Wase 18

“Na iVakataotioti kei Vuravura” sa Voleka!

1. Era na kila vakacava na imuri i Karisito ni sa tekivu lewa mai lomalagi o koya?

NI SA KOLOTAKI Setani kei ira na nona agilosi mai lomalagi o Jisu Karisito qai tekivu lewa ena nona Matanitu, e vakaraitaka o ya ni sa voleka na gauna me muduki kina o Setani kei na nona ivakarau ca ni veika. (Vakatakila 12:7-12) Ia era na kila ga vakacava na imuri i Karisito e vuravura ni sa yaco oti mai lomalagi na ka o ya, ni na sega ni raici rawa? Era na kila vakacava ni sa tiko tawarairai na Karisito ena lewa ni Matanitu ni Kalou, ni sa voleka tale ga “na ivakataotioti kei vuravura”? E rawa ni ra kila ena nodra raica se sa vakayacori tiko “nabivakatakilakila” a tukuna o Jisu.

2. Na cava eratou a tarogi Karisito kina na nona tisaipeli?

² Ni bera ni mate o Jisu, eratou a mai kerea vua e le va na nona i apositolo ena nona dabe toka ena Ulunivanua ni Veiolive e dua “na ivakatakilakila.” E dau vaka oqo na nodra wilika e le milioni na nodratou taro: “Ni tukuna mai vei keitou, se na yaco ninaica na veika oqo? ia ka cava na ivakatakilakila ni nomuni lako mai, kei na ivakataotioti kei vuravura?” (Maciu 24:3) Na cava dina e kedrau ibalebale na vosa oqo, “nomuni lako mai” kei “naivakataotioti kei vuravura”?

3. (a) Na cava na ibalebale dina ni vosa e rua, “nomuni lako mai” kei “na ivakataotioti kei vuravura”? (b) Na cava gona na vakadewa dodonu ni ka eratou a taroga na tisaipeli i Karisito?

³ Na vosa Vakirisi na parousia e vakadewataki e ke me “lako mai,” ia e kena ibalebale “sa tiko.” O koya gona, ni sa votu na “ivakatakilakila,” eda na kila sara ni sa tiko tawarairai o Jisu, ni sa lewa tiko ena Matanitu ni Kalou. E veivakacalai sara tale ga na vosa “ivakataotioti kei vuravura.” E sega ni kena ibalebale na ivakataotioti ni vuravura qele, ia na ivakataotioti ga ni ivakarau ni veika vakavuravura i Setani. (2 Korinica 4:4) Na nodratou taro gona na i apositolo e dodonu me vaka oqo: “Ni tukuna mai vei keitou, Se ena gauna cava ena yaco kina na veika oqo, ia na cava na ivakatakilakila ni nomuni tiko kei na gauna ni ivakataotioti ni ivakarau ni veika?”​—Maciu 24:3, New World Translation.

4. (a) Na cava soti ena okati ena “ivakatakilakila” a tukuna o Jisu? (b) E vakatauvatani vakacava ki na mawe ni qaqalo ni liga na “ivakatakilakila”?

⁴ E sega ni tukuna o Jisu ni na okati ena “ivakatakilakila” o ya e dua ga na ka. A vakamacalataka e vuqa sara na i tuvaki kei na veika ena yaco. E sega ni o Maciu wale ga, ia e vica tale na dauvolavola ni iVolatabu era a vola e so tale na ka me na kilai kina na “i otioti ni veisiga.” Na ka kece e parofisaitaki tu mai oqo ena yaco ena i tabagauna era vakatoka na dauvola iVolatabu me “i otioti ni veisiga.” (2 Timoci 3:1-5, NW; 2 Pita 3:3, 4) Na ka kece oqo ena vaka na mawe ni qaqalo ni ligana e dua, ni na sega vakadua ni tautauvata kei na mawena e dua tale. Na “i otioti ni veisiga” sa tu ga na mawena, se veika ena yaco kina. Na veika oqo era vaka “na mawe ni qaqalo ni liga” e sega ni cala na kena vakadinadina, ni na sega ni tautauvata kei na dua tale na i tabagauna.

5, 6. Ni o sa vakawilika na 11 na ivakadinadina me baleta na “i otioti ni veisiga” ena taqana e tarava, na cava o raica rawa me baleta “na gauna ni ivakataotioti ni ivakarau ni veika”?

