Jiova na matanitu yavusa e tini, e sega ni bokoca na nona veiyalayalati ni vakawati e cakava taumada vua na matanitu taucoko o Isireli yavusa e 12. Ena gauna mada ga e vakatarai ira kina na kai Papiloni mera vakarusai Jerusalemi ena 607 B.S.K. qai vakatara tale ga mera kau vakavesu na Juta, e se sega ga ni bokoca na Kalou na Lawa e solia vei Mosese e veiyalayalati kina kei na 12 na yavusa o Isireli ena gauna e vakawati vakatakarakara kina kei ira. E qai bokoci na veiyalayalati oya ena gauna era besetaki Jisu Karisito ra qai vakamatei koya ena 33 S.K. o ira na nodra iliuliu na Jiu.​—Kolosa 2:14.

Vunauci Isireli o Jiova

12, 13. Na cava e vakabibitaki ena Osea 2:6-8, e dina vakacava oqo vei Isireli?

¹² A vakaroti Isireli na Kalou me “biuta laivi ko koya na nona dautagane,” ia e se lakovi ira tiko ga o ira na domoni koya. (Osea 2:2, 5) “O koya oqo,” e kaya o Jiova, “ka’u na latia kina na nomu sala e na soni, ka viria e dua na bai vatu, me na sega ni kunea rawa ko koya na nonai lakolako. Ena cicimuri ira tale ga ko koya era sa nonai tau, ka sega ni vauci ira; ka na qarai ira ko koya, ka sega ni kunea: ena qai kaya ko koya, Au na la’ki lesu tale vua na watiqu eliu; ni sa vinaka cake vei au na noqu tiko eliu. Ia na ka oqo sa lecava ko koya, ni sai au ga ka solia vua na sila kei na waini kei na waiwai, ia ka’u vakalevutaka vua na siliva, kei na koula, ia era sa vakayagataka vei Peali.”—Osea 2:6-8.

¹³ Dina ga ni kere veivuke o Isireli vei ira na veimatanitu era “nonai tau,” ia e sega ni dua e rawa ni vukei koya. E vaka sara ga e lati ena soni me dredre kina na nodra vukei koya. Ni oti nodra bukudruadruataka tiko na koro me tolu na yabaki, era qai vakarusa na kai Asiria na koroturaga kei Isireli o Samaria ena 740 B.S.K. E sega ni qai tauyavutaki tale na matanitu yavusa e tini. E so ga vei ira na Isireli era qai vakila na vinaka ni nodra qaravi Jiova o ira na nodra qase. O ira na lewe lailai oqo era sega ni via qaravi Peali ra qai saga mera vakavoutaka tale na nodra veiyalayalati kei Jiova.

Talevi Lesu na Drama

14. Erau veilesuvi tale vakacava o Osea kei Komera?

¹⁴ Me matata vei keda na kena vakatauvatani na vakawati nei Osea kei na nodrau veiwekani o Isireli kei Jiova, vakasamataka mada na vosa oqo: “Sa qai kaya vei au ko Jiova, Mo lako tale, mo mani lomana na yalewa sa daulomani vua na wekana, ka sa dautagane ga.” (Osea 3:1) E muria o Osea na ivakaro oqo ena nona lai kauti Komera lesu mai vua na tagane erau sa tiko vata. E qai vakaroti watina o Osea: “Mo tiko ga mo noqu ka bogi vuqa; mo kakua ni ia na dautagane, mo kakua ni nona na tamata tani.” (Osea 3:2, 3) E rogoca na ivakaro oya o Komera, qai ciqomi koya tale o Osea me rau veiwatini. E yaco vakacava oqori ena nona veiwekani na Kalou kei ira na lewe i Isireli kei Juta?

15, 16. (a) E rawa vakacava vua na matanitu sa vakavulici oti me vosoti koya na Kalou? (b) E vakayacori vakacava na Osea 2:18?

