Wase Tolusagavulu

“Vakacegui Ira na Noqu Tamata”

Aisea 40:1-31

1. Na cava e dua na sala e vakacegui keda kina o Jiova?

NA KALOU o Jiova e ‘vu ni vakacegu.’ Na veika e yalataka tu ena nona Vosa volai e dua na sala e vakacegui keda kina. (Roma 15:4, 5) Me kena ivakaraitaki, ke sa mate e dua na wekamu o lomana, sa na bau veivakacegui dina na inuinui ni veivakaturi ena vuravura vou ni Kalou, se vakaevei? (Joni 5:28, 29) Qai vakacava ga na nona yalataka o Jiova ni sa na vakarau muduka na itovo ca qai veisautaka na vuravura me parataisi? Sega li ni veivakacegui na noda dau vakananuma ni rawa nida bula yani ena Parataisi oya sa voleka, me qai kua vakadua nida mate?​—Same 37:9-11, 29; Vakatakila 21:3-5.

2. Na cava e rawa nida nuitaka kina na veika e yalataka na Kalou?

² Vakaevei, e rawa nida nuitaka dina na veika e yalataka na Kalou? Io! O koya e vosa yalayala tiko oya e nuitaki vakaoti. E tu vua na kaukaua kei na igu me cakava na veika e tukuna. (Aisea 55:10, 11) E laurai na dina ni ka oqo ena vosa i Jiova vua na parofita o Aisea ni na vakalesuya tale e Jerusalemi na sokalou dina. Meda raica mada na parofisai oya e volai ena Aisea wase 40. Nida vakayacora oqo eda na qai vakabauti Jiova dei ga kina, ni o koya e dau dina ina veika e yalataka.

Na Vosa ni Yalayala e Veivakacegui

3, 4. (a) Na vosa veivakacegui cava e vola o Aisea ena qai yaga vei ira na tamata ni Kalou ena gauna e muri? (b) Ena vuku ni cava era na kau vakavesu kina i Papiloni na lewe i Juta kei Jerusalemi, ena vakacava na dede ni nodra na tu vakavesu e kea?

³ Ena ikawalu ni senitiuri B.S.K., e vola na parofita o Aisea na vosa veivakacegui ena qai yaga vei ira na tamata i Jiova ena gauna e muri. Ni tukuna oti ga vei Tui Esekaia o Aisea na vakarusai i Jerusalemi sa roro mai kei na nodra na kau vakavesu na Jiu i Papiloni, sa qai cavuta o koya na vosa yalayala i Jiova ni na vakatikori ira tale ena nodra vanua: “Dou vakacegui ira, dou vakacegui ira na noqu tamata, sa kaya na nomudou Kalou. Dou vosataka na vosa ni veivakacegui ki Jerusalemi, ka tukuna vua, ni sa oti na nona gauna ni oca, ni sa bokoci na nona caka cala; ni sa cudruvi ko koya e na liga i Jiova me rauta vakarua na nonai valavala ca kecega.”​—Aisea 40:1, 2.

⁴ ‘Vakacegu,’ oqo na vosa e kune ena itekitekivu sara ga ni Aisea wase 40, e vakavotuya ni itukutuku ni rarama kei na vakanuinui vinaka e koto ena vo ni wase ni ivola i Aisea. Nira a vukitani na lewe i Juta kei Jerusalemi, era na kau kina vakavesu i Papiloni ena 607 B.S.K. Ia era na sega ni bobula tawamudu vei ira na kai Papiloni na Jiu era kau vakavesu. Ena qai oti ga na nodra tiko vakavesu me yacova ni ‘sa bokoci na nodra cakacala.’ Me vakacava na kena dede? Na parofita o Jeremaia e kaya ni na yabaki 70. (Jeremaia 25:11, 12) Ni oti oya, ena tuberi ira lesu e dua na kena vo era sa veivutuni o Jiova mai Papiloni me yaco i Jerusalemi. Ena ika70 ni yabaki e laladidi tu kina o Juta, sa na wacava na cegu ni yalo e tuburi ira na tu vakavesu nira kila ni sa yaco na gauna mera sereki kina!​—Taniela 9:1, 2.

5, 6. (a) Na cava ena sega ni vakadredretaka kina na vakayacori ni yalayala ni Kalou na balavu ni sala mai Papiloni i Jerusalemi? (b) Nodra vakatikori tale na Jiu ina nodra vanua ena lai tarai ira vakacava na veimatanitu?