⁵ Ena wase 16 ni ivola oqo eda a raica kina na ivakadinadina vaka iVolatabu ni sa lesu mai na Karisito, qai tekivu lewa sara ena kedra maliwa na kena meca ena yabaki 1914. Ia raica mada vakavinaka oqo na duidui basoga ni “ivakatakilakila” ni nona tiko na Karisito, kei na ivakadinadina tale e so ni sa tu oqo ena kena “i otioti ni veisiga” na ivakarau ca ni veika i Setani. Ni o vakawilika ena va na tabana e tarava oqo na veika sa parofisaitaki tu mai, vakasamataka na sala e so era sa vakayacori tiko kina me tekivu mai na 1914.

“VEIBOLEBOLEI NA VEIVANUA ESO, KEI NA VEIMATANITU ESO.”—Maciu 24:7.

E sega ni vakabekataki ni o sa raica na kena vakayacori tiko na i wase ni ivakatakilakila oqo me tekivu sara mai na 1914! A bola ena yabaki o ya na iMatai ni iValu Levu. Sega ni se bau yaco vakadua ena gauna sa oti yani e dua na i valu e vaka o ya na kena ca. Na ivalu o ya e tarai vuravura kece. Na iMatai ni iValu Levu e sivia na ivalu lelevu kece era cabolo ena 2,400 na yabaki yani e liu ni bera na 1914. Ni oti ga e 21 na yabaki mai na ivalu o ya, a bola tale na iKarua ni iValu Levu. E vakavataki na kena ca cake sara mai na iMatai ni iValu Levu.

E carubi tiko ga na veivaluvaluti vakadomobula. Me tekivu mai na gauna a cava kina na iKarua ni iValu Levu ena 1945, era sa mate e sivia e le 25 na milioni ena 150 na ivalu era yacoyaco tiko ena veiyasa i vuravura. Ena kena ivakatautauvata, e cabolo tiko ena dua na siga e vuravura e 12 na ivalu. Sa qai tu na rivarivabi de na dua tale na ivalu levu. O Mereke duadua mada ga e tu vua na i yaragi vakaniukilia e rawa ni ra vakamatei kina vaka 12 na tagane, yalewa, kei na gone kece e vuravura!

“ENA YACO . . . NA DAUSIGA.”​—Maciu 24:7.

Ni oti na iMatai ni iValu Levu, sa qai yaco na dausiga levu duadua e bau sotava na kawatamata. Ena vualiku kei Jaina mada ga era mate kina ena veisiga e 15,000 ena vuku ni waloloi. Ia na leqa ni kakana li sa qai ca sara ni oti na iKarua ni iValu Levu. A waloloi e dua na i kava kei vuravura! Mai na gauna o ya me yacova mai oqo, sa sega ni dau veirauti tu ga na kakana vei ira e vuqa ena vuravura.

“Ena veiya 8.6 na sekodi, e dua mai na vanua e se bera ni vakatorocaketaki e mate ena vuku ni kana vakaca,” e kaya na New York Times ni 1967. E le milioni era mate tiko ga ena levu ni waloloi​—rauta ni 50 na milioni ena dua na yabaki! Ena 1980, era viakana e rauta ni dua na i kava ni tamata e vuravura (1,000,000,000 na tamata), ni sa sega ni veirauti na kedra kakana. Ena vanua mada ga e levu kina na kakana, e vuqa era sega ni voli kakana rawa ni ra rui dravudravua.

“[ENA] VEIVANUA ESO . . . NA MATE CA.”​—Luke 21:11.

E levu cake era a mate ena mate ca na Spanish Flu ni oti ga na iMatai ni iValu Levu ni vakatauvatani kei ira era mate ena mate lelevu cava tale e sa bau tara na kawatamata. Era a mate kina e rauta ni 21 na milioni! Ia, e ravuravu tiko ga na mate lelevu. Era mate ena veiyabaki e le milioni ena mate ni uto kei na kenisa. Sa dewa totolo sara na mate ni veiyacovi. E vuqa na mate rerevaki me vaka na malaria, na snail fever, kei na river blindness, era ravuravu ena vuqa na vanua, vakauasivi mai Esia, Aferika, kei Amerika Vakalatina.

“KA NA YACO . . . NA UNEUNE E NA VEIVANUA E VUQA.”—Maciu 24:7, VV.

E vuqa sara na uneune lelevu sa yaco mai na 1914 me yacova mai oqo ni vakatauvatani kei na gauna tale e so e tautauvata na kedra balavu. Ena 1,000 na yabaki vakacaca mai na 856 S.K. ki na 1914 S.K., e 24 ga kina na uneune lelevu, era mate kina e rauta ni le 1,973,000. Ia ena 63 na yabaki mai na 1915 ki na 1978, era mate ena 43 na uneune lelevu e rauta ni le 1,600,000.