¹⁵ Ena gauna era tiko kina vakavesu na lewe i Isireli kei Juta e Papiloni, e vakayagataki ira na nona parofita na Kalou mera ‘vosa vakayalovinaka vei ira.’ Me rawa nira qai vosoti, a vinakati vei ira na nona tamata mera veivutuni ra qai suka tale vua na Watidra, me vaka ga nona suka vei watina o Komera. Sa na qai rawa kina vei Jiova me kauta tani na matanitu sa vakavulici oti e vaka na watina mai na “veikau” o Papiloni me lesu tale i Juta e Jerusalemi. (Osea 2:14, 15) E yaco nona vosa ni yalayala oqo ena 537 B.S.K.

¹⁶ E vakayacora tale ga na Kalou na nona vosa ni yalayala oqo: “Ka’u na ia na veiyalayalati e na vukudra, kei na manumanu ni vanua, kei na manumanu vuka, kei na ka sa qasi voli e na qele; ia ka’u na musuka tani mai na vanua na dakai kei nai seleiwau kei nai valu, ka lewa me ra koto sobu e na vakacegu.” (Osea 2:18) Era lai bula ena vakacegu na vovo ni Jiu era suka ina nodra vanua, era sega ni rerevaki ira na manumanu. E vakayacori tale ga na parofisai oqo ena 1919 S.K., oqo na gauna era sereki kina na vo ni Isireli vakayalo mai vei “Papiloni na Ka Levu,” na lotu lasu kece e vuravura. Era sa tiko ena vakacegu ena parataisi vakayalo vata kei ira na nodra itokani era nuitaka tu mera bula tawamudu e vuravura. E sega ni tiko vei ira na lotu Vakarisito dina oqo na itovo vakamanumanu.—Vakatakila 14:8; Aisea 11:6-9; Kalatia 6:16.

Veika Bibi Meda Vulica

17-19. (a) Na itovo cava ni Kalou eda uqeti meda vakatotomuria? (b) Me tarai keda vakacava na veivosoti kei na yalololoma i Jiova?

¹⁷ Na Kalou e dauveivosoti qai dauloloma, e dodonu meda vaka tale ga oya. Oqori e dua na ka eda vulica ena imatai ni vica na wase ni Osea. (Osea 1:6, 7; 2:23) Nona yalorawarawa na Kalou me vosoti ira na Isireli era veivutuni e salavata kei na vosa vakaibalebale: “O koya sa ubia na nonai valavala ca ena sega ni tamata yaco: ia ko koya sa vakatusa ka biuta ena lomani.” (Vosa Vakaibalebale 28:13) E veivakacegui tale ga vei ira na veivutunitaka na nodra ivalavala ca na vosa ni daunisame: “Ai soro vua na Kalou na yalo sa raramusumusu; a yalo sa ramusu, ka bibivoro, ko ni na sega ni cata, na Kalou.”—Same 51:17.

¹⁸ E vakabibitaka na parofisai i Osea na nona loloma kei na nona veivosoti na Kalou eda qarava. Kevaka mada ga eda goletani mai na nona sala dodonu, e rawa nida saumaki vua da qai veivutuni. Ena ciqomi keda o Jiova nida cakava vaka kina. A vosoti ira mada na lewe ni matanitu o Isireli era veivutuni, na matanitu e cavuti ena iVolatabu me vaka na watina. Dina nira talaidredre vei Jiova ra qai ‘vakacudrui Koya na Yalosavasava ni Isireli, ia e vosoti ira ga baleta ni kila o koya nira tamata ga.’ (Same 78:38-41) Na veivosoti vaka oqori e dodonu me uqeti keda meda lako vata tiko ga kei na noda Kalou dauloloma, o Jiova.

¹⁹ Dina ga ni sega ni caka rawa e Isireli na laba, butako, kei na veibutakoci, e ‘vosa vakayalovinaka’ ga o Jiova vua. (Osea 2:14; 4:2) E dodonu gona me uqeta na lomada qai vaqaqacotaka na noda veiwekani kei Jiova nida vakasamataka na nona dauveivosoti kei na nona yalololoma. Meda dui tarogi keda gona: ‘E rawa vakacava niu vakatotomuria nona veivosoti kei na nona yalololoma o Jiova ena noqu veitaratara kei ira na tani? Ke dua noqu itokani lotu Vakarisito e vakacudrui au e kere veivosoti, e rawa beka meu veivosoti me vaka nona veivosoti na Kalou?’—Same 86:5.