⁵ Na balavu ni sala mai Papiloni i Jerusalemi e 800 ina 1,600 na kilomita, e vakatau oya ena sala e muri. Vakaevei, na ilakolako balavu oya, ena vakadredretaka beka na vakayacori ni veika e yalataka na Kalou? Sega sara! E vola o Aisea: “Sa rogo na domo ni dua sa kacikaci e loma ni veico, Dou caramaka na sala i Jiova, cakava me dodonu e loma ni vanua na salatu ni noda Kalou: Ena vakaceceretaki na buca kecega, ka na vakalolovirataki na ulu-ni-vanua kei na vanua cecere kecega; na tikina sa veve ena vakadodonutaki, kei na tikina sukusukura ena vakalogalogavinakataki: ena qai vakarairaitaki mai nai ukuuku i Jiova, ka ra na raica vata na tamata kecega: ni sa cavuta na gusu i Jiova.”​—Aisea 40:3-5.

⁶ Nira se bera ni gole yani ena dua na ilakolako balavu na veituraga ena Tokalau e Loma, ra dau talai ira mada nodra tamata mera lai caramaka na sala, era kelia laivi na vatu lelevu, ra bau viria na ikawakawa ra qai sivita vakatautauvata na veidelana. Ia ena vukudra na Jiu era suka tiko oya, na Kalou sara ga e vaka e liu tiko me caramaka na nodra sala. Sa rauta baleta ni o ira oqo era vakatokai ena yaca i Jiova. Kena ikarua, ena vakalagilagi tale ga o koya ena matadra na veimatanitu ni sa vakatikori ira tale na nona tamata ina nodra vanua me vaka e yalataka. Se ra taleitaka se sega, era na raica ga na veimatanitu oya ni o Jiova e dau dina ina nona vosa ni yalayala.

7, 8. (a) E vakayacori vakacava na veika e volai ena Aisea 40:3 ena imatai ni senitiuri S.K.? (b) E vakayacori vakacava ena ivakatagedegede levu cake ena 1919 na parofisai i Aisea?

⁷ Na vakayacori ni parofisai oqo a sega ni yalani wale ga ena nodra vakatikori tale na Jiu ena ikaono ni senitiuri B.S.K. A vakayacori tale ga ena imatai ni senitiuri S.K. Me vaka e parofisaitaki ena Aisea 40:3, na domo i Joni na Dauveipapitaiso na “domo ni dua sa kacikaci e loma ni veico.” (Luke 3:1-6) Ena veiuqeti ni yalo tabu e kaya o Joni ni vosa oqo i Aisea e vakaibalebaletaki vua. (Joni 1:19-23) E tekivu caramaka na sala o Joni na Dauveipapitaiso vei Jisu Karisito ena 29 S.K.a Nona kacikacivaki rawa e liu oya e vakayadrati ira na lewenivanua mera namaka na basika ni Mesaia yalataki, me rawa kina nira vakarorogo vua ra qai muri koya. (Luke 1:13-17, 76) Ena vakayagataki Jisu o Jiova me tuberi ira na veivutuni ina bula galala ena rawata duadua ga vei ira na Matanitu ni Kalou​—era na sereki kina mai na ivau ni ivalavala ca kei na mate. (Joni 1:29; 8:32) Sa qai vakayacori na vosa i Aisea ena ivakatagedegede e levu cake ena nodra vakabulai ena 1919 mai vei Papiloni na Ka Levu e dua na vo ni Isireli vakayalo kei na nodra vakabulabulataki tale mera tomana na sokalou dina.

⁸ Vakacava ga o ira ena vakayacori taumada vei ira na vosa ni yalayala​—o ira na Jiu era tu vakavesu e Papiloni? Rawa beka nira nuitaka dina na yalayala i Jiova me vakasukai ira ina nodra vanua lomani? Io, e rawa sara ga! Ena vosa e matata vinaka na kedra ibalebale kei na vosa vakatautauvata e yavutaki ena bula ni veisiga, e vakarautaka vei ira na Jiu o Aisea na vuna vinaka mera nuitaki Jiova kina vakaoti, ni na vakayacora dina na ka e yalataka.

Na Kalou e Tawamudu na Nona Vosa

9, 10. E veidutaitaka vakacava o Aisea na lekaleka ni bula ni tamata kei na dei ni “vosa” ni Kalou?