“TUBU VAKALEVU NA I VALAVALA TAWA DODONU.”​—Maciu 24:12, VV.

E rogovaki mai na veiyasa i vuravura na kena sa qai levu ga na ivakarau ca kei na basulawa. Sa sega ni tarovi rawa na basulawa kaukauwa me vaka na laba, kucu, kei na butako. Mai Mereke mada ga, e yaco kina na basulawa bibi ena i vakatautauvata ni dua ena veiyadua na sekodi. Ena vuqa na vanua, e sega ni dua e nuidei ni taubale tu ena gaunisala ena siga mada ga. Ena bogi era sogosogobutu e vale na tamata ena nodra rere ni lako ki tuba.

“ENA KANI YATEDRA NA TAMATA E NA RERE.”​—Luke 21:26.

E rairai vakavulomaleqa vakalevu duadua edaidai na rere. Ni oti toka ga vakalailai na kena vakacabotetaki na i matai ni gasaukuro niukilia, a kaya sara oqo o Harold C. Urey, e saenitisi ni veika vakaatomi: “Eda kana rerere, moce rerere, bula rerere, qai mate ena rere.” Oqo na ka era vakila tiko e le vuqa. Ia e sega ni vu oqo baleta wale ga na nodra nuiqawaqawataka tu ni na yaco na i valu vakaniukilia. Era rerevaka tale ga na basulawa, na veivagagai, na mate ca, na tubu ni i sau ni i yaya, kei na vuqa tale na ka e rawa ni veivakaleqai vei ira, se rawa sara ga ni ra mate kina.

“TALAIDREDRE KI VEI IRA NA NODRA QASE.”​—2 Timoci 3:2.

Sa lailai sara na nodra kaukauwa na i tubutubu edaidai vei luvedra. Era saqata na ivakarau ni veiliutaki kece na i tabagone. O koya gona, e leqa tu ni veimatanitu kece e vuravura na nodra dau basulawa na i tabagone. Era vakavuna tiko na gone e koto na nodra yabaki ni bula mai na 10 ki na 17 e sivia na veimama ni basulawa bibi ni so na vanua. Na laba, kucu, moku, butako, basu vale, butako motoka​—na ka kece oqo era cakava tiko na gone. E sega tale ni dua na gauna e tautauvata kei koya oqo ena nodra talaidredre na gone vei ira na nodra qase.

“DAUVINAKATA NAI LAVO.”​—2 Timoci 3:2.

Se e vei ga eda na rai kina edaidai, eda na raica na lomakocokoco ni tamata. E vuqa era na cakava na ka ga sa lomadra me rawa mai kina na i lavo. Era na butako se laba sara ga. E so na tamata kocokoco era kilai levu ni ra dau bulia, ra qai volitaka na i yaya sa macala tu ni na rawa ni tauvimate se mani mate sara kina o ira na volia. E so era sa kaya sara tiko ga me baleta na i lavo, ‘Oqo na noqu kalou,’ se ra vakaraitaka oqo ena ivakarau ni nodra bula voli.

“LOMANA VAKALEVU NA MARAU A RA NA LOMANI KOYA NA KALOU VAKALAILAI.”​—2 Timoci 3:4.

E vuqa edaidai era nanuma ga na ka me ra marau kina se o ira na wekadra, sega ni ka me marau kina na Kalou. Qai vakauasivi ni vuqa era taleitaka na ka e cata na Kalou me vaka na veidauci, na veibutakoci, na daumateni, na vakayagataki ni waigaga ni veivakamatenitaki, kei na veika tale e so e dau raici tu me ka ni veivakamarautaki. Na ka ni veivakamarautaki mada ga e yaga, ena dau qarai ga me liu mai na kena vulici na veika me kilai kina na Kalou kei na nona qaravi.

“NODRA GA NA LOTU VAKARAIRAI, KA SEGA VEI IRA NA KENA DINA.”​—2 Timoci 3:5.

Sa laurai levu edaidai na lotu vakarairai vei ira na tauvanua kei ira tale ga na i liuliu lelevu vakamatanitu. Era na dau lako beka ki lotu se soli i lavo me tokoni kina na sasaga vakalotu. Era na bubului beka ena iVolatabu o ira na vakailesilesi ni matanitu ena gauna era vakatikori kina. Ia e dau vakavuqa me ka ‘ga ni lotu vakarairai’ o ya. Sa parofisaitaka tu mai na iVolatabu ni na sega tu ni dua na ka ena nodra bula na tamata edaidai na sokalou dina vua na Kalou. E sega dina ni tu e dua na i gu me uqeti ira ena sala me ra vinaka kina.