20. Na ivakaraitaki cava e vukea meda nuitaka na veika e yalataka na Kalou?

²⁰ Vu ni inuinui na Kalou. E yalataka o koya: “Au na solia vua . . . na buca o Akori me nona inuinui.” (Osea 2:15, NW) A nuitaka tu na nona isoqosoqo makawa o Jiova e vaka na watina me suka tale ina nona vanua, na vanua e toka kina na “buca o Akori.” Na vakayacori ni parofisai oya ena 537 B.S.K., e rawa kina meda nuitaka ni na yaco dina na veika sa yalataka tu na Kalou vei keda.

21. E yaga vakacava na veivakavulici ni Kalou ena noda lako vata kei koya?

²¹ Me rawa nida lako vata tiko ga kei na Kalou, meda vulica tiko ga na veika e baleti koya da qai bulataka. Oqo na vuku a yali tiko e Isireli. (Osea 4:1, 6) Ia e so vei ira era raica na bibi ni nona vakavulici ira na Kalou ra bulataka ra qai vakalougatataki kina. E dua vei ira o Osea. E vaka kina o ira na 7,000 ena gauna i Ilaija era sega ni tekiduru vei Peali. (1 Tui 19:18; Roma 11:1-4) Ena vukei keda meda lako vata tiko kei na Kalou na noda ciqoma tale ga na veivakavulici ni Kalou.—Same 119:66; Aisea 30:20, 21.

22. Me raici vakacava na vukitani?

²² Namaka o Jiova mera cata na vukitani o ira na liutaki ira na nona tamata. Ia e kaya na Osea 5:1: “Dou rogoca na ka oqo, na bete, ka vakarorogo, na mataqali i Isireli; ia dou vakatu daliga mai, na mataqali ni tui; ni sa baleti kemudou na vosa ni veilewai, ni dou sai cori mai Misipa, kei na lawa sa tevuki mai Tepori.” Era vaka na icori kei na lawa vei ira na Isireli o ira na iliuliu vukitani baleta nira coriti ira na Isireli mera qaravi matakau. Erau rairai vanua ni qaravi kalou lasu vaka oqori na ulunivanua o Tepori kei na vanua e vakatokai me o Misipa.

23. E yaga vakacava vei iko na nomu vulica na Osea wase e 1 ina 5?

²³ Me yacova mai oqo, sa vakaraitaka vei keda na parofisai i Osea ni o Jiova e Kalou e dau vosoti ira, vakalougatataki ira, qai vakadeitaka na nodra inuinui o ira era muria na nona ivakasala ra qai cata na vukitani. Me vakataki ira na Isireli ena gauna makawa era veivutuni, meda vakasaqarai Jiova tiko mada ga da qai saga tiko ga meda vakamarautaki koya. (Osea 5:15) Nida cakava oqori, eda na tauca na veika vinaka da qai vakila na marau kei na vakacegu era vakila o ira kece na lako tiko ena yalodina kei na Kalou.—Same 100:2; Filipai 4:6, 7.

[iVakamacala e ra]

O na Sauma Vakacava?

• Na cava e vakatakarakarataka nona vakawatitaki Komera o Osea?

• Na cava e veilewaitaki Isireli kina o Jiova?

• Na ivakavuvuli cava ena Osea wase e 1 ina 5 o taleitaka?

[iYaloyalo ena tabana e 18]

O kila se o cei e vakatakarakarataka na wati Osea?

[iYaloyalo ena tabana e 19]

E vakamalumalumutaki Samaria ena 740 B.S.K. o Asiria

[iYaloyalo ena tabana e 20]

Ra marau nira suka ina nodra vanua