⁹ Kena imatai, e tawamudu na vosa i koya e yalataka na nodra vakatikori tale na Jiu. E vola o Aisea: “Sa vosa mai e dua ka vaka, Mo kaci mada! A sa kaya ko koya, A cava me’u sa kacivaka? Sa co ga na tamata kece, ka sa vaka na se ni co na kedrai ukuuku kecega: sa daumalai na co, a sa daumira na sena, ni sa uvuca nai cegu i Jiova: e dina era sa co ga na tamata. Sa daumalai na co, a sa daumira na sena, ia na vosa ni noda Kalou ena tu dei ka tawa mudu.”​—Aisea 40:6-8.

¹⁰ Era kila vinaka na Isireli ni sega ni tubu tu ga me tawamudu na co. Donuya na vulaimamaca ena todra ni siga, e dau malai sara ga na co drokadroka. Na bula tale ga ni tamata e via vaka na co​—ni rui lekaleka. (Same 103:15, 16; Jemesa 1:10, 11) E veidutaitaka o Aisea na lekaleka ni bula ni tamata kei na dei ni “vosa” ni Kalou, oya na vosa e tauca me baleta na nona inaki. Io, “na vosa ni noda Kalou” e tudei me tawamudu. Ni sa vosa na Kalou, sega tale ni dua na ka e rawa ni tarova se vakadaroya na kena vakayacori.​—Josua 23:14.

11. Na cava e rawa nida nuitaki Jiova kina me vakayacora na veika e yalataka tu ena nona Vosa volai?

¹¹ Nikua, e volai tu ena iVolatabu na vosa a tauca o Jiova me baleta na nona inaki. E saqati vakaca na iVolatabu ena vica vata na senitiuri, ra qai bolemate na dauvakadewa yaloqaqa kei na so tale mera taqomaka. Ia e sega ni bula mai na iVolatabu ena nodra sasaga wale ga. O Jiova duadua ga me vakacaucautaki ni taqomaka voli mai, na Kalou “sa bula ka tu dei ka tawamudu,” o koya e maroroya na nona Vosa. (1 Pita 1:23-25) Vakasamataka mada oqo: Ke sa maroroya o Jiova na nona Vosa volai me yacova mai oqo, sega li ni rawa nida nuitaki koya me vakayacora na veika e yalataka tu kina?

Na Kalou Kaukaua e Kauaitaki Ira Vakayalololoma na Nona Sipi

12, 13. (a) Na cava e rawa ni nuitaki kina na yalataki ni nodra na vakatikori lesu na Jiu? (b) Na cava na itukutuku vinaka e baleti ira na Jiu era tu vakavesu, ena vuku ni cava mera nuidei kina?

¹² E cavuta na ikarua ni vuna o Aisea me nuitaki kina na vosa ni yalayala nira na vakatikori tale na Jiu. O koya e yalayala tiko e Kalou kaukaua qai lomani ira dina na nona tamata. Tomana o Aisea na nona vosa: “Mo cabeta na ulu-ni-vanua cecere, ko iko Saioni, ka kauta mai nai rogorogo vinaka, mo tabalaka vakaukauwa na domomu, ko iko Jerusalemi, ka kauta mai nai rogorogo vinaka; mo tabalaka, kakua ni ko rere; kaya ki na veikoro e Juta, Raica na nomudou Kalou! Raica, ena lako vakaukauwa mai na Turaga ko Jiova, ia na ligana ena lewa e na vukuna: raica, na kenai sau ena solia sa tiko ga vua, kei na ka ni nona cakacaka e matana: ena vakani ira na nona qele ni sipi me vaka nai vakatawa; ena keveti ira na luve ni sipi e na ligana, ka kauti ira voli e na lomaserena; ko ira era vakasucuma tiko na luvedra ena tubera voli vakamalua ko koya.”​—Aisea 40:9-11.

¹³ Dau kena ivalavala ena gauna vakaivolatabu mera cibi na marama, mera kailavaka se seretaka na itukutuku vinaka ni qaqa ena ivalu se itukutuku ni veivueti. (1 Samuela 18:6, 7; Same 68:11, NW) E dusia vakaparofisai o Aisea ni tiko na itukutuku vinaka ena vukudra na Jiu era tu vakavesu, na itukutuku me kacivaki ena doudou, mai na dela ni veiulunivanua sara mada ga​—ena tuberi ira lesu na nona tamata o Jiova ina nodra koro lomani o Jerusalemi! Mera nuidei ni na “lako vakaukauwa mai” o Jiova. Sega ni dua na ka me na tarovi koya mai na ka sa yalataka me cakava.

14. (a) Na ivakatautauvata vakaciriloloma cava e cavuta o Aisea me vakaraitaka ni o Jiova ena tuberi ira vakayalololoma na nona tamata? (b) Na ivakaraitaki cava e dusia ni o ira na ivakatawa ni sipi era dau karona na nodra sipi? (Raica na kato ena tabana e 405.)

¹⁴ Ia na Kalou kaukaua oqo e kilai tale ga ni dau yalovinaka. E vakamacalataka o Aisea na ivalavala vakayalololoma ena tuberi ira kina na nona tamata o Jiova ina nodra vanua. O Jiova e vaka na ivakatawa ni sipi dau loloma e soqoni ira vata na nona lami qai roqoti ira ena “lomaserena.” Na vosa “lomaserena” e ke e rairai dusia na ilobi e cake ni isulu tokari. Oqo na vanua e dau roqota kina na lami sucuvou e se sega ni kaukaua na ivakatawa ni sipi. (2 Samuela 12:3) Sega ni vakabekataki nira nuidei vakalevu na tamata i Jiova era tu vakavesu nira rogoca na ivakatautauvata vakaciriloloma oya, era na kila kina ni lomani ira dina o Jiova. Io, e rawa nira nuitaki koya dina na nodra Kalou kaukaua dau yalololoma me vakayacora na ka sa yalataka vei ira!

15. (a) Ni naica e “lako vakaukauwa mai” kina o Jiova, ia o cei na ‘liga e lewa ena vukuna’? (b) Na itukutuku vinaka cava me na kacivaki ena doudou?

¹⁵ Na vosa i Aisea e levu sara na kena ibalebale vakaparofisai me baleta na noda gauna. E “lako vakaukauwa mai” ena 1914 o Jiova qai tauyavutaka mai lomalagi na nona Matanitu. Na ‘liga e lewa ena vukuna,’ oqo o Jisu Karisito, na Luvena, e vakatikora o Jiova ena nona idabedabe vakatui mai lomalagi. Ena 1919, a sereki ira nona tamata o Jiova mai vei Papiloni na Ka Levu qai tekivutaka na ilakolako me vakataudeitaki kina vakadua na sokalou savasava vei koya, na Kalou dina e bula tiko. Oqo na itukutuku vinaka e gadrevi me kacivaki yani ena doudou, me vaka sara ga ni kacivaki mai na veiulunivanua me rogoyawa kina. Meda tabalaka mada ga na domoda da qai tukuna yani ena doudou ni sa vakataudeitaka tale e vuravura oqo na Kalou o Jiova na sokalou vua!

16. E vakacava na ivalavala ni nona tuberi ira na nona tamata nikua o Jiova, na ivakarau cava e kotori kina?

¹⁶ E tiko e so tale na sala e yaga kina vei keda nikua na Aisea 40:10, 11. E veivakacegui nida raica na nona dau tuberi ira vakayalololoma na nona tamata o Jiova. Me vaka ga na ivakatawa ni sipi e kila vinaka na ka era gadreva na sipi yadua​—wili i ke na lami lalai era se sega soti ni kaukaua​—e kila vinaka o Jiova na veika era dui malumalumu kina na nona tamata yalodina. Kena ikuri, ni iVakatawa dau yalololoma o Jiova, e kotora na ivakarau mera muria na ivakatawa lotu vaKarisito. Mera vakatotomuria na yalololoma i Jiova na qase ni ivavakoso ena nodra dau karona na qelenisipi. Me kua ni yali vei ira na rai i Jiova me baleti ira na lewe yadua ni qelenisipi e “volia o koya ena dra i Luvena.”​—Cakacaka 20:28, NW.

Kalou Kaukaua, Kalou Vuku

17, 18. (a) Na cava mera nuidei kina na Jiu era tu vakavesu ni ka e yalataki me baleta na nodra vakatikori lesu ena yaco dina? (b) Na taro vakatubuqoroqoro cava soti e taroga o Aisea?

¹⁷ Mera nuidei na Jiu era tu vakavesu ni na vakatikori ira lesu dina na Kalou me vaka e yalataka, baleta ni o koya e Kalou e sega ni katumi rawa na nona kaukaua kei na vuku. E kaya o Aisea: “O cei sa vakarauta na wai e na qeteqete ni ligana, ka vakarauta na lomalagi e nai qaqalo ni ligana, ka kumuna vata e nai vakarau na qele kei vuravura, ka vakarauta e nai vakarau ni bibi na veiulu-ni-vanua, kei na veiulu-ni-koro e nai vakatovotovo? Ko cei sa kila rawa na Yalo i Jiova, se ko cei me nonai vakavuvuli me vakavulici koya? Erau sa bose vata kei cei, se ko cei sa vakavukui koya, ka vakavulici koya e nai valavala ni lewa, ka vakavulici koya me vuku; ia ko cei sa vakatakila vua na sala ni vuku?”​—Aisea 40:12-14.

¹⁸ Era taro vakatubuqoroqoro dina oqo vei ira na Jiu era tu vakavesu. E rawa beka vua na tamata wale me vakasuka na cabe ni ua ni wasawasa? Sega sara! Ia vei Jiova, na wasawasa e ubi vuravura kece e vaka ga na itiri ni wai ena qeteqete ni ligana.b Ena rawa li vua na tamata somidi me vakarautaka na balavu ni lomalagi vakaitamera e sinai tu ena veikalokalo se me vakarautaka na bibi ni veidelana kei na veiulunivanua e vuravura? Sega. Ia o Jiova, e rawarawa wale tu ga na nona vakarautaka na lomalagi, me vaka nona vakarautaka na balavu ni dua na ka na tamata ena ligana wale. Na kena sega ni dredre vua na Kalou me vakarautaka na bibi ni veidelana kei na veiulunivanua, e vaka sara ga ni biuti ira ena dua na ivakarau bibi. Ena rawa beka vei ira na tamata vuku sara mera vakasalataka na Kalou ena ka me cakava ena gauna oqo se me tukuna vua na ka me cakava ena veigauna sa tu mai liu? Sega sara!

19, 20. Na ivakatautauvata cava e vakayagataka o Aisea ena nona via vakabibitaka na cecere i Jiova?

¹⁹ Vakacava ga o ira na veimatanitu qaqa kei vuravura​—ena rawa beka nira vorata na Kalou ni sa kena gauna me cakava na ka e yalataka? E sauma o Aisea ena nona vakamacalataki ira vaka oqo na veimatanitu: “Raica, na veimatanitu sa nanumi me ra vaka e dua na mata ni wai e nai takitaki, ka vaka na kuvu-ni-soso e na dari ni vakarau; raica, sa tomika ko koya na veiyanuyanu me vaka sa ka lailai sara. Ia na kau mai Lepanoni, sa sega ni rauta me buka; ka sa lailai talega na kena manumanu mei soro kama. A veimatanitu kece sa vaka na ka walega vua; io, sa nanumi me ka lailai vei koya ka levu na ka sa sega, ka sa ka wale sara ga.”​—Aisea 40:15-17.

²⁰ O Jiova e raici ira na veimatanitu mera vaka ga e dua na mataniwai e turu mai na vokete. Na kedra bibi e vaka na kuvunisoso lailai wale e sega ni vakilai na kena bibi ena ivakarau.c Kaya mada ke dua e tara na icabocabonisoro vakaitamera qai vakayagataka me buka ni isoro na kau kece e robota na veidelana kei Lepanoni. Oti me sa qai cabora ena icabocabo na manumanu taucoko era tawana na veidelana oya. E sega ga ni se ganiti Jiova na isoro oya. Ena nona via vakaraitaka beka o Aisea ni se sega ga ni rauta na ka kece sa cavuti oya, sa qai cavuta na vakasama e kaukaua sara​—na veimatanitu kece era “vaka na ka wale ga” ena mata i Jiova.​—Aisea 40:17.

21, 22. (a) E vakabibitaka vakacava o Aisea ni o Jiova e tawavakatauvatani rawa? (b) Na ivakamacala matata i Aisea e vakavotuya na cava? (c) Na itukutuku dei vakasaenisi cava e vola o Aisea? (Raica na kato ena tabana e 412.)

²¹ Se baci via vakabibitaka o Aisea ni sega tale ni dua e tautauvata kei Jiova ena nona dusia na nodra sese o ira na dau buli matakau mai na koula, siliva, se kau. Sa ka vakalialia dina me nanumi ni matakau vaka oya e rawa ni vakatakarakarataki “koya ga sa tiko maicake ka toka era ko vuravura [se, “na vuravura mokimokiti,” NW],” o koya e lewai ira na lewena!​—Wilika na Aisea 40:18-24.

²² Na ivakamacala matata kece oqo era vakavotuya e dua vata ga na ka​—ni o Jiova e kaukaua duadua, e uasivi ena vuku, qai tawavakatauvatani rawa, e sega ni dua na ka me na tarovi koya mai na nona vakayacora na veika sa yalataka. Nira rogoca na vosa i Aisea o ira na Jiu era tu vakavesu e Papiloni, sa na wacava mada na cegu kei na dei ni yalodra! O keda nikua, e rawa tale ga nida nuidei nira na sega ni daro na veika e yalataka tu o Jiova me baleta na noda gauna mai muri.

“Ko Cei ka Bulia na Ka Oqori?”

23. Na vuna cava mera lomadei kina na Jiu era tu vakavesu, ia na cava e sa qai vakavotuya oqo o Jiova me baleti koya?

²³ E tiko e dua tale na vuna mera lomadei kina o ira na Jiu era tu vakavesu. O koya e yalataka na veivakabulai e bulia na ka kece ga qai tawavakaiyalayala na nona kaukaua. E cavuta sara o Jiova na veika e bulia me vakabibitaka kina na kaukaua vakatubuqoroqoro e tu vua: “Ia dou na qai vakatautauvatataki au kei cei, se me keirau vakatautauvatataki kei cei? sa kaya ko Koya na Yalosavasava. Dou ta cake, ka rai yani; ko cei ka bulia na ka oqori? Ka sa kauta vakamataivalu mai na kedrai vavakoso? Sa kacivi ira kecega e na yacadra, ka ni sa levu na nona kaukauwa, ka sa daugumatua sara; sa sega e dua sa yali.”​—Aisea 40:25, 26.

24. Ni tukuni koya tiko ga, e vakaraitaka vakacava o Jiova ni sega tale ni dua erau tautauvata?

²⁴ E tukuni koya tiko e ke na Yalosavasava ni Isireli. E dusia na kalokalo ni lomalagi o Jiova me vakaraitaka ni sega tale ni dua erau tautauvata. Me vaka na turaganivalu e tuvai ira vakamaqosa na nona matasotia, e lewai ira tale ga vaka oya na kalokalo o Jiova. Kevaka me a kacivi ira vata mai na veikalokalo, ena laurai ni “sa sega e dua sa yali.” Dina ni vakaitamera na iwiliwili ni kalokalo, ia e vakayacani ira, oqo beka me tiko na dui yacadra, se ivakatakilakila mera dui kilai kina. Era toka ga ena dui vanua sa ra biu vakamaqosa kina me vakataki ira na sotia era muria na ivakaro, ni o koya na nodra iLiuliu “sa levu na nona kaukauwa, ka sa daugumatua sara.” O koya gona, e tiko na yavu vinaka mera nuidei kina na Jiu era tu vakavesu. Na Dauveibuli e lewa na kalokalo e tu vua na kaukaua me tokoni ira na nona tamata.

25. Na cava na veisureti ni Kalou vei keda ena Aisea 40:26, nida ciqoma na cava beka eda na cakava kina?

²⁵ Rogoca mada na veisureti ni Kalou e volai toka ena Aisea 40:26, e kaya: “Dou ta cake, ka rai yani.” Ena nodra vakadidike na daunikalokalo edaidai, sa qai vakatubuqoroqoro ga na lomalagi e sinai tu kina na kalokalo ni raici vata kei na gauna i Aisea. Era nanuma na daunikalokalo era ilovi lomalagi ena vakadodorairai kaukaua sara ni tiko ena maliwalala e ilovi rawa, e rauta ni 125 na bilioni na isoso kalokalo (galaxy). Ia e nanumi ni dua mada ga vei ira na isoso oya​—na Milky Way​—e tiko kina e sivia na 100 na bilioni na kalokalo! Na noda kila oqo e dodonu me yavalati keda meda rokovi koya na Dauveibuli mai vu ni lomada da qai nuitaka vakaoti na nona vosa ni yalayala.

26, 27. E vakamacalataki vakacava na lomadra na tu vakavesu e Papiloni, ia na cava soti e dodonu mera kila?

²⁶ E kila o Jiova ni rawa ni vakavuyalolailai vei ira na Jiu na vicasagavulu vata na yabaki era tu vakavesu kina, mani uqeti Aisea me vola rawa tu ena vukudra na vosa veivakacegui oqo: “A cava ko sa vosa kina, ko iko Jekope, ko iko talega Isireli, ka kaya sa vuni tu na noqu sala vei Jiova, ia na noqu ka ka’u sa dodonu kina sa takali tani vua na noqu Kalou? Ko sa sega beka ni kila? ko sa sega ni rogoca? ko koya sa Kalou ka tawa mudu, ko Jiova, ko koya ka bulia nai yalayala kei vuravura; ena sega ni malumalumu ko koya, ena sega ni oca; sa sega ni dikevi rawa na nona vuku.”​—Aisea 40:27, 28.

²⁷ E vola o Aisea na vosa i Jiova e dusia na lomadra na tu vakavesu e Papiloni, e vica vata na drau na kilomita mai na nodra vanua. Era nanuma e so ni nodra “sala”​—na bula dredre era sotava tiko​—e tabogo se lecava na nodra Kalou. Era nanuma ni sega ni kauai o Jiova ena veika tawadodonu era sotava. Ia era vakadreti oqo ena ka e dodonu mera kila, ke ra sega ni kila mai na ka era sotava, ia mera kila mai na itukutuku era rogoca vei ira na tubudra. Oya ni o Jiova e rawa ni vakabulai ira na nona tamata, e lomana tale ga me vakayacora vaka kina. E Kalou tawamudu o koya, e Dauveibuli ni veika kece e vuravura. Ni tiko gona vua na kaukaua e vakaraitaka ena nona bulia na veika, ena sega ni dro bula kina vua o Papiloni, na matanitu qaqa. Ena sega ni oca vakadua na Kalou, me sega ni vakabulai ira rawa na nona tamata. Mera kua ni nanuma ni na macala vakaoti vei ira na veicakacaka i Jiova, nira na sega tu ga ni katuma rawa na nona vuku​—se na nona yalomatua, kilaka, kei na vakasama.

28, 29. (a) E vakadreti ira vakacava nona tamata o Jiova ni na vukei ira na oca tu? (b) Na ivakatautauvata cava e taurivaki me dusia ni o Jiova e dau vakaukauataki ira na nona tamata?

²⁸ Se baci kuria o Jiova, ena gusu i Aisea, na nona vosa ni veivakayaloqaqataki vei ira na tu vakavesu era yalolailai: “Sa dausolia na kaukauwa vei ira era sa malumalumu: ia ena vakalevutaka na kaukauwa vei ira era sa sega ni gumatua rawa. Io era na malumalumu ka oca ga na cauravou, a ra na bale sara na tamata bula: ia ko ira era sa waraki Jiova era na vakaukauwataki tale; era na cabe cake me vaka era vakatabana vakaikeli; era na cici, ka sega ni oca, era na lako tu, ka sega ni malumalumu.”​—Aisea 40:29-31.

²⁹ Nona vosa tiko oya o Jiova ena kena gadrevi mera vakaukauataki o ira na oca tu, de a vakasamataka tiko na nodra ilakolako dredre na tu vakavesu mera lesu ina nodra vanua. E tokaruataka vei ira na nona tamata o Jiova mera kila tiko ni dau nona ivalavala ga me vukei ira na oca tu era torovi koya yani mera kere veivuke. E rawa nira oca ra qai tarabe ena levu ni wawale o ira mada ga e se tu vinaka tu na nodra bula, o ira “na cauravou” kei ira “na tamata bula.” Ia e yalataka o Jiova ni na vakaukauataki ira era nuitaki koya, oya mera cici se taubale ra qai sega ni oca vakadua. E cavuti na ikeli, na manumanu levu, e vaka me sega ni oca ena veivukayaki e lomalagi me vica vata na aua, me dusia na ivalavala e dau vakaukauataki ira kina na nona tamata o Jiova.d Ni tu na ivakadei vaka oya ni nona dau veivukei na Kalou, e sega kina ni dua na vuna mera yalolailai na Jiu era tu vakavesu.

30. E veivakacegui vakacava vei ira na lotu vaKarisito dina nikua na iotioti ni vica na tikina ni Aisea wase 40?

³⁰ E tiko ena iotioti ni vica na tikina oqo e sogosogo kina na Aisea wase 40 na vosa veivakacegui me baleti ira na lotu vaKarisito dina era bula ena iotioti ni veisiga ca oqo. Levu sara na ka dredre eda sotava e dau veivakayalolailaitaki, ia e cegu na yaloda nida kila ni sega ni lecava na Kalou na ituvaki dredre eda dau vosota kei na veika rarawa eda sotava. Meda kila tiko ni o koya e bulia na ka kece ga, o koya “sa sega ni kilai rawa na nona vuku” ena vakadodonutaka na veika tawadodonu ena nona gauna kei na nona sala. (Same 147:5, 6) Ia ena gauna oqo, e sega ni tukuni meda vosota ena noda kaukaua ga. E rawa ni solia “na kaukauwa mana levu” o Jiova vei ira na nona tamata ena gauna ni leqa, ni sega ni vakaiyalayala na nona kaukaua.​—2 Korinica 4:7.

31. Na itukutuku veivakararamataki cava me baleti ira na Jiu era tu vakavesu e Papiloni e lewe tiko ni parofisai i Aisea, ia na cava eda rawa ni nuitaka vakaoti?

³¹ Vakasamataki ira mada na Jiu era tu vakavesu oya mai Papiloni ena ikaono ni senitiuri B.S.K. Na nodra koro lomani, o Jerusalemi, e vica vata na drau na kilomita na kena yawa, sa laladidi tu qai davo rusarusa na kena valenisoro. E vakacegui ira na Jiu na parofisai i Aisea baleta ni veivakararamataki vakayalo qai vakadeitaka na nodra vakanuinui ni o Jiova ena vakatikori ira tale ina nodra vanua! Ena 537 B.S.K., e tuberi ira lesu na nona tamata o Jiova ina nodra vanua qai vakadinadinataka e kea ni dau dina ina veika e yalataka. O keda tale ga e rawa nida nuitaka vakaoti na vosa i Jiova. Ena sega ni daro na veika totoka me baleta na nona Matanitu e yalataka tu ena parofisai i Aisea. Sa itukutuku vinaka dina oya​—na itukutuku me vakararamataka na kawatamata!

[iVakamacala e ra]

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 404, 405]

O Jiova na iVakatawa Dau Loloma

E vakatauvatani Jiova o Aisea ina dua na ivakatawa dau loloma e roqoti ira na nona lami e lomaserena. (Aisea 40:10, 11) Kena irairai ni yavutaka na ivakatautauvata veilauti oqo o Aisea ena ka era dau cakava dina na ivakatawa ni sipi. E kaya kina e dua edaidai e vakaraici ira na ivakatawa mai na Tokalau e Loma era vakatawa sipi toka ena baba ni ulunivanua o Erimoni: “Ena vakaraici ira vinaka na nona qelenisipi na ivakatawa. Ni sa raica e dua na lami e se qai sucu ga, ena ologa sara ena ilobi ni . . . nona isulu balavu, ni sa rui malumalumu qai dredre ni muria na tinana. Ke sa osoooso na lomaserena na ivakatawa, ena biuta sara na lami ena vatavata ni tabana qai taura vata na yavana, se biuta ena kato se isu e toka ena daku ni asa, me yacova ni sa rawa mera muri tinadra vakataki ira na lami lalai oya.” E veivakacegui dina nida kila ni Kalou eda qarava e vaka oya na nona lomani ira na nona tamata, se vakaevei?

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 412]

E Vakacava na iBulibuli ni Vuravura?

Dau nanumi tu ena gauna makawa ni rabaraba na vuravura. Mai na ikaono ni senitiuri B.S.K. sara, sa vakatura na vuku ni Kirisi o Pythagoras ni vuravura e mokimokiti. Ia, ena 200 na yabaki tale yani e liu ni se bera ni vakatura na nona nanuma o Pythagoras, sa cavuta kina ena sala e matata vinaka qai vakatubuqoroqoro na parofita o Aisea na tikina oqo: “Sa vakaitikotiko mai cake o Koya ia e ra na vuravura mokimokiti.” (Aisea 40:22, NW) Na vosa vakaiperiu na chugh e vakadewataki me “mokimokiti,” e rawa tale ga ni tukuni me “moqimoqili.” Na ka e moqili, se vanua cava ga o rai mai kina, ena mokimokiti tu ga na kena irairai.e Ni se yawa sara tu mai, sa vola rawa o Aisea na ivakamacala e sega ni vakacalai vakasaenisi, e sega tale ga ni salavata kei na itukuni wale ni gauna makawa e sega na kedra dina.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 403]

Na domo i Joni na Dauveipapitaiso na “domo ni dua sa kacikaci e loma ni veico”