“VAKARUSAI VURAVURA TIKO.”​—Vakatakila 11:18, VV.

Sa vagagai tiko na cagi eda ceguva, na wai eda gunuva, kei na vanua eda tea kina na keda. Sa rui leqa bibi sara oqo ni vakasala kina na saenitisi o Barry Commoner: “Au vakabauta ni sa na oti vakadua vua na vuravura oqo me vanua e ganita me bula kina na tamata kevaka e sega ni tarovi na kena vagagai tiko ga.”

⁶ Ena veika sa raici oti mai oqo, e sega li ni matata ni sa yaco sara tiko ga ena gauna oqo na “ivakatakilakila” a tukuna o Karisito kei na ivakadinadina eratou a parofisaitaka tu mai na nona i apositolo? E dina ni levu sara tu na ivakadinadina, ia sa na rauta mada ga na kena sa volai tu e ke me vakaraitaka ni da sa bula dina tu oqo ena gauna e parofisaitaka na iVolatabu me “i otioti ni veisiga.”

7. (a) Na cava na vuna e rui kilai tani kina na parofisai vaka iVolatabu me baleta na nona tiko na Karisito kei na “i otioti ni veisiga”? (b) Na cava era a tukuna tiko na i liuliu lelevu kei vuravura ni voleka na 1914, e duidui kei na ka sa parofisaitaki tu mai ena iVolatabu?

⁷ Ia era na kaya beka e so: ‘Sa ra dau yacoyaco tu mai ena veigauna sa oti na veika e so me vaka na i valu, na dausiga, na mate lelevu, kei na uneune. Ena sega ni dredre kina me parofisaitaki ni veika oqo era na yaco tale.’ Ia vakasamataka mada: E sega wale ga ni parofisaitaka na iVolatabu ni ra na yaco na veika oqo, ia e tukuna sara ga ni na tara na vuravura raraba. E kaya tale ga na iVolatabu ni ka kece oqo ena tara na i tabatamata a bula donuya mai na yabaki 1914. Ia na cava sara mada era a kaya tiko na i liuliu rogo kei vuravura ni voleka na 1914? Era a kaya ni i tuvaki ena gauna o ya sa qai kena e vinaka duadua. Era kaya tale ga ni i tuvaki o ya sa rawa ni nuitaki kina na bula veisaututaki e vuravura raraba. Ia era a yaco ena kedra gauna donu ena yabaki 1914 na leqa ca sara sa parofisaitaka tu mai na iVolatabu! Ni ra kaya sara ga ena gauna oqo na i liuliu lelevu kei vuravura, ni yabaki 1914 e veisau kina vakadua na i tuvaki kei vuravura.

8. (a) Na itabatamata cava a tukuna o Jisu ena raica na icavacava ni ivakarau ni veika oqo? (b) O koya gona, na cava sa macala vinaka tu vei keda?

⁸ Ni sa vakaraitaka oti o Jisu e vuqa na ka e vakatakila­kilataka na gauna e tekivu mai na 1914, sa qai kaya tale: “Ena sega ni takali mada nai tabatamata oqo, ena yaco eliu na ka kecega [okati kina na i cavacava ni ivakarau ni veika] oqo.” (Maciu 24:34, 14) Na i tabatamata cava mada a vosa tiko kina o Jisu? E vosa tiko o koya me baleta na i tabatamata a bula donuya na 1914. O ira na se bula tu mai na i tabatamata o ya, era sa qase sara ena gauna oqo. Ia, e so vei ira era na bula tu me ra raica na i cavacava ni ivakarau ca ni veika oqo. O koya gona, na ka sa macala vinaka tu vei keda oqo: Ena sega ga ni dede sa na muduki vakasauri na ca kece ga kei ira kece tale ga na tamata ca ena Amaketoni.

[iYaloyalo ena tabana e 149]

E tukuna vei iratou na nona tisaipeli o Jisu na ivakadinadina raici votu ni nona sa tiko tawarairai ena lewa ni Matanitu ni Kalou

[iYaloyalo ena tabana e 154]

1914—AMAKETONI

E so vei ira ena itabatamata a bula donuya na 1914 era na raica na icavacava ni ivakarau ni veika ka bulata